Waterongevallenbeheersing

Transcriptie

1 Waterongevallenbeheersing Brandweer Visie NVBR Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding

2 S M A B

3 Waterongevallenbeheersing Brandweer Visie Vastgesteld door de Raad van Regionale Commandanten september 2010 NVBR Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding

4 2 S M A B

5 Inhoud I 3 S Samenvatting 4 1 Inleiding 6 2 Probleemstelling 8 3 Nut en noodzaak 10 4 Risicobenadering en -beoordeling 14 5 Risicobeheersing 20 6 Ongevalsbestrijding 22 7 Organisatie 25 8 Personeel en materieel 27 9 Veiligheidscultuur 29 M Marsroute 32 A Respondenten 34 B Begrippenlijst 35 Colofon 37

6 4 Samenvatting S Nut en noodzaak De brandweer acht zich vanuit wettelijk en maatschappelijk perspectief blijvend verantwoordelijk voor de uitvoering van natte reddings- en hulpverleningstaken De maatschappelijke meerwaarde is daarbij bepalend voor de mate waarin deze natte taken worden ingevuld De brandweer ontwikkelt in de regio s een sluitende registratie van natte risico s en inzetten aan de hand waarvan een inhoudelijke afweging kan worden gemaakt over de natte brandweertaken Risicobenadering en -beoordeling De maatschappelijke kosten/batenafweging wordt gebaseerd op een integrale beoordeling van de maatschappelijke impact van natte ongevallen in zijn geheel Het gouden uur bij het redden van slachtoffers blijft uitgangspunt voor de organisatie van de natte incidentbestrijding Keuzen voor natte risicobeheersing en incidentbestrijding worden bij voorkeur gemaakt op het niveau van samenhangende waterrisicogebieden Risicobenadering wordt gebaseerd op natte ongevalscenario s Deze worden bepaald door de soorten waterlichamen en soorten risicogroepen De maatschappelijke beleving van natte risico s is mede richtinggevend bij de inrichting van de brandweerorganisatie De natte risicobenadering wordt de komende jaren verfijnd en gemodelleerd Risicobeheersing 10 Het voeren van een actief risicobeleid vermindert het bestaan van natte risico s De brandweer kan hierbij optreden als adviseur van een breed interdisciplinair netwerk van relevante partners en organisaties Ongevalsbestrijding De natte incidentbestrijding wordt modulair en complementair opgebouwd, op basis van het (inter)regionale waterrisicoprofiel De organisatiekosten van de waterongevallenbestrijding worden relatief bescheiden geacht, vergeleken met de maatschappelijke en economische opbrengst van een gered mensenleven

7 5 Organisatie 13 De organisatie van de risicobeheersing vindt bij voorkeur plaats op het niveau van de veiligheidsregio s De organisatie van de incidentbestrijding wordt bij voorkeur bovenregionaal ingericht, mede op basis van de samenhangende waterrisicogebieden Personeel en materieel De ongevallen met reddingsduikers bij de brandweer vragen om een fundamentele herbezinning, welke begint bij de factor mens De focus wordt landelijk gelegd op goede werving en selectie Er komt één landelijk stelsel voor de kwalificatie-eisen aan brandweerduikers en duikinstructeurs De opleidingen, trainingen en oefeningen voor duikers en duikinstructeurs worden landelijk gestandaardiseerd Door middel van landelijke eisen wordt de veiligheid en uitwisselbaarheid van duikuitrustingen gewaarborgd Deze eisen zijn dusdanig flexibel dat snel van ervaringen en slimme regionale ideeën kan worden geleerd Veiligheidscultuur 20 De brandweer hanteert landelijk het model van de veiligheidscultuurladder om een lerende organisatie te ontwikkelen

8 6 Inleiding 1 De laatste jaren is de brandweer opgeschrikt door een aantal ernstige duikongevallen, waarvan drie met dodelijke afloop De Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, de Arbeidsinspectie en de Onderzoeksraad voor Veiligheid hebben naar aanleiding hiervan diverse onderzoeken uitgevoerd Deze hebben onder andere geleid tot een set van 38 urgente maatregelen waarmee de brandweerkorpsen vanaf 2008 aan de slag zijn gegaan om de veiligheid van het brandweerduiken te verbeteren De aandacht voor de duiktaak bij bestuur en management van de brandweer is door de incidenten en onderzoeksrapporten zichtbaar vergroot Mede in combinatie met kostenstijgingen door toenemende kwaliteitseisen aan personeel en techniek, leidt deze aandacht in steeds meer korpsen tot een herijking van de duiktaak In diverse korpsen wordt inmiddels overwogen om maar geheel te stoppen met duiken De Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) heeft in de recente onderzoeksrapporten en ontwikkelingen in het veld aanleiding gezien tot een fundamentele herbezinning op het brandweerduiken en de waterongevallenbestrijding meer in het algemeen, in nauwe samenwerking met het Veiligheidsberaad (VB) en het College van Arbeidszaken van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Daartoe zijn vraaggesprekken gevoerd met de in de bijlage opgenomen respondenten en discussiebijeenkomsten gehouden met: de vakgroep Bestrijding Waterongevallen door de Brandweer (BWB) van de NVBR; de adviesraad van de NVBR; en de Raad van Regionaal Commandanten van de NVBR Visie : eerste stap in de Strategische Reis De focus van deze visie is het realiseren van veiligheid voor de burger en voor de brandweerman en -vrouw Centrale discussiepunt, dat eerst geslecht moet worden, is echter of en zo ja: wie, wat, waar en hoe de brandweer een taak heeft bij natte risico s Het eerste deel van het visiedocument heeft tot doel om deze discussie te beslechten Hoofdconclusie is dat er geen afgebakend beleidsterrein is, maar de brandweer zeker een maatschappelijke rol te vervullen heeft en deze rol het beste als netwerkmanager kan invullen Bij de verdere herbezinning op de natte brandweertaken is algauw gebleken dat het momenteel ontbreekt aan landelijk inzicht in het aantal ongevallen, succesvolle reddingen en de kosten van de natte taken Om die reden is de visie geschreven voor de periode Een van de eerste stappen is om de registraties op orde te krijgen, zodat de komende jaren beter inzicht in de situatie kan worden verkregen In 2014 moet dit tot een stabiel beeld leiden op basis waarvan de visie kan worden geëvalueerd De visie past nadrukkelijk binnen het grotere geheel van de Strategische Reis: de brandweer over morgen De daarin voorgestane principes van een risicobenadering en meer aandacht voor de voorkant van de veiligheidsketen (risicobeheersing) worden in deze visie

9 Waterongevallenbeheersing toegepast en geconcretiseerd voor de waterongevallen, als eerste van de taakvelden van de brandweer In deze strategische reis voor de waterongevallenbeheersing is 2014 als evaluatiemoment ingebouwd Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de probleemstelling verkend, die ten grondslag ligt aan deze visie Vervolgens wordt de discussie over nut en noodzaak van de waterongevallenbestrijding gevoerd Daarna wordt uiteengezet hoe voor waterongevallen een risicobenadering kan worden geïntroduceerd Dit wordt eerst uitgewerkt in een opvatting over risicobeheersing en in de daaropvolgende hoofdstukken geconcretiseerd voor de ongevalsbestrijding, organisatie, personeel & materieel en veiligheidscultuur De visie wordt afgesloten met een marsroute waarin is weergegeven welke activiteiten tot en met 2014 landelijk en regionaal noodzakelijk zijn In de marsroute wordt de learning loop gesloten door het jaar 2014 in te ruimen voor een evaluatie om zo op basis van de praktijkgegevens gefundeerde conclusies te kunnen trekken over de verdere doorontwikkeling van de natte brandweertaak op de lange termijn In bijlage 1 is een overzicht opgenomen van de respondenten en in bijlage 2 een begrippenlijst Afwegingskader Deze visie gaat vergezeld van een separaat afwegingskader, waarmee bestuur en management van de brandweer de marsroute op regionale en lokale schaal kunnen implementeren Het visiedocument en afwegingskader geven echter geen kant en klare antwoorden die als het ware zwart-wit tot een keuze over de inrichting van de waterongevallenbeheersing leiden: het is geen beslisboom die automatisch moet leiden tot een bepaalde keuze De visie slaat landelijke piketpalen, maar met inachtneming van de decentrale verantwoordelijkheden Elke regio zal zelf binnen de gestelde kaders moeten bepalen hoe de waterongevallenbeheersing wordt ingericht Conform de Strategische Reis gaat het erom dat bestuur en management van de brandweer in positie worden gebracht om bewuste, gewogen keuzes te maken over de veiligheid van de burger en van de brandweerman en -vrouw

10 8 Probleemstelling 2 Er is vooralsnog duidelijkheid nodig over nut en noodzaak van de natte taken Dit visiedocument is uit nood geboren : er heeft een aantal fatale ongevallen plaatsgevonden met brandweerduikers Mede naar aanleiding daarvan stelt het beroepsveld zich de legitimiteitvraag: moeten we wel duiken en natte 1 reddingen meer in het algemeen uitvoeren; en zo ja, waarom beperken we ons dan tot de repressieve taak?! Om deze fundamentele herbezinningsvraag te kunnen beantwoorden, zijn de volgende processtappen nodig Stap 1 Moeten we het wel doen? Op basis van een wettelijke en/of maatschappelijke verantwoordelijkheid? Zo ja Stap 2 Stap 3 Stap 4 Zo nee, valt dit te verkopen? Wie gaat(n) er dan wel over, wie heeft er last van, en wat voor rechten kunnen aan de historische gegroeide situatie worden ontleend? Wat moeten we dan doen en tot in welke mate? wat is het werk/beleidsveld, hoever gaan de wettelijke eisen en wat is de maatschappelijke kosten-baten verhouding? Hoe moeten we het doen? Wat is het optimale schaalniveau van organisatie, waar hoort de uitvoering thuis en welk kwaliteitsniveau is er nodig? Met wie moeten/kunnen/willen we het doen? Welke partijen zijn betrokken met welke rol, wat zijn de rol en positie van de brandweer, hoe worden die ingevuld door de brandweer en hoe zou dat moeten? Figuur Processtappen om tot duidelijkheid over de eigen verantwoordelijkheid te komen Stap 1 Legitimiteitvraag De natte taken van de brandweer zijn niet specifiek benoemd in de tekst van de Wet veiligheidsregio s In de Wet op de Veiligheidsregio s is de taak van de brandweer net als tevoren in de Brandweerwet 1985 omschreven als het beperken en bestrijden van gevaar voor mensen en dieren bij ongevallen anders dan bij brand (art 31b) Dit laat alle ruimte voor verschillen in opvatting over de natte taken: oppervlakteredding en duiken Er leven vragen in het brandweerveld of de natte reddingstaken en met name het reddingsduiken wel een brandweertaak zijn, en wat het eigenlijk oplevert Deze vragen worden als eerste behandeld De NVBR hecht aan een gedragen standpunt over de hardheid van de natte taken 1 Zie bijlage 2 voor begripsdefinities

11 Waterongevallenbeheersing Stap 2 Domeinkwestie Er wordt bewust een vaag begrip natte taken gebruikt, omdat de reikwijdte van het werkveld niet duidelijk is Het is met name de vraag welke risico s wel of niet worden meegeteld om de prestaties van de redders aan af te meten Ook is onduidelijk welk beleidsterrein(en) op natte risicobeheersing aanspreekbaar is (zijn) Wel kunnen de natte taken worden afgezet tegen het aanpalend werkterrein van ongevallen op het water (project Waterrand ) In dat laatste geval gaat het om incidenten met vaartuigen die op het water thuishoren Hier gaat het daarentegen om incidenten waarbij men onbedoeld in een open waterlichaam terecht komt Daarmee worden opzettelijke verdrinkingen (zelfdoding) en verdrinking in de badkuip bij voorbaat uitgesloten Voor verdrinking bij zwemmen in open water ligt dit echter al weer minder duidelijk, want daar wordt de hulp van de brandweer wel regelmatig voor ingeroepen In conclusie is het zaak om het werkterrein af te grenzen, het speelveld te bepalen en een vaste meetbasis voor de verrichtingen en uitkomsten te verkrijgen Stap 3 Praktische invulling De invulling van de natte taken staat ter discussie Opvattingen variëren sterk Met de wet op de veiligheidsregio s verschuift het accent van de taakorganisatie richting regionaal schaalniveau, maar dit is geen uitgemaakte zaak en er gaan ook stemmen op om de taak bij de gemeente te houden of juist bovenregionaal of landelijk te beleggen En ondertussen blijft het aantal duikteams bij de brandweer maar afnemen In conclusie is het hoog tijd om duidelijkheid te verschaffen wie er aan de lat staat en hoe de taak het beste georganiseerd kan worden Stap 4 Strategische allianties De natte taken worden tot op heden in enge zin als redding van mens en dier opgevat, en eigenstandig uitgevoerd Er is echter een duidelijke roep om een ruk naar links (in de veiligheidsketen), met als karikaturaal beeld dat de brandweer niet meer gaat duiken maar alleen nog folders gaat uitdelen om de mensen op hun eigen verantwoordelijkheid te wijzen Al met al is het duidelijk zaak om de eigen positie binnen het gehele speelveld en de natuurlijke partners te bepalen In de volgende hoofdstukken wordt de visie neergezet, als antwoord op deze fundamentele herbezinningsvragen

12 10 Nut en noodzaak 3 Wettelijk kader visie De brandweer acht zich vanuit wettelijk en maatschappelijk perspectief blijvend verantwoordelijk voor de uitvoering van natte reddings- en hulpverleningstaken Formele kaders De wettelijke basis van de natte taken van de brandweer staat in het veld ter discussie De natte taken worden echter wel degelijk in de formele regelgeving genoemd, waarop ook toezicht wordt uitgeoefend, blijkens diverse rapportages van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, de Arbeidsinspectie en de Onderzoeksraad voor Veiligheid Ook naslag in het geldende stelsel van brancheregelgeving leidt tot de conclusie dat het redden van mens en dier nog steeds in alle doctrines als de centrale missie van de brandweer wordt gezien, zonder onderscheid tussen brand en andere ongevallen Ook recent nog is in De Brandweer over morgen herbevestigd dat voor de acute levensreddende hulpverlening door de overheid [ ] de drie partijen, politie, GHOR en brandweer, de primaire verantwoordelijkheid [dragen] 2 Belangrijk is ook dat het redden van mensen een bepalende waarde is van de cultuur van de brandweer 3 Om die redenen kan gesteld worden dat de geaccepteerde interpretatie van de wettelijke taak nog steeds de reddingstaak omvat, ook voor waterongevallen Formele regelgeving Pseudoregelgeving WVR: Redding van mens en dier anders dan bij brand is in algemene zin genoemd, maar niet gespecificeerd Leidraad Bestrijding Waterongevallen: De duikfunctie is uitgewerkt qua organisatie, procedures en geoefendheid BVR: Duikteams zijn genoemd, maar niet aan een opkomsttijd gekoppeld Besluit Personeel VR: Brandweerduiker en duikploegleider worden genoemd, maar niet verplicht aan alle korpsen opgelegd Schema Formele basis voor natte taken 2 3 NVBR, De Brandweer over morgen: strategische reis als basis voor vernieuwing, pagina 22 Helsloot, Muller, Berghuijs (red), Brandweer: studies over organisatie, functioneren en omgeving, 2007, pagina 397

13 11 Daarnaast is er momenteel overleg tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), de Arbeidsinspectie, het College van Arbeidszaken (CvA) van de VNG, het Veiligheidsberaad en de NVBR over eenduidige normering en een nieuw certificeringsstelsel voor het brandweerduiken, waarmee nog eens door alle partijen () het belang en de acceptatie van het brandweerduiken zijn herbevestigd Eén en ander maakt een plotselinge beleidswijziging, waarbij de duiktaak als bovenwettelijke plustaak wordt bestempeld, lastig te verklaren en te verantwoorden richting zowel de burger als alle betrokken partijen Hardheid wettelijk kader visie De maatschappelijke meerwaarde is bepalend voor de mate waarin de natte taken moeten worden ingevuld De natte taken zijn dan wel genoemd in de regelgeving, maar daarmee is nog niet gezegd hoe hard de taak is en welke eisen daaruit voortvloeien: vormt de taak het exclusieve werkterrein van de brandweer (verplichte uitvoeringstaak), of zijn ook andere partijen aanspreekbaar, en is daarbij sprake van een uitvoeringsverplichting met of zonder resultaateisen; of is er alleen sprake van een in algemene termen omschreven organisatietaak, of misschien louter van een vangnettaak? De enige taak die uit de Wet en het Besluit Veiligheidsregio s volgt als een verplichte uitvoeringstaak is de grijpredding door de basisbrandweereenheid Het begrip vangnettaak komt uit de zorg en staat voor de hulp aan hen die door de mazen van het reguliere zorgnet glippen, zoals dak- en thuislozen en verslaafden Dit begrip lijkt ook goed toepasbaar op de reddingstaak van de brandweer, als de organisatie waar men altijd terecht kan in nood situaties die niet duidelijk onder de verantwoordelijkheid van andere instanties vallen De wetgever heeft waarschijnlijk om diezelfde reden de reddingstaak alleen in brede algemene termen omschreven In hoeverre dat ook een verplichting met zich meebrengt om een sluitend netwerk voor natte redding te organiseren, is onduidelijk Anders dan bij een reguliere uitvoeringstaak hoeven bij een vangnettaak niet noodzakelijkerwijs alle hulpvragen tijdig te worden behandeld cq hoeven vraag en aanbod niet perse in evenwicht te zijn De mate van invulling van een vangnettaak wordt bepaald door het maatschappelijk belang dat aan de oplossing van het probleem wordt gehecht: geen zwervers in de buurt en geen naalden op de kinderspeelplaats, of in dit geval toch nog een kans bieden aan mensen in levensgevaar in het water Het is met andere woorden écht een bestuurlijke keuze in hoeverre men wil investeren in een vangnettaak En die keuze varieert met het lokale belang van het probleem in kwestie, zoals de draagkracht van een kleine en gesloten gemeenschap, of de positie van de middenstand in waterrecreatiegebieden

14 Nut en noodzaak 12 Uitvoeringstaak Basisbrandweerzorg: grijpredding Prestatie-eis: opkomsttijd <_ 15 minuten Organisatietaak Redding van mens en dier: oppervlakte- en duikredding? Prestatie-eis: geen Vangnettaak Redding van mens en dier: oppervlakte- en duikredding? Prestatie-eis: nvt Plus taak Assistentie: opsporings- en bergingstaken Prestatie-eis: nvt Schema Mogelijke natte brandweertaken Aansprakelijkheid voor ingebrekestelling In het verlengde van de voorgaande vraag is het vooralsnog onduidelijk in hoeverre de brandweer bestuurlijk aansprakelijk kan worden gesteld voor een eventueel ontbreken van natte reddingsteams Voor een vangnettaak is dat weinig aannemelijk, maar voor een organisatietaak lijkt dat eventueel wel mogelijk Statistische basis visie De brandweer ontwikkelt in de regio s een sluitende registratie van natte risico s en inzetten aan de hand waarvan een inhoudelijke afweging kan worden gemaakt over de natte brandweertaken CBS-statistieken Het CBS houdt een registratie van verdrinkingen bij Dit geeft echter een andere doorsnede dan waar de natte brandweertaken over gaan Verdrinking wordt namelijk gedomineerd door zelfdoding (± 70% van de gespecificeerde sterfte door waterongevallen) Bovendien valt auto in het water buiten deze statistiek, terwijl dit de bulk van het brandweerwerk vormt (volgens opgaaf vakgroep BWB ± 70% van de inzetten) De brandweerstatistieken van het CBS worden echter niet door alle regio s goed gevuld Tot slot is slechts een beperkt deel van de oorzaken van verdrinkingen bekend en gespecificeerd (slechts ± 30% van alle oorzaken, excl zelfdoding) In conclusie zijn de CBS gegevens te globaal om de natte taken van de brandweer te beoordelen Er zal een eigen registratie moeten worden opgezet

15 Waterongevallenbeheersing Wél zijn enkele globale conclusies over verdrinking meer in het algemeen te trekken uit de CBS/gegevens: Verdrinking is één van de belangrijkste doodsoorzaken bij kleine kinderen (1-5 jaar); Een val in buitenwater is de meest frequent voorkomende gespecificeerde ongevalsoorzaak van verdrinking (net zoveel als verdrinking bij plezier- en beroepsvaart en tijdens baden/zwemmen in buitenwater bij elkaar opgeteld) Registratie van brandweerinzetten voor natte taken Slechts enkele korpsen en regio s houden een registratie bij van de meldingen en inzetten voor natte taken Er is geen evidence based schatting van het aantal of percentage reddingen bij waterongevallen te bepalen In plaats daarvan zijn expert schattingen aan de vakgroep BWB gevraagd Hieruit komt naar voren dat: het aantal inzetten voor waterongevallen varieert tussen korpsen van minder dan één inzet per jaar tot enkele honderden inzetten per jaar; omstanderhulp de meeste kans van slagen heeft; de brandweer globaal personen per jaar uit het water redt Nadere onderbouwing op basis van registratiegegevens is gewenst om in de toekomst (2014 en verder) wél een gefundeerde discussie over de statistische basis van de natte brandweertaak te kunnen voeren

16 Risicobenadering 4 en -beoordeling 14 Natte risico s vormen één van de eerste proeven voor de strategische reis Strategische reis De NVBR heeft recent met de strategische reis een nieuwe koers ingezet voor een bedrijfsmodel gericht op maatschappelijk rendement, en sturing op risico s binnen de financiële kaders Een belangrijke randvoorwaarde daarbij is risicodifferentiatie, oftewel een organisatieomvang die niet is gebaseerd op uniforme normen en standaards, maar op het risiconiveau Anno 2015 moeten brandweerorganisaties in staat zijn hun taken af te stemmen op het regionale risicobeeld 4 Natte risico s zijn het eerste soort risico waarover besluitvorming wordt voorbereid Bijzonderheid daarbij is dat er specialistische teams voor de repressieve taak vereist zijn, en dat de brandweer geen specifieke preventieve taken voor natte risico s heeft Op basis van onderstaande model uit de strategische reis wordt in dit hoofdstuk invulling gegeven aan een risicobenadering risico tijd geografisch gebied demografisch acceptabel risico doel kwantificeren eigen verantwoordelijkheid zelfredzaamheid regelgeving veilig leven risicobewustzijn repressie gedifferentieerd landelijke steunpunten specialismen lokale basiszorg basismodulen Schema Risicobenadering volgens de Strategische Reis In volgorde van links naar rechts worden risico s in tijd, ruimte en bevolkingssamenstelling (risicogroepen) gedefinieerd Na het analyseren van deze risico s kan de brandweer oplossingen bepalen die voor dat specifieke doel tot een maximaal maatschappelijk rendement leiden Daarbij kwantificeert zij doelen en restrisico s, het doel van interventies (repressie), verantwoordelijkheden van de overheid, het bedrijfsleven en de burger zelf Daarna stelt het bestuur het maatschappelijk acceptabele risico vast Het management geeft het ideale niveau van organiseren aan 4 NVBR: De organisatie in 2015, 33, p In: De brandweer over morgen, Schaarsbergen, 2010

17 Waterongevallenbeheersing Risicobeoordeling visie De maatschappelijke kosten/batenafweging wordt gebaseerd op een integrale beoordeling van de maatschappelijke impact van natte ongevallen in zijn geheel Bij de inschatting van natte risico s speelt vooral levensgevaar en - daarvan afgeleid - geloofwaardigheid van de overheid en imagoschade voor de waterrecreatiebranche De meerwaarde van reddingstaken is vooral levensredding en het beperken van psychotrauma bij omstanders en nabestaanden Een eerste impactinschatting is mogelijk aan de hand van levensverlies en levensredding, maar een meer integrale beoordeling van de impacts is nodig om een overall maatschappelijke kosten/baten afweging te kunnen maken Impact redding Totaal impact Levensgevaar Levensredding Bieden van een handelingsperspectief Wegnemen onzekerheid over lot van verwant(en) Fysiek letsel, psychotrauma, ziekte Imagoschade recreatiegebied, beschikbaarheid vaarweg Olieverontreiniging Afname bestuurlijke geloofwaardigheid voor de slachtoffers voor de redders Figuur Impactindicatoren Tijd visie Het gouden uur bij het redden van slachtoffers blijft uitgangspunt voor de organisatie van de natte incidentbestrijding Een reddingsduik is in de Leidraad bestrijding waterongevallen door de brandweer beperkt tot het eerste uur 5, dat in navolging van de geneeskundige hulpverlening het gouden uur wordt genoemd Deze grens wordt door sommigen ter discussie gesteld, omdat de meeste succesvolle reddingen binnen enkele minuten dichtbij de kazerne plaatsvinden Dat laat onverlet dat overleving tot ongeveer 1u na het onder water verdwijnen mogelijk is, met name 5 NVBR: Uitruk en inzetprocedures, 54, p 37 In: Leidraad bestrijding waterongevallen door de brandweer Schaarsbergen, 2004

18 Risicobenadering en -beoordeling 16 bij verdrinking van jonge kinderen in ijskoud water 6 en bij een voertuig dat te water is geraakt en (nog) in hoge mate luchtdicht is 7 De precieze omstandigheden van een incident zijn bij aanvang echter zelden duidelijk Zonder specifieke informatie van het tegendeel kan het beste het gouden uur worden aangehouden voor een reddingsduik Dit wordt ook als grens aangehouden in het Landelijk ambulance protocol 8 100% Lage watertemperaturen sterfte Verdrinking volwassenen Verdrinking kleine kinderen 0% Verdrinking in auto onder water 5-10 minuten tijd onder water 1 uur Figuur Hypothetische curve van sterfte bij auto te water of persoon onder water 9 Geografisch gebied visie De keuzen voor risicobeheersing en incidentbestrijding worden bij voorkeur gemaakt op het niveau van samenhangende waterrisicogebieden Risico s storen zich niet aan gebiedsgrenzen (gemeenten/regio), en waterlichamen vormen regelmatig de scheidslijn tussen twee gebieden (zowel bij gemeenten als bij veiligheidsregio s) Een gebiedsoverstijgende benadering met onderlinge samenwerking per samenhangend waterrisicogebied is daarom aangewezen Die samenwerking strekt zich bij voorkeur ook uit tot risicobeleid en de implementatie van risicobeheersingsmaatregelen Ook bij volwassenen is de watertemperatuur een belangrijke factor In de literatuur wordt uitgegaan van 210C als grens voor koud water, hetgeen weinig onderscheid voor de situatie in Nederland biedt Zie verder Nemiroff, M and P Pepe Termination of resuscitation efforts in drowning Ch 611, p In: Bierens, JJLM: Handbook on drowning, Springer-verlag, Ber-lin/Heidelberg, 2006 St LAMP: Hfd Traumatologie: Drenkeling, p 99 In: Verantwoording Landelijk Protocol Am-bulancezorg, 7e ed, 2006 De curve start bij de aanvang van het waterongeval Het tijdstip van alarmering van de brandweer door slachtoffer of omstanders kan veel later liggen, in welk geval het window of opportunity navenant kleiner wordt Zie het Handboek Incidentbestrijding op het Water, project Waterrand, 2009

19 Waterongevallenbeheersing Samenhangende waterrisicogebieden zijn wél bepaald voor het crisistype ongeval op het water, dwz grootschalige incidenten die multidisciplinaire inzet vergen 10, maar níet voor de monodisciplinaire taken van de brandweer in het kader van de dagelijkse natte risico s De samenhangende waterrisicogebieden voor grootschalige incidenten en voor de basisbrandweerzorg komen niet met elkaar overeen De risico s voor ongevallen op het water worden bepaald door factoren zoals de omvang en bevaarbaarheid van het water Risico s van in het water vallen of rijden of verdrinken bij baden/zwemmen worden daarentegen vooral bepaald door factoren zoals de nabijheid van wegen, aanwezigheid van omstanders, en bereikbaarheid voor kleine kinderen De kleine dorpsvijver kan meer risico s opleveren dan de grote plas buiten het dorp De factoren die de natte risico s bepalen zijn veel lastiger te bepalen en niet zo eenduidig in een model of kaart te vatten als in het project Waterrand mogelijk was voor het crisistype ongeval op het water In eerste aanleg ligt een expert based benadering, vanuit de vakgroep BWB, voor de hand De natte risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E), die korpsen met een duikteam op grond van de Arbo-regelgeving moeten maken, alsmede de aanvullend gemaakte taak-risicoanalyses (TRA) kunnen daarvoor als startpunt dienen Demografie visie De risicobenadering wordt gebaseerd op natte ongevalscenario s Deze worden bepaald door de soorten waterlichamen en soorten risicogroepen Natte risico s concentreren zich bij bepaalde groepen: kleine kinderen, badgasten, wegverkeer en horecabezoekers De risico s zijn vooral gerelateerd aan risicogedrag, zoals in het water springen of vallen onder invloed van alcohol Een kwantitatief model van risico s en risicofactoren is niet beschikbaar, maar kan in een aantal gebieden het onderzoeken waard zijn, bijvoorbeeld in samenwerking met een GGD-epidemioloog Voor de korte termijn is een scenariobenadering het hoogst haalbare, al is ook dit geen zwart/wit kwestie Bij diverse waterlichamen is er sprake van samengestelde risico s Recreatiegebieden zijn dat bijvoorbeeld vanwege het zwemwater of de pleziervaart Ook zijn er waterlichamen waar specifieke afwegingen voor nodig zijn, zoals diepe havens, en snel stromende rivieren Legenda Risicogroep Scenario Kust en zwemwater badgasten verdrinking bij baden toezicht op water Vaarwegen en ruim water beroep- en pleziervaart overboord vallen hulp omstander val in water weggebruikers Voorbeeldmaatregel alcoholbeleid Wegen en parkeren Tabel Soorten risicogebieden, risicogroepen en scenario s en voorbeelden van risicobeheersingmaatregelen Recreatiegebieden horecabezoekers auto te water afscherming water Woonkernen bij/met water aan water kleine kinderen val in water ruimtelijk beleid

20 Risicobenadering en -beoordeling 18 Doelen kwantificeren Een risiconiveau valt bij gebrek aan gegevens niet te bepalen, en blijft ook nadien lastig te beoordelen doordat er meerdere impactindicatoren een rol spelen Toch zijn de doelen in algemene zin wel duidelijk: beheer van oorzaken en beheer van effecten Ongewenste situatie oorzaken effecten Beheer van de oorzaken Preventieve maatregel Beheer van de effecten Reactieve maatregel Figuur Schematische voorstelling van het Vlinderdasmodel De doelen kunnen verschillen per gebied, maar in waterrijke gebieden lijkt in ieder geval risicobeheersing aangewezen (zie het volgende hoofdstuk) In gebieden met relatief hoge risico s kunnen reddingsteams aanvullend van waarde zijn Risicobeheersing Laag ambitieniveau Risicocommunicatie Basis reddingstaken Infrastructurele maatregelen Specialistische of dedicated reddingsteams Hoog ambitieniveau Ongevalsbestrijding Figuur Keuzen in ambitieniveau

21 Waterongevallenbeheersing Acceptabel restrisico visie De maatschappelijke beleving van natte risico s is mede richtinggevend bij de inrichting van de brandweerorganisatie De waterongevallenbeheersing is, evenals andere brandweertaken, niet uitsluitend een kwestie van objectieve risico s en feiten Ook risicobeleving speelt een grote rol bij de inrichting van de brandweerorganisatie Dit betreft enerzijds de risicobeleving van de maatschappij: wat verwachten burger en bedrijfsleven dat de overheid regelt? De verwachtingen die de bevolking heeft van de overheid zijn vaak hoog, zeker in gebieden waar woonkernen of doorgaande wegen direct aan het water liggen Soms is dit gepercipieerde veiligheidsrisico ingegeven door eerdere incidenten Daarnaast kan voor het bedrijfsleven ook het economisch belang een rol spelen, bijvoorbeeld als het de veiligheid betreft van recreatiegebieden Door de bank genomen verwacht de bevolking dat de overheid iets regelt om slachtoffers uit het water te kunnen redden, hoewel iedereen zal beseffen dat niet op elke straathoek een duikteam kan worden geposteerd Anderzijds is een belangrijk element van risicobeleving de politiek-bestuurlijke inschatting van de maatschappelijke wensen en de politieke afbreukrisico s bij het niet uitvoeren van een bepaalde taak Voor colleges van B&W en gemeenteraden kan de inschatting van de maatschappelijke reactie een belangrijke beweegreden zijn bij de inrichting van de waterongevallenbeheersing Deze subjectieve beoordeling van nut en noodzaak van waterongevallenbeheersing is niet minder belangrijk dan de daadwerkelijk aanwezige risico s Voor de brandweer zal dit subjectieve gegeven echter niet altijd op voorhand volledig zijn in te schatten Dit betekent dat de risicobeleving in het afwegingsproces een duidelijke plaats moet krijgen Het proces zal zo moeten worden ingericht dat bestuur en gemeenteraden in de gelegenheid worden gesteld om maatschappelijke risicobeleving mee te wegen Korte termijn versus lange termijn visie De natte risicobenadering wordt de komende jaren verfijnd en gemodelleerd De risico s zijn momenteel bij gebrek aan gegevens niet goed te beoordelen Er moet eerst een gegevensbasis worden opgebouwd alvorens een risicobeoordeling en bestuurlijke afweging op landelijk niveau mogelijk zijn In de tussentijd is al wel een globale scenariobenadering mogelijk, en kan een model van geografische en demografische risicofactoren worden ontwikkeld

22 20 Risicobeheersing 5 visie Het voeren van een actief risicobeleid vermindert het bestaan van natte risico s De brandweer kan hierbij optreden als adviseur van een breed interdisciplinair netwerk van relevante partners en organisaties Knoppenmodel voor risicobeheersing De risico s zijn op verschillende manieren te beïnvloeden op lokaal niveau Een gemeente of regio kan bijvoorbeeld zwemles op school stimuleren en trainingsfaciliteiten voor het ontsnappen uit een auto onder water realiseren Veelal is een combinatie van maatregelen op diverse terreinen aangewezen, waarbij de provincie, dienst ruimtelijke ordening, vereniging van ondernemers, vergunningverlenende instanties, politie, GHOR, reddingsmaatschappijen, EHBO-verenigingen en andere partijen een rol kunnen spelen Logischerwijs worden eerst de mogelijkheden in de ruimtelijke ordening en infrastructuur verkend Daarbij gaat het er overigens niet alleen om een val in het water te voorkomen, maar tevens om de toegankelijkheid van het water voor redders te verbeteren In tweede instantie biedt het vergunningenbeleid misschien nog mogelijkheden, maar verder moet men het vooral hebben van het stimuleren van zelfredzaamheid en omstanderhulp, van de medewerking van de horeca en van handhaving en toezicht Risicobewustzijn, Zelfredzaamheid Functiescheiding en barrièrewerking in ruimtelijke plannen Ordehandhaving, Toezicht op water Infrastructureel ontwerp, verlichting, Snelheidbeperking, Parkeerbeleid Drank- en horecavergunning, Openluchtrecreatievergunning, Alcoholbeleid Bouwvergunning, BHV Figuur Aangrijpingspunten voor natte risicobeheersing

23 Waterongevallenbeheersing Adviesrol De brandweer kan, op basis van het waterrisicoprofiel, een adviesrol vervullen voor de natte risicobeheersing Daarbij is een coördinatiestructuur nodig om onderlinge samenhang te verkrijgen, aangezien er veel schaalniveaus betrokken zijn De coördinatie wordt bij voorkeur op een niveau belegd, van waaruit zowel gemeentelijke initiatieven kunnen worden gestimuleerd en begeleid, als afspraken met landelijke partijen kunnen worden gemaakt, zoals Rijkswaterstaat districten De veiligheidsregio lijkt een geschikt schaalniveau voor de coördinatie van de risicobeheersingstaken Dit kan in het beleidsplan als een van de niet-wettelijke adviestaak worden opgenomen Gemeente/cluster van gemeenten Veiligheidsregio Vervoersregio/Provincie District RWS Departementen Figuur Bij de beheersing van natte risico s betrokken overheidsniveaus (binnen Nederland) Kosten en baten Bij gebrek aan gegevens over de risico s is een maatschappelijke kosten-baten afweging vooralsnog niet goed mogelijk Ook meer in het algemeen is de effectiviteit van preventieve maatregelen moeilijk meetbaar Bijvoorbeeld een verdrinking die is voorkomen door het plaatsen van een vangrail kan immers niet uit de registraties worden gehaald Het komt er derhalve vooral op aan dat partijen de natte risico s als een gezamenlijk probleem ervaren en tot beleidsprioriteit verklaren Alleen als er meerjarig landelijk interventieonderzoek wordt gedaan naar de situatie vóór en ná het invoeren van risicobeheersingsmaatregelen, zoals bijvoorbeeld gebruikelijk is binnen de publieke gezondheid, kan de effectiviteit daadwerkelijk worden gemeten

24 22 Ongevalsbestrijding 6 visie De natte incidentbestrijding wordt modulair en complementair opgebouwd, op basis van het (inter)regionale waterrisicoprofiel Ambitie Het is de discretionaire bevoegdheid van het lokale bestuur om te bepalen in hoeverre er duikteams voor natte redding nodig zijn Er is een duidelijke afname van het aantal teams waarneembaar, van 120 teams enkele jaren geleden tot momenteel minder dan 80 Veelal wordt op niveau van individuele korpsen besloten tot opheffing van een team, hetgeen een extra belasting voor een naburig korps of buurgemeente met zich mee kan brengen Zoals gezegd, heeft het de voorkeur om dergelijke besluiten op niveau van een samenhangend waterrisicogebied te nemen, en te wachten met besluitvorming tot inzicht in het risicobeeld is verkregen Daaruit kan overigens ook een noodzaak tot versterking blijken, zowel qua dekking als qua competenties (zie verder: paragraaf eigen veiligheid in dit hoofdstuk) Opkomsttijd Er is wel een wettelijke opkomsttijd voor de eerste basiseenheid (maximaal 18 minuten), maar niet voor duikteams Als professionele norm wordt vrijwel algemeen een richtwaarde van 15 min aangehouden voor duikteams, en van 30 min voor reddingsboten Dit biedt nog een redelijke window of opportunity voor levensredding, en wordt bij voorkeur gehandhaafd Takenpakket Er is discussie of duikers alleen voor levensredding of ook voor andere taken kunnen worden ingezet Er is consensus dat men voor het redden van dieren geen extra risico s moeten worden gelopen, maar voor het overige zijn er argumenten voor en tegen elke keuze te maken, hetgeen ervoor pleit om de keuze op lokaal niveau te laten (couleur locale) Wel is het zaak om zorg te dragen dat de competenties (persoonscertificaten) overeenkomen met het takenpakket Daarom wordt voorgesteld om de in onderstaande figuur opgenomen eerste twee taken te zien als een standaardinzet en de overige twee als een mogelijke plustaak Als men kiest mede bergingstaken uit te voeren, moet men ook voldoen aan dezelfde competenties als de Politieduikers die dit primair als taak hebben (certificaat beroepsduiker) Reddingsduik of zoektocht direct na verdwijning Verlengde reddingsduik op verzoek van de GHOR omwille van de nabestaanden Figuur Soorten duikinzetten Bergingsduik van gevaarlijke goederen of om vaarweg vrij te maken Bergingsduik, assistentie politie

25 Waterongevallenbeheersing Taakverdeling Basisbrandweereenheden moeten wettelijk verplicht een grijpredding kunnen uitvoeren 11, maar voor het overige zijn natte reddingen specialistenwerk en voorbehouden aan duikteams Deze taakverdeling staat momenteel ter discussie Basiseenheden kunnen mogelijk ook een oppervlakteredding uitvoeren, zij het uiteraard met extra (zwem)training en middelen (drijflichaam en -lijn) Dit is een logische ontwikkeling, maar vormt nadrukkelijk geen vervanging voor duikteams Bij een oppervlakteredding is nu eenmaal een back-up nodig voor het geval het slachtoffer alsnog onder water verdwijnt Zonder back-up is de morele druk op de basiseenheid om het slachtoffer na te duiken onverantwoord groot Slachtoffer aan oppervlakte Slachtoffer onder water Grijpredding Basiseenheid Maximaal 15m uit kant Maximaal 1,5m diep Oppervlakteredding Basiseenheid of duikteam Reddend zwemmen, drijflijn en redbord Maximale afstand van wal of boot*, geen onbetrouwbaar ijs Geen gevaar van besmettelijke ziekten in het water Reguliere reddingsduik Duikteam Duikcertificaat, SCUBA-uitrusting Max 9m diep, max 0,5m/sec stroming, geen golven Complexe reddingsduik Duikteam Uitrusting en competenties ter discussie Ook bij kans op onderstroom max 15m diep, max 1,5 knopen stroming, geen hoge golven Figuur * Soorten natte reddingstaken De maximale afstand voor oppervlakteredding moet nog door experts worden bepaald Eigen veiligheid De kwaliteit van duikteams staat naar aanleiding van de recente duikongevallen ter discussie De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft erkend dat er licht zit tussen de exameneisen vanuit BZK en de arboregels 12 De minister heeft de ruimte geboden om dat gat op te vullen via een nieuw certificeringstelsel Vooruitlopend hierop heeft een College van deskundigen (CvD) recent gebruikseisen voor een oppervlakte lucht systeem (OLS) geformuleerd, waarmee in Deventer wordt gedoken In het nieuwe stelsel zal ook specifieke aandacht aan complexe duiken moeten worden besteed Ook van andere hulpdiensten en omstanders wordt dit verwacht Brief Minister Donner aan de VNG en het Veiligheidsberaad dd 16 augustus 2010

26 Ongevalsbestrijding 24 Kosten en baten visie De organisatiekosten van de waterongevallenbestrijding worden relatief bescheiden geacht, vergeleken met de maatschappelijke en economische opbrengst van een gered mensenleven Er worden vraagtekens bij de doelmatigheid van de natte taken van de brandweer gezet Naar het berekenen van de maatschappelijke kosten en baten in algemene zin is al veel internationaal onderzoek gedaan Binnen Nederland is een relevante vergelijking de kosten die door de Ministeries van VROM en V&W worden gehanteerd voor het voorkomen van verkeersdoden Het maatgevende bedrag daarvoor is 2,2 miljoen euro per gered leven, wat in internationaal perspectief aan de lage kant is 13 Uit een eerste zeer globale berekening - alleen in relatie tot levensverlies en levensredding - komt voor de duikteams van de brandweer een relatief bescheiden kostenpost per gered mensenleven naar voren van tussen de en euro 14 Gemiddeld genomen lijkt er derhalve vooralsnog weinig reden tot opheffing van duikteams te bestaan Pas wanneer de registraties verder zijn geprofessionaliseerd en over meerdere jaren zijn bijgehouden, kan een definitief oordeel worden geveld Aantal geredde mensenlevens door duikteams Maatschappelijke kosten mensenleven: 2-5 miljoen euro Kosten-baten verhouding duikteams: 0,08-0,8 miljoen euro per gered mensenleven Kosten van duikteams De Verenigde Staten hanteren bijvoorbeeld een bedrag van ruim 3 miljoen De cijfers zijn schattingen van de vakgroep, bij gebrek aan harde cijfers

27 Organisatie 7 25 visie De organisatie van de risicobeheersing vindt bij voorkeur plaats op het niveau van de veiligheidsregio s De organisatie van de incidentbestrijding wordt bij voorkeur boven-regionaal ingericht, mede op basis van de samenhangende waterrisicogebieden Coördinatie Enige tijd geleden is de regionale duikcoördinator in het leven geroepen als schakelpunt tussen korps, regio en landelijke structuren voor de repressieve natte taken De coördinatoren fungeren in de praktijk - uitzonderingen daargelaten - vooral als duikinstructeur Bovenregionale coördinatie langs de lijnen van de samenhangende waterrisicogebieden lijkt inmiddels meer logisch en heeft ook de voorkeur van de vakgroep BWB Onderzocht kan worden in hoeverre hiervoor kan worden aangesloten bij de zes districten waarin het Netwerk Repressie de landelijke samenwerking heeft gebundeld Organisatiekeuzen Voor de korte termijn liggen vooral de vragen voor: in hoeverre de brandweer verantwoordelijk is voor de natte reddingstaken en wie de uitvoering het beste kan verzorgen Redding is een basistaak van de brandweer, maar van onbepaalde omvang en reikwijdte Het is niet het exclusieve werkterrein van de brandweer en de brandweer kan niet als enige verantwoordelijk worden gehouden voor de natte risicobeheersing- en reddingstaken In gebieden waar ook andere instanties in het reddingswezen actief zijn, zoals de reddingsbrigades aan de kust en bij zwemwater, is er bijvoorbeeld minder noodzaak voor de brandweer om oppervlakteredding uit te voeren In de overige gebieden is de brandweer wel de eerst aangewezen organisatie om een vangnet voor de reddingstaken te realiseren 15 Externen kunnen in de uitvoering worden betrokken, bv door werving van brandweervrijwilligers bij een lokale duikvereniging, en de uitvoering kan desgewenst worden uitbesteed, zoals aan de marine, zij het dat niet veel organisaties in staat zijn om te voldoen aan de eisen van opkomsttijd, competentieniveau (duikcertificaat) en psychische stabiliteit (opduiken van personen/ stoffelijke overschotten) Op termijn is ook een landelijke oplossing met heli-teams het onderzoeken waard, vergelijkbaar met de traumateams 16 Dergelijke fundamentele (landelijke) innovatieve organisatievormen kunnen echter pas gedegen worden onderzocht als de brandweer eerst de huidige praktijk beter registreert en zou dus pas op de lange termijn (na 2014) tot de mogelijkheden kunnen behoren Vergelijk de brief van de minister van BZK aan de Tweede Kamer nav de systeembeschouwing door IOOV (24 nov 2008): De brandweer is de enige organisatie die in staat is op ieder tijdstip duikers ter plaatse te hebben om nog levensreddend te kunnen optreden De extra fysieke veiligheid die de brandweer hiermee biedt is een belangrijke meerwaarde voor de maatschappij Eis is wel dat men laag kan/mag vliegen, net als de marine dat (over zee) doet

28 Organisatie 26 Doelbepaling Organisatiekeuzen: Samenhangend waterrisicogebied Scenario s Bepaling risicobeeld: Risicobeleid Gewenste repressieve dekking J/N duikteam(s) Type persoonscertificaat Uitvoeringskeuzen: Overdragen Uitvoeren Externe inhuur Uitbesteden Inbesteden Steunpunt regio s Landelijke (bijv heli-) teams Figuur Benodigde stappen voor organisatiekeuzen Implementatie, Evaluatie Spring- of dedicated teams De meeste korpsen werken met springteams, die elk soort klus aanpakken die aan de orde is Dit in tegenstelling tot defensie en de politie die beide met dedicated teams werken (maar in verhouding ook veel minder teams hebben) Dedicated teams bieden relatief veel kwaliteitsgaranties maar zijn ook zeer kostbaar Alleen in een beperkt aantal gevallen is hiervoor tot op heden gekozen zoals in de binnensteden van Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Zaanstad (overdag) De lokale omstandigheden bepalen de keuze In sommige situaties zullen ook tijdsgebonden omstandigheden kunnen leiden tot aanvullende arrangementen, bijvoorbeeld bij evenementen, seizoensgeboden waterrecreatie of ijs Wisseldiensten bij regelmatige inzetten in niet te groot gebied Dedicated teams bij veel risicovolle inzetten in beperkt gebied Figuur Inzetvormen van duikteams Seizoensgebonden teams in gebieden met waterrecreatie en ijspret kwaliteit Springteams bij weinig inzetten in groot gebied kosten Beroepskrachten en vrijwilligers Er zijn verschillende denkscholen met voorkeur voor beroepskrachten respectievelijk vrijwilligers voor de duikteams Uitgangspunt is dat de kwaliteitseisen, zoals vaardigheden, geestelijke gesteldheid en sociale vermogens bij vrijwilligers en beroeps hetzelfde zijn (zie ook de paragraaf werving en selectie in ethet volgende hoofdstuk) Als aan dergelijke condities is voldaan, mag het niet meer uitmaken of het beroepskrachten of vrijwilligers zijn Daar komt bij dat de keuzemogelijkheden voor de inrichting van de organisatie vaak worden gelimiteerd door praktische beperkingen Een keuze op lokaal niveau is derhalve geëigend

29 Personeel 8 en materieel 27 Werving en selectie visie De ongevallen met brandweerduikers vragen om een fundamentele herbezinning, welke begint bij de factor mens De focus moet dan ook worden gelegd op goede werving en selectie Er bestaat binnen het beroepsveld veel aandacht voor het belang van de werving en selectie van duikers Het is lastig duikers te werven, maar als de startsituatie al verkeerd is kan er nooit een goed duikteam ontstaan Er is een meer solide basis nodig, temeer daar het de werkgevers-verantwoordelijkheid is om de geschiktheid van een kandidaat voor een functie te beoordelen Hiertoe is het nodig dat de kwalificatiedossiers worden geformaliseerd, er een landelijke aanstellingskeuring van duikers komt en de huidige duikers ter zijne tijd worden herkeurd Bij de aanstellingskeuring is expliciete aandacht voor de mentale stabiliteit van de aanvragers gewenst, bv zoals verwoord in de Drentse visie op waterongevallenbestrijding (oktober 2009) Vakbekwaamheid visie Er komt één landelijk stelsel voor de kwalificatie-eisen aan brandweerduikers en duikinstructeurs Opleidingen, trainingen en oefeningen worden landelijk gestandaardiseerd De vakbekwaamheid van brandweerpersoneel valt primair onder de regelgeving van BZK, waaronder ook van de brandweerduiker en de duikploegleider (Besluit personeel veiligheidsregio s) Voor wat betreft de veiligheid van de duiker blijft de Arbowet echter kaderstellend De minister van SZW heeft de ruimte geboden om te werken aan een nieuw certificeringsstelsel Daarbij is aandacht nodig voor de vraag of er meerdere competentieniveaus moeten worden onderscheiden om tegemoet te komen aan de verschillen in duikrisico s, en wat de minimale ervaringseisen zijn (inzetfrequentie) Daarnaast is er één uniforme opleiding nodig, te beginnen met die voor duikinstructeur, en is er naar zeggen nog winst te boeken in de opzet van trainingen en oefeningen voor de reddingsduiker, de veiligheidsduiker, de samenwerking met de meldkamercentralisten, basiseenheden en officier van dienst, noodprocedures ed

30 Personeel en materieel 28 Materiaal visie Door middel van landelijke eisen wordt de veiligheid en uitwisselbaarheid van duikuitrustingen gewaarborgd De eisen zijn dusdanig flexibel dat snel van ervaringen en slimme regionale ideeën kan worden geleerd De laatste jaren zijn er veel verbeteringen aan de duikuitrustingen uitgevoerd, mede naar aanleiding van diverse onderzoeksrapporten Er moet voor worden gewaakt dat het niet een kerstboom van voorzieningen wordt die bij elke uitrusting weer op een andere plek (kunnen) zitten Het is zaak de vertrouwdheid met de apparatuur te waarborgen Daartoe zijn al initiatieven genomen om de uitwisselbaarheid van uitrustingen te borgen Ook lijkt een overstap op eigen persoonsgebonden uitrustingen aangewezen Daarnaast kan een oppervlaktelucht systeem, bij een gunstige uitkomst van de pilot in Deventer, mogelijk op termijn een extra beschermingslaag bieden Operationele audits Papier is geduldig maar de praktijk weerbarstig Een open en lerende organisatie ontstaat pas als het van binnenuit komt Hiertoe waren operationele audits beoogd, in aansluiting op de regionale uitrol van deze visie Audits kunnen helpen om op indringende wijze geconfronteerd te worden met het functioneren van de eigen organisatie en het eigen team Audits hebben echter pas zin als een organisatie daar klaar voor is, en op zijn minst in termen van de veiligheidscultuurladder (zie hoofdstuk 9) - een calculatieve cultuur hebben bereikt Aangezien dat over het algemeen niet het geval is, lijkt het verstandiger om eerst te werken aan de condities voor operationele audits binnen de veiligheidscultuur