CHIRURGIE. Behandeling en begeleiding van mensen met borstkanker

Transcriptie

1 CHIRURGIE Mammacare Behandeling en begeleiding van mensen met borstkanker Inleiding U bent onder behandeling bij een mammachirurg van ons ziekenhuis in verband met een afwijking in uw borst. Deze diagnose, de behandeling en de eventuele voor- en nabehandelingen kunnen psychische, lichamelijke en sociale veranderingen teweeg brengen voor u en uw omgeving. Om u hierbij te ondersteunen is in het Laurentius ziekenhuis de behandeling en begeleiding van mensen met borstkanker georganiseerd in het mammacaretraject. Mammacare betekent letterlijk borstzorg ; mamma = borst en care = zorg. In deze brochure vindt u informatie over borstkanker, de mammacare poli, schildwachtklierbiopsie, borstoperatie en nazorg. Het is raadzaam dat u deze brochure meeneemt bij uw afspraak op de mammacare poli en op de dag van uw opname van een (eventuele) borstoperatie. Vóór uw afspraak op de mammacarepoli kunt u de informatie over De mammacare poli, de schildwachtklierbiopsie en over de borstoperatie lezen. De informatie over de Nacontrole is belangrijk voor de periode nà de operatie. 1

2 Afsprakenschema Mammacareverpleegkundige = uw casemanager Naam: Patiëntnummer: Adres: Telefoonnummer: Afsprakenschema Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: De mammacareverpleegkundige is de casemanager. Dit houdt in dat hij/zij het aanspreekpunt is tijdens het hele mammacare traject. Tel.nr. mammacare via secretariaat chirurgie, (0475) van uur Tel.nr. Spoedeisende Hulp voor avond en nacht: (0475) adres mammacare: Mammacare@lzr.nl 2

3 Inhoudsopgave Ontstaan van borstkanker De mammacare poli; het verpleegkundig mammacare spreekuur o Voor wie is de mammacare poli bestemd? o Bereikbaarheid mammacare verpleegkundige Schildwachtklierbiopsie; lymfeklieronderzoek bij borstkanker o Borstkanker en uitzaaiingen naar de lymfeklieren o Bijwerkingen van het verwijderen van alle lymfeklieren o Wat is een schildwachtklier? o Het onderzoek o De schildwachtklierbiopsie Borstoperatie; het verwijderen van een kwaadaardig gezwel in de borst o Opname o Behandelmethoden o Een borstsparende operatie o Een borstamputatie o Ingreep in de oksel o De schildwachtklierprocedure o Een okselklierdissectie o De operatie o Complicaties o Instructies na de operatie o Vragen en antwoorden na een borstoperatie o Controle afspraak op de polikliniek Nacontrole; follow up o Wat houdt nacontrole in? o Schema nacontrole Belangrijke telefoonnummers Tot slot Afsprakenschema na een borstoperatie Bijlage: Oefeningen voor de schouder 3

4 Ontstaan van borstkanker Het lichaam is opgebouwd uit zeer kleine deeltjes: de cellen. Cellen verouderen en kunnen worden beschadigd. Ter vervanging worden constant nieuwe cellen gevormd. Nieuwe cellen ontstaan door middel van celdeling. Het kan gebeuren dat cellen delen zonder dat het noodzakelijk is voor het lichaam. Deze woekerende cellen kunnen goedaardig (benigne) of kwaadaardig (maligne) zijn. Zowel goedaardige als kwaadaardige cellen kunnen een gezwel (tumor) vormen. Een kwaadaardige tumor blijft langzaam doorgroeien en dringt steeds verder door in het gezonde weefsel wat daar omheen ligt. Daarnaast kan het gezwel via de bloed- en lymfebanen ook uitzaaiingen (metastasen) vormen. De eerste uitzaaiingen bij borstkanker ontstaan vaak in de lymfeklieren in de oksel aan de kant van de aangedane borst. Door deze lymfeklieren te onderzoeken kan worden geconstateerd of er uitzaaiingen aanwezig zijn. Om te voorkomen dat de situatie erger wordt, is het belangrijk dat een kwaadaardige tumor wordt verwijderd of behandeld. De mammacare poli; het verpleegkundig mammacare spreekuur Voorlichting, advies en begeleiding op de mammacare poli wordt gegeven door mammacare verpleegkundigen. Dit zijn verpleegkundigen die zich door middel van een specifieke opleiding hebben gespecialiseerd in de zorg voor en de begeleiding van vrouwen (en een enkele keer mannen) die te maken hebben (gehad) met borstafwijkingen. Voor wie is de mammacare-poli bestemd? Alle patiënten, die te maken hebben (gehad) met onderzoeken of behandelingen van een afwijking in de borst, kunnen bij de mammacare verpleegkundige op de poli terecht. Zowel gedurende de onzekere tijd dat uw afwijking nog nader onderzocht wordt tot en met de periode na een eventuele operatie of nabehandeling(en). Uw partner of familieleden kunnen samen met u de mammacare poli bezoeken. 4

5 Indien u een operatie moet ondergaan, krijgt u een pre-operatief gesprek (pre-operatief betekent voor de operatie ) met de mammacare verpleegkundige op de mammacare poli. Zij geeft aanvullende uitleg over de operatie en het verblijf in het ziekenhuis. Omdat de opnameduur bij een operatie kort is, wordt de begeleiding voortgezet op de mammacare poli. De begeleiding door de mammacare verpleegkundige is afhankelijk van de diagnose die bij u gesteld is en de individuele behoefte die bij u bestaat. U kunt altijd, ook tijdens de opname, een beroep doen op een mammacare verpleegkundige. U kunt dit aangeven bij een verpleegkundige op de afdeling of de secretaresse van de polikliniek chirurgie. Bij ontslag op de afdeling krijgt u de controleafspraak mee voor de mammacare poli. Bereikbaarheid mammacare verpleegkundige Een afspraak kunt u op werkdagen maken van uur via het secretariaat van de poli chirurgie, telefoonnummer (0475) U kunt de mammacare-poli vinden op de begane grond, routenummer 48 (polikliniek chirurgie); a.u.b. melden bij secretaresse. De mammacare verpleegkundige verwacht u als u een afspraak heeft en komt u halen wanneer u aan de beurt bent. Bereikbaar via mammacare@lzr.nl Schildwachtklierbiopsie; lymfeklieronderzoek bij borstkanker Wanneer er een kwaadaardig gezwel in de borst geconstateerd wordt, bespreekt de chirurg met u op de polikliniek voor welke behandeling u in aanmerking komt. Dit kan zijn een borstsparende behandeling (lumpectomie) of een borstamputatie (ablatio). Verder heeft de chirurg met u het onderzoek naar de schildwachtklier besproken. 5

6 Borstkanker en uitzaaiingen naar de lymfeklieren Een kwaadaardig gezwel in de borst kan uitzaaiingen vormen. De eerste plaats waar deze optreden is, zoals eerder beschreven, in de lymfeklieren van de oksel. Door deze lymfeklieren te onderzoeken kan worden geconstateerd of er uitzaaiingen aanwezig zijn. Dit is belangrijk om te weten om eventuele aanvullende behandelingen te kunnen bepalen. Gemiddeld wordt bij 40% van de vrouwen met borstkanker uitzaaiingen in de lymfklieren gevonden. Bijwerkingen van het verwijderen van alle lymfeklieren Het verwijderen van alle lymfeklieren uit de oksel kan zowel op korte als op lange termijn een aantal vervelende bijwerkingen hebben. Op korte termijn ontstaat er bijna altijd een, soms pijnlijke, vochtophoping in de oksel, die vaak meerdere malen door de chirurg of de mammacare verpleegkundige moet worden leeggezogen. Deze behandeling heet een seroompunctie en gebeurt poliklinisch. Verder leidt de operatie ertoe dat het gevoel aan de binnenzijde van de bovenarm blijvend verandert. Er ontstaat een doof gevoel dat soms als hinderlijk wordt ervaren. Op lange termijn kan, vooral bij oudere patiënten, de beweeglijkheid van de schouder achteruit gaan. De schouder wordt stijf. Dit is door intensief oefenen, eventueel met behulp van een fysiotherapeut, vaak wel te verbeteren. Soms is de stijfheid van de schouder echter blijvend. Een andere lange termijn bijwerking is het zogenaamde lymfoedeem. Dit is een ophoping van lymfevocht in de arm waardoor deze dik wordt. Dit probleem kan zich soms pas jaren na de operatie voordoen. Ongeveer 20% - 25% van de patiënten krijgt lymfoedeem na het verwijderen van alle lymfeklieren. Omdat het verwijderen van alle lymfeklieren nogal wat bijwerkingen kan hebben is er gezocht naar een methode om erachter te komen of er uitzaaiingen in de lymfeklieren in de oksel zijn zonder alle lymfeklieren te verwijderen. Deze methode is de zogenaamde schildwachtklierbiopsie. Een biopsie is het onderzoeken van een stukje weefsel. Hieronder staat beschreven wat een schildwachtklierbiopsie inhoudt. 6

7 Wat is een schildwachtklier? Uit onderzoek is gebleken dat indien er uitzaaiingen in lymfklieren ontstaan, deze in eerste instantie in één of soms meerdere lymfeklieren ontstaan. Vervolgens verspreiden de uitzaaiingen zich van hieruit naar andere lymfeklieren. Deze eerste lymfeklier wordt de schildwachtklier genoemd. Wanneer er in deze schildwachtklier geen uitzaaiingen worden gevonden, is de kans zeer klein dat er wel uitzaaiingen zijn in andere lymfeklieren. Om te weten te komen of er lymfeklieruitzaaiingen zijn, is onderzoek van de schildwachtklier dus erg belangrijk. Het onderzoek De schildwachtklierscintigrafie vindt meestal plaats de dag voor de operatie. Er wordt in de buurt van de tumor (of van het litteken indien reeds een operatie heeft plaatsgevonden) een radioactieve stof gespoten. Deze stof wordt via het lymfevocht afgevoerd naar de eerste klier, de schildwachtklier. Twee tot drie uur na injectie worden er foto's gemaakt. Tijdens het maken van de foto s ligt u met ontbloot bovenlichaam op uw rug. Vervolgens worden er van verschillende kanten foto s gemaakt. De schildwachtklier wordt op de huid aangegeven met een stift. De ingespoten vloeistof heeft geen bijwerkingen. De hoeveelheid straling en de soort straling die u ontvangt, is vergelijkbaar met een röntgen onderzoek. Het onderzoek duurt ongeveer een half uur. De schildwachtklierbiopsie Tijdens de operatie waarbij de tumor wordt verwijderd, wordt ook de schildwachtklier weggenomen. (Meer informatie over de operatie vindt u bij het hoofdstuk De borstoperatie.) Bij een schildwachtklierbiopsie kan de chirurg met behulp van een kleine, met de hand te bedienen, camera de schildwachtklier vinden en voor onderzoek verwijderen. Om de schildwachtklier gemakkelijker te vinden wordt soms een kleine hoeveelheid blauwe kleurstof in de borst gespoten. De resterende blauwe kleurstof wordt later met de urine of ontlasting uitgescheiden. Uw urine of ontlasting kan hierdoor de eerste dagen na de operatie groen van kleur zijn. Na een borstsparende operatie kunt u gedurende een aantal dagen tot wel een half jaar nog een blauwe verkleuring in de huid van de 7

8 borst zien. Afhankelijk van de soort operatie (borstsparende operatie of borstamputatie) en de plaats van de schildwachtklier is het mogelijk dat, voor het verwijderen van de schildwachtklier, een extra snede in de huid wordt gemaakt. Indien de schildwachtklier geen uitzaaiingen bevat is het onwaarschijnlijk dat er uitzaaiingen in andere lymfeklieren aanwezig zijn. Er kan worden volstaan met het uitsluitend verwijderen en onderzoeken van de schildwachtklier. Als de schildwachtklier geen uitzaaiing blijkt te bevatten, hoeven de andere lymfeklieren in de oksel niet te worden behandeld. Bij aangetoonde uitzaaiing in de schildwachtklier, wordt de behandeling van de oksel individueel met u besproken. Deze uitslag volgt een week na de operatie. Er bestaat een kleine kans (ongeveer 5%) dat er ondanks het feit dat de schildwachtklier geen uitzaaiing bevat, er later toch uitzaaiingen in andere lymfeklieren blijken te zijn. Er moet dan alsnog een volledige verwijdering van de lymfeklieren plaatsvinden. Patiënten die uitzaaiingen hebben in de lymfeklieren krijgen meestal een nabehandeling met medicijnen, zogenaamde chemotherapie, of met hormonen of met een combinatie van beide. Als met behulp van de schildwachtklierbiopsie uitzaaiingen worden gemist, kan het dus gebeuren dat u een dergelijke nabehandeling ten onrechte onthouden wordt. De kans hierop is echter, zoals eerder vermeld, klein. Meer informatie over weefselonderzoek door de patholoog vindt u in de folder Pathologie. Deze folder is te vinden op onze website: patiëntenfolders pathologie. Het mammaprint-onderzoek behoort ook tot de mogelijkheden van weefselonderzoek. Dit kunt u met uw specialist bespreken. 8

9 Borstoperatie: het verwijderen van een kwaadaardig gezwel in de borst In overleg met uw behandelend arts is besloten dat u wordt geopereerd voor een kwaadaardig gezwel in uw borst (mammatumor). De ingreep vindt plaats op de operatiekamer onder algehele narcose. Na de operatie gaat u naar de verpleegafdeling of afdeling dagverpleging. Een operatie aan de borst is voor veel mensen, jong en oud, een ingrijpende gebeurtenis. Tegenwoordig kunnen de meeste patiënten in dagbehandeling worden geholpen, zodat een opname in het ziekenhuis niet meer nodig is. Uit onderzoek blijkt dat mensen in hun eigen omgeving sneller herstellen. U kunt op de afdeling tot uur met ontslag gaan. Mag u voor die tijd niet met ontslag, dan gaat u de volgende dag naar huis. Het tijdstip van ontslag wordt met u besproken door de chirurg en de mammacareverpleegkundige. Opname Van de afdeling opname krijgt u tijdig te horen wanneer de operatie gepland is en hoe laat u zich moet melden. Afhankelijk van het tijdstip en aard van de operatie mag u dezelfde dag of de volgende dag naar huis. Vanuit het ziekenhuis wordt u ook thuiszorg aangeboden. Als u overgevoelig bent voor jodium, bruine pleisters of antibiotica, dan moet u dit aan uw behandelend arts doorgeven. Wanneer u bloedverdunnende middelen gebruikt zoals Sintrommitis, Marcoumar, Sinaspril, Acetylsalicylzuur (Aspirine) moet u dit ook bekend maken. Het is verstandig om de eigen medicatie mee te nemen naar het ziekenhuis. Behandelmethoden Als u in aanmerking komt voor een operatie zijn er twee behandelmethoden. Afhankelijk van de grootte en de plaats van de 9

10 tumor en de grootte van uw borst overlegt de chirurg met u welke behandelingen voor u van toepassing zijn. Gezamenlijke besluitvorming, oftewel shared decision making staat centraal. Het is een manier van werken waarbij arts en patiënt samen tot een beleid komen dat het beste bij de patiënt past. Bij gezamenlijke besluitvorming gaat het om uitwisseling van informatie en ideeën tussen arts en de patiënt en om de daadwerkelijke samenwerking in de besluitvorming zelf. De twee behandelmethoden voor een operatie zijn: een borstsparende behandeling met radiotherapie of een borstamputatie. Dit wordt altijd besproken in het mammateamoverleg. In veel gevallen zijn beide behandelingen even veilig. In dat geval laat de chirurg de keus voor de operatie van uw eigen voorkeur afhangen. Ongeveer een week na de operatie is bekend voor welke aanvullende behandelingen u in aanmerking komt. Dit kan zowel chemotherapie, radiotherapie, hormonale therapie en/of herceptin therapie zijn. Dit wordt besproken tijdens de oncologie bespreking. In sommige gevallen, waarbij chemotherapie gegeven moet worden, kan dit ook pre-operatief (= vóór de operatie) gegeven worden. Dit heet neo-adjuvante chemotherapie. Deze mogelijkheid zal ook multidisciplinair besproken worden. Een borstsparende operatie Bij een borstsparende operatie (lumpectomie) haalt de chirurg de tumor weg met een rand van gezond weefsel daar omheen. De borst blijft behouden. De borst kan wel van vorm veranderen of kleiner worden. Na een borstsparende operatie moet de borst altijd worden bestraald. Dit is om eventuele achtergebleven tumorcellen te vernietigen. Hoe vaak dit is bespreekt de radiotherapeut met u. Het bestralen maakt de borstsparende behandeling even veilig als een borstamputatie. Het maakt de duur van de behandeling in totaal wel langer. Als het knobbeltje niet te voelen is, wordt de ochtend van de operatie een markeringsdraadje ingebracht. De radioloog brengt een 10

11 naald met een draad naar binnen. Dit kan gevoelig zijn. De naald wordt verwijderd en de draad blijft achter in de borst. Vervolgens wordt een controlefoto gemaakt om te zien of de draad op de juiste plaats zit. De chirurg kan met behulp van de draad het juiste weefsel uit de borst verwijderen. In verband met dit onderzoek is het van belang op de dag van opname een vest of blouse te dragen die van voren sluit. Een borstamputatie Bij een borstamputatie (ablatio) wordt al het borstklierweefsel inclusief de tepel verwijderd. Een borstamputatie is nodig als het niet meer verantwoord is de borst te sparen. De chirurg zal u uitleggen waarom hij dit nodig vindt. Na een amputatie hoeft u meestal niet meer te worden bestraald, wat de behandelingsduur een stuk korter maakt. Bestraling na een amputatie is alleen nodig als blijkt dat de tumor te dicht bij de randen van het verwijderde weefsel zit of als er veel uitzaaiingen in de lymfeklieren zijn en bij een tumor groter dan 5 cm. Na een borstamputatie blijft een slangetje (drain) achter in de borstholte om bloed en wondvocht op te vangen. Dit slangetje wordt meestal de volgende dag verwijderd. Tevens bestaat er de mogelijkheid om tijdens deze operatie meteen een reconstructie van de borst uit te voeren door de plastisch chirurg. De chirurg en de mammacareverpleegkundige zullen dit met u bespreken en indien nodig een afspraak maken bij de plastisch chirurg. Een reconstructie kan ook later plaatsvinden, als u bent hersteld van de operatie en/of chemotherapie of bestraling. Ingreep in de oksel Borstkanker is onder te verdelen in twee soorten, een invasieve en een niet-invasieve vorm. Invasief betekent dat de cellen van de kwaadaardige tumor kunnen losraken en via lymfe of het bloed door het lichaam worden verspreid. Van invasieve borstkanker is bekend dat de eerste uitzaaiing vaak ontstaat in de lymfeklieren in de oksel aan de kant van de aangedane borst. 11

12 Niet-invasief betekent dat de tumor beperkt is tot de melkgangen en dat het omringende weefsel nog niet is aangetast (DCIS = ductaal carcinoom in situ). Zoals eerder beschreven wordt tijdens de operatie een klier (de schildwachtklier) of meerdere klieren (compleet okselklierdissectie) verwijderd om na te gaan of de borstkanker zich heeft uitgezaaid naar de lymfeklieren in de oksel. Als de tumor klein is en er geen aanwijzingen zijn dat de tumor is uitgezaaid naar de okselklieren, kan worden volstaan met de schildwachtklierbiopsie. Hierbij worden slechts één of een paar klieren verwijderd. Wanneer de tumor groter is dan drie centimeter, de borst meer dan één tumor bevat of dat in de oksel uitzaaiingen zijn geconstateerd, wordt een okselklierdissectie uitgevoerd. Hierbij worden alle lymfeklieren in de oksel verwijderd. De schildwachtklier procedure Deze procedure is eerder uitgelegd in deze brochure bij de schildwachtklierbiopsie. U hoort van de chirurg als deze methode van toepassing is. Een okselklierdissectie Wanneer de schildwachtklier uitzaaiingen bevat of u niet in aanmerking komt voor de schildwachtklierbiopsie, is het mogelijk dat alle klieren uit de oksel moeten worden verwijderd. In sommige gevallen kan de oksel bestraald worden i.p.v. een operatie. Een okseloperatie is een uitgebreidere operatie, waarbij het herstel vaak wat langer duurt. De lymfeklieren voeren het lymfevocht af. Nu die klieren er niet meer zijn, kan dit vocht zich ophopen in het operatiegebied of de oksel (lymfoedeem). Later kan lymfoedeem ook een dikke arm tot gevolg hebben. De mammacareverpleegkundige geeft u adviezen om de kans op lymfoedeem te beperken en schakelt indien nodig de oncologisch oedeemtherapeut in. In de folder lymfoedeem bij kanker van de KWF kankerbestrijding kunt u hier meer over lezen. 12

13 Na een okselklierdissectie wordt een slangetje (drain) ingebracht om het overtollig wondvocht af te voeren. Deze drain blijft ongeveer 24 uur zitten en wordt voor het ontslag verwijderd, afhankelijk van de productie van het wondvocht. De verpleegkundige van de afdeling controleert dit alvorens de drain te verwijderen. Na het verwijderen van de drain kan wondvocht zich ophopen in de oksel en/of de borstholte, waardoor een soepele zwelling ontstaat. Wanneer de zwelling veel klachten veroorzaakt of tekenen van een infectie vertoont, kan dit vocht met behulp van een naald en een vacuümfles pijnloos worden afgetapt. Vochtophoping ontstaat vaak als u weer thuis bent. Bij vragen of ongerustheid kunt u contact opnemen met de mammacareverpleegkundige, telefoon (0475) In het weekend kunt u met problemen terecht op de afdeling Spoedeisende Hulp, telefoon (0475) Door de operatie aan de oksel kunnen de arm en schouder stijf worden. Om de functie van de arm en schouder te verbeteren, is het belangrijk dat u de oefeningen gaat uitvoeren die zijn voorgeschreven. Dit zal de mammacareverpleegkundige na de operatie met u bespreken. Tijdens de okseloperatie worden een aantal gevoelszenuwen beschadigd. Dit veroorzaakt een doof/branderig gevoel aan de binnenkant van de bovenarm. Dit vervelende gevoel wordt na verloop van tijd minder. Als de pijnklachten aanhouden na een okseloperatie moet u dit aan uw behandelend arts doorgeven. De operatie In een bed wordt u door een verpleegkundige van de afdeling naar de operatiekamer gebracht. De anesthesist maakt u in slaap. De huid wordt gedesinfecteerd en de chirurg voert de operatie uit die met u is afgesproken. U hoeft dus niet bang te zijn dat u wakker wordt zonder borst als een borstsparende operatie met u is afgesproken. De huid wordt gesloten en gehecht. Het verwijderde weefsel wordt naar het laboratorium gebracht voor nader onderzoek. 13

14 Zoals eerder beschreven blijft soms een slangetje (drain) in de borst achter om bloed of wondvocht af te voeren. Deze drain wordt binnen 24 uur verwijderd. Complicaties Complicaties komen bij deze ingreep nauwelijks voor. Na de ingreep ontstaat een kleine verkleuring van de huid rond het litteken, doordat de holte met (weinig) bloed wordt opgevuld. Dit is normaal en verdwijnt vanzelf. Er bestaat een geringe kans op een nabloeding. Hierbij zwelt de geopereerde borst in korte tijd op en verkleurt blauw (hematoom). Verder brengt iedere operatie risico s met zich mee, zoals bijvoorbeeld infectie, trombose of een longontsteking. Wanneer u een complicatie bemerkt, kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met de mammacareverpleegkundige, telefoon (0475) Buiten kantooruren en in het weekend met de afdeling Spoedeisende Hulp, telefoon (0475) Instructies na de operatie Algemeen Het is onverantwoord dat u na de operatie alleen naar huis gaat. Zorg dat u iemand hebt die met u mee kan gaan. Het is nodig dat bij u thuis iemand aanwezig is, die voor u kan zorgen en die bij problemen (pijn, nabloeding, misselijkheid en braken) het ziekenhuis kan bellen. Na de operatie mag u de eerste 24 uur geen voertuig besturen, ook niet fietsen. Ook het werken met machines (boormachines, zaagmachines, heggenscharen) is verboden. Het is verstandig in deze periode niet alleen over straat te gaan. Door de nawerking van de medicijnen kan het zijn dat u niet helder reageert. Medicatie Wanneer u na de operatie pijn hebt of misselijk bent, kunt u dit kenbaar maken op de afdeling. U krijgt van tevoren een recept voor pijnstillers mee naar huis, voorgeschreven door de anesthesist. Ook is het verstandig om te zorgen dat u paracetamol in huis hebt. 14

15 Dieet Na de operatie kunt u, indien u niet misselijk bent, weer drinken en eten. Het is niet verstandig om de eerste dag alcohol te drinken, omdat alcohol het bloed verdunt. Wondverzorging Na de operatie is de wond afgedekt met een steriele pleister. De pleister mag u zelf een dag na de operatie verwijderen en de wond bedekken met een droog gaas. Na een borstsparende operatie is het verstandig dat u uw borst tenminste twee weken na de ingreep ondersteunt door een stevige BH (bijv. sportbeha), dag en nacht. Na een borstamputatie kunt u de BH met daarin de tijdelijke prothese gaan dragen, wanneer u dat prettig vindt. Deze prothese wordt aangemeten op de verpleegafdeling. Het is prettig als u een goedzittende BH meeneemt naar het ziekenhuis. Douchen/baden De dag na de operatie mag u weer douchen. Na het douchen kan de wond weer bedekt worden met een droog gaas. Een recept voor verbandmateriaal krijgt u mee van de mammacareverpleegkundige. Deze verbandmiddelen worden vaak niet meer vergoed door uw zorgverzekeraar. Als blijkt bij het controlebezoek aan de chirurg dat de wond goed genezen is, mag deze weer helemaal nat worden en mag u weer baden en zwemmen. Het is wel belangrijk dat u zeepresten goed uitspoelt. Deodorant Na een schildwachtklierprocedure is het beter om de eerste week geen deodorant te gebruik. Als u toch deodorant wilt gebruiken kunt u het beste een roller gebruiken en zorgen dat u met de roller de wond niet raakt. Werk en sport In overleg met uw behandelend arts, bepaalt u wanneer u weer kunt gaan werken en sporten. 15

16 Thuiszorg Vóór de operatie zal de mammacareverpleegkundige met u de mogelijkheid tot wondverzorging thuis bespreken. Indien u hiervan gebruik wilt maken, wordt u verwezen naar het poliklinische transferbureau. Zij bespreken met u welke zorg in de thuissituatie nodig is. De zorg thuis kan zowel in de ochtend-, middag- en/of avonduren plaatsvinden. Op de dag van de operatie is het ook mogelijk dat een verpleegkundige u dezelfde avond bezoekt. De verpleegkundige van de thuiszorg zal afspraken met u maken over de door u gewenste zorg en hoe vaak deze zorg zal plaatsvinden. Voor verdere zorg, huishoudelijke hulp en hulp bij ADL wordt u verwezen naar de gemeente (WMO-loket) om dit eventueel aan te vragen. Vragen en antwoorden na een borstoperatie De chirurg is uw behandelend arts. Hij/zij is degene die u de uitslag van de operatie geeft en u de eventuele nabehandeling uitlegt. Deze nabehandeling wordt pas duidelijk, nadat de uitslagen van de operatie bekend zijn. Ook bij de chirurg kunt u natuurlijk vragen stellen en adviezen vragen. De mammacareverpleegkundige controleert de wondgenezing. Verder geeft zij u advies, voorlichting en ondersteuning in de mogelijk moeilijke tijd die u doormaakt. Met al uw vragen over de operatie en alles er omheen kunt u ook bij haar terecht. Wat moet ik doen als ik pijn heb? Als u pijn hebt, mag u de voorgeschreven pijnstillers nemen volgens schema. Wanneer deze pijnstillers niet helpen neemt u telefonisch contact op met de mammacareverpleegkundige. Buiten kantooruren met de Spoedeisende Hulp. Heeft de chirurg wat gezien tijdens de operatie? Nee, het weefsel kan alleen onder de microscoop beoordeeld worden. Dat duurt een tot twee weken. De weefseluitslag krijgt u tijdens het polikliniekbezoek aan de chirurg en dan pas wordt de nabehandeling met u besproken. 16

17 Als er echt iets bijzonders aan de hand was tijdens de operatie, heeft de chirurg u dat na de operatie verteld. Wat te doen bij complicaties met de wond? Bij de volgende klachten moet u contact opnemen met de mammacareverpleegkundige en buiten kantooruren met de Spoedeisende Hulp. Als de borst in korte tijd opzwelt en/of blauw ziet; Als de wond begint te lekken door de pleister heen: U koorts krijgt (boven 38.5 C); De wond rood ziet en warm aanvoelt. Wanneer mag de BH weer aan? Na een borstsparende operatie is het verstandig om de BH de eerste twee weken dag en nacht te dragen om de borst goed te ondersteunen. Na een borstamputatie wordt u een tijdelijke prothese aangemeten op de afdeling en deze mag u in de BH dragen, wanneer u dit prettig vindt. Het is dus nodig een goed zittende BH mee te brengen naar het ziekenhuis. Wat mag ik wel en niet doen? Wanneer u alleen een borstoperatie en/of een schildwachtklierprocedure hebt ondergaan mag u, zover de pijn dit toelaat, uw dagelijkse activiteiten hervatten. U moet de borst goed ondersteunen in de BH. Als u (ook) aan de oksel bent geopereerd, is het beter de arm de eerste week niet hoger te heffen dan schouderhoogte (hoek van 90 graden). Verder is het verstandig om bij dagelijkse bezigheden zoals wassen, aankleden, eten en haren kammen de arm normaal te gebruiken. Het is wel belangrijk om de schouder goed te bewegen. Uw lichaam geeft vaak zelf aan wat wel en wat niet kan. Niet overbelasten! Na een week mag u beginnen met de armoefening die u van de mammacareverpleegkundige heeft meegekregen. 17

18 Controle afspraak op de polikliniek Na de operatie krijgt u een afsprakenschema mee naar huis, waarop de afspraken voor de eerste week staan vermeld. Dit afsprakenschema zit op het einde van deze brochure. Het is daarom belangrijk dat u deze brochure meeneemt wanneer u wordt opgenomen. Het afsprakenschema kan dan ingevuld worden. Na een week krijgt u een afspraak bij de chirurg. De chirurg bespreekt met u de uitslag van het onderzoek van het verwijderde weefsel. Aan de hand van deze uitslag bespreekt de chirurg met u de mogelijkheden voor behandelingen. Nacontrole; follow up Wanneer alle behandelingen achter de rug zijn, blijft u nog een aantal jaren onder nacontrole. Deze controles zijn onder andere bedoeld om de borsten en de rest van het lichaam te controleren. Daarnaast zijn deze controles bedoeld om het zelfvertrouwen in het lichaam weer te herstellen en om vragen te stellen. Tijdens de nacontrole kunnen eventuele klachten worden besproken. Klachten, die kunnen optreden, zijn bijvoorbeeld schouderklachten, oedeem (vochtophoping) en bijwerkingen van medicijnen. Het opsporen en behandelen van deze klachten bevordert uw welzijn. De diagnose borstkanker en de behandeling ervan is ingrijpend. Dit brengt veel onzekerheid met zich mee. Ondersteuning en begeleiding bij het verwerkingsproces na de behandeling kan dan belangrijk zijn. Soms is verwijzen naar andere hulpverleners gewenst. Werkt u mee aan een (wetenschappelijk) onderzoek dan zijn controles van belang om de resultaten vast te leggen. Klachten, die u niet bekend voorkomen, langer aanhouden (enkele weken) of verergeren, zijn redenen om eerder contact op te nemen. 18

19 Wat houdt nacontrole in? Bij nacontrole wordt besproken hoe het lichamelijk en psychisch met u gaat. Er vindt 1 keer per jaar lichamelijk onderzoek plaats van de borst(en), de lymfeklieren eromheen, het geopereerde gebied, de schouder en arm. Bij klachten kan er indien nodig vaker lichamelijk onderzoek plaatsvinden. Jaarlijks wordt er een röntgenfoto van de borst(en) gemaakt en met u besproken. De eerste foto wordt een jaar na de operatie gemaakt. Na 5 jaar wordt één keer per twee jaar een röntgenfoto gemaakt. Na de leeftijd van 75 jaar wordt alleen een röntgenfoto van de borsten gemaakt als daar een reden voor is (bijvoorbeeld veranderingen in de borsten). De nacontroles worden uitgevoerd door: de mammacareverpleegkundige: 3 maanden na bezoek aan de chirurg of bestralingsarts, of 3 maanden na de chemotherapie (indien u dit hebt ondergaan); de radiotherapeut: tot 6 weken na de bestraling; de internist/oncoloog: één keer per jaar (met een mammografie controle ) als er gestart wordt met hormoontherapie. Als er een reden is tot nader onderzoek zal de mammacareverpleegkundige dit met u bespreken en een afspraak maken voor het onderzoek. Regelmatig vindt overleg plaats met de chirurg over de nacontroles of jaarlijkse controle. Een afspraak voor nacontroles (mammacare-follow-up-poli) kunt u maken via het secretariaat van de poli chirurgie, telefoonnummer (0475) Schema nacontrole 1e jaar elke drie maanden 2e jaar elk half jaar 3e, 4e en 5e jaar 1 keer per jaar na 5 jaar wordt u terugverwezen naar de huisarts, indien u 60 jaar of ouder bent. Het controleschema is een richtlijn. Soms wijkt de mammacareverpleegkundige of specialist in overleg met u af van het schema. 19

20 Belangrijke telefoonnummers Hebt u s avonds of in het weekend problemen met de wond, neem dan contact op met de Spoedeisende Hulp, telefoonnummer (0475) Kan een van de afspraken niet doorgaan, neemt u dan tijdens kantooruren contact op met het secretariaat chirurgie, telefoonnummer (0475) Als u vragen hebt, kunt u contact opnemen met de mammacareverpleegkundige, telefoonnummer (0475) Met vragen over thuiszorg kunt u terecht bij de Zorgcentrale van de Thuiszorg, telefoonnummer (0475) Tot slot Misschien hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen of zijn er enkele punten onduidelijk. Eén van de mammacareverpleegkundigen beantwoordt ze graag. Afsprakenschema na een borstoperatie In het afsprakenschema kunt u zien wanneer u op de polikliniek chirurgie wordt verwacht. Datum en tijd van de afspraak staan vermeld. Ook kunt u lezen wat het doel is van de afspraak en met wie u de afspraak hebt. Opname: Naam: Operatie Operatiedatum: 20

21 Afsprakenschema Ontslag: Datum: Wondcontrole: (mammacareverpleegkundige) Dag: Datum: Tijd: Wondcontrole: (mammacareverpleegkundige) Dag: Datum: Tijd: Afspraak chirurg: Dr. Dag: Datum: Tijd: Voorlichting: (mammacareverpleegkundige) Dag: Datum: Tijd: Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: Afspraak met: Dag: Datum: Tijd: 21

22 Bijlage: Oefeningen voor de schouder Als u een totale okselklieroperatie heeft ondergaan, kan de beweeglijkheid van de schouder minder zijn. Armoefeningen kunnen het herstel van die beweeglijkheid bevorderen. U kunt het beste vijf tot zeven dagen na de operatie met deze oefeningen beginnen. Als na een totale okselklieroperatie de wonddrain nog aanwezig is, is het verstandig alleen oefening 1, 2, 3 en 8 te doen en is het beter om dagelijks verschillende keren licht te oefenen dan één keer lang of intensief. Wanneer er nog wondvocht in het operatiegebied is, mag u alleen oefenen zonder uw spieren te rekken. Wanneer u bent bestraald, is het tot ruim een jaar na het afronden van deze behandeling zinvol om de oefeningen regelmatig te herhalen. U kunt dan controleren of de beweeglijkheid gelijk blijft. Ongeveer 20% van de patiënten houdt ondanks het oefenen last van geringe of matige bewegingsbeperking van de schouder. Voor alle oefeningen is het volgende van belang: Probeer uw schouderoefeningen dagelijks te doen. Het is het beste dat u elke oefening zo n vijf tot tien keer uitvoert. Zorg dat u hierbij geen pijn heeft, terwijl u toch maximaal beweegt. Een rekgevoel bij de oefeningen is geen probleem, maar voorkom dat dit pijnlijk wordt. Elke rek kunt u vier tot vijf tellen vasthouden, terwijl u rustig blijft doorademen. Bij het oefenen is een goede houding van het bovenlichaam en de schouders belangrijk: goed rechtop staan en zitten, geen afhangende schouders maar deze eerder iets naar achteren trekken. Let op dat u bij de oefeningen niet met de armen gaat veren. Ook na afloop van het oefenen mag u geen pijn hebben. Is dit wel het geval, oefen dan de volgende keer minder intensief. Heeft u thuis problemen met het oefenen of is na zes weken de beweeglijkheid nog niet hersteld, vraag uw huisarts of specialist dan om een verwijzing naar een fysiotherapeut. 22

23 Armoefeningen op internet Op de site van kwf kankerbestrijding staat een film met oefeningen om de beweeglijkheid van de schouder en de arm na de operatie weer zo goed mogelijk terug te krijgen: kies Video armoefeningen /lymfoedeem. Oefening 1 Beweeg uw arm gestrekt voorwaarts. Wanneer u nog een wonddrain heeft, ga dan niet verder naar boven dan de tekening aangeeft. Oefening 2 Bij deze oefening uw armen langs uw lichaam laten hangen. Vervolgens een aantal keren uw schouders optrekken en weer ontspannen. 23

24 Oefening 3 Uw handen achter uw rug in elkaar houden. Vervolgens uw armen gestrekt omhoog brengen. Oefening 4 Ga een stukje (15 cm) van de muur staan en krabbel met beide handen tegelijkertijd langs de muur naar boven. 24

25 Oefening 5 Uw handen in elkaar vouwen. Daardoor wordt uw arm aan de geopereerde kant gesteund. Uw armen zo ver mogelijk gestrekt omhoog brengen. Oefening 6 Uw handen achter uw oren tegen uw achterhoofd leggen en vervolgens uw vingers ineen strengelen. Houd uw ellebogen eerst ontspannen naar voren en breng ze daarna zo ver mogelijk naar achteren. 25

26 Oefening 7 Staande tegen de muur beide armen zijwaarts omhoog brengen, zo hoog u kunt. Uw handen blijven contact houden met de muur. Oefening 8 Leg uw handen zo laag mogelijk op uw rug en schuif ze langs uw rug naar boven. bronvermelding: KWF Kankerbestrijding, folder Borstkanker, winter Patiëntencommunicatie Laurentius Ziekenhuis oktober