ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR

Transcriptie

1 ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR D o o r J.H. L O G E M A N N. IN L E ID IN G T en e in d e enig b egrip te k rijgen van de tem p e ra tu u rb eh o e fte n van p la n te n en d ieren in het zeea q u a riu m, zullen wij eerst enige kennis m o eten hebben van de te m p e ra tu u rsitu a tie in het vrije w ater van de zee. In het a rtik el Z eew a te r wees ik er reeds o p, d a t zich in zee ingew ikkelde processen afspelen, die wij slechts zeer ten dele k u n n e n n a b o o tsen. O o k m et het tem p e ra tu u rg eb e u ren k u n n e n wij - m et d e eenvoudige m iddelen die ons v o o r o ns h u isk a m e raq u a riu m ter b eschik k in g staan - er slechts n a ar streven de n a tu u r zoveel als m ogelijk te benaderen. T E M P E R A T U U R V E R A N D E R IN G E N Z eedieren zullen over het algem een veel m inder aan plotselinge tem p e ra tu u rv era n d erin g e n blo o tsta a n dan bew oners van de binnenw ateren. H un loleranlicverm ogen zal veelal dan o ok lager liggen. In zee leven dieren van de prim itiefste d ierg roepen, zoals de eencelligen, to t de hoog o n tw ik kelde zoogdieren, zoals de w alvisachtigen. Al deze dieren zijn, om in leven te k u n n e n blijven, g eb o n d en aan een v o o r de so o rt bepaald e m axim um - en m in im u m te m p e ratu u r. D aarb o v e n en d a a ro n d e r g aan de d ieren o n h e rro epelijk d o o d. Dit verk laart w aaro m dieren, die zo o p het eerste gezicht de v rijheid hebben zich overal in de w ereldzeeën te bew egen, to ch niet overal w o rd en aan g e tro ffe n. H et lijk t wel o f die dieren w o rd en v astg eh o u d en b in n en o n z ic h tb are g renzen. D eze grenzen w o rd en gevorm d door iso th erm en. Iso th erm en zijn d enkbeeld ig e lijnen op a a rd e die alle p laatsen m et een zelfde te m p e ra tu u r v erbinden. A fb eeld in g en 1 en 2 geven ons een idee van z.g. iso th erm e n k aarte n. Eén k a a rtje geeft de lo o p der iso th erm en aan in de m aand fe b ru a ri, het a n d ere in de m aand augustu s o f wel op het n o o rd e lijk h a lfro n d respectivelijk de k o u d ste en de w arm ste m aand van het ja a r. B estudering van de iso th erm e n k aa rte n leert o n s d a t gebieden o p lage b reed te het ja a r ro n d geen o f slechts geringe te m p e ra tu u rv e ra n d erin g en o n d erv in d en. A n d ers w o rd t d at als wij n a ar hogere b reed ten g a an. W ij nem en d an w aar, d a t d a a r g ro tere tem p eratu u rv ersch illen g aan o p tred en tussen de w arm ste en de k o u d ste m aand van het ja a r. D ieren die een co n stan te hoge te m p e ra tu u r behoev en, zullen wij d a n o o k niet a a n tre ffe n. In die strek en zullen alleen dieren k u n n en leven die zich aan g epast h ebben a a n lagere te m p e ra tu ren en bovendien zekere tem p eratu u rsch o m m elin g en k u n n en in kasseren o f dieren die het verm ogen bezitten weg te k u n nen trekken. VITA M A R IN A - Zeebiologische docum entatie zom er A quariologie 65

2 D e afg eb eeld e iso th erm e n k aa rtje s geven o ns slechts een zeer grove in d ru k van de tem p e ra tu u r- versch u iv in g en in zee. In w erk elijk h eid liggen de zak en iets ingew ikkelder. Im m ers de k a a rtje s geven slechts m a a n d g e m i d d e l d e n aan en b o v endien alleen aan het z e e o p p e r v l a k. W ij k u n n en o n s voorstellen d a t de iso th erm en an d ers k o m en te liggen n a a rm a te wij de te m p e ra tu u r o p g ro tere diepte g aan m eten. W aar de diep te g ro te r w o rd t, zak t de te m p e ra tu u r, o o k in tro p isch e zeeën. W illen wij d u s iets k u n n en zeggen over de n a tu u rb e h o e fte n van onze a q u ariu m d ieren en -w ieren, d an m o eten wij niet alleen w eten w aar zij g eografisch gezien v a n d aan kom en, m a a r ook op welke diepte zij d a ar leven. O verigens m o eten wij o ns w eer niet te w ilde voorstellin g en m ak en over de te m p e ra tu u rv ariatie in zee. D eze is o p het land aan zienlijk g ro ter. In de oceanen lopen de m ax im a en de m inim a niet m eer d a n 15 C uiteen. N a tu u rlijk zijn er extreem k o u d e gebieden zoals de P oolzeeën w aar de zee w a te rtem p era tu u r d aalt to t -2 C en als a n d e r u iterste w arm e gebieden, zoals de R o d e Z ee en de Perzische G o lf, w aar wij tem p e ra tu ren van 3 0 C k u n n e n a a n tre ffe n. V issen k u n n e n, a fh an k elijk van de so o rt, in het algem een wel geleidelijke te m p e ra tu u rsc h o m m elingen van 5 C en 10 C verd ragen. K uit en jo n g b ro e d d a arentegen zijn veel gevoeliger. T u ssen de reed s genoem de m axim um - en m in im u m te m p e ratu u r, w aarb ij een dier o f plan t nog in leven b lijft, ligt een te m p e ra tu u rzo n e w elke b epalen d is v o o r het o p tim a al w elzijn. N a tu u r lijk b e staa n er so o rten m et een zeer g ro o t to leran tiev erm o g en, die d a a rd o o r extrem e tem p e ra tu ren en plotselinge tem p e ra tu u rv era n d erin g e n k u n n e n overleven. D en k en wij m a a r eens aan de g ro n d e ltjes die m et laag w ater ach terb lijv en in p o eltjes w aarin de te m p e ra tu u r d o o r de b ra n d e n d e zon tot tro p isch e h o o g ten w o rd t opgevoerd. L aten wij nu niet d en k en dat wij deze leuke visjes in een tro p isch a q u a riu m k u n n en h o u d e n, w ant die hoge te m p e ra tu u r d u u rt niet langer d a n to t het volgende o p k o m en d e tij. Bij de eerste g o lf koel zeew ater die het p o eltje w eer b in n en spoelt, h o u d t die to esta n d a b ru p t op te b estaan. N iettem in m aakt dit zeer g ro te to leran tiev erm o g en dit so o rt d ieren vooral v o o r de b eginner tot ideale aquariu m b e w o n e rs. L o o p t de zaak even fo u t, d a n zijn zij het niet, die d irect het lo o d je leggen. W ij onderscheid en aan het zeeoppervlak een viertal tem p eratu u rzo n es en wel: a. tro p isch e zone tussen de isotherm en van 20 C ; b. w arm e gem atigde zone tussen de 20 C en 10 C; c. k o u d e gem atigde zone tussen de 10 C en 5 C ; d. polaire zon e on d er 5 C. O n n o d ig m isschien o p te m erk en dat de gegeven tem p e ra tu u rb eg re n zin g e n van zo n es wel zeer g lo b aal z ijn aangegeven. T E M P E R A T U U R G E V O E L IG H E ID N a a r gelang dieren m eer o f m in d er gevoelig zijn v o o r b e p aa ld e tem p e ra tu ren en v o o r tem p e ratu u rsch o m m elin g en kunn en wij ze in verschillende groepen indelen en wel als volgt: a. k o u d e m in n e n d e d ieren - psychrofiel; b. w a rm te m in n e n d e dieren - th erm ofiel; c. gevoelig v o o r tem p eratu u rschom m elin g en - ste n o th e rm ; d. w einig gevoelig v o o r tem p e ratu u rschom m elin g en - e u ry th erm. C o m b in a tie s van deze groepen zijn o ok m ogelijk en de dieren k u nnen d an zijn: a. k o u d e m in n e n d, w einig gevoelig v o o r tem p.sch o m m elin g en - eury p sy ch ro fiel; b. w a rm te m in n e n d, w einig gevoelig v o o r tem p.sch o m m elin g en - eu ry th erm o fiel; e. k o u d e m in n e n d, gevoelig v o o r tem p.sch o m m elin g en - stenopsy chro fiel; VITA M A R IN A - Zeebiologische docum entatie zom er Aquariologie 66

3 120 A fb. 1 en 2. Kaartjes m ei de isotherm en in de m aand feb ruari (boven) en in de m aand augustus (onder). Zie verder de tekst. V 1T A M A R IN A - Z eeb io lo g isch e d o cu m en ta tie zom er A q u a r io lo g ie 67

4 d. w a rm te m in n e n d, gevoelig v o o r tem p.sch o m m elin g en - stenoth erm o fiel. A fb eeld in g 3 geeft het een en a n d er nog eens sch em atisch w eer. W illen wij onze dieren zo lang m o g elijk b e h o u d en, d a n d o en wij er goed a an d e hen om rin g ende te m p e ra tu u r en eventuele tem p e ra tu u rsc h o m m e lin g en a an te passen a an die van het b io to o p w aarin zij in de n a tu u r w o r d en aan g e tro ffe n. H et h e eft geen zin d ieren en p lan te n o p h o gere te m p e ra tu re n te h o u d e n, d an w aar zij in de n a tu u r leven. B ehoudens de zoogdieren zijn nam elijk alle zeedieren k o u d bloed ig, d.w.z. d a t h u n lic h a am stem p e ratu u r zich a an p a st aan die van het o m rin g ende w ater. O p v o eren van de te m p e ra tu u r b ren g t een versnelling van de levensfuncties m et zich m ee. Zij w o rd e n levendiger, eten m eer en g e b ru ik en m eer z u u rsto f w ant zij v e rb ra n d e n m eer. W ij verk o rten d us h u n leven en bij hogere tem p e ra tu ren k o m en er ook eerd er allerlei a n d ere, m eest nare processen o p gang. V o o r het gew one h u isk a m e raq u a riu m zal het niet a ltijd m ogelijk zijn aan alle specifieke tem - p eratu u rw e n se n van onze aq u ariu m b e w o n e rs teg em o et te k o m en. K euze van de te h o u d e n dieren en p lan ten en van het so o rt a q u a riu m zal v o o ra f g em aak t m o eten w ord en. De reeds eerd er v erm eld e tem p e ra tu u rzo n e s k u n n en wij v o o r h u isk am erg eb ru ik v ertalen in a q u a ria m et een fa u n a en flora uit de: a. tro p en, b. M id dellan dse Zee, c. N o o rd zee, A tlan tisc h e O ceaan en B retagne. A fb. 3. Indeling van dieren naar tem peratuurbehoefte en gevoeligheid voor tem peratuurschom m elingen, schem atisch voorgesteld. V1TA M A R IN A - Zeebiologische docum entatie zom er A quariologie 68

5 T H E R M O M E T E R T e m p e ra tu u r m eet m en m et een th erm o m eter en deze zullen wij allereerst m o eten a a n sch a f fen. In de h an d el zijn h andige a q u a riu m th e rm o m e te rtje s te k o o p, die tem p e ra tu ren aangeven van -10 o f 0 to t 4 0 C. D eze w o rd en m et een plastic zuigertje a an de b in n en k a n t van het a q u a riu m o n d e r w ater a a n g e b ra c h t, zo d an ig d a t wij de te m p e ra tu u r van b u ite n a f goed k u n nen aflezen. T eg enw o o rd ig is er nog een a n d e r so o rt th erm o m eter in de h an d el, die a an de b u ite n k a n t te gen de ruit geplakt w o rd t. De th erm o m eter b estaat uit een stro o k je m ateriaal d a t veel weg heeft van een film stro o k je. H et bevat zeven b eeld jes die de even getallen van 18 to t en m et 30 v e rto n e n. Deze th erm o m eter m oet wel m et goed opvallend licht gelezen w o rd en. D e ju iste te m p e ra tu u r w o rd t aangegeven d o o rd a t h et v akje m et het d esb etreffen d e getal g ro en kleu rt. H et v akje d a arb o v e n k leu rt d a n sepia-achtig w at b eteken t dat de ju iste te m p e ra tu u r éèn g raad lager ligt d a n in het vakje aangegeven. H et v akje o n d e r het groene v akje k leu rt b lauw, w at zeggen wil d at de aangegeven te m p e ra tu u r één g raad lager ligt d an de ju iste te m p e ra tu u r. N a ar ben ed en toe lopen de kleuren n a a r p aars en n a a r b oven n a a r heel d o n k e r b ru in. E rg n a u w k eu rig is dit type th erm o m eter niet, m aar v o o r een g ew oon h u isk a m e raq u a riu m goed genoeg. O verigens is dit type alléén geschikt voor tro pische a q u aria o m d at het geen tem p e ra tu ren beneden 18 C aan g eeft. E en voord eel is ech ter d a t het b u iten de bak a an g e b racht w o rd t en dus niet o n leesb aar w o rd t d o o r alg enaangro ei. De boven dit artik el afgebeelde th erm o m eter is een ouderw etse zeew aterth erm o m eter in geb ru ik gew eest aan b o o rd van zeeschepen. E en n a tte th erm o m eter in de w ind afgelezen geeft d irect een verkeerde te m p e ra tu u r aan d o o r de v erd am p in g van het w ater aan de k w ikbol. V and a a r d a t m en er een b a k je o n d e r a a n b ra c h t w aarin w ater geschept w erd z o d at de kw ik b o l goed o n d e rw ate r bleef. T R O P IS C H A Q U A R IU M in de zin van de tem p eratu u rreg elin g is dit type het een v oudigst. De a a n sch a f van v erw arm ingselem ent en th erm o sta at, zie afb eeld in g 4, v erzekert o ns van elke gew enste c o n stan te tem p eratu u r b o v en de heersende k a m e rte m p e ra tu u r. M o cht de k a m e rte m p e ra tu u r de ingestelde tem p e ra tu u r b ereiken d a n schakelt de th erm o sta at het verw arm ingselem ent u it. Z ak t de k a m e r te m p e ra tu u r w eer ben ed en de ingestelde te m p e ra tu u r, d a n schakelt de th e rm o sta a t het verw arm ingselem ent w eer in. M a a r w at doen wij als de k a m e rte m p erstu u r b oven de gew enste a q u a riu m te m p e ra tu u r u itk o m t? W el, d an d raaien wij de kachel w at lager en zetten de d eur o p en. M o cht dit o ns in de zom er o v erk o m en, d an zal de te m p e ra tu u r zeker niet erg v e ro n tru ste n d b oven die in de tro p en uitk o m en en in ons land zeker niet erg langdurig. W ij k en n en in de handel twee typen verw arm ingselem enten, nam elijk m et en zo n d er ingeb o u w d e th erm o sta at. Bij deze laatste m o eten wij d us een afzo n d e rlijk e th e rm o sta a t g ebru i ken. O verigens is er een g ro te verscheidenheid van v e rw arm in g sa p p ara tu u r in de h andel verk rijg b a ar, w aaro v er d e b o n a fid e a q u a riu m h a n d e la a r g aarn e inlichtingen zal v erstrek k en. O o k bij de th erm o sta te n k ennen wij tw ee typen: één die in het a q u a riu m in h et w ater h angt en één die b u iten tegen de ruit a angeplakt w o rd t. De laatste so o rt h eeft het v o o rd eel g em ak k elijker b e reik b aar te zijn en net als de b u ite n th erm o m e ter niet d o o r algen o v erw o ek erd te w o r d en. B o vendien, hoe m in d er a p p a ra te n in de b a k, h o e b eter. T h e rm o sta te n m oet m en d o o rg a a n s zelf instellen m et b ehulp van een th erm o m eter. Bij a p p a raten m et een verklikk erlam pje levert dit geen p ro blem en op. W ij sluiten de co m b in atie van VITA M A R IN A - Zeebiologische docum entatie zom er A quariologie 69

6 A fb. 4. VA.n.r. een verwarmingselement m et twee plastic zuigertjes, een buitentherm ostaat en een dom pel thermostaat. th e rm o sta a t en verw arm ingselem ent aan o p het lichtn et en stellen de th e rm o sta a t zo in, d a t het v erk lik k erlam p je b ra n d t en o o k b lijft b ra n d en bij h et stijgen der te m p e ra tu u r. N u h o u d en wij de th e rm o sta a t in de g aten (niet w eglopen en de z aa k vergeten) en w anneer d e gew enste tem p e ra tu u r bereik t is, d a n d raaien wij de regelk n o p van de th e rm o sta a t zo v er teru g d a t het k o n tro - lelam pje nét u itgaat. Bezit de th erm o staat geen verklik kerlam p je, dan sluiten wij in plaats van het verw arm ingselem ent eerst even een leeslam p a an en d raaien de regelk n o p w eer zo ru im d a t de leeslam p g aat b ra n d en en v o o rlo p ig zou blijven b ra n d e n bij stijg ende te m p e ra tu u r. V ervolgens verw isselen wij de leeslam p v o o r h et v erw arm ingselem ent in h et aq u ariu m en w ach ten w eer to t d e tem p e ra tu u r is o p g elo p en to t de gew enste. Is d a t m o m e n t b ereik t, d a n slu iten wij w ederom de leeslam p a a n en d raaien de regelk n o p w eer teru g to t de leeslam p w eer nét u it g a at. E n nu niet vergeten het verw arm ingselem ent aan te sluiten. H et is een goede zaak nieuw e a p p a ra tu u r eerst een w eek lang goed te c o n tro lere n en eventueel bij te stellen. V erd er m o eten wij goed beseffen d a t wij hier m et electriciteit en m et zeew ater te m ak en hebben en d a t dus alle a p p a ra te n, inclusief de aan slu itin g en p erfect geïsoleerd b ehoren te zijn. D a t is niet alleen van belang v o o r onze eigen veiligheid m a a r v o o ral o o k v o o r onze huisgenoten! V erw arm ingselem enten en th erm o sta te n die m et het zeew ater in a a n ra k in g k o m en, b ehoren van glas te zijn. E lectrische k abels en a fd ichtin g van de a p p a ra tu u r b e h o ren van k u n ststo f te zijn. R u b b e r k an o o k wel g ebru ik t w o rd en, m aa r ru b b e r w o rd t d o o r zeew ater a angetast en m oet d us tijdig vernieuw d w ord en en w aarom zo u d en wij het risico lopen? VITA M A R IN A - Zeebiologische docum entatie zom er A quariologie 70

7 D e p laatsin g van het v erw arm in g selem en t is nog een p u n t, d a t onze a a n d a c h t v erd ient. M o o ier is h et dit a p p a ra a t in het filter te p laatsen, m a a r b e te r is het het v erw arm in g selem en t v erd ek t o p te stellen in het a q u a riu m. W ij h ebben d a n geen angst d a t bij stagneren van het filter het a q u a riu m n iet m eer v erw arm d w o rd t. V o o rts de sta n d van het verw arm in g selem en t. N a tu u r lijk zo laag m ogelijk en in de b u u rt van een u itstro m e r als het k a n v o o r een snelle distrib u tie van de w arm te. E r zijn d ieren die zich op de verw arm ing n eerzetten als deze h o rizo n taal geïn stalleerd zou w o rd en. V e rb ran d in g is d an niet uitgesloten. D a a ro m is het b e te r dit a p p a ra a t v ertik aal in het a q u a riu m a an te brengen. T en slo tte nog de c ap aciteit. W ij m oeten m et onze a q u a riu m h a n d e la a r b esp rek en w elke sterk te v o o r onze b a k het beste is. D e capaciteit m o et v o ld o en d e zijn om o ns a q u ariu m o o k o p k o u d e d agen op de gew enste te m p e ra tu u r te h o u d e n. A a n de a n d ere k a n t m o et er niet té veel o v ercapaciteit zijn, w ant stellen wij ons eens v oor w at er gebeurt, als de th erm o sta at uitvalt! H E T G E K O E L D E A Q U A R IU M L ev ert de te m p e ra tu u r in het tro p isch a q u ariu m niet zoveel p ro b lem en op, an d ers is dat g esteld m et het M id d ellandse Z ee -aq u a riu m en echt een p u n t van v o o rtd u re n d e zorg w o rd t het bij het N o o rd z ee-a q u ariu m. H ie r m o eten we nam elijk niet v o o rk o m en, d a t de te m p e ra tu u r o n d e r een b e p aa ld m in im u m k o m t, m aa r is het pro b leem de te m p e ra tu u r o n d e r een fataal m axim um te h o u d e n. W ij zullen m o eten g aan koelen en v erm o edelijk wel zom er én w inter d o o r, w ant m o d ern v erw arm d e huizen k o m en m eestal o o k s w in ters niet o n d e r de 18 C. In d a ch tig onze g ro n d e ltjes k u n n e n som m ige dieren wel hogere te m p e ra tu re n overleven, m aar d a t d an wel zeer tijdelijk! V o o r geld is alles b e reik b aar, zegt m en wel eens en o o k in onze liefhebberij k u n n e n wij d a ar een eind m ee k o m en. Z o k u n n e n wij ons v o o r goed geld een E h eim k o elag g reg aat a a n s c h a f fen. W ij h ebben d a a r geen erv arin g m ee, m aa r o n g etw ijfeld zal E heim d a a r een g oede h a n d leiding bijvoegen. V o o r lieden die niet zoveel geld h ebben, m aa r wel h u n h an d en w eten te g e b ru ik en, zijn er nog a n d ere m o g elijk h eden. De grenzen liggen v o o r een b elangrijk deel bij uw eigen in v entiviteit en h andig h eid. In tegenstelling to t de verw arm in g sin stallatie van een aq u ariu m v ergt een k o elin stallatie nogal w at ru im te, iets w at wij in m enige m o d ern e w oning niet m eer rijk zijn. H et beste a f zijn nog de p a rte rreb e w o n e rs, die d a a r w o n en w aar het g ro n d w a ter niet op o n b e reik b are d iep te ligt. A l th a n s niet o n b e reik b aa r v o o r een spade, een p a a r o n v erm o eib are k n u isten en een sterk e rug. V o o r de lieden die over dit alles k u n n en beschik k en is er p a sk la a r het o u d e o n v o lp rezen systeem, g o e d k o o p en een v o u d ig zoals E n tro p dat beschreef in zijn boek In rich tin g en o n d e rh o u d van het Z e e -a q u a riu m. H oew el wij v andaag de dag v o o r een derg elijk systeem in p laats van een m e m b ra a n p o m p je m et luchthevel liever een w aterc irc u latie p o m p je zo u d en geb ru ik en, is het systeem in al zijn eenvoud te m ooi om u te o n th o u d e n. D e b eschrijv in g nem en wij d a n o o k o n v e ran d e rd o v er, w ant h et boek is niet m eer v erk rijg b aa r. K O E L S Y S T E E M V O O R P A R T E R R E B E W O N E R S E r is een koelsysteem o n tw o rp e n d a t eenvoudig sam en te stellen is, g oed fu n c tio n n e e rt en een c o n sta n te te m p e ra tu u r van het a q u ariu m w ate r, o o k in de w arm e z o m e rm a a n d en, v an C m ogelijk m aakt. H e t p rin cip e van d it systeem is a q u ariu m w ate r d o o r een lange slang laten stro m en, die o n d er de v lo er - ter h o o g te van het g ro n d w aterp eil - in een gegraven g a t ligt en d a a r de te m p e ra tu u r V IT A M A R IN A - Z e e b io lo g isch e d o cu m en ta tie herfst A q u a r io lo g ie 71

8 van h e t g ro n d w a ter aan n e em t, w a a rd o o r afk o elin g o n tsta a t. U it d it p rin cip e b lijk t d us m eteen d a t d it koelsysteem alleen geschik t is v o o r b ew oners van b e n e d enhuizen. D e w atercirculatie w o rd t d o o r een een v o u d ig m e m b ra a n p o m p je bew erkstelligd. In a fb. 5 is h e t koelsysteem enigszins schem atisch w eergegeven. H et m a te ria al d a t we nodig heb b en is het volgende: 100 cm plasticbuis 5 /8 duim p 80 cm p lasticbuis 2 d u im p 10 m p lasticslang, die ab so luu t giftvrij m oet zijn! 2 p laatjes celluloid o f plastic van 6 x 6 cm. H e t eerste w erk w o rd t het b o re n van een gat in de v lo er a ch ter o f o n d e r h et a q u a riu m. V ervolgens zagen we n etjes een luik u it de v lo er en v erd w ijn en in h e t o n d erv lo erse m et een kleine sch o p o m een flink d iep gat in de g ro n d te graven. W an n e er we h et het g ro n d w a ter spoedig bereiken is d it v o ld o en d e, a n d er m o eten we zo diep m o g elijk g raven, w illen w e g e b ru ik k u n n en m ak en van de koele g ro n d w a tertem p e ratu u r. N a de graverij m ak en we de v erd ere a p p a ra tu u r gereed. D e d ik k e plasticbuis w o rd t d o o r m id d en gezaagd en beide stu k k en a a n één zijd e afgesloten m et de p lasticplaatjes van 6 x 6 cm, w a aru it we eerst schijfjes h eb b en gezaagd (figuurzaag ) iets g ro te r d a n de b u ite n m aa t van de d ik k e buis. M et p lasticlijm laat het zich goed p lak k en. In de- A fb. 5. Installatie voor het koelen van het zeeaquarium water door m iddel van de grondw atertem peratuur. V IT A M A R IN A - Z eeb io lo g isch e d o cu m en ta tie herfst A q u a rio lo g ie 72

9 ze b o d e m p je s b o re n we een g at iets k leiner d an de b in n e n m a a t van de 5 /8 d u im buis. O p het b o d e m g a t p lak k e n we een stu k je 5 /8 buis van ongeveer 10 cm. D e tw ee u ite in d en v a n de lange p lasticbuis w o rd en nu o p de k o rte buisjes geschoven. B uis B! en B2 alsm ede de lange plasticslang gieten we vervolgens vol zeew ater. In Buis B, k o m t een overlo o p h evel te h angen, die in v erb in d in g sta at m et h et a q u ariu m w ate r. In Buis B2 sta at een filterb u is, die op een lu ch tp o m p je aan g eslo ten is en zijn u itla a t boven het a q u ariu m heeft. W an n e er n u de p o m p in w erking gesteld w o rd t, n a d a t de buizen B [ en B 2 a an de ra n d van het a q u ariu m o p g ehan g en zijn, w o rd t er w ater uit buis B2 g e p o m p t, m aa r op h etzelfd e m om ent lo o p t er evenveel w ater d o o r de o verloophevel uit het aq u ariu m n a a r buis B r D it w ater g aat de lange weg d o o r de plasticslang afleggen, die w e in ons gegraven gat netjes o p g ero ld h ebben. D o o r de com m u n iceren d e w erking van de buizen Bj en B 2 stijg t het k oude w ater w eer n a a r b u is B2 en w o rd t v a n d aa r w eer in het a q u a riu m teruggevoerd. E n het resu lta at? Bij een k a m e rte m p e ra tu u r van C b lee f het zee aq u a riu m v an 125 liter in h o u d o p C! E en p ra ch t resu ltaat dus. K O E L K A S T E en heel a n d e r systeem is het g ebru ik m ak en van een o u d e k o elk ast. W ij k u n n e n d it o p twee m an ieren doen. D e eerste is de k o elk ast in ta k t te laten en deze te g eb ru ik en als het g ro n d w a ter in het h ierb o ven b eschreven systeem. D e te g ebru ik en k o elk ast m ag d a n, o fsc h o o n tw eede h a n d s, niet slecht slu itend zijn. In de k o elru im te b o re n wij tw ee g aten w a a rd o o r de in v o er en a fv o er gestoken w o rd t. De slang leggen wij m et zoveel m ogelijk w indingen in de k o elru im te. E ventueel k an m en de slang o o k in h et v riesco m p artim ent aan b re n g en. In d a t geval d o en wij d a t niet rechtstreeks, m aa r leggen wij de w indingen van de slang in een w aterreservoir zoals b ijv o o r beeld een g ro te plastic d o o s m et deksel, w aarin tevens twee g aten zijn g em aak t. A a n h et w ater w o rd t antivries toegevoegd. De a n d ere m an ier is de k o elk ast te slopen en die zaken eru it te h alen, die wij v o o r het koelen nodig h eb b en. W ij m o eten er ech ter wel op letten d a t de te slopen k o elk ast volgens het com - p ressorsysteem w erk t. De v o o r ons doel benodig d e o n d erd elen zijn de k o m p resso r en h et koelelem ent. D it laatste k an een k o e lp laat zijn o f een k o elsp iraal. T ussen deze b eid e onderd elen zit een verb in d in g sb u is. M et het geheel dienen wij wel om zichtig om te sp rin g en, o p d a t er geen gas v erlo ren g aat d o o r b reuk van het v erb in d in g sp ijp je o f an d ere lekkage. H et k o elelem ent, p laat o f sp iraal, k u n n en wij in het filter p laatsen. B eter is het ech ter het k o elelem en t in een a p a rte d a a rv o o r b estem de b a k te p laatsen. H et filter b lijft g e m akkelijk er to eg ankelijk en m o ch t d e w atercircu latie in het filter stag n eren, d a n k a n het niet geb eu ren d a t de te m p e ra tu u r d a a r te laag w o rd t. W at heel b elangrijk is, is d a t het koelelem ent niet z o m a ar m et het zeew ater in a a n ra k in g m ag k o m en. M etaal m ag n o o i t in a a n ra k in g kom en m et zeew ater, o m d a t zich giftige v erb in d in g en v o rm en m et d a t zeew ater. E r b e staa n tegenw o o rd ig allerlei m o d ern e m id d elen o m m etaal a f d o ende te b escherm en. H o o fd z a a k is o o k hier w eer d a t het afsch erm in g sm id d el geen giftige sto ffen afgeeft a an het zeew ater. H et nadeel van de eerste m an ier van het gebruik van een k o e lk a st is, d a t deze a p p a ra te n van tijd to t tijd o n td o o id m o eten w o rd en. V o o r het ijs in de k o e lk a st w eggesm olten is, is de tem p e ra tu u r in o ns a q u ariu m al aan zienlijk gestegen. H et v erd ien t aan b evelin g van te voren een m assa k oeltaselem entjes in het vriescom partim ent te leggen en vervolgens in een koeltas op te VITA M A R IN A - Zeebiologische docum entatie herfst A quariologie 73

10 sla an. In een plastic zak als extra zek erh eid teg en m ogelijk v rijk o m e n d e giftige sto ffe n laten wij deze k o e lp la n k je s in het a q u ariu m zak k en als de tijd d a a rv o o r a an g e b ro k en is. IS O L A T IE E lk koelsysteem verliest zijn effect als er niet a fd o en d e a a n d a c h t is b esteed a a n de isolatie. P o m p je s, v o o rsc h a k e la p p a ra tu u r van de T L -v erlichtin g, de c o m p resso r van h et koelsysteem, d e kach el in de k am er, zij allen geven w arm te af. W arm te die wij ju is t tra c h te n te w eren. O m te b egin n en p laatsen wij de w a tercirculatiepom p a ltijd v ó ó r de k o elin stallatie, d.w.z. het p o m p je p o m p t het a q u a riu m w a te r n a a r de koelin stallatie toe. D e afv o erleid in g van het a q u a riu m n a a r de k o eler en zeer zek er de to ev o erleid in g van de k o eler n a a r h et a q u ariu m dienen g o ed geïsoleerd te w o rd en. Soepel schuim plastic ro n d de slang o f leiding m et p lak b a n d om - w ikkeld k an goedé diensten bew ijzen. V o o rts zetten wij alle w arm te ontw ik k elen d e a p p a ra te n zover m ogelijk bij h et aq u ariu m v and a a n en vergeten d a arb ij n iet de kachel o f de c.v.-ra d iato r. H e t a q u ariu m zelf m o et o o k geïsoleerd w o rd en. O n d e r de b o d e m, tegen de a ch terw an d en de b eid e zijw anden b ren g en wij een p laat sch u im sty reen o f p iep p lastic a an van 5 cm dik te. De d e k ru it isoleren wij niet. In h e t geval wij de verlichting b in n en h et a q u a riu m h ebben, m o et de w a rm te hierv an ergens k u n n e n o n tsn a p p en. B eter is het ech ter de v erlichting b u iten het a q u a rium een eind boven de d ek ru it te plaatsen. R e st o ns nog de v o o rru it. A ls deze niet geïsoleerd w o rd t, k rijg en wij last van conden satie n aast w a rm te o v e rd ra c h t. O m de v o o rru it goed te isoleren b rengen wij m et siliconenkit een tw eede ru it a a n. T ussen de beid en ru ite n h o u d e n wij een lege ru im te van een halve to t een hele cen tim eter breedte. In tw ee diam etraal tegenover liggende hoeken van de v o o rru it brengen wij alv o rens de iso latieru it te p laatsen nog een plastic lu ch tleid in g p ijp je a an. De ru im te tussen de b eid e ru iten m o et nam elijk goed d ro o g zijn, d a aro m m o et die altijd b e reik b aar blijven. O p een der p ijpjes kan een lu ch tp o m p je aangesloten w orden w aarv an de lucht over silica-gel geleid w o rd t. Is de lu ch t tussen de ru iten goed d ro o g, d a n m o eten beide p ijp jes m et een goed passen d p ro p je w orden afgesloten. l i t e r a t u u r E N T R O P, B o b, I n r ic h t in g e n o n d e r h o u d v a n h et Z e e - a q u a r iu m - K o s m o s N. V., A m s t e r d a m. G R A A F, F r. d e, H a n d b o e k v o o r h et t r o p is c h z e e w a te r a q u a r iu m - A. J. G. S tr e n g h o lt N. V., A m s t e r d a m. L O G E M A N N, J. H., Z e e w a t e r - V it a M a r in a, A q u a r i o lo g ie p a g. 37 P R O B S T, K E ls e v ie r s g r o o t z e e a q u a r iu m b o e k - E ls e v ie r N e d e r la n d B. V. A X E L R O D, H. R. e n V e r d e r w in k le r, W., S a ltw a te r A q u a r i u m F is h. S t e r lin g C o m p. I n c. N e w Y o r k. A X E L R O D, H. R., S a lt - W a t e r A q u a r i u m F is h. T. F. H. P u b lic a t i o n I n c., N e w Y e r s e y, L o n d o n. G R O B E, J., D a s K o r a lle n a q u a r i u m. A l f r e d K e r n e n V e r la g, S tu t tg a rt. M A Y L A N D, H. J., H e t Z e e w a t e r a q u a riu m. U it g. K e e s in g, A m s t e r d a m. V IT A M A R IN A - Z e e b io lo g isc h e d o cu m en ta tie herfst A q u a r io lo g ie 74