OVERGEBRUIK VAN PIJNSTILLENDE MEDICATIE ALS BRON VAN MEER HOOFDPIJN

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar OVERGEBRUIK VAN PIJNSTILLENDE MEDICATIE ALS BRON VAN MEER HOOFDPIJN Onderzoek naar overmatig medicatiegebruik en de bereidheid tot het nemen van medische risico s bij hoofdpijnpatiënten Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Verpleegkunde en de Vroedkunde door Nathalie De Cooman Promotor: Prof. dr. Geert Crombez Copromotor: Prof. dr. Koen Paemeleire Begeleidster: Emelien Lauwerier

2 Abstract Achtergrond: Chronische hoofdpijn wordt dikwijls gecompliceerd door overgebruik van medicatie, vaak leidend tot een bijkomende diagnose van Medication Overuse Headache (MOH). Onderzoek naar factoren die overgebruik in de hand werken of instandhouden is tot op heden schaars. Doelstelling: Binnen deze scriptie wordt de relatie onderzocht tussen overgebruik en psychologische factoren met als doel meer inzicht te verkrijgen in de onderliggende mechanismen van MOH. Methode: Patiënten met episodische migraine (N = 98) en patiënten met MOH (N = 51) werden gevraagd een vragenlijstbundel in te vullen, waarin ondermeer werd gepeild naar zorgen en opvattingen over medicatie (PMAQ), hinder (MIDAS), pijnfrequentie en -intensiteit (MIDAS), en de manier waarop de patiënt omgaat met pijn (PaSol). Naast gestandaardiseerde vragenlijsten, werd ook gebruik gemaakt van een zelfontworpen vignettenlijst die peilde naar de intentie tot het nemen van medische risico's. Resultaten: Opmerkelijk was dat patiënten met MOH meer geneigd waren een oplossing te zoeken voor hun pijn en minder aanvaardend stonden ten opzichte van hun pijn in vergelijking met patiënten met episodische migraine zonder overgebruik van medicatie. Verder rapporteerden patiënten met MOH meer hinder, een hogere pijnfrequentie en meer zorgen over hun pijnmedicatie. Echter, er kon geen significant verband worden aangetoond tussen risicobereidheid en medicatiegebruik, noch bleken er verschillen in het type medicatie dat werd gebruikt tussen patiënten met MOH en patiënten met episodische migraine. De pijnfrequentie en opvattingen over de nood aan pijnmedicatie bleken belangrijke voorspellers voor MOH. Conclusie: Uit dit onderzoek kwamen pijnfrequentie en opvattingen over de nood aan pijnmedicatie naar voor als belangrijke voorspellers in het ontstaan of de ontwikkeling van MOH. Toch is verder longitudinaal onderzoek vereist naar de rol van psychologische factoren betreffende het beïnvloeden en instandhouden van MOH. Trefwoorden: Chronic migraine, Medication Overuse Headache, Psychological Factors. I

3 Inhoudsopgave Abstract... І Inhoudstafel... ІІ Woord vooraf... IV Inleiding Literatuurstudie Zoekstrategie Literatuurstudie... 3 Migraine... 3 Naar de ontwikkeling van Medication Overuse Headache... 7 Coping met pijn binnen een dynamisch-motivationeel kader Medication Overuse Headache als vorm van vastzitten in coping met hoofdpijn? Onderzoeksvragen Onderzoeksmethode Steekproef Meetinstrumenten Procedure Statistische analyses Resultaten Descriptieve analyse Correlationele analyse Onafhankelijke t-toetsen Kruistabellen II

4 3.5 Bivariate logistische regressie Discussie Bevindingen Factoren van belang bij Medication Overuse Headache Verschillen in soort medicatiegebruik Risicobereidheid bij patiënten met MOH Voorspellende factoren bij Medication Overuse Headache Pijnstillende medicatie als bron van meer hoofdpijn? Sterktes en beperkingen van dit onderzoek Sterktes onderzoek Beperkingen onderzoek Suggesties voor verder onderzoek Implicaties Conclusie Referenties Bijlagen Bijlage 1: Ethisch comité Bijlage 2: Begeleidende brief Bijlage 3: Informatiebrief en toestemmingsformulier Bijlage 4: Algemene vragenlijst Bijlage 5: MIDAS Bijlage 6: PMAQ Bijlage 7: ZCL Bijlage 8: PaSol Bijlage 9: Vignetten risicobereidheid III

5 Woord vooraf Deze thesis kwam tot stand in het kader van het behalen van het diploma 'Master in de verpleegkunde en de vroedkunde' aan de Universiteit Gent. Het uiteindelijke resultaat is er in de eerste plaats gekomen door de kans die ik heb gekregen om deel te nemen aan het onderzoek. Door deze kans heb ik mijn kennis en vaardigheden die ik verworven heb in de opleiding kunnen toetsen, toepassen en verder uitdiepen. De opbouwende kritiek, steun en begeleiding van zowel de promotor, copromotor als begeleidster hebben mij geholpen om tot dit resultaat te komen. Daarom wil ik in de eerste plaats mijn promotor, Prof. Dr. Geert Crombez, bedanken voor de kans die ik heb gekregen om aan deze studie deel te nemen. Ook dank aan mijn copromotor, Prof. Dr. Koen Paemeleire, om het onderzoek in goede banen te leiden en voor de nodige kennis en expertise. Ook het verpleegkundig personeel van de polikliniek voor neurologie (1K12) van het Universitair Ziekenhuis te Gent wens ik te bedanken voor de goede begeleiding en opvolging van het onderzoek. Verder gaat er ook een bijzonder dankwoordje uit naar mijn begeleidster, mevr. Lauwerier Emelien. Dankzij haar steun, kennis, expertise, uitstekende begeleiding en samenwerking ben ik tot dit resultaat gekomen. Tenslotte zijn er nog enkele personen die ik wil bedanken voor het vele geduld en de onvoorwaardelijke steun die ik thuis van hen heb gekregen. In de eerste plaats wens ik mijn ouders te bedanken voor de kans die ik van hen heb gekregen om deze opleiding te volmaken en voor de ontvangen steun. Ook mijn broer, vrienden en partner verdienen een dankwoordje. Zij stonden steeds klaar om mij te helpen waar nodig alsook om mij te motiveren op momenten wanneer het minder goed ging. Bedankt! IV

6 Inleiding Hoofdpijn is wereldwijd een veel voorkomende klacht die nog steeds wordt onderschat (Jensen & Stovner, 2008; Stovner et al., 2007). Migraine is één van de meest voorkomende subtypes van hoofdpijn (Jensen & Stovner, 2008). Uit onderzoek blijkt dat migraine een negatieve invloed heeft op de kwaliteit van het leven van de patiënt en zijn/haar omgeving (Freitag, 2007; Jensen & Stovner, 2008; Lipton et al., 2000; Lipton et al., 2003; Terwindt et al., 2000; Stovner et al., 2007). Bij 15% van de migrainepatiënten evolueren de migraineaanvallen naar de chronische vorm (Rainero et al., 2006). De chronische vorm van migraine wordt vaak gecompliceerd met het overgebruik van medicatie (Rainero et al., 2006). Indien chronische hoofdpijn geassocieerd wordt met overgebruik van medicatie, wordt verwezen naar de term Medication Overuse Headache (MOH). MOH is wereldwijd een groeiend gezondheidsprobleem dat veel voorkomt bij migrainepatiënten (D' Amico et al., 2005; Diener & Limmroth, 2004; Trucco, Meineri & Ruiz, 2005; Zwart, Hagen, Svebak & Holmen, 2003). Onderzoek naar de onderliggende mechanismen is echter schaars. Deze scriptie biedt een meerwaarde aan het verder uitdiepen van het begrip Medication Overuse Headache. Er wordt onderzocht welke factoren kunnen bijdragen tot het ontstaan en instandhouden van Medication Overuse Headache bij migrainepatiënten, aangezien deze patiëntengroep de grootste kans heeft op het ontwikkelen van MOH (Limmroth, Katsarava, Fritsche, Przywara & Diener, 2002; Zwart et al., 2003). Vervolgens wordt er ook nagegaan of deze patiënten meer geneigd zijn om medische risico's te nemen. Verder wordt in deze scriptie onderzocht of er verschillen bestaan tussen patiënten met episodische migrainepatiënten en patiënten met MOH inzake het gebruik van pijnstillende medicatie en of deze verschillen een 1

7 voorspellende waarde kunnen inhouden naar de diagnose toe. Binnen deze scriptie wordt gesteund op de theoretische inzichten over het Dual Process Model (Brandstädter & Renner, 1990) en het model rond misgericht probleemoplossen (Eccleston & Crombez, 2007). Beide modellen gaan uit van een dynamische visie op coping met pijn en lenen zich ertoe om de problematiek van MOH te herformuleren en concrete onderzoeksvragen te formuleren. Eerst en vooral wordt er in de literatuurstudie dieper ingegaan op het begrip hoofdpijn, specifiek op de hoofdpijnvariant migraine en nadien op Medication Overuse Headache. Vervolgens wordt het concept coping geplaatst binnen een dynamisch-motivationeel kader, waarna de theoretische achtergrondmodellen zullen worden uiteengezet. Als laatste worden de onderzoeksvragen verduidelijkt. Hierna wordt de onderzoeksmethode beschreven en volgt de resultatensectie met daarop volgend de discussie van het onderzoek. Het geheel wordt afgesloten met een conclusie. 1 Literatuurstudie 1.1 Zoekstrategie Voor deze literatuurstudie werden twee elektronische databanken doorzocht, namelijk Pubmed en MEDLINE. Bij het zoeken naar literatuur werd er gebruik gemaakt van verschillende zoektermen: headache, chronic headache, quality of life AND headache, headache AND coping, migraine, chronic migraine, Medication Overuse Headache, Psychological factors. Op basis van de relevantie van de titel werd er een eerste selectie van artikels gemaakt. Van al deze relevante artikels die overigens via de universiteit Gent elektronisch vrij beschikbaar waren, werd het abstract gelezen. Indien uit het abstract 2

8 bleek dat het artikel een mogelijke bijdrage kon leveren aan deze studie, werd het volledige artikel doorgenomen. Verder werd ook in de referenties van de gevonden literatuur gezocht naar andere relevante artikels (sneeuwbalmethode). Na het lezen van de artikels bleven er uiteindelijk 56 over. 1.2 Literatuurstudie Migraine Hoofdpijn is één van de meest voorkomende klachten bij neurologische patiënten (Jensen & Stovner, 2008; Lipton, Bigal, Steiner, Silberstein & Olesen, 2004; Monzón & Láinez, 1998; Stovner et al., 2007). Volgens the International Headache Society (IHS) kan hoofdpijn onderverdeeld worden in drie groepen. Een eerste groep omvat de primaire hoofdpijnen. Deze groep bevat migraine, tension-type headache (TTH), clusterhoofdpijn en andere autonome cephalalgia van de driehoekszenuw, en andere primaire hoofdpijnen. Een tweede groep omvat de secundaire hoofdpijnen met acht categorieën, namelijk hoofdpijn door een hoofd- en/of nektrauma, door een craniale of cervicale vasculaire aandoening, door een niet-vasculaire intracraniale aandoening, door een bepaalde substantie of de ontwenning ervan, door infectie, door een aandoening van de homeostase, door een aandoening van de schedel, nek, ogen, oren, mond, neus, sinussen, tanden of andere craniale structuren, en hoofdpijn door een psychiatrische aandoening. Een derde en laatste groep van hoofdpijn omvat de centrale en primaire oorzaken van faciale pijn en andere hoofdpijnen (Lipton et al., 2004). De huidige globale prevalentie bedraagt 47% voor hoofdpijn. De verschillende subtypes van hoofdpijn kunnen aanzienlijke niveaus van onbekwaamheid veroorzaken. Hoofdpijn veroorzaakt niet enkel voor het individu onbekwaamheden, lijden en een vermindering van de kwaliteit van leven, maar leidt daarnaast ook voor de maatschappij 3

9 tot een enorme kost, zowel direct (medicatie, consultaties, onderzoeken en hospitalistatie) als indirect (afwezigheid op het werk, verminderde efficiëntie door werken met hoofdpijn) (Jensen & Stovner, 2008). Toch wordt hoofdpijn wereldwijd onderschat en blijven de verschillende hoofdpijnaandoeningen wereldwijd nog te weinig erkend en behandeld (Jensen & Stovner, 2008; Stovner et al., 2007). Belangrijk om hierbij in het achterhoofd te houden is dat alle hoofdpijnvormen een verschillende graad van functionele onbekwaamheid kunnen veroorzaken (Monzón & Láinez, 1998). Betreffende de verschillende subtypes van hoofdpijn zijn TTH en migraine de meest voorkomende (Jensen & Stovner, 2008). Migraine is een primaire episodische hoofdpijn die gekenmerkt wordt door verschillende combinaties van neurologische, gastrointestinale en autonome veranderingen. De diagnose is gebaseerd op de kenmerken van de hoofdpijn en de geassocieerde symptomen (Silberstein, 2004). Uit een review van Jensen & Stovner (2008) blijkt dat het incidentiecijfer vermindert naarmate de leeftijd toeneemt. De prevalentie is vergelijkbaar en stabiel in Westerse landen en de USA, en verschilt naargelang de leeftijd, het geslacht, de ethnische afkomst of het inkomen (Silberstein, 2004). Ook zijn er risicofactoren die migraine in de hand werken, namelijk familiale dispositie, gebrek aan bijkomende educatie, hoge werkbelasting en regelmatige TTH (Jensen & Stovner, 2008). Migraine kan volgens IHS onderverdeeld worden in vijf grote categorieën: migraine zonder aura, migraine met aura, periodische syndromen in de kindertijd die veelal de voorlopers zijn van migraine, migraine met betrekking tot de retina en complicaties van migraine (Lipton et al., 2004). Een studie van Lipton et al. (2003) onderzocht de relatie tussen Health-Related Quality of Life (HRQoL) en het niveau van onvermogen, waarbij een vergelijking werd gemaakt tussen migrainepatiënten met een laag, gematigd en hoog niveau van 4

10 onvermogen. Kwaliteit van leven verwijst hier naar de beoordeling van het individu over zijn algemeen welzijn en de positie in het leven als waargenomen in de context van zijn cultuur, waardensysteem, doelen en interesses. Uit deze studie bleek dat de groepen met een gematigd tot hoog niveau van onvermogen lagere gemiddelde HRQoL-scores hadden op alle domeinen. Er werd vastgesteld dat naarmate het niveau van onvermogen steeg van laag naar gematigd of hoog, de HRQoL daalde. Hierbij werd benadrukt dat zelfs personen met het laagste niveau van onvermogen eveneens werden belast door de migraine (Lipton et al., 2003). Volgens Lipton et al. (2000) hadden migrainepatiënten een verminderde HRQoL zonder ermee rekening te houden of ze al dan niet depressief waren. Toch was HRQoL significant verminderd bij personen met migraine én depressie in vergelijking met personen die niet depressief waren (Lipton, Hamelsky, Kolodner, Steiner & Stewart, 2000). Uit ander onderzoek bleek ook dat migrainepatiënten, ongeacht het subtype, een slechtere HRQoL hadden dan patiënten zonder migraine. Wanneer men de frequentie van de aanvallen in acht nam, bleek dat de HRQoL verminderde indien de frequentie steeg (Terwindt et al., 2000). Uit een review van Jensen & Stovner (2008) kwam naar voor dat migraine ook een negatieve invloed bleek te hebben op het familieleven van de patiënt. Migraine beïnvloedde zowel het familieleven, liefdesleven als seksleven evenveel als dat het hun werk beïnvloedde. Naast de migrainepatiënt zelf bleek dat ook de partner bepaalde activiteiten met de familie of sociale activiteiten miste en dat hij/zij zelfs het maken van plannen omtrent die activiteiten ontweek omwille van de migraine van de partner. Verder bleek ook dat de migraine de mogelijkheid om een goede ouder te zijn beïnvloedde. Een minderheid wou zelfs geen kinderen omwille van de migraine (Jensen & Stovner, 2008). Ook Freitag (2007) kwam tot het besluit dat migraine ernstige negatieve effecten kan hebben op familiale, sociale en werkaangelegenheden bij de patiënt. Hierdoor kan er een cirkel 5

11 van migrainepijn, acute behandeling en zorgen om de volgende aanval ontstaan. Dit alles kan bijdragen tot totale schade/verslechtering door migraine. Migraine beïnvloedde de patiënt niet enkel tijdens de aanvallen, maar ook tussen de aanvallen door. Migrainepatiënten ervaarden meer symptomen en een grotere emotionele distress, alsook verstoringen op het gebied van tevredenheid, vitaliteit en slaap. Migrainepatiënten vertoonden ook een verzwakt welzijn, zelfs tussen de aanvallen door (Freitag, 2007). Daarnaast rapporteerden migrainepatiënten significant meer slapeloosheid en minder kracht. Ook werd onder migrainepatiënten een hogere mate van angst aangetoond. Deze emotionele en psychologische beschadigingen kunnen mogelijks een trigger zijn voor migraine, waardoor een cyclisch proces wordt gesuggereerd. Deze cyclus van migraine beïnvloedde zowel de mentale als fysieke gezondheid van de migrainepatiënt (Freitag, 2007). Wanneer hoofdpijn meer dan 15 dagen per maand aanhoudt gedurende drie maanden in afwezigheid van een organische pathologie, spreekt men van chronische dagelijkse hoofdpijn (CDH). CDH kan opgedeeld worden in vier subtypes: chronische migraine (CM), chronische tension-type hoofdpijn (CTTH), nieuwe dagelijks aanhoudende hoofdpijn (NDPH) en hemicrania continua (HC) (Silberstein, Lipton & Sliwinski, 1996; Wang, Fuh, Lu & Juang, 2006). De prevalentie bedraagt 10% voor migraine, 38% voor TTH en 3% voor chronische hoofdpijn die gedurende meer dan 15 dagen per maand aanhoudt. Zowel TTH, migraine, clusterhoofdpijn als de zogenaamde chronische dagelijkse hoofdpijnsyndromen kunnen aanzienlijke niveaus van onbekwaamheid veroorzaken (Jensen & Stovner, 2008). D'Amico et al. (2005) besluiten dat effectief management van migraine essentieel is om de progressie naar een moeilijker te behandelen en meer afmattende chronische vorm te vermijden. 6

12 Bij 15% van de migrainepatiënten evolueren de migraineaanvallen naar de chronische vorm (Rainero et al., 2006). In de algemene populatie bedraagt de prevalentie van chronische migraine 2%. CM is een groot gezondheidsprobleem en wordt frequent geassocieerd met psychiatrische comorbiditeit, zoals depressie en angst, en wordt vaak gecompliceerd met het overgebruik van acute medicatie (Rainero et al., 2006). In wat volgt, wordt dit overgebruik verder toegelicht en wordt de link gemaakt naar de ontwikkeling van Medication Overuse Headache. Naar de ontwikkeling van Medication Overuse Headache Overgebruik van medicatie kan leiden tot een specifieke hoofdpijnvariant, waarvoor ook een concrete diagnose bestaat: Medication Overuse Headache. Het overgebruik van medicatie komt voor bij de meerderheid van de patiënten met chronische hoofdpijn (Katsarava et al., 2004; Trucco et al., 2005). Chronische hoofdpijn geassocieerd met overgebruik van medicatie of Medication Overuse Headache is wereldwijd een groeiend probleem (Diener & Limmroth, 2004; Katsarava, Diener & Limmroth, 2001). Epidemiologische data suggereren dat tot 4% van de populatie analgetica en andere medicatie voor de behandeling van pijn, zoals migraine, overgebruiken. Ongeveer 1% van de algemene populatie in Europa, Noord-Amerika en Azië lijden aan MOH (Diener & Limmroth, 2004). MOH wordt door het Classification Committee van de International Headache Society (IHS) omschreven als een constante, verspreide en doffe (dagelijkse) hoofdpijn, die soms kloppend van aard kan zijn en optreedt zonder associatie met autonome symptomen (Limmroth et al., 2002). Het Headache Classification Committee definieert MOH aan de hand van volgende diagnostische criteria: 1) hoofdpijn is aanwezig gedurende minstens 15 dagen 7

13 per maand; 2) regelmatig overgebruik van één of meerdere volgende acute/symptomatische medicatie: ergotamines, triptanen, opioïden of een combinatie van analgetica op minstens tien dagen per maand op regelmatige basis gedurende meer dan drie maanden. Ook eenvoudige analgetica of om het even welke combinatie van ergotamine, triptanen, analgetische opioïden op minstens 15 dagen per maand op regelmatige basis gedurende meer dan drie maanden, zonder overgebruik van één enkele klasse alleen; 3) hoofdpijn heeft zich ontwikkeld of is duidelijk verergerd gedurende het overgebruik van de medicatie (Headache Classification Committee, 2006). MOH binnen het classificatiesysteem van de International Headache Society's wordt verder uitgebreid naargelang het optreden van verschillende klinische symptomen die worden veroorzaakt door verschillende soorten medicatie. Hier werden criteria opgesteld voor hoofdpijn door overgebruik van ergotamines, triptanen, analgetica, een combinatie van analgetica, opioïden, mogelijke MOH, MOH door een combinatie van acute medicatie en hoofdpijn door overgebruik van andere medicatie (Diener & Limmroth, 2004; Silberstein, Olesen, Bousser, Diener, Dodick, First et al., 2005). Diener & Limmroth (2004) stellen ook enkele klinische kenmerken voorop om MOH beter te kunnen identificeren bij patiënten met primaire hoofdpijnaandoeningen. Deze kenmerken worden opgedeeld in drie categorieën, namelijk algemene hoofdpijnsymptomen en observaties, geassocieerde symptomen, en specifieke symptomen voor overgebruik van ergotamines. Bij het stellen van de diagnose is het eveneens van belang om een differentiaaldiagnose te maken. Alle aandoeningen die leiden tot hoofdpijn gedurende meer dan 15 dagen per maand moeten weloverwogen worden bij de differentiaaldiagnose van MOH. Deze aandoeningen zijn CM, CTTH, HC, NDPH en andere diagnoses. Een belangrijke indicator voor MOH is het aantal artsen reeds geraadpleegd door de patiënt alsook het aantal eerdere behandelingen 8

14 zonder succes (Diener & Limmroth, 2004). Voor de behandeling van MOH blijkt onthouding de beste keuze te zijn (Diener & Limmroth, 2004; Katsarava et al., 2004; Limmroth & Katsarava, 2004; Rossi, Faroni & Nappi, 2008). Onthoudingsverschijnselen zouden ongeveer twee tot tien dagen aanhouden. De onthoudingsfase bij overgebruik van enkel triptanen is veel korter in vergelijking met overgebruik van andere medicatie. Er bestaan verschillende onthoudingsstrategieën (Diener & Limmroth, 2004). Limmroth et al. (2002) stellen vast dat MOH kan voorkomen worden door beperking van het medicatiegebruik tot onder de voor de medicatie bepaalde kritische maandelijkse dosis. De resultaten uit het onderzoek van Rossi et al. (2008) versterken het idee dat de meest praktische strategie voor MOH inhoudt het overgebruik van medicatie te voorkomen door educatie en vroegtijdige en geschikte preventie van migraine bij patiënten met hoge hoofdpijnfrequentie. Uit een review van Diener & Limmroth (2004) blijkt dat geschikte instructies en toezicht van patiënten de belangrijkste preventieve maatregelen zijn. Een hoofdpijndagboek is belangrijk voor patiënten met herhaaldelijke hoofdpijn om zo een verdere stijging van het aantal aanvallen of het medicatiegebruik zo snel mogelijk op te sporen. Vroegtijdige preventie van migraine zowel bij medische als gedragsmatige behandelingen, kunnen MOH voorkomen (Diener & Limmroth, 2004). Het gemiddelde slaagpercentage van de onthoudingstherapie binnen een tijdskader van één tot zes maanden bedraagt 72.4%. Patiënten lopen het meeste risico op recidief gedurende de eerste 12 maanden en lopen een laag risico op recidief indien ze het overgebruik van medicatie vermijden gedurende 12 maanden na de onthoudingstherapie (Diener & Limmroth, 2004). Rossi et al. (2008) vonden drie predictoren voor recidief. Patiënten met een verhoogd risico op recidief zijn patiënten met een langere duur van migraine gekenmerkt door hoofdpijn gedurende meer dan acht 9

15 dagen per maand, patiënten met een hogere frequentie van migraine na onthouding van medicatie en patiënten die voordien een groot aantal preventieve behandelingen ondergingen. De resultaten suggereren dat het hervallen kan afhangen van de ernst van de beginnende migraine bij patiënten met migraine én MOH en lage medische noden. MOH is vaak te zien in klinische populaties. De meerderheid van de patiënten met primaire chronische dagelijkse hoofdpijn gebruiken dagelijks of bijna dagelijks analgetica (Zwart, Dyb, Hagen, Svebak & Holmen, 2003; Trucco et al., 2005). Het overgebruik van medicatie wordt veelvuldig gerapporteerd bij patiënten die zich aanmelden bij hoofdpijncentra met chronische migraine of vergelijkbare hoofdpijn. Ook wordt gesuggereerd dat overgebruik van medicatie bijdraagt tot de overgang van episodische hoofdpijn naar bijna dagelijkse hoofdpijn, evenals dat het patiënten ongevoelig maakt voor preventieve behandelingen. Patiënten met TTH kunnen eveneens medicatie overgebruiken, maar deze hoofdpijnvariant is een minder voorkomende oorzaak van MOH in vergelijking met migraine (D'Amico et al., 2005; Zwart, Hagen, Svebak & Holmen, 2003). Onder de hoofdpijnpatiënten zijn het immers vooral de migrainepatiënten de meer geneigd om analgetica te overgebruiken (Diener & Limmroth, 2004). Hoofdpijnpatiënten met een voorgeschiedenis van analgetica- of ergotaminemisbruik blijken een hoger risico te vormen voor de ontwikkeling van MOH (Diener & Limmroth, 2004). Uit de resultaten van de studie van Zwart et al. (2003) kan men aannemen dat er wel degelijk een relatie bestaat tussen het overgebruik van analgetica en de pijn die erop volgt. In de literatuur worden volgende categorieën van geneesmiddelen geassocieerd met Medication Overuse Headache: eenvoudige analgetica, caffeïne, opioïden, combinatiepreparaten van analgetica, ergotamine, triptanen, en barbituraten (Paemeleire et al., 2006; Rothrock, 2007; Trucco et al., 2005). Mogelijks kunnen alle analgetische 10

16 geneesmiddelen, inclusief specifieke medicatie voor migraine, leiden tot Medication Overuse Headache (Zwart, Dyb, Hagen, Svebak & Holmen, 2003). Uit de review van Diener & Limmroth (2004) blijkt echter dat er geen wezenlijk bewijs bestaat dat alle medicatie gebruikt voor de behandeling van hoofdpijn MOH kan veroorzaken bij patiënten met primaire hoofdpijnaandoeningen. Wel bestaat er geen twijfel over dat alle beschikbare triptanen MOH kunnen veroorzaken. Triptanen zorgen niet alleen voor een uiteenlopende groep van klinische kenmerken, maar ze veroorzaken MOH ook sneller en met een lagere dosis in vergelijking met andere medicatiegroepen (Diener & Limmroth, 2004; Katsarava et al., 2001; Limmroth et al., 2002; Rothrock, 2007). Door hun efficiëntie en klein aantal bijwerkingen worden triptanen veelvuldig gebruikt en dikwijls overgebruikt, ondanks de hoge kostprijs ervan (Katsarava et al., 2001). Het lijkt er zelfs op dat triptanen de belangrijkste medicatiesoort zal worden in het veroorzaken van MOH (Diener & Limmroth, 2004). Het gebruik van medicatie dat leidt tot chronische MOH varieert echter aanzienlijk van land tot land en wordt beïnvloed door culturele factoren. Bij de meeste patiënten is het ook moeilijk om één oorzakelijke substantie te identificeren omdat 90% van de patiënten meer dan één substantie gelijktijdig inneemt en omdat elk bestanddeel van anti-migrainemedicatie hoofdpijn kan veroorzaken (Diener & Limmroth, 2004). Uit bovenstaande uitvoerige schets zouden we kunnen besluiten dat MOH een heterogene aandoening is waarbij verschillende factoren in rekening moeten worden gebracht, zoals het primair hoofdpijntype, het patroon en de ernst van het overgebruik, de onderliggende reden, soort(en) medicatie die wordt overgebruikt, de psychiatrische en lichamelijke comorbiteiten, de druk van de sociale omgeving op individuele patiënten en de eerdere therapeutische ervaringen van de individuele patiënt (Rossi, Faroni & Nappi, 2008). 11

17 Onderzoek naar de mechanismen die leiden tot MOH zijn algemeen nog onbekend. Toch blijkt uit een review van Diener & Limmroth (2004) dat er een aantal mechanismen een belangrijke rol vervullen bij het ontstaan van MOH. Een eerste belangrijke factor is de genetische dispositie. Het verband tussen overgebruik van analgetica en hoofdpijn is reeds onderzocht bij andere primaire hoofdpijnaandoeningen. Hieruit blijkt dat chronisch overgebruik van analgetica bij personen zonder migraine geen verhoogde hoofdpijnincidentie veroorzaakt. MOH kan dus beperkt zijn tot personen die al lijden aan hoofdpijnaandoeningen. Dit kan genetisch bepaald zijn (Diener & Limmroth, 2004). Een tweede factor is de fysiologie van receptor en enzymen, en de regulatie. Momenteel is er geen twijfel meer over het feit dat regelmatige blootstelling aan een substantie veranderingen in expressie en sensibilisatie van receptoren zal veroorzaken, alsook veranderingen voor de drempel van activatie van de receptoren. De omvang van deze veranderingen en de snelheid waarmee ze optreden hangt af van het type receptor en de duur en concentratie van de blootstelling aan de medicatie. De regulatie vanuit de serotoninereceptoren of van de uit prostaglandine samengestelde enzymen in anatomische structuren die betrokken zijn bij de transmissie of regeling van nociceptieve signalen, kunnen leiden tot beschadiging van antinociceptieve activiteit en vervolgens resulteren in een blijvend gevoel van hoofdpijn (Diener & Limmroth, 2004). Een voorlaatste factor omvat de psychologische en gedragsmatige mechanismen. De psychologische factoren bevatten de aanmoedigende eigenschappen van pijnverlichting bij gebruik van medicatie, wat tevens een zeer krachtig element is van positieve conditionering (Diener & Limmroth, 2004). Doordat de patiënt een bepaald gedrag (innemen medicatie) stelt, treedt de aversieve of ongewenste stimulus (hoofdpijn) niet op. Dit fenomeen wordt ook negatieve bekrachtiging genoemd en leidt tot een toename van het gedrag, waardoor de persoon 12

18 dus meer medicatie zal innemen om de pijn te vermijden. De pijnverlichting kan ook gezien worden als een vorm van positieve bekrachtiging waarbij de patiënt na het stellen van een bepaald gedrag (innemen medicatie) een aangename of gewenste stimulus (pijnverlichting) wil bereiken. Ook deze vorm van bekrachtiging leidt tot een toename van het gedrag. Veel patiënten rapporteren dat ze hun medicatie voor migraine preventief innemen uit vrees om niet te kunnen werken, om bepaalde aangelegenheden niet te missen of om een dreigende hoofdpijn te voorkomen. Vaak krijgen ze die instructies van de dokter of lezen ze deze informatie op de bijsluiter. Aanbevelingen van vroege behandeling brengen het gevaar met zich mee dat de patiënt meer medicatie zal innemen dan nodig en dat de patiënt daarbij de inname gelijkmatig zal verhogen. Hierdoor zal de patiënt zelfs medicatie gebruiken voor aanvallen die hij voordien niet zou hebben behandeld met medicatie. Dit gedrag is vooral belangrijk bij gezinnen met kinderen, aangezien de kinderen het vroegtijdig innemen van medicatie bij een lage drempel van hoofdpijn kunnen overnemen van hun ouders (Diener & Limmroth, 2004). Uit de literatuur blijkt echter dat gedragspatronen met betrekking tot medicatiegebruik gecompliceerd zijn. Het medicatiegebruik bij chronische pijnpatiënten is hoofdzakelijk een gedragspatroon dat zich vormt doorheen de tijd. Het lijkt te worden bepaald door vele factoren, zoals geloof, emoties, lichamelijke gewaarwordingen en de sociale, culturele en persoonlijke leergeschiedenis die deze ervaringen een betekenis en functie geven. Veel patiënten wijken bij het gebruik van analgetica echter af van het doktersvoorschrift. Het is mogelijk dat de overtuiging en de zorgen van de patiënt over zijn medicatie bijdragen tot het niet opvolgen van de voorschriften (McCracken, Hoskins & Eccleston, 2006). Onthoudingshoofdpijn is een bijkomende factor. Wanneer een patiënt probeert de medicatie-inname te stoppen of te verminderen, kan de eerder ontstane hoofdpijn verergeren en kunnen er ontwenningsverschijnselen optreden. 13

19 Verder is er ook het gevaar voor verslaving. De stimulerende werking van analgetica of migrainemedicatie en hun psychotrope nevenwerkingen kunnen immers leiden tot afhankelijkheid (Diener & Limmroth, 2004). Barbituraten, codeïne, andere opioïden en caffeïne hebben zeer waarschijnlijk dit effect. Een laatste factor is de fysieke afhankelijkheid. Patiënten met hoofdpijn kunnen fysieke afhankelijkheid van codeïne en andere opioïden ontwikkelen. Toch werd het effect van codeïne-inname over een periode van tien jaar nog niet onderzocht. Ook kunnen ergotamine en dihydroergotamine leiden tot fysieke afhankelijkheid. De reden hiervoor is nog onbekend (Diener & Limmroth, 2004). Rossi et al. (2008) stellen tenslotte dat een hoge hoofdpijnfrequentie een rol vervult bij het chronisch worden van migraine alsook bij de ontwikkeling van MOH. Uit het bovenstaande blijkt dat heel wat factoren kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van MOH, zoals overtuigingen en zorgen van de patiënt, maar ook de manier waarop een patiënt omgaat met zijn hoofdpijn, ondermeer de inname van medicatie, lijkt cruciaal te zijn. In wat volgt wordt de manier van omgaan met pijn (coping) uitvoerig belicht vanuit twee dynamisch-motivationele modellen. Dit theoretisch kader kan ons toelaten meer inzicht te verwerven in de ontwikkeling van MOH. Vanuit de theoretische modellen zullen de onderzoeksvragen worden geformuleerd. Coping met pijn binnen een dynamisch-motivationeel kader Coping is een 'organisatorisch' concept dat gehanteerd wordt om de talloze acties te omvatten die een individu gebruikt om om te gaan met stressrijke ervaringen (Skinner et al., 2003). De copingmechanismen die de pijnpatiënt hanteert, spelen een belangrijke rol bij het leren leven en omgaan met pijn. Traditioneel werden er verschillende onderverdelingen gemaakt over de manier waarop patiënten met hun pijnprobleem 14

20 omgaan. Een eerste mogelijke onderverdeling is de indeling van coping in een actieve en passieve vorm (Brown & Nicassio, 1987). De actieve copingstrategieën zijn strategieën die door de patiënt gebruikt worden om controle te verwerven over de pijn of om te functioneren ondanks de pijn (Brown & Nicassio, 1987). De patiënt onderneemt pogingen om de pijn aan te pakken door gebruik te maken van beschikbare middelen (Nicholas, Wilson, & Goyen, 1992). Deze copingstrategie wordt ook als approach of benaderende coping gezien (Brown & Nicassio, 1987). Passieve copingstrategieën zijn strategieën waarbij de patiënt de controle over de pijn nalaat aan anderen of strategieën die ervoor zorgen dat de pijn andere domeinen van het leven ongunstig beïnvloedt. Deze copingstrategie wordt ook als avoidance of vermijdende coping gedefinieerd (Brown & Nicassio, 1987). De passieve strategieën worden gekenmerkt door hulpeloosheid en/of vertrouwen in anderen (Nicholas et al., 1992). De actieve copingstrategieën worden dikwijls als adaptief beschouwd en geassocieerd met positief affect, betere psychologische aanpassingen en minder depressie, terwijl de passieve copingstrategieën daarentegen vaak geassocieerd worden met maladaptief lichamelijk en psychisch functioneren, zoals meer pijn en depressie (Broome et al., 1990). Probleem- en emotiegerichte coping is een andere mogelijke indeling (Affleck et al., 1998). Bij probleemgericht coping probeert de patiënt iets aan de probleemsituatie te doen. Hierdoor kan men deze copingstrategie als adaptief beschouwen. Bij emotiegerichte coping ligt de nadruk op het verminderen van negatieve emoties die de probleemsituatie meebrengt. Kenmerkend voor emotiegerichte coping is dat de stressreactie wel vermindert, maar dat het probleem onaangeroerd blijft (Affleck et al., 1998). Deze copingstrategie wordt daarom als maladaptief beschouwd. Toch houden deze traditionele onderverdelingen weinig rekening met het multidimensionele karakter van coping. Er wordt te weinig rekening gehouden met de 15

21 context en doelgerichtheid van coping (Skinner et al., 2003). Een model dat rekening houdt met het dynamisch contextueel karakter van coping is het Dual Process Model (Brandstädter & Renner, 1990). Dit model maakt een onderscheid tussen enerzijds 'assimilatie' en anderzijds 'accommodatie' om een onbevredigende toestand te neutraliseren (Brandstädter & Renner, 1990; Rothermund, 2006). Bij assimilatie gaat men de doelstellingen proberen te realiseren door er meer energie in te steken en er meer inspanning voor te leveren (Rothermund, 2006). Een tweede en tegenovergestelde manier om iets onbevredigends te neutraliseren is accommodatie. Wanneer de inspanningen falen en het doel onbereikbaar blijft, belandt de persoon in een kritieke fase waarbij men zich vaak hulpeloos en depressief voelt (Brandstädter & Renner, 1990). Het proces van accommodatie bestaat uit het aanpassen van de persoonlijke doelstellingen en verlangens aan een bepaalde situatie, waardoor de discrepanties tussen de doelstellingen en de persoonlijke situatie gereduceerd worden. Hierdoor wordt de situatie als minder negatief of meer acceptabel ervaren (Brandstäter & Renner, 1990). Assimilatieve en accommodatieve copingstijlen zijn niet mutueel exclusief, maar kunnen simultaan werken in concrete situaties. Toch wordt verwacht dat in de aanvangsfase van een copingepisode assimilatieve neigingen domineren. Accommodatieve neigingen zullen slechts geactiveerd worden indien actieve, assimilatieve pogingen om de situatie te veranderen ineffectief worden (Brandstädter & Renner, 1990). Figuur 1 geeft de assimilatieve en accommodatieve fasen van coping weer, gerelateerd aan cognitieve en emotionele beoordelingen van de persoonlijke ontwikkeling (Brandstädter & Renner, 1990). De copingprocessen assimilatie en accommodatie lijken ook op te treden wanneer mensen geconfronteerd worden met pijn. Initieel proberen mensen steeds een oplossing te zoeken voor hun pijn. Eerdere acties die succesvol bleken, worden opnieuw toegepast 16

22 Figuur 1: Assimilatieve en accommodatieve fasen van coping, gerelateerd aan cognitieve en emotionele beoordelingen van de persoonlijke ontwikkeling (Brandstädter & Renner, 1990) 17

23 met de hoop de pijn opnieuw te verlichten (McCracken, 1998). Wanneer deze acties niet onmiddellijk werken, neemt assimilatie in de eerste plaats toe. Er wordt veel energie in de assimilatie gestoken en ook de hulp van anderen wordt gevraagd. Alle aandacht wordt gericht op de pijn en het doel om de pijn op te lossen is prioritair (Eccleston & Crombez, 2007; Logie et al., 2006). Het blijven zoeken naar een oplossing wordt soms een deel van het probleem. Uit het artikel van McCracken (1998) blijkt namelijk dat volledige, blijvende eliminatie van pijn zelden wordt bereikt en dat sommige patiënten zelfs geen vooruitgang boeken. Ook bleek dat 82% van de pijnpatiënten die behandeld werden in gespecialiseerde pijnklinieken, na twee jaar follow-up nog steeds pijn ervaarden (McCracken, 1998). Wanneer de patiënt geconfronteerd wordt met pijn, kunnen er ondanks de assimilatieve pogingen depressieve reacties optreden. Dergelijke reacties kunnen als functioneel en noodzakelijk beschouwd worden om tot accommodatie te komen. Ze helpen de patiënt om de doelen bij te stellen: het streven naar het opbouwen van een leven ondanks de pijn en tegelijkertijd zin en betekenis geven (Logie et al., 2006). Bij accommodatie ligt de focus niet meer op het zoeken van een oplossing voor de pijn (Rothermund, 2006). Doordat de patiënt zich niet steeds richt op de pijn kan er ruimte komen voor andere waardevolle aspecten die het leven te bieden heeft ondanks de pijn. Hierdoor wordt accommodatie vaak in verband gebracht met het concept 'aanvaarding'. Dit concept wordt door McCracken (1998) gedefinieerd als de bereidheid om met de pijn te leven zonder verdere pogingen te ondernemen om de pijn te verminderen of te vermijden, en ondanks de pijn streven naar een bevredigend leven. Aanvaarding van de chronische pijnproblematiek biedt bepaalde voordelen, waardoor het concept aandacht verdient in de behandeling van de patiënt. Voor sommige chronische pijnpatiënten zal het immers nuttig zijn om de behandeling niet meer toe te spitsen op pijnvermindering 18

24 en het versterken van assimilatie, maar wel op het bevorderen van accommodatie (Logie et al., 2006). Zo kan de patiënt een meer aanvaardende houding ten opzichte van pijn aannemen en kan dit ook leiden tot een hoger algemeen gevoel van zelfcontrole. Het is echter belangrijk aan te halen dat aanvaarding geen geschikte oplossing is wanneer pijn daadwerkelijk controleerbaar is. Aanvaarding is daarentegen wel geschikt wanneer het pijnprobleem oncontroleerbaar is en het leven met de pijn de meest effectieve manier is om andere waardevolle aspecten van het leven nog te laten meetellen. Ook is aanvaarding niet noodzakelijk onverenigbaar met andere pijnbeheersingsstrategieën en zeker niet met medische behandelingen van een onderliggende ziekte (Logie et al., 2006). Hoewel bij chronische pijn assimilatieve acties meestal niet tot een oplossing leiden, lijkt het zo te zijn dat veel patiënten volharden in het zoeken naar een oplossing voor het pijnprobleem, dat eigenlijk onoplosbaar is (Logie et al., 2006). Veel patiënten lijken die oplossing te zoeken in het gebruik van medicatie (McCracken, 1998; McCracken et al., 2006). De voortdurende of persisterende assimilatieve tendensen kunnen echter enkele nadelen inhouden voor de patiënt. De aanhoudende acties van de patiënt om de pijn te controleren zijn vooral problematisch wanneer ze het leven van de patiënt domineren ondanks het feit dat de acties niet succesvol blijken. Alle aandacht wordt dus gefocust op pijngerelateerde informatie waarbij andere stimuli worden uitgesloten. Indien de pogingen om de chronische pijn te controleren blijven domineren, gaat dit ten koste van de levenskwaliteit van de patiënt. Een deel van de chronische pijnpatiënten kunnen de overgang naar accommodatie moeilijk zetten. Deze patiënten blijven vastzitten in hardnekkige assimilatieve tendensen, wat ook 'persevereren' genoemd wordt (Logie et al., 2006). 19

25 Binnen het model rond misgericht probleemoplossen (Eccleston & Crombez, 2007) wordt persevereren gezien als een vicieuze cirkel. Patiënten met chronische pijn leven binnen een context van voortdurende pijn die herhaaldelijk de aandacht stoort en er ook voor zorgt dat de patiënt zich zorgen maakt (Eccleston & Crombez, 2007). Zich zorgen maken wordt echter problematisch als het belemmerend, intensief en oncontroleerbaar wordt. Het blijkt dan meer problemen te veroorzaken dan het er zou oplossen (De Vlieger, Crombez & Eccleston, 2006). Patiënten maken zich zorgen over allerlei zaken. Doordat de patiënt zich steeds zorgen maakt over het pijnprobleem, kan hypervigilantie voorkomen (Crombez, Van Damme & Eccleston, 2005; Eccleston & Crombez, 2007). De patiënt kent dan een grotere alertheid en gevoeligheid voor de pijn. De patiënt gaat zich meer bewust worden over zijn lichaam en dus worden er meer symptomen waargenomen (Aldrich, Eccleston & Crombez, 2000). Hierdoor maakt de patiënt zich nog meer zorgen en gaat hij intensief verder zoeken naar een oplossing voor het probleem. De patiënt komt terecht in een vicieuze cirkel. Deze vicieuze cirkel wordt opgenomen in het model rond misgericht probleemoplossen (Eccleston & Crombez, 2007), weergegeven in Figuur 2. Indien een succesvolle actie leidt tot het oplossen van het probleem, vermindert de pijn en het zich zorgen maken. De patiënt kan uit de vicieuze cirkel stappen. Echter, wanneer het zoeken naar een oplossing faalt, wordt het zich zorgen maken gevoed en blijft de patiënt aanwezig in de vicieuze cirkel (Eccleston & Crombez, 2007). Eén van de theoretische implicaties van dit model is dat wanneer een patiënt vastzit in een vicieuze cirkel, dit kan resulteren in hoge vereisten voor medische en aanverwante diensten, ook 'doctor shopping' genaamd (Eccleston & Crombez, 2007). Deze patiënten ervaren een bepaalde drang om oplossingen na te streven die pijnverlichting lijken te beloven. Hierdoor zouden deze patiënten een hoger risico lopen 20

26 om meerdere interventies te ondergaan (Eccleston & Crombez, 2007). Ook McCracken & Eccleston (2005) besloten dat hoe meer de patiënt geneigd is om geen pijn te willen ervaren, hoe meer deze patiënt veelvuldige consultaties zal ondergaan, medicatie zal verzoeken en voorschriften zal behouden (McCracken & Eccleston, 2005). Figuur 2: Misdirected Problem Solving Model (Eccleston & Crombez, 2007) 21

27 Medication Overuse Headache als een vorm van vastzitten in coping met hoofdpijn? Vanuit de theoretische inzichten over het Dual Process Model (Brandstädter & Renner, 1990) en het model rond misgericht probleemoplossen (Eccleston & Crombez, 2007) kan men het gezondheidsprobleem Medication Overuse Headache eventueel zien als een soort van vastzitten in coping met chronische hoofdpijn, waardoor er bepaalde hypothesen kunnen geformuleerd worden over het ontstaan en in stand houden van MOH. Aangezien veel pijnpatiënten, waaronder ook hoofdpijnpatiënten, blijven zoeken naar een medische oplossing voor hun pijnprobleem (McCracken et al., 2006) zou men kunnen stellen dat deze patiënten minder snel tot aanvaarding van de situatie zullen komen. Ze blijven vaak zoeken naar een oplossing wat kan leiden tot persevereren. Hierdoor kan men Medication Overuse Headache kaderen binnen het Dual Process Model (Brandstädter & Renner, 1990). Het blijven zoeken naar een oplossing wordt voor de patiënt prioritair, waardoor andere belangrijke waarden in het leven op de achtergrond raken of zelfs verdwijnen. Men blijft zoeken naar oplossingen om met het persisterend karakter van de chronische pijn om te kunnen gaan. Dit kan uiteindelijk leiden tot een vermindering van het welzijn en de levenskwaliteit van de patiënt en zijn omgeving. Volgens het model rond misgericht probleemoplossen (Eccleston & Crombez, 2007) gaat een toename van de zorgen leiden tot het versterken van de motivatie om te persevereren in het zoeken naar een oplossing voor het probleem. McCracken et al. (2006) stelt dat het plausibel is dat de zorgen en opvattingen van de patiënt over de medicatie bijdragen tot het niet naleven van de voorschriften. Aangezien patiënten zich vaak zorgen maken over hun medicatie zou men kunnen stellen dat deze zorgen en opvattingen het ontstaan en instandhouden van Medication Overuse Headache in de 22

28 hand kunnen werken. Aangezien uit een onderzoek van McCracken et al. (2006) blijkt dat het overgebruik van medicatie positief gecorreleerd wordt met zorgen over ontwenningsverschijnselen, vrees voor tolerantie, kritiek uit de omgeving, nood aan medicatie en verslaving bij chronische pijnpatiënten, zou het ook interessant zijn om na te gaan of dit ook van toepassing is bij hoofdpijnpatiënten, speciefiek bij patiënten met MOH. Verder zou er ook aan de hand van theoretische implicaties omtrent het model rond misgericht probleemoplossen (Eccleston & Crombez, 2007) kunnen gesteld worden dat indien patiënten zich door hun chronisch pijnprobleem in een vicieuze cirkel bevinden, ze meer geneigd zouden kunnen zijn tot het nemen van medische risico's. Het (over)gebruik van medicatie zou in de context van deze studie ook als een medisch risico kunnen worden beschouwd. Uit de literatuurstudie blijkt ondermeer dat triptanen tot een snellere ontwikkeling van MOH kunnen leiden. Niet enkel triptanen, maar ook ergotamines, opioïden, analgetica, barbituraten, en dergelijke worden in verband gebracht met het ontstaan van MOH. Er zouden dus belangrijke verschillen kunnen bestaan inzake de soort medicatie die wordt ingenomen tussen de patiënten met episodische migraine en de patiënten met MOH. Patiënten met MOH zouden, consistent met de criteria betreffende de diagnose (Olesen et al., 2006), mogelijks ook meer medicatie innemen in vergelijking met de patiënten met episodische migraine. Voorgaande schets laat toe om concrete onderzoeksvragen te formuleren, die in het volgende onderdeel gedetailleerder worden belicht. Onderzoeksvragen Via een eerste luik wordt er geprobeerd een duidelijker beeld te scheppen over welke factoren van belang kunnen zijn bij MOH, zoals ondermeer pijnintensiteit en 23

29 -frequentie, copinggedrag en zorgen over medicatie. Binnen een eerste onderzoeksvraag wordt er nagegaan of patiënten met MOH meer gedreven zijn in het zoeken naar een oplossing voor hun pijnprobleem en dus hoger scoren op assimilatie dan de patiënten met episodische migraine. Verder verwachten we dat de patiënten met MOH minder aanvaardend staan ten opzichte van hun ervaren pijn in vergelijking met patiënten met episodische migraine. Ook zouden patiënten met MOH meer hinder kunnen ervaren bij het uitvoeren van activiteiten, een hogere pijnintensiteit en -frequentie melden, en meer zorgen uiten rond hun medicatiegebruik. Via een tweede onderzoeksvraag binnen dit eerste luik wordt onderzocht of er verschillen zijn tussen patiënten met MOH en patiënten met episodische migraine betreffende de soort pijnstillende medicatie die wordt ingenomen. Er wordt verwacht dat er meer patiënten met MOH medicatie gebruiken dan patiënten met episodische migraine. Door de bevindingen uit de literatuurstudie wordt er ook verwacht dat patiënten met MOH voornamelijk meer triptanen gebruiken dan patiënten met episodische migraine. Een tweede luik richt zich op het risicogedrag van patiënten met MOH. Via een derde onderzoeksvraag wordt getracht te achterhalen of deze patiëntengroep een grotere intentie vertoont tot het nemen van medische risico's in vergelijking met de patiënten met episodische migraine. Een vierde onderzoeksvraag richt zich op de voorspellende waarde die de risicobereidheid en assimilatie inhouden naar de diagnose toe, bovenop de bijdrage van demografische factoren, pijnintensiteit, pijnduur en zorgen omtrent medictaiegebruik. 24

30 2 Onderzoeksmethode 2.1 Steekproef De deelnemers aan dit onderzoek vormen een groep patiënten met episodische migraine en een groep patiënten met MOH. De patiënten werden gerekruteerd via de hoofdpijnkliniek van het Universitair Ziekenhuis te Gent. Deze studie werd goedgekeurd door het Ethisch Comité (B ), verbonden met het Universitair Ziekenhuis te Gent. De anonimiteit voor de patiënt werd in dit onderzoek gewaarborgd. De diagnose van Medication Overuse Headache werd gesteld aan de hand van de appendix criteria die werden geformuleerd in de publicatie van Olesen et al. (2006). Exclusicriteria omvatten alle andere hoofdpijnvarianten dan MOH en migraine. Voor deze studie werden 490 patiënten die in aanmerking kwamen, aangesproken. Aan deze studie namen 159 patiënten deel die het informed consent ondertekenden en de vragenlijstenbundel terugstuurden. De response rate voor deze studie bedroeg 32%. In totaal werden er negen patiënten geëxcludeerd omdat zij niet voldeden aan de inclusiecriteria. Bij één patiënt kon de diagnose niet worden achterhaald. Het totaal aantal geïncludeerde patiënten bedroeg 149. Van alle deelnemers waren er 65.8% patiënten met episodische migraine, 24.2% patiënten met Medication Overuse Headache en 10.1% patiënten met episodische migraine met een voorgeschiedenis van MOH. In deze studie werden zowel patiënten waarbij de diagnose van Medication Overuse Headache bij het testen gesteld werd als patiënten met een voorgeschiedenis betreffende MOH tot de groep van patiënten met MOH gerekend. De steekproef van deze studie bestond uit twee groepen. De eerste groep bestond uit 98 patiënten met episodische migraine zonder overgebruik van medicatie, waaronder 82 vrouwen en 16 mannen. De gemiddelde leeftijd bedroeg 38 jaar, met een bereik 25