TWEEDE SCREENING. Hartfalen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "TWEEDE SCREENING. Hartfalen"

Transcriptie

1 TWEEDE SCREENING Hartfalen Waaruit bestaat een trainingsprogramma voor Inspiratoire Spierkrachttraining (IMT) voor patiënten met Chronisch Hartfalen? Waarbij het trainingsprogramma de volgende trainingsvariabelen heeft. De maximale Inspiratoire druk (PI-max), trainingsperiode in aantal weken, aantal trainingsessies per week, de duur van de IMT en de geplande evaluatie momenten. Alissa de Haan en Gemke Paulus Opdrachtgever: Simon van der Voort en Desireé Keun. Coach: Edwin Bogaard. 0

2 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Hoofdstuk 1: Methodes RCT s... 3 Hoofdstuk 2: Protocollen RCT s... 8 Hoofdstuk 3: Uitkomstmaten RCT s Hoofdstuk 4: Resultaat RCT s Hoofdstuk 5: Discussie RCT s Hoofdstuk 6: Methodes Systematic Reviews Hoofdstuk 7: Protocollen Systematic Reviews Hoofdstuk 8: Uitkomstmaten Systematic Reviews Hoofdstuk 9: Resultaten Systematic Reviews Hoofdstuk 10: Discussiepunten Systematic Reviews

3 Inleiding Dit document betreft de tweede screening van de scriptie over Hartfalen. De onderzoekvraag betreft: Hoe ziet een trainingsprogramma eruit voor inspiratoire spierkrachttraining (IMT) voor patiënten met hartfalen? Waarbij het trainingsprogramma de volgende trainingsvariabelen heeft. De maximale inspiratoire druk (PI-max), trainingsperiode in aantal weken, aantal trainingsessies per week, de duur van de IMT en de geplande evaluatie momenten. De onderzoekers genaamd Gemke Paulus en Alissa de Haan hebben met een literatuuronderzoek gestart na deze tweede hoofdvraag. Dit onderzoek is uitgevoerd op de 17 artikelen die over zijn gebleven na de eerste screening. Het doel van deze screening is een overzicht scheppen over de verschillende punten: de gebruikte methodes, de gebruikte protocollen, de uitkomstmaten, de resultaten en de discussiepunten. De eerste vijf hoofdstukken hebben betrekking tot de Randomised Controlled Trials. Hierna volgt de screening op de Systematic Reviews. De tweede screening is ingedeeld in de volgende hoofdstukken: Hoofdstuk 1 betreft de screening op de methodes van de RCT s. Hoofdstuk 2 betreft de screening op de protocollen van de RCT s. Hoofdstuk 3 betreft de screening op de uitkomstmaten van de RCT s Hoofdstuk 4 betreft de screening op de resultaten van de RCT s. Hoofdstuk 5 betreft de screening op de discussiepunten van de RCT s. Hoofdstuk 6 betreft de screening op de methodes van de Systematic Reviews. Hoofdstuk 7 betreft de screening op de protocollen van de Systematic Reviews. Hoofdstuk 8 betreft de screening op de uitkomstmaten van de Systematic Reviews. Hoofdstuk 9 betreft de screening op de resultaten van de Systematic Reviews. Hoofdstuk 10 betreft de screening op de discussiepunten van de Systematic Reviews. 2

4 Hoofdstuk 1: Methodes RCT s In de mediatheek van de "Hogeschool van Amsterdam" en bij de Medische Bibliotheek van het "Amsterdam Medisch Centrum" is een screening uitgevoerd op de onderzoeksmethodes van de overgebleven 17 artikelen. Deze artikelen zijn gevonden met de zoekmachines Pubmed, Pedro en Cinahl. Deze screening is uitgevoerd op de RCT s. Per artikel is de gebruikte methode uitgeschreven in onderstaand tabel. Onder de tabel is een conclusie geformuleerd. Deze conclusie geeft de soorten hartfalen en de gebruikte interventiegroep weer.

5 Artikel (auteur) 1.Marco E. Methode Interventiegroep:11 Controlegroep:11 HI-IMT bij de revalidatie van patiënten met chronisch hartfalen. Inclusie criteria: vanaf 18 jaar, Chronisch hartfalen van elke etiologie, NYHA II-III, Klinische stabiele toestand zonder verandering of verslechtering van het falen of veranderingen in medicatie in de voorafgaande drie maanden. Dit geld ook voor de periode tijdens het onderzoek. En het tekenen van de overeenstemmingen met de nationale wetgeving. 8. Priscila R. Mello Interventiegroep: 15 controlegroep: 12 Inclusie criteria: Beide geslachten, jaar oud, (a) diagnose van systolische hart falen met een linkerventrikel-ejectiefractie minder dan 45% en arteriële hypertensie, (b) klinische stabiliteit (Klasse II van de New York Heart Association), waaronder geen verandering in medicatie voor de afgelopen 3 maanden, en (c) inspiratoire spierzwakte 70% van de voorspeld. Exclusie criteria: ischemische hart-en vaatziekten, klep en vaatziekten, de ziekte van Chagas, Alcohol misbruik, gebruik van drugs (zoals cocaïne, chemotherapie), chronische nierinsufficiëntie (creatinine niveau?)2,0 mg? dl of? 150 umol? L), schildklier-of leverproblemen, diabetes mellitus, longziekte, tabaksgebruik. Onvermogen naar IMT voeren. 10. Ioannis D. Laoutaris Interventiegroep: 13 Controlegroep: 14 Inclusie criteria: Chronisch hartfalen patiënten met ischemische of dilatische cardiomyopathie, linker ventrikel ejectie fractie(lvef) 40%, New York Heart Association (NYHA) functional class II and III, hemodynamische stabiliteit van tenminste 3 maanden voor deelname Exclusie criteria: Infectie, pulmonale beperking geforceerde uitademing in 1 s en / of vitale capaciteit <60% van de voorspelde waarde, huidige rokers, significante cardiale aritmie, lichaamsbeweging beperkt door angina peripheral aterial occlusive ziekte, perifeer vaatlijden, mobiliteitsproblemen die tegenstrijdige resultaten kunnen opleveren tijden de klinnemetrie. 16. Meral Bosnak-Guclu Interventiegroep: 16 Controlegroep: 14 De inclusie criteria: klinisch stabiel zijn, linker ventrikel ejectie fractie onder de 40%, New York Heart Association klasse twee en drie, en geen verandering in de medicatie over drie maanden. Patiënten met een cardiale pacemaker werden 6 weken na implementatie geïncludeerd. De exclusie criteria: een acute myocard infarct, cognitieve ziekten, complexe arrhythmias, ongecontroleerde hypertensie, angina pectoris, recentelijk virale infectie, orthopedische problemen en reumatische ziekten. Patiënten werden willekeurig toegewezen aan een behandelgroep (18 p) of een controle groep (18 p). Een computer programma werd gebruikt voor randomisatie. De behandelgroep ontving 6 weken lang IMT, en de controle groep SHAM IMT. 27. Laoutaris ID Interventiegroep: 10 4

6 controlegroep: 5 Inclusie criteria: een tijdsinterval na implantatie van tenminste 3 maanden, hemodynamische stabiliteit, afwezigheid van infectie, aritme, of mobiliteitsproblemen. Vooropleiding en posttraining, werden de patiënten geëvalueerd voor inspanningscapaciteit, kortademigheid, longfunctie, waaronder inspiratoire spierkracht (Pimax) en uithoudingsvermogen aanhoudende Pimax (SPimax), en kwaliteit van leven. Postoperatief, hebben alle patiënten deelgenomen aan een klinische revalidatie programma dat respiratoire fysiotherapie, vroegtijdige mobilisatie, progressieve aerobe en weerstand oefeningen opgenomen. Exclusiecriteria: ischemische hart-en vaatziekten 29. Winkelmann ER Interventiegroep: 7 controlegroep: 7 Inclusie criteria: De geïncludeerde patiënten hebben stabiele chronische hartfalen voor 6 maanden of langer. CHF links ventriculair systolische dysfunctie (ejectie fractie >45%, met inspiratie spieren die verzwakt zijn. (PImax <70%) De afgelopen die maanden zijn ze stabiel met medicatie. 30. Stein R Interventiegroep: 16 Controlegroep: 16 De inclusie en exclusie criteria evenals het design en methode van de randomisatie, placebo gecontroleerde proces, zijn gepubliceerd in het onderzoek van bron 5 Dall Ago. In het kort, chronische hartfalen patiënten met een maximale inspiratoire druk van <70 % van het voorspelde werden gerandomiseerd ingedeeld in de IMT op Placebo IMT groep voor 30 minuten, 7 keer per week, 12 weken lang, met het gebruik van de Treshold apparaat. 35. Padula CA Interventiegroep: 15 Controlegroep: 17 Inclusie criteria:1. Volwassene, 2. Thuiswonende, 3. Stabiele klassen 2 of 3 hartfalen met een efectiefractie van < 45%,4. Zonder bestaande longziekten, 5. Zonder cognitieve verslechtering gemeten door de Mini Mental State Exam. 40. Laoutaris ID Interventiegroep:14 Controlegroep:9 Drie en twintig patiënten met CHF als gevolg van verwijde cardiomyopathie of ischemische hartziekten werden bestudeerd. Patiënten waren geschikt voor de studie als ze drie maanden over een stabiele hart conditie beschikten. Hartfalen werd gedefinieerd als linker ventrikel dysfunctie geassocieerd met een linker ventrikel ejectie fractie van minder als 0.40, gedocumenteerd door twee dimensionale echocardiografie en een New York Heart Association functionele klasse twee to drie. Patiënten werden geëxcludeerd als ze huidige rokers waren of leden aan primaire longziekten, neuromusculaire, of cognitieve ziekten. Vervolgens werden ze ingedeeld in een hoge-intensiteit trainingsgroep (HITG, n=14) of een leeftijds- en sekse samengestelde lage intensiteit groep (LITG, n=9). Aan het eind van de training werden de metingen herhaald. Alle testen werden in enige vooringenomenheid uitgevoerd door observeerders. 47. Dall'Ago P Interventiegroep: 16 5

7 controlegroep: 16 Inclusie criteria: Voor het onderzoek was een voorgeschiedenis van symptomatisch hartfalen geincludeerd veroorzaakt door de linker ventrikel systolische dysfunctie, inspiratoire spierzwakte (PImax? 70% van de voorspelde waarde), en klinische stabiliteit. Daarbij zijn er geen veranderingen in medicijnen geweest de afgelopen drie maanden. Exclusiecriteria: instabiele angina pectoris, myocardinfarct of cardiale chirurgie in de afgelopen drie maanden; chronische metabole, orthopedische, of besmettelijke ziekte; behandeling met steroïden, hormonen, of chemotherapie bij kanker. Patiënten met een longziekte (geforceerde vitale capaciteit? 80% van theoretische en / of geforceerd expiratore volume in 1 s? 70% van de voorspelde), geschiedenis van oefening geïnduceerde astma en rokers waren niet gerekruteerd. 59. Weiner P. Interventiegroep: 10 controlegroep: 10 Inclusie criteria: Hart falen (NYHA functionele klasse twee en drie), (1) New York Heart Association (NYHA) functionele klasse (gedefinieerd door twee cardiologen die waren geblindeerd voor de onderzoeksopzet), (2) linkerventrikel ejectiefractie (LVEF) <30%, ( 3) geen bewijs van longziekte, (4) klinische stabiliteit, (5) PImax <70% van de voorspelde normale waarden. Alle patiënten die digoxine, diuretica en angiotensin-converting enzyme (ACE) remmers tijdens het invoeren van de studie en de medicatie tijdens het onderzoek niet veranderd. De studie werd goedgekeurd door de institutionele commissie menselijk onderzoek en geïnformeerde toestemming werd verkregen van alle patiënten. Exclusive criteria: Dyspneu en inspanningstolerantie. 60. P.H. Johnson Interventiegroep: 9 Controlegroep: 9 18 patiënten (waarvan drie vrouw) met stabiel chronisch hartfalen waren aangeworven tot de studie. Allen namen lisdiuretica en angiotensine enzymremmers, and waren klinisch stabiel voor 2 maanden voorafgaand aan de inschrijving van de studie. Allen hadden normale serumkalium levels aan het begin van de studie., wat betekent dat de concentratie 2.5 (0.6) mmol was. De gemiddelde leeftijd was 66.5 jaar. Twaalf hiervan zaten in de New York Heart Assocociation (NYHA) functionele klasse 2 en zes in klasse 3. Allen hadden echocardiografische bewijs van links ventrikel dysfunctie. Dat betekent dat de linker ventrikel functiculaire diastolische diameter was 6.1 cm. De etiologie van chronisch hartfalen was ischeamisch in 16 gevallen, hypertensieve hartziekten in 1 geval en artrale septum defect in 1 geval. Vijf patiënten hadden eerder een coronaire bypass operatie ondergaan en een patiënt had goed gecontroleerde niet-insuline afhankelijke diabetisch. Geen had bewijs van chronische obstructieve pulmonaire ziekte beide klinisch of op pulmonaire functie getest, geen waren huidige rokers en acht waren ex-rokers. 6

8 Conclusie methode: Overeenkomst in de methodes van de artikelen zijn te vinden in het benoemen van chronisch hartfalen, New York Association klasse twee tot drie en een linker ventrikel ejectiefractie <40%. 7

9 Hoofdstuk 2: Protocollen RCT s In de mediatheek van de "Hogeschool van Amsterdam" en bij de Medische Bibliotheek van het "Amsterdam Medisch Centrum" is een screening uitgevoerd op de protocollen van de overgebleven 17 artikelen. Deze artikelen zijn gevonden met de zoekmachines Pubmed, Pedro en Cinahl. Deze screening is uitgevoerd op de RCT s. Per artikel is de gebruikte methode uitgeschreven in onderstaand tabel. Onder de tabel is een conclusie geformuleerd. Deze conclusie geeft de gebruikte protocollen weer. 8

10 Artikel (auteur) 1.Marco E. Protocol Geen beschreven protocol 8. Priscila R. Mello Inspiratoire spiertraining: IMT groep, heeft 12 weken thuis het selectieve inspiratoirespier-trainingsprogramma uitgevoerd, ze hebben gebruik gemaakt van het training apparaat (Global Med, Porto Alegre, Brazilië). Uitvoering 7 dagen per week, 3 keer per dag gedurende 10 minuten. De intensiteit van de training (Inspiratorische lading) was aanvankelijk vastgesteld op 30% maximale statische inspiratoire druk, wekelijks werden deze ladingen aangepast door de Plmax opnieuw te evalueren. De controle groep volgde hetzelfde schema, maar zonder inspiratoire lading. Tijdens elke trainingsweek was er een trainingssessie onder toezicht in het ziekenhuis om de PImax opnieuw te evalueren, de lading aan te passen en te controleren of de training protocol correct werd gevolgd. Inspiratoire spierfunctie: Het testen werd uitgevoerd met een druktransductor (MVD 500 V.1.1; GlobalMed, Porto Alegre, Brazilië) aangesloten een met 2 unidirectionele kleppen (DHD Inspiratoire Muscle Trainer, Chicago, IL). Maximaal statische inspiratoire druk (PImax) metingen waren uitgevoerd in rust, en de hoogste druk van 3 metingen werd gebruikt voor analyse. Voorspelde waarden werden gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, en gewicht. 10. Ioannis D. Laoutaris Patiënten in zowel de ARIS en de AT-groep werden drie keer per week getraind gedurende twaalf weken. Warming-up en cooling down oefeningen duurden elke 5 min voor beide groepen. De ARIS groep kreeg twee minuten extra voor stretch oefeningen. Patiënten ondergingen de begeleide trainingen bewaakt met een ECG. Patiënten in beide groepen ondergingen aerobe training met behulp van een fiets (Monark Ltd,Stockholm, Zweden) met een intensiteit van 70-80% van de maximale hartslag (HR). Patiënten begonnen met 20 min AT tijdens de eerste week dit werd elke training een minuut langer. De ARIS groep ondergingen ook 15 min RT en 20 min. IMT. Zo is de totale trainingstijd inclusief opwarming en cooling down periodes gemiddeld 1uur en 15 minuten. (Fig. 1) RT bestond uit dynamische quadriceps training en training van de bovenste extremiteit. Met een intensiteit van 50% van de 1RM.. Bovenste extremiteit oefeningen bestonden uit elleboogbuiging, schouder flexie en abductie van 1-2 kg, met 2 sets van oefeningen voor elke spiergroep uitgevoerd met herhalingen elk. IMT bestond uit hoge intensiteit duurtraining op 60% van SPImax. Er werd gebruik gemaakt van een biofeedback trainer (Trainair, Project Electronics Ltd,Londen, UK computer) Als de patiënten vooruitgang boekten dan werd de oefeningen opgeschroefd door het rest tijdsinterval te verminderen tussen inspiratoire inspanningen. Individuele PImax en SPImax werden herberekend in elke trainingssessie. In de AT-groep, was de totale trainings tijd was 55 minuten. 9

11 16. Meral Bosnak-Guclu IMT patiënten werden meegenomen voor een week introductie en worden geïnstrueerd om adequaat te ademen. Nadat de werklast werd aangepast aan lagere last(20-30% van de MIP voor de behandelgroep en zonder druk voor de controle groep) en de patiënten werden geïnstrueerd op adequaat te blijven in- en uitademen bij het gebruiken van de Treshold. Zodra ze dit beheersten startte de IMT training. De behandelgroep ontving wekelijks IMT op 40% van de MIP, en de trainingsintensiteit bleef wekelijks op 40% van de MIP. MIP werd wekelijks onder supervisie gemeten en 40 % van de gemeten MIP werd de nieuwe trainingsintensiteit. De controlegroep ontving SHAM IMT op 15 % van de MIP. Beide groepen trainden 6 weken lang, 7 dagen per week voor 30 min per dag. 1 keer per week werken de hartslag, bloeddruk en ademfrequentie gemeten van de patiënten tijdens de IMT sessie en een nieuwe trainingsintensiteit werd aangepast in de behandelgroep. Bij beide groepen werden 6 sessies thuis uitgevoerd en 1 sessie werd gesuperviseerd op de revalidatie afdeling. Patiënten werden geïnstrueerd om diafragmaal te ademen, handhaven van ademhalingen en 5-10 seconde rust tussen de ademhalingen. Alle patiënten droegen een neusklip tijdens de sessie. IMT dagboeken werden wekelijks gecontroleerd. De patiënten werden twee keer per week gebeld, of ze de IMT op een juiste manier uitvoerden. De totale tijdsbesteding tijdens de training periode werd voor elke patiënt berekend gebaseerd op hun in de dagboeken geschreven verslagen. Patiënten werden verteld om tijdens te studie om geen oefeningen of geen psychische activiteiten uit te voeren met hun normale routine. 27. Laoutaris ID De patiënten in zowel de TG en CG groep werden geadviseerd elke dag minuten te lopen. Gedurende de hele training van 10 weken. Bovendien trainen patiënten in de TG groep met behulp van een fiets of loopband, naar keuze, thuis gedurende 45 minuten in een matig intensiteit van van de Borg schaal, 3-5 keer per week. Zij ondergingen ook high-intensity inspiratoire spiertraining (IMT) op 60% van SPimax, 2-3 keer per week in het ziekenhuis met een speciaal ontworpen software programma. (TRAINAIR, Project Electronis Ltd, Kent,UK) eerder beschreven door dit artikel (figuur 2). Tijdens elke IMTsession, werden de patiënten gevraagd te bevestigen dat er thuis ook goed getraind word. 29. Winkelmann ER Trainingsprotocol: Alle patiënten werden ingeschreven in een begeleid trainingsprogramma voor drie keer per week, gedurende 12 weken, in totaal 36 sessies. Patiënten trainden op een op een trainingsfiets met een trainingsintensiteit van 60 rpm. De training omvatte 5 minuten opwarmen zonder weerstand net als 5minuten coolingdown. Inspiratoire spiertraining: de Threshold inspiratoire spiertraining apparaat (Threshold Inspiratory Muscle Trainer, Healthscan Products Inc, Cedar Grove, NJ) gedurende 30 minuten, 7 keer per week, met een inspiratoire belasting bij 30% van PImax. Elke week werd de trainingsbelasting aangepast om op 30% van de Pimax te blijven trainen. Patiënten voerden zes trainingen thuis uit en eentje werd begeleid in het ziekenhuis. 10

12 30. Stein R Voor de IMT groep werd de inspiratoire druk gevestigd op het behouden van 30% van de PI max. De placebo IMT groep volgde hetzelfde schema maar zonder inspiratoire druk. PImax werd gemeten met een druk omzetter en cardiopulmonaire inspanningstest dat uitgevoerd werd op een loopband met een al eerder gevalideerde computer geholpen gas analyser. Voor elke cardiopulmonaire inspanningstest werden alle Vo2 (zuurstofopname) en VE(minuut ventilatie) gegevens verzameld tijdens de oefening in een spreadsheet. Lineaire regressie tussen Vo2 en de logaritmische functie van VE werd uitgevoerd en OUES zuurstof opname effectieve rendement werd berekend als de inclinatie van de regressie. Gepresenteerde data werden gepresenteerd als gemiddelde SD. De effecten van interventies op herhalend variabelen werden vergeleken door een twee kanten analyse of variatie voor herhalende metingen, en post hoc analyse werd uitgevoerd door de Tukey test. De spearman rangschikking correlatie werd gebruikt om verengingen te evalueren. 35. Padula CA Het Treshold apparaat was gebruikt voor resistieve IMT adem training. De training bestond uit een demonstratie door de onderzoeksassistenten, met na een week terugkomen voor een demonstratie voor het gebruik van het apparaat. Deelnemers hielden een logboek bij en noteerden de duur en de frequentie. De onderzoeksassistenten noteerden de intensiteit in het logboek en sloegen de duur en frequentie op in het gegevens collectie. De PI max scores werden verkregen met gebruik van een betrouwbare inspiratoire druk meter, en de betekenis van de scores van 5 processen werden opgenomen. Dan werd er 30% van de waarde van de PI max berekend om de trainingsintensiteit te kalibreren. Het Treshold apparaat werd op elk huisbezoek aan gepast op 30 % van de PI max. Deze vooruitgang gaf de deelnemers de kans om te wennen zonder spierpijn maar wel de inspiratoire spieren te trainen. Deelnemers van de experimentele groep trainden 7 dagen per week, met uitzondering van 1 deelnemer die 6 dagen per week trainden. De duur van de training varieerde van 10 tot 20 minuten per dag. De controle groep ontving een boekje ontworpen door de onderzoekers en een afgestudeerde student, om de principes van het lesgeven aan volwassenen, opgenomen zelfwerkzaamheid principes te observeren, en was op de zevende level volgens het Simple Measure of Gobbledygook leesbaarheid index. 11

13 40. Laoutaris ID Een incrementele inspiratoire uithoudingsregime was gebruikt, versterkt door hetzelfde software, met een uitoefening van de patiënten op een gefixeerde werklast op een respiratoire reeks. Individuele SPI max werd gemeten op elke trainingsessie, gevolgd door dezelfde procedure als de basis metingen. Een computer sjabloon werd dan gecreëerd op een percentage van de SPI max bereikt in elke trainingssessie. HITG patiënten werden uitgeoefend op 60% en LITG op 15 % van hun SPI max. De testen hadden verschillende levels van training met 6 inspiratoire inspanningen in elk level. Uiteindelijk presenteerde het eerste level sjablonen op 60 seconden rust intervallen over zijn 6 respiratoire effecten in elk level. Maar op het volgende level, doormiddel van het zesde level, werd deze rustperiode verminderd naar 45, 30, 15, 10 en 5 seconden. Na het zesde level werd de rust periode behouden op 5 seconde. HITG patiënten werden getraind naar uitputting, waarna de LITG patiënten werden gevraagd op te stoppen na de eerste zes levels van de training. Patiënten droegen een neusklip op te verzekeren dat er werd geademd door het apparaat. Verbale aanmoediging werd gegeven naar alle patiënten tijdens de IMT. Alle patiënten werden gesuperviseerd in het ziekenhuis gedurende de IMT, drie keer per week tien weken lang. Arteriële bloed druk werd gemeten door een manchet bloeddruk meter and HR werd weergegeven door een 3-lood ECG (SC 9000, Siemens, DotMed, Florida) tijdens de training. Alle deelnemers werden vertrouwd gemaakt met het apparaat voordat er werd gestart met het programma en werden aangemoedigd om niet het patroon van psychische activiteit te veranderen tijdens de studie. 47. Dall'Ago P Inspiratoire spiertraining: Patiënten kregen de behandeling IMT of P-IMT. Gedurende 12 weken werd er zeven keer per week getraind voor dertig minuten per sessie. De IMT training werd uitgevoerd met Drempel inspiratoire spiertraining apparaat (Threshold Inspiratory Muscle Trainer, Healthscan Products Inc, Cedar Grove, New Jersey). Longfunctie. Metingen van geforceerde vitale capa- heid en geforceerde uitademing in 1 s werden verkregen met een geautomatiseerde spirometer Instructies tijdens de training: Tijdens de training werden de patiënten geïnstrueerd om voornamelijk via het middenrif te blijven ademhalen, met een ademhaling van gemiddeld 15 tot 20 keer per min. Voor de IMT-groep, werd inspiratoire belasting vastgesteld op 30% van de maximale statische inspiratoire druk, en wekelijkse training ladingen werden aangepast. De P-IMT volgden hetzelfde schema, maar zonder inspiratoire load. Elke week werden zes trainingen uitgevoerd in het ziekenhuis. Longfunctie. Metingen van de geforceerde vitale capaciteit en de geforceerde uitademing in 1 s werden verkregen met een geautomatiseerd spirometer (Eric Jaeger, GmbH, Würzburg, Duitsland) zoals aanbevolen door de American Thoracic Society, en de resultaten werden uitgedrukt als percentage van voorspeld. 12

14 59. Weiner P. In beide groepen wordt dagelijks getraind, 6 keer per week, gedurende een half uur per sessie, gedurende 3 maanden. De patiënten begonnen de ademspiertraining onder supervisie met een weerstand gelijk aan 15% van hun PImax in de 1 week, de weerstand werd stapsgewijs verhoogd tot 60% aan het einde van de eerste maand. Er werd gebruik gemaakt van een Threshold inspiratoire spier trainer. Spirometrie, inspiratoire spierkracht werd beoordeeld door meting van de PImax op restvolume. En uithoudingsvermogen (voorgesteld door de relatie tussen PmPeak en PImax) De 12-min looptest en maximale VO2 werden uitgevoerd vóór het begin en aan het einde van de stage. De controle groep kreeg dezelfde behandeling maar dan bij de IMT training geen weerstand. 60. P.H. Johnson Patiënten worden geïnstrueerd om twee keer per dag 15 min te inspireren door het apparaat, onder een treshold druk dat is ingesteld onder medische supervisie. Het is elders aangetoond (15: larson 16: lisboa)dat de treshold druk ingesteld moet worden op 30 % van de maximale inspiratoire mond druk of hoger voor de individuele patiënten om significante verbeteringen in inspiratoire spierkracht te behalen. Alle patiënten hadden een week in loop periode met de trainers ingesteld op het laagst mogelijke level om te wennen aan het apparaat, en waren dan gerandomiseerd tot een trainingsgroep met hun trainers ingesteld op 30 % maximale inspiratoire monddruk, of tot een controle sham training groep met hun trainers ingesteld op 15 % maximale inspiratoire mond druk. Het proces was enkel geblindeerd met de onwetendheid van welke groep ze werden geplaatst. Beide groepen inhaleerde 8 weken lang twee keer per dag 15 min door hun Treshold trainers en hielden een dagboek bij. Allen werden wekelijks beoordeeld intervallen door een onderzoeker die de dagboekkaart checkte en elke keer hun maximale inspiratoire mond druk berekende. In de trainingsgroep waren sommige patiënten onbekwaam om de gewenste druk in de eerste week de behouden en hun Treshold druk levels waren na boven aangepast in stappen om op zijn minst 30% maximale inspiratoire mond druk te behalen. Alle patiënten in de trainingsgroep trainden voor minstens 6 weken daarna op de volle 30 %. Bij de controle groep was de treshold druk aan het begin van het proces ingesteld op 15% maximale mond druk en niet verhoogd. Conclusie protocol: Overeenkomst in de protocollen van de artikelen zijn te vinden in het benoemen van het gebruik van een Treshold apparaat. Alleen IMT behandeling: maximale monddruk van 30%, SPI max van 60 %, PI max van 30-60%, gemiddeld een behandeling sessie van min, 3 tot 7 keer per week, 6-12 weken lang. IMT in combinatie of vergelijking met cardiotraining op een fiets of loopband: SPI max 60 %, weken lang gemiddeld, drie keer week, 30 min per sessie. 13

15 Hoofdstuk 3: Uitkomstmaten RCT s In de mediatheek van de "Hogeschool van Amsterdam" en bij de Medische Bibliotheek van het "Amsterdam Medisch Centrum" is een screening uitgevoerd op de uitkomstmaten van de overgebleven 17 artikelen. Deze artikelen zijn gevonden met de zoekmachines Pubmed, Pedro en Cinahl. Deze screening is uitgevoerd op de RCT s. Per artikel zijn de uitkomstmaten uitgeschreven in onderstaand tabel. Onder de tabel is een conclusie geformuleerd. Deze conclusie geeft de meest gebruikte uitkomstmaten weer. 14

16 Artikel (auteur) Uitkomstmaten Meetinstrument 1.Marco E. 1. Respiratoire spier functie 2. Uithoudingsvermogen 3. Bovenste extremiteit functie 4. Dyspneu 5. Kwaliteit van leven 6. Biomarkers van chronische ziekte 7. Mogelijkheid 8. Veiligheid 8. N.v.t. 8. Priscila R. Mello 1. Functionele capaciteit 2. De hartslagvariabiliteit (HRV) 3. De kwaliteit van leven globaal 4. De kwaliteit van leven psychisch 10. Ioannis D. Laoutaris 1. Kwaliteit van leven 2. Dyspneu 3. NYHA 16. Meral Bosnak-Guclu 1. Long functie 2. Respiratoire spierkracht 3. Perifere isometrische spierkracht 4. Functionele capaciteit 5. Balans 6. Vermoeidheid 7. Depressie 8. Dyspneu 9. Kwaliteit van leven 27. Laoutaris ID 1. Kwaliteit van leven 2. Dyspneu 3. Longfunctie Pimax 4. Longfunctie SPimax 5. Functionele capaciteit 1. PI max (cmh2), PI max (%), PEmax (cmh2o), PEmax (%). 2. N.v.t. 3. Handdruk, dominant en niet dominant. 4. MMRC dyspneu schaal. 5. MLHFQ en SF Creatine en GFR. 7. Tabel 5, inspiratoire zwakte, inspiratoire vermoeidheid. 1. Cardiopulmonale oefenen testen 2. Maximale progressieve inspanningstest op het elektromagnetisch geremde fietsergometer 3. De Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire (MLHFQ) 4. De Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire (MLHFQ) 1. De Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire Borg schaal NYHA classification 1. Spirometrie: FEV1, FVC en PEF. 2. Elektronische druk omzetter. 3. Hand held dynamometer minuten wandeltest. 5. Berg balans schaal. 6. Vermoeidheidsstrengheid schaal 7. Montgomery Asberg Depression Rating Scale. 8. Montgomery Medical Research Council dyspneu schaal. 9. SF De Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire (MLHFQ) 2. Borg schaal 6-20 middels 6-minuten wandeltest 3. Spirometrie: FEV1, FVC 4. Spirometrie: FEV1, FVC 5. 6 minuten wandeltest 15

17 29. Winkelmann ER 1. Inspiratoire spierkracht 2. functionele capaciteit 3. kwaliteit leven 30. Stein R 1. PI max. 2. Zuurstof opname effectieve rendement. 35. Padula CA 1. Inspiratoire spierkracht. 2. Dyspneu. 3. Dyspneu intensiteit en disstress. 4. Bloeddruk. 5. Hartslag. 6. Ademfrequentie en patroon. 7. Longgeluiden. 8. Zelf bekwaamheid. 9. Zwelling. 10. Gewicht. 40. Laoutaris ID 1. Aërobe capaciteit 2. Dyspneu 3. Long functie 4. Autonome functie 5. Stroom afhankelijke ledematen vaatverwijding. 6. Echocardiografische data 7. Bloedmonsters 47. Dall'Ago P 1. Kwaliteit van leven 2. Inspiratiore spierkracht 59. Weiner P. 1. Spiriometrie 2. Inspiratiore spierkracht 3. Inspiratoire uithoudingsvermogen 4. Functionele capaciteit 5. Dyspneu 1. PImax 2. 6 minuten wandel test 3. De Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire scores 1. Kpa. 2. ML min O2/L min Ve) 1. PImax. 2. Borgschaal. 3. Dyspneu schaal van de CRDQ. 4. Bloeddrukmeter. 5. Hartslagmeter. 6. Onbekend 7. Onbekend. 8. CSES. 9. Onbekend. 10. Weegschaal. 1. SPI max. 2. Borg schaal. 3. PI max. 4. Onbekend. 5. Veneuze occlusie plethysmografie. 6. Kolmogorov-smirnov test. 7. Centrifugeren van Vacutainer buizen gel stolling. 1. Minnesota Living With Heart Failure Questionnaire 2. Pth max, Pth max / P Ik max 1. FVC, FEV1 2. Plmax 3. PmPeak Black and Hyatt minuten wandel test (beschreven door McGavin) 5. Dyspneu index score (beschreven door Mahler and Harver): (0-4schaal) 16

18 60. P.H. Johnson 1. Bewegingstolerantie 2. Kwaliteit van leven 3. Pulmonaire functie 4. Maximale inspiratoire monddruk 5. Loopband oefening. 1. Borgschaal 2. Specifieke vragenlijst. 3. Spirometrie 4. PI max analyser 5. Bruce protocol Conclusie uitkomstmaten: Overeenkomst in de uitkomstmaten van de artikelen zijn te vinden in het benoemen van kwaliteit van leven, inspiratoire spierkracht, dyspneu, functionele capaciteit, longfunctie. 17

19 Hoofdstuk 4: Resultaat RCT s In de mediatheek van de "Hogeschool van Amsterdam" en bij de Medische Bibliotheek van het "Amsterdam Medisch Centrum" is een screening uitgevoerd op de resultaten van de overgebleven 17 artikelen. Deze artikelen zijn gevonden met de zoekmachines Pubmed, Pedro en Cinahl. Deze screening is uitgevoerd op de RCT s. Per artikel zijn de resultaten uitgeschreven in onderstaand tabel. Onder de tabel is een conclusie geformuleerd. Deze conclusie geeft een samenvatting van de overeenkomsten tussen de resultaten. 18

20 Artikel (auteur) 1.Marco E. Resultaten Het hartfalen etiologie: prominant ischemische milde tot mild gemiddelde linker ventrikel dysfunctie evenals mild tot gemiddelde verslechtering van functionele capaciteit in alle gevallen. Interventiegroep: 1. PI max(cmh2o): 55.1, PE max( cmh2o): ,2 % Er waren negen uithoudingsvermogen training antwoorden in de HI-IMT groep en alleen 3. Geen significant verschil was geobserveerd in beide groepen aan het eind van de IMT vs , p= Geen significante verschillen. 6. De inclusie van IMT in het revalidatie programma vervuld legale eisen en er is geen sprake van een significante verhoging in kosten. 7. Geen nadelige effecten hebben zich voorgedaan tijdens het proces. Controlegroep: 1. PI max(cmh2o):58.1, PE max( cmh2o): %, 1 patiënt uithoudingsvermogen training antwoorden in de SHAM-IMT groep (p=0.002). 3. Geen significant verschil was geobserveerd in beide groepen aan het eind van de IMT Geen significante verschillen. 6. Zie bij interventie groep. 7. Geen nadelige effecten hebben zich voorgedaan tijdens het proces. 8. Priscila R. Mello Interventiegroep: 1. PImax (59,2? 4,9 versus 87,5? 6,5 cm H2O, P? 0,001; tabel 2) en de piek V O2 ( vs 18.9?? 0,8 ml kg? 1 min? 1, P?.002). controlegroep: 1. Geen significante veranderingen werden gevonden in PImax van de controle groep. Zie tabel 2. (62,3? 5,3 vs 67.8? 5.8 cm H2O,), piek V O2 (16,2? 0,5 versus 16,3? 0,6 ml kg? 1 min? 1), piek V E? V CO2 (36,1? 0,4 versus 36,8? 0.5) of V E? V CO2 helling (36,6? 1,2 versus 38,7? 3,0) ± ± 7.6 Resultaten Plmax: - Bij de patienten van de interventie IMT groep is een aanzienlijke toename gevonden in de Plmax en de peak VO2. Effecten van inspiratoire spiertraining, PImax (59,2? 4,9 versus 87,5? 6,5 cm H2O, P? 0,001; tabel 2) en de piek V O2 ( vs 18.9?? 0,8 ml kg? 1 min? 1, P?.002). - Geen significante veranderingen werden gevonden in PImax van de controle groep. Zie tabel 2. (62,3? 5,3 vs 67.8? 5.8 cm H2O,), piek V O2 (16,2? 0,5 versus 16,3? 0,6 ml kg? 1 min? 1), piek V E? V CO2 (36,1? 0,4 versus 36,8? 0.5) of V E? V CO2 helling (36,6? 1,2 versus 38,7? 3,0). 19

21 Resultaten LF en HVR componenten hartslagvariabiliteit - IMT verminderde significant de LF component van HRV uitgedrukt NU (50,7 vs 41, NU, P 0,001;?? Tabel 3. - En toenemen HF component of HRV (49.3 _ 4.1 vs 58.4 _ 4.2 NU, P _.004; Table 3). - In de toekomst is ook de LF/HF ratio afgenomen. (1.25 _ 0.2 vs 0.87 _0.2). - Er is geen significant verschil gevonden in de controle groep tussen de verschillende evaluaties LF en HF componenten en LF/HF. Zie tabel 3. - Getrainde patienten hadden een LF component of HRV waren significant hoger dan de controle groep. Resultaten MSNA rust spier sympathiek activiteit (MSNA) - Geen significante veranderingen in MSNA (33,7? 3,2 versus 34,0? 2,7 bursts per minuut, en 52.0? 2.6 vs 53? 3.1 barst? 100 hartslagen waren gedetecteerd in de controlegroep. - In addition, IMT significantly decreased resting MSNA burst frequency (37.1 _ 3 vs 29.5 _ 2.3 vs bursts per minute, P _.001; Figure 1A) and resting MSNA burst incidence values (54.5 _ 2.7 vs 44.5 _ 2.5 bursts_100 heart beats, P _.002; Figure 1B) in patients with heart failure. Heart rate and arterial pressure were not significantly changed in both control (70.3 _ 3.3 vs 68.5 _ 3.4 beats per minute; _ 4.9 vs _ 3.5 mmhg; and 78.0 _ 2.5 vs 75.5 _ 1.9 mmhg, for HR, SBP, and DBP, respectively) and IMT (65.6 _ 3 vs 63.6 _ 2.3 beats per minute; _ 4.7 vs _ 4.9 mmhg and 77.8 _ 3.3 vs 70.9 _ 3.6 mmhg, for HR, SPB, and DBP, respectively) groups. Kwaliteit van Leven - Analyse van de kwaliteit-van-leven scores bleek dat IMT de globale kwaliteit-van-leven domein en physical domein significant verminderd. Wat duidt op een verbetere kwaliteit van leven bij deze patiënten. Bij de controle groep was alles hetzelfde gebleven. - MLHFQ scores waren significant lager bij de getrainde patiënten dan bij de controlepatiënten. 10. Ioannis D. Laoutaris Concluderende onze bevindingen blijkt dat een eenvoudige, goedkope, thuis-imt programma resulteert in klinisch relevante vooruitgaande stappen van maximale functionele capaciteit, gekoppeld aan een vermindering van msna en verbetering van de levenskwaliteit. Bovendien, onze resultaten laten zien dat respiratoire spiertraining inspanningsintolerantie, neurovasculaire controle, en cardiale sympathische en parasympathische regulering bij patiënten met CHF verbetert. Interventiegroep: 1. < Controlegroep: 20

22 16. Meral Bosnak- Guclu Conclusies: Het ontworden oefenmodel is veilig en resulteerde in extra voordelen, in zowel de quadriceps, inademingsspier en cardiopulmonale parameters, kortademigheid en de kwaliteit van leven in vergelijking met slechts aërobe training. De huidige bevindingen pleiten voor de toevoeging van zowel weerstand en inspiratoire spiertraining op standaard aërobe training bij oudere patiënten met CHF terwijl grotere gerandomiseerde studies nodig om verdere onderzoeken de effecten van gemengde trainingsmodaliteiten bij hartfalen revalidatie programma. Interventiegroep: 1. MIP (33.83 cmh20, 95%CI=27.85 tot cmh20) en MEP (22.38 cmh20, 95%CI=15.47 tot cmh20)en %MIP (41.39%,95%CI= %) en %MEP(12.96%, 95%CI= %) significant toegenomen. 2. De afstand is toegenomen bij de behandelgroep (60.37 m, 95%CI = m: 9.80%, 95% CI= %). 3. Quadriceps femoris spierkracht (62.96 N, 95% CI= N ), en % quadriceps femoris spierkracht (18.42%, 95% CI= %) waren significant verbeterd 4. Functionele balans was significant verbeterd bij de behandelgroep in vergelijking tot de controlegroep. Geen vergelijkende balansscores aanwezig. 5. FEV1% (84.57 ± tot 89.57±14.55 ) en PEF% (73.57 ± tot ±29.06) waren significant toegenomen na IMT in de behandelgroep. 6. Functionele dyspneu is significant verbeterd in de behandelgroep (-1.17, 95% CI= tot -0.96). 7. Er was een significant vermindering in significante bij de behandelgroep ( 13 patiënten tot 6 patiënten ). 8. Depressie is significant afgenomen na IMT tussen en binnen de groepen. De behandelgroep (-8.77, 95%CI= tot -5.65). 9. Binnen de groepen is de psychische en mentale gezondheidsscores significant verbeterd, behandelgroep ( ph: 46.01±28.03 tot 67.38±24.15; men: 57.67±23.61). Controlegroep: 1. MIP (13.69 cmh2o, 95%CI=6.54 tot cmh2o), en MEP (8.49 cmh2o, 95%CI=1.09 tot cmh2o) en %MIP (14.69%, 95%= %) en %MEP (4.25%, 95%= %) significant toegenomen. 2. Geen verschil in afstand werd waargenomen in de controlegroep (13.24m, 95% CI= m; 1.95%, 95% CI= %). 3. Geen significante verbeteringen geobserveerd ( N, 95%CI= N; 4.31%, 95% CI= %). 4. Zie interventiegroep Functionele dyspneu is significant verbeterd (-0.25, 95%CI= tot 0.04). 7. Er was een significant vermindering in significante bij de controlegroep ( 12 patiënten tot 6 patiënten). 21

23 8. Depressie is significant afgenomen na IMT tussen en binnen de groepen. De controlegroep de (-4.32, 95%CI= tot -1.09). 9. Binnen de groepen is de psychische en mentale gezondheidsscores significant verbeterd, controlegroep (ph:51.96±23.41 tot 69.19±22.06; men:55.39± tot 71.78±21.60). 27. Laoutaris ID Interventiegroep: controlegroep: Doel artikel: Er wordt onderzocht wat de voordelen zijn van training bij patiënten met hartfalen na een VAD operatie. Conclusie: Onze bevindingen geven aan dat de training van de functionele status van VAD ontvangers, zelfs in een latere periode na implantatie kan verbeteren en zo, kunnen extra belang in gevallen van bestemming therapie. 29. Winkelmann ER Interventiegroep: 1. De 110% gemiddelde toename in PImax bij 12 weken (Tabel II toont aan dat de A + IMT groep ook significant grotere stappen nam in het verbeteren van PEmax en in inspiratoire spieruithoudingsvermogen, Pthmax, Pthmax / PImax, en uithoudingsvermogen tijd, in vergelijking met de AE) ± 90 eerste week, einde 500 ± ± 21 vóór en 20 ± 15 na controlegroep: 1. 72% gemiddelde toename in PImax bij 12 weken ± 108 eerste week, einde 489 ± ± 15 na; ANOVA: P b Stein R De etiologie was niet ischemisch en patiënten hadden milde tot gemiddelde linker ventrikel systolische dysfunctie (ejectie fractie van 38 +_ 3%) en milde to gemiddelde verslechtering van functionele capaciteit. Interventiegroep: 1. IMT geïnduceerde verbeteringen van de PI max, wat bekend werd na training en verhoogde tot 115% na 12 weken. 2. Inspiratoire spierkracht training resulteerde in een significante verbetering in Zuurstof opname effectieve rendement. 22

24 OUES( tot 2, ml min -12/L min -1 van de Ve ). Controlegroep: Placebo IMT had geen significant effect op de PI max (van 1, tot 1,597 =- 615 ml min -1 O2/L min van de effecten). 35. Padula CA Interventiegroep: 1. PI max verhoogde in week 12 van tot een basis van De borgscores van de basis tot aan week 12 waren significant verschillend na het evalueren doormiddel van herhalende maatregelen analyse, Wilk s. De analyse liet zien dat de scores op de eerste tijd (week1) waren significant hoger dan die op tijd 3 (week 12). Deelnemers van de IMT groep demonstreerde significant minder (SOB) te kort aan adem gedurende twee van de drie zelfwerkzaamheid meest belangrijke activiteiten op 6 en 12 weken in vergelijking tot de deelnemers in de controle groep. 3. Significante verschillen werden gedetecteerd in CDRQ als geëvalueerde herhaalde meting ANOVA, Wilk s = 0.66, F (2.19) = 4.9,p= Geen significante veranderingen. 5. Geen significante veranderingen. 6. Significant verschillend tussen de groepen. 7. Onbekend. 8. De scores waren niet significant verschillend. 9. Onbekend. 10. Basis 160 lb. Controlegroep: 1. PI max onveranderd. 2. Zie interventie groep. 3. Zie interventie groep. 4. Geen significante veranderingen. 5. Geen significante veranderingen. 6. Significant verschillend tussen de groepen. 7. Onbekend. 8. De scores waren niet significant verschillend. 9. Onbekend. 10. Basis 196 lb. 40. Laoutaris ID Interventiegroep: 1. Zuurstof opname op peak inspanning significant verhoogd met 11% in vergelijking met de basis (p=.01). Verandering in de peak Vo2 correleerde niet met de verandering van de PI max of SPI max. 23

25 2. Een significant omgekeerde correlatie werd geobserveerd tussen het percentage verlaging van dyspneu en verlaging van peak Vo2 (r= , p<.05). Individuele data lieten zien dat dyspneu werd verminderd in 7 patiënten en bleef hetzelfde bij de andere 7 patiënten van de HITG. 3. Bij de HITG waren de PI max en SPI max significant verhoogd na de training Reactieve hyperemic onderarmbloedstroom verhoogt significant met IMT ( vs mL/100mL/min, p=.01). Geen significante verandering werd geobserveerd in de vasodilatie reserve. 6. Bij HITG Hoge intensiteit trainingsgroep verhoogde HR hartslag (86+- 2vs slagen per minuut, p=001) en SBP arteriële bloed monsters ( vs mm Hg, P=.001) tot peak respiratoire inspanning in vergelijking met de rest. 7. N.v.t. Controlegroep: 1. Geen significant verschil. 2. LITG bij drie patiënten was verhoogd en hetzelfde bleef bij 6 patiënten. 3. Bij de LITG was een klein deel significant verhoogd gedetecteerd in de PI max maar niet in de SPI max In de LITG, werden geen significante veranderingen gedemonstreerd in de rust onderarbloedstroom, hyperemic onderarmbloedstroom, of vasodilatie reserve. 6. Geen significante verandering in hartslag of arteriële bloedmonsters werden gedetecteerd in de LITG lage intensiteit trainingsgroep. 7. N.v.t. 47. Dall'Ago P Interventiegroep: ± 9 voor de training / 66 ±7* na de training (*= <0.001p) 2. IMT, vóór en na controlegroep: 1. P-IMT, voor en na 2. pimax before 55 ± 14 / after 56 ± 15 Conclusies Deze gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde studie toont aan dat een korte termijn, huis-programma van IMT resulteert in aanzienlijke verbetering van inspiratoire spierkracht en uithoudingsvermogen, die resulteert in klinisch relevante stappen van verbetering van de submaximale en maximale functionele capaciteit, en in kwaliteit van leven bij patiënten met CHF inspiratoire spierzwakte. Bovendien verbetert IMT ook ventilatoire efficiëntie tijdens het sporten, piek bloedsomloop macht, en zuurstofopname kinetiek tijdens het herstel in deze patiëntenpopulatie. 24

26 59. Weiner P. Interventiegroep: 1. Uithoudingsvermogen PmPeak/PImax from /- 3.6 to /- 1.7%, p < 0.05) / een kleine significante verbetering in forced vital capacity 2. Werd een toename in de inademingspierkracht gevonden, zoals werd beoordeeld door meting van de PImax op RV. PImax was aanzienlijk toegenomen van 46,5 k 4,7-63,6 k 4,0 cm H20 (p <0.00.5) ± 29 naar 562 ± 32m (p<0.01) 4. Een significant verschil in de distance walked test (458 +/- 29 to 562 +/- 32 m, p < 0.01) 5. 1,70 & 0,2-2,70? 0.2 (p <0.005) controlegroep: 1. Uithoudingsvermogen PmPeak/PImax from /- 3.6 to /- 1.7%, p < 0.05) 2. PImax bleef ongewijzigd. De gemiddelde PEmax bleef ook ongewijzigd in de patiënten van beide groepen ± 31 naar 419 ± Een significant verschil in de distance walked test (458 +/- 29 to 562 +/- 32 m, p < 0.01) 5. Onveranderd 60. P.H. Johnson Interventiegroep: % van de voorspelde longcapaciteit 4. Maximale inspiratoire mond druk is significant toegenomen bij de training groep (met 25,4 cm H20 tegen 12.3 cm H20, p=0.04) seconde Controlegroep: % voorspelde waarde van de longcapaciteit. 4. Er is geen verschil tussen de trainingsgroep en controle groep en geen correlatie, met een waarde van 0.37 voor de trainingsgroep en 0.36 voor de controle groep seconden Conclusie resultaten: Overeenkomsten in de resultaten van de artikelen zijn te vinden in het benoemen van een verbetering van de PI max in de behandelgroepen en een vermindering van dyspneu op de borgscore. Een verbetering van de inspiratoire spierkracht en uithoudingsvermogen zijn ook bij de behandelgroepen waargenomen. 25

27 Hoofdstuk 5: Discussie RCT s In de mediatheek van de "Hogeschool van Amsterdam" en bij de Medische Bibliotheek van het "Amsterdam Medisch Centrum" is een screening uitgevoerd op de discussiepunten van de overgebleven 17 artikelen. Deze artikelen zijn gevonden met de zoekmachines Pubmed, Pedro en Cinahl. Deze screening is uitgevoerd op de RCT s. Per artikel zijn de discussiepunten uitgeschreven in onderstaand tabel. Onder de tabel is een conclusie geformuleerd. Deze conclusie geeft een samenvatting van de overeenkomsten tussen de discussiepunten in de verschillende artikelen. 26

28 Artikel (auteur) 1.Marco E. Discussie In de ogen van de auteurs is dit de eerste studie dat laat zien dat IMT tegenover een maximaal 10 RM haalbaar is, goed te verdragen, effectief en veilig bij CHF patiënten. Beperkingen van de studie zijn: het een aanvankelijk vooroordeel tot het feit dat alle CHF patiënten zijn verwezen tot een poliklinische patiënt cardio-pulmonale revalidatie programma. COPD is een heersende comobiliteit dat geobserveerd is in cardiopulmonale revalidatie settings om deze reden is er besloten om de patiënten met deze conditie niet te excluderen. 8. Priscila R. Mello Volgens de auteurs is er verder onderzoek nodig om de langertermijn effecten de meten van de IMT training. Dit was een relatief klein onderzoek met weinig patiënten. En de aanwezigheid van hypertensie als een koppelende ziekte, toekomstige studies zouden ook patiënten moeten includeren met linker ventriculaire dysfunctie met verschillende etiologieen. 10. Ioannis D. Laoutaris Dit gerandomiseerde gecontroleerde studie is de eerste om aan te tonen dat de toevoeging van zowel RT en IMT naar AT veilig was en resulteerde in incrementele voordelen ten opzichte van AT alleen bij patiënten met CHF. Hoge intensiteit IMT op een percentage van SPImax werd gebruikt sinds we toonden eerder dat deze IMT parameters waren effectief in het verbeteren Inademingsspier indices, dyspnoe en functionele status van patiënten met CHF van NYHA II-III. We bevestigden onze hypothese sinds een extra verhoging van QMS en QME alsmede in SPImax, hoewel niet in PImax werd gevonden ARIS groep. SPImax vertegenwoordigt een index van respiratoire spieruithoudingsvermogen dat sterker kan worden beïnvloed bij patiënten met CHF. ARIS training resulteerde in extra voordelen in zowel perifere en ademhalingsspieren, terwijl nog andere voordelen op cardiopulmonale oefening parameters en QoL werden behaald. Studie beperkingen Er wordt erkend dat, hoewel AT werd uitgevoerd volgens de richtlijnen in beide groepen (30-60 min, 3/week, 12 weken), patiënten in het ARIS-groep toch langere trainingssessies 20 min kregen. Daarmee het verschil in trainingstijd tussen groepen zouden onze resultaten hebben beïnvloed. De mate waarin RT en IMT bijgedragen aan de verhoogde prestaties in de ARIS groep was niet beoordeeld in deze studie. 16. Meral Bosnak-Guclu Geen bijzonderheden. 27. Laoutaris ID Dit is de eerste studie om aan te tonen aan dat de training voordelen kan opleveren op inspanningscapaciteit, inspiratoire spierfunctie, en kwaliteit van leven bij patiënten met VAD, zelfs wanneer het toegepast word op lange termijn na implantatie, die bevestigd onze hypothese dat fysieke training programma s iets extras kunnen bieden(mechanische bloedsomloop ondersteunen). Ondanks dat er geen verbetering werd gevonden in de controlegroep. MT resulteerde ook in een toename inademingspier prestaties, die is omgekeerd evenredig met dyspneu bij HF patienten. (bron 20) 27

29 29. Winkelmann ER Er is groeiend bewijs dat IMT de functionele capaciteit van patiënten met CHF verbetert in de inademingspieren die verzwakt zijn. In de huidige studie, de AE + IMT groep resulteerde in een gemiddelde toename van 110% in Pimax terwijl AE groep een verhoging had van de PImax met een gemiddelde van 72%. Dit was niet ingecalculeerd. Dit was niet eerder naar voren gekomen in andere studies. Een verklaring voor deze tegenstrijdige resultaten kan zijn dat, patiënten met CHF en IMW, met deze trainingsprikkel, zijnde AE, IMT, of beide, kunnen leiden tot significante verbetering in inspiratoire spierkracht, met gevolgen in functionele capaciteit. 30.Stein R Het is mogelijk dat klinische patiënten geërgerd waren door 12 weken dagelijks 30 min gebruik te maken van de voorgestelde interventie, en de resultaten konden verschillend zijn. Het wordt benoemd dat ondanks zuurstof opname effectieve rendement sommige functies heeft om de cardio-respiratoire functionele reserve te evalueren, is het effect van zuurstof opname effectieve rendement nog niet volledig bewezen. De studie heeft niet de pulmonale diffusie capaciteit en pulmonale persfusie geëvalueerd, beide parameters kunnen worden geassocieerd met een verbetering in het zuurstof opname effectieve rendement. 35. Padula CA De kritische afhankelijke variabelen van inspiratoire spierkracht en dyspneu, versterken het bewijs dat IMT als een thuis interventie met coaching van verpleegkundigen een therapeutische interventie kan zijn bij patiënten met klasse 2 en 3 in hartfalen. 40. Laoutaris ID Patiënten in de LITG vertoonden verhoogde inspiratoire spierkracht maar geen uithoudingsvermogen en dus zijn de beweringen van de auteurs dat de mogelijkheid om maximale druk te behouden eerder verantwoordelijk kan zijn voor de voordelen afgeleid van de IMT als het behalen van maximale druk op de eerste seconden van inspiratie. Conclusie is dat hoge intensiteit uithoudingsvermogen IMT symptomische opluchting veroorzaakt bij hun patiënten door het verbeteren van de dyspneu en inspanningstolerantie, wat het trainen van de lange spieren van het voortbewegen inhoudt, IMT op zichzelf was niet bereikt om veranderingen te ontlokken in de HRV, endotheel functie, en NT-proBNP level bij patiënten met milde tot gemiddelde hartfalen. 47. Dall'Ago P Interessant deel van dit is onderzoek is dat onderzocht is wat de follow up is van de training. Ondanks dat de patiënten hun training niet hebben voortgezet. PImax en kwaliteit van leven bleven gelijk. Inspiratoire spierkracht en uithoudingsvermogen. In overeenstemming met met eerdere studies (8-11), IMT geen invloed rustend longfunctie testresultaten, maar had een groot effect op alle maatregelen inspiratoire spierkracht en uithoudingsvermogen. De mate van verbetering in PImax (115%) bij onze patiënten is hoger dan in voorgaande studies beschreven(8-11). Dit kan gerelateerd worden aan het feit dat we een lineaire drukweerstand apparaat hebben gebruikt met wekelijkse aanpassingen in belasting, wat resulteert in training van andere inspiratoire spieren naast het membraan zoals diagfragma. Functionele capaciteit en levenskwaliteit. Patiënten die deel namen aan de IMT groep lieten een toename van 19% in 6 minuten wandelen zien, die ook gepaard met een vermindering van de perceptie van kortademigheid. Ook was er een toename van 17% in V O2peak en een toename van 24% in de bloedsomloop macht. Met klinisch significante verbetering in cardiovasculaire en respiratoire respons op maximale inspanning. De huidige studie bevestigt dat drie maanden van IMT veroorzaakt aanzienlijke verbetering in de ademhaling efficiëntie, zoals blijkt uit een vermindering thev E / V CO2? Helling score. Patiënten met CHF en aanwezige hyperventilatie tijdens het sporten, met een verhoogde ademhaling en verminderde ademvolume, wat resulteert in grotere pulmonale dode ruimte (3). 28

PROTOCOL. Chronisch Hartfalen

PROTOCOL. Chronisch Hartfalen PROTOCOL Chronisch Hartfalen Waaruit bestaat een trainingsprogramma voor Inspiratoire Spierkrachttraining (IMT) voor patiënten met Chronisch Hartfalen? Waarbij het trainingsprogramma de volgende trainingsvariabelen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Samenvatting In de diagnose en prognose van hartfalen hebben B-type Natriuretisch Peptide (BNP) en N-terminaal probnp (NT-proBNP) in de afgelopen jaren hun waarde bewezen. Tegenwoordig

Nadere informatie

Dutch Summary. (Nederlandse Samenvatting) Tim Takken

Dutch Summary. (Nederlandse Samenvatting) Tim Takken Dutch Summary (Nederlandse Samenvatting) Tim Takken 9 In Hoofdstuk 1 wordt een inleiding gegeven over algemene fitheid en algehele gezondheid. Uit diverse studies blijkt dat er een relatie bestaat tussen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting 9 Nederlandse Samenvatting F.S. de Man 1,2, N. Westerhof 1,2, A. Vonk-Noordegraaf 1 Departments of 1 Pulmonology and 2 Physiology, VU University Medical Center / Institute for Cardiovascular Research,

Nadere informatie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder

Nadere informatie

- 172 - Prevention of cognitive decline

- 172 - Prevention of cognitive decline Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting

Samenvatting Samenvatting Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting SAMENVATTING

Nederlandse samenvatting SAMENVATTING Samenvatting Nederlandse samenvatting SAMENVATTING De inleiding, de achtergronden en de doelstellingen van dit proefschrift worden beschreven in hoofdstuk 1. Evenals in andere landen neemt het aantal

Nadere informatie

Het meten van beperkende factoren bij COPD een praktische kennismaking

Het meten van beperkende factoren bij COPD een praktische kennismaking Het meten van beperkende factoren bij COPD een praktische kennismaking Peter Willemsen Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren Inhoud Huiswerkopdracht Beperkende factoren bij gezonden Beperkende

Nadere informatie

Fysiotherapie & Longfibrose. Bert Strookappe MSc Fysiotherapeut Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede 19 november 2014

Fysiotherapie & Longfibrose. Bert Strookappe MSc Fysiotherapeut Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede 19 november 2014 Fysiotherapie & Longfibrose Bert Strookappe MSc Fysiotherapeut Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede 19 november 2014 Inhoud presentatie Belang van bewegen (algemeen) Bewegen bij acute en chronische ziekte Literatuur

Nadere informatie

Workshop Maximale inspanningstest: Uitvoer en interpretatie in het kader van instellen en beoordelen van trainingsinterventies FYSIOLOGIE

Workshop Maximale inspanningstest: Uitvoer en interpretatie in het kader van instellen en beoordelen van trainingsinterventies FYSIOLOGIE IBSCongres, 28 januari 2017, Hogeschool Utrecht, Utrecht Workshop Maximale inspanningstest: Uitvoer en interpretatie in het kader van instellen en beoordelen van trainingsinterventies FYSIOLOGIE Dr. M.S.

Nadere informatie

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken

Nadere informatie

MS Fitnessgroep. Klinimetrie MS. Fysiotherapie bij MS 19-2-2014. MSMS 2 december 2013

MS Fitnessgroep. Klinimetrie MS. Fysiotherapie bij MS 19-2-2014. MSMS 2 december 2013 MS Fitnessgroep MSMS 2 december 2013 Marion Verhulsdonck (RA) Nydia van As (FT), Sanne Lambeck (FT) Klinimetrie MS Basis lichamelijk onderzoek (kracht, mobiliteit, sensibiliteit, tonus (SPAT?) 10 meter

Nadere informatie

NVZF Jaarcongres 2011 Inspanningstesten en hun klinische betekenis bij COPD

NVZF Jaarcongres 2011 Inspanningstesten en hun klinische betekenis bij COPD NVZF Jaarcongres 2011 Inspanningstesten en hun klinische betekenis bij COPD dr. A.J. van t Hul Schoondonck-centrum voor Longrevalidatie Brabantlaan 1 4817 JW Breda 076-533 14 54 a.vanthul@rcbreda.nl Basis

Nadere informatie

Inspanningsfysiologie Rhijn Visser, sportarts Beatrix Ziekenhuis Gorinchem

Inspanningsfysiologie Rhijn Visser, sportarts Beatrix Ziekenhuis Gorinchem Inspanningsfysiologie Rhijn Visser, sportarts Beatrix Ziekenhuis Gorinchem SMA Middenrivierengebied Gorinchem 2015 Jaarlijks aantal sportblessures Alle Blessures: 4.500.000 Behandelingen: 1.900.000 Ziekenhuisopnames:

Nadere informatie

1 G>=>KE:G=L> Dutch summary

1 G>=>KE:G=L> Dutch summary 1 Dutch summary * - nederlandse samenvatting Alhoewel cerebrale parese (CP) wordt gezien als een non-progressieve aandoening treden er wel degelijk secundaire complicaties op zoals afname van beweeglijkheid,

Nadere informatie

Nederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlanse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 197 198 Samenvatting In het proefschrift worden diverse klinische aspecten van primaire PCI (Primaire Coronaire Interventie) voor de behandeling van een hartinfarct onderzocht.

Nadere informatie

Werkwijze Interpretatie van spirometrie

Werkwijze Interpretatie van spirometrie Werkwijze Interpretatie van spirometrie Document ID NVLA 160620 ww IntSpir Document titel Interpretatie van spirometrie Publicatiedatum Juni 2016 Versie 1.0 Herzieningsdatum Juni 2021 Doel Het standaardiseren

Nadere informatie

Workshop Effecten van aerobe fysieke training bij ALS (resultaten FACTS-2-ALS studie)

Workshop Effecten van aerobe fysieke training bij ALS (resultaten FACTS-2-ALS studie) Opzet workshop Workshop Effecten van aerobe fysieke training bij ALS (resultaten FACTS-2-ALS studie) Ademspiertraining (IMT) bij ALS Aerobe fysieke training (FACTS-2-ALS) 20 min Theorie en behandelprotocol

Nadere informatie

Samenvatting 127 SAMENVATTING

Samenvatting 127 SAMENVATTING Samenvatting 127 SAMENVATTING Dankzij recente verbeteringen in diagnostiek en behandeling is het aantal mensen dat kanker overleeft toegenomen. Een subgroep van de overlevenden van kanker heeft langdurig

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting * 114 Het eerste hoofdstuk beschrijft het belang van een goede fysieke fitheid van patiënten die een zware operatie moeten ondergaan. Fysieke fitheid geeft een indruk van het vermogen van een patiënt om

Nadere informatie

voor een actieve sociale levensstijl. SCORELIJSTEN FITTEST

voor een actieve sociale levensstijl. SCORELIJSTEN FITTEST voor een actieve sociale levensstijl. SCORELIJSTEN FITTEST Bloeddruk De bloeddruk wordt gemeten met een elektronische bloeddrukmeter. Bij het meten van een te hoge bloeddruk volgens de norm, werden de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 121 Nederlandse samenvatting Patiënten met type 2 diabetes mellitus (T2DM) hebben een verhoogd risico op de ontwikkeling van microvasculaire en macrovasculaire complicaties. Echter,

Nadere informatie

vragenlijsten. Er werd geen verschil gevonden tussen de twee groepen wat betreft het verloop in de tijd van de interveniërende variabelen

vragenlijsten. Er werd geen verschil gevonden tussen de twee groepen wat betreft het verloop in de tijd van de interveniërende variabelen Samenvatting Samenvatting De toenemende vraag naar totale heuparthroplastieken (THA) en totale kniearthroplastieken (TKA) leidt tot groeiende wachtlijsten. Om dit probleem het hoofd te bieden hebben veel

Nadere informatie

Chapter 8. Samenvatting en conclusie

Chapter 8. Samenvatting en conclusie Chapter 8 Samenvatting en conclusie 110 Doel van het promotieonderzoek was (1) evaluatie van het resultaat van vroege abciximab toediening vóór primaire percutane coronaire interventie (PPCI) in patiënten

Nadere informatie

SAMENVATTING. De toepassing van inspanningsfysiologie in de revalidatie van kinderen met cerebrale parese

SAMENVATTING. De toepassing van inspanningsfysiologie in de revalidatie van kinderen met cerebrale parese S SAMENVATTING De toepassing van inspanningsfysiologie in de revalidatie van kinderen met cerebrale parese Samenvatting Cerebrale parese (CP) is de meest voorkomende oorzaak van een fysieke beperking

Nadere informatie

Inhoud. Redactie 11. Auteurs 12. Voorwoord 16. Inleiding 18

Inhoud. Redactie 11. Auteurs 12. Voorwoord 16. Inleiding 18 Inhoud Redactie 11 Auteurs 12 Voorwoord 16 Inleiding 18 1 Spirometrie in de cardiorespiratoire revalidatie 22 Thomas Malfait en Eric Derom Inleiding 22 Longvolumes 24 Volumestroom (flow) of debiet 29 Piekstroommetingen

Nadere informatie

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de

Nadere informatie

CASE REPORT FORM. (1) Bronovo (2) MCH (3) Haga Ziekenhuis (4) LUMC (5) Maasstad zks (6) Lucas Andreas (7) St. Antonius Nieuwegein.

CASE REPORT FORM. (1) Bronovo (2) MCH (3) Haga Ziekenhuis (4) LUMC (5) Maasstad zks (6) Lucas Andreas (7) St. Antonius Nieuwegein. CASE REPORT FORM Patientgegevens Ziekenhuis (1) Bronovo (2) MCH (3) Haga Ziekenhuis (4) LUMC (5) Maasstad zks (6) Lucas Andreas (7) St. Antonius Nieuwegein Studienummer patient Patientidentificatie in

Nadere informatie

Klinische inspanningstesten in de (kinder)revalidatie

Klinische inspanningstesten in de (kinder)revalidatie Klinische inspanningstesten in de (kinder)revalidatie Kinderen en jongvolwassenen met een fysieke beperking, zoals cerebrale parese (CP), ervaren vaak loopproblemen in het dagelijks leven. Veelgehoorde

Nadere informatie

HOOFDSTUK 2 Intermanuele transfereffecten in volwassenen

HOOFDSTUK 2 Intermanuele transfereffecten in volwassenen Samenvatting 166 HOOFDSTUK 1 Introductie Na een armamputatie wordt vaak, om functionaliteit te behouden, een prothese voorgeschreven. Echter, 30% van de voorgeschreven protheses wordt niet gebruikt. 1-4

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

WORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN?

WORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN? WORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN? HET EFFECT VAN BEWEGEN OP ONZE COGNITIEVE VERMOGENS Prof. Eric Kerckhofs Neurologische Revalidatie & Revalidatiepsychologie ekerckh@vub.be 28-11-17 1 DE CENTRALE VRAAGSTELLING

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.

Nadere informatie

samenvatting 127 Samenvatting

samenvatting 127 Samenvatting 127 Samenvatting 128 129 De ziekte van Bechterew, in het Latijn: Spondylitis Ankylopoëtica (SA), is een chronische, inflammatoire reumatische aandoening die zich vooral manifesteert in de onderrug en wervelkolom.

Nadere informatie

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij

Nadere informatie

5-jaars Follow-up van de FAME studie

5-jaars Follow-up van de FAME studie 5-jaars Follow-up van de FAME studie WCN Congres 2015, Amsterdam 20-11-2015 Drs. L.X. van Nunen namens de FAME studiegroep Potential conflicts of interest Ik, Lokien X. van Nunen, heb GEEN conflicts of

Nadere informatie

Samenvat ting en Conclusies

Samenvat ting en Conclusies Samenvat ting en Conclusies Samenvatting en Conclusies 125 SAMENVAT TING EN CONCLUSIES In dit proefschrift werd de invloed van viscerale obesitas en daarmee samenhangende metabole ontregelingen, en het

Nadere informatie

Gezond. Inhoud. Gezond. Gezond. Het metenvan beperkendefactorenbijcopd een praktische kennismaking. Peter Willemsen

Gezond. Inhoud. Gezond. Gezond. Het metenvan beperkendefactorenbijcopd een praktische kennismaking. Peter Willemsen Het metenvan beperkendefactorenbij een praktische kennismaking Peter Willemsen Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren Inhoud Huiswerkopdracht Beperkende factoren bij gezonden Beperkende factoren

Nadere informatie

waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening.

waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening. amenvatting Elk jaar krijgen in Nederland zo n 45.000 mensen een beroerte, ook wel CVA (Cerebro Vasculair Accident) genoemd. Ongeveer 60% van hen keert na opname in het ziekenhuis of revalidatiecentrum

Nadere informatie

behandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie.

behandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie. Samenvatting De primaire doelstelling van het onderzoek was het onderzoeken van de lange termijn effectiviteit van oefentherapie en de rol die therapietrouw hierbij speelt bij patiënten met artrose aan

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting 208 Samenvatting Samenvatting 209 Hartfalen is een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. Als gevolg van deze

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst. Testen van een (top)sporter

Netwerkbijeenkomst. Testen van een (top)sporter Netwerkbijeenkomst Testen van een (top)sporter Wielrennen www.mspopleidingen.nl 1 Inhoud Testen om te testen of om te meten? Wat willen we weten? Fysieke testen (lab) ergometer (veld) vermogenstest Blessure

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting INTRODUCTION Kinderen en jongeren met cerebrale parese (CP) kunnen vaak niet zo goed lopen, rennen of traplopen. Dat kan komen door spierzwakte. Spierzwakte wordt vaak gemeten als de kracht die kinderen

Nadere informatie

but no statistically significant differences

but no statistically significant differences but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt

Nadere informatie

Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten

Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten 5 april 2017 Sarcoïdose ontsporing afweersyteem ophoping afweercellen: granulomen overal in lichaam: longen, lymfesysteem, huid,

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

COPD. Meten is weten!!! Maar wat meten we dan??

COPD. Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? Bij een patiënt kunnen verschillende longfunctie testen worden gedaan om te kijken of er sprake is van COPD. Je kunt met de testen de ernst van de COPD bepalen.

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies 080237 Henneman boek.indb 171 03-11-2008 10:57:48 172 Samenvatting en conclusies In de algemene introductie van dit proefschrift worden de verschillende niet-invasieve technieken

Nadere informatie

hoofdstuk 4 & 7 hoofdstuk 3 & 6 hoofdstuk 2 hoofdstuk 5 Hoofdstuk 2 tot en met 5 hoofdstuk 6 en 7 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 hoofdstuk

hoofdstuk 4 & 7 hoofdstuk 3 & 6 hoofdstuk 2 hoofdstuk 5 Hoofdstuk 2 tot en met 5 hoofdstuk 6 en 7 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 hoofdstuk Samenvatting De Lokomat is een apparaat dat bestaat uit een tredmolen, een harnas voor lichaamsgewichtondersteuning en twee robot armen die de benen van neurologische patiënten kunnen begeleiden tijdens

Nadere informatie

Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen?

Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen? Hartfalen bij verpleeghuisbewoners; waar liggen de uitdagingen? Drs. Mariëlle AMJ van der Velden-Daamen Prof. Dr. Jan PH Hamers Prof. Dr. Hans Peter Brunner la Rocca Dr. Frans ES Tan Prof. Dr. Jos MGA

Nadere informatie

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Dit materiaal beschrijft aanbevelingen om belangrijke risico s van atomoxetine te

Nadere informatie

Prehabilitatie en postoperatieve training CRC Netwerk bijeenkomst 5 maart

Prehabilitatie en postoperatieve training CRC Netwerk bijeenkomst 5 maart Prehabilitatie en postoperatieve training CRC Netwerk bijeenkomst 5 maart 2019 10-3-2019 1 Probleemstelling - 15.000 mensen per jaar krijgen de diagnose CRC - 30% krijgt complicaties binnen 30 dagen na

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

PROTOCOL RIJBEWIJSKEURING CBR

PROTOCOL RIJBEWIJSKEURING CBR PROTOCOL RIJBEWIJSKEURING CBR Maart 2018 Voor de geschiktheidbeoordeling zijn bij hart- en vaatziekten van belang: de actuele lichamelijke conditie (al of geen klachten optredend bij deelname aan het verkeer),

Nadere informatie

Chapter 11. Nederlandse samenvatting

Chapter 11. Nederlandse samenvatting Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,

Nadere informatie

Ademspiertraining: (Inspiratory Muscle Training IMT)

Ademspiertraining: (Inspiratory Muscle Training IMT) Ademspiertraining: (Inspiratory Muscle Training IMT) Meer Lucht, Betere Prestaties.. @trainjelongen Agenda Ademspiertraining; Korte uitleg & ffecten Wetenschappelijk onderzoek Toepassing, Training, Periodisering

Nadere informatie

Chapter. De Longcirculatie in Pulmonale Hypertensie. Nieuwe inzichten in Rechter Ventrikel- & Longfysiologie. Nederlandse samenvatting

Chapter. De Longcirculatie in Pulmonale Hypertensie. Nieuwe inzichten in Rechter Ventrikel- & Longfysiologie. Nederlandse samenvatting Chapter 9 Nederlandse samenvatting De Longcirculatie in Pulmonale Hypertensie Nieuwe inzichten in Rechter Ventrikel- & Longfysiologie Samenvatting Pulmonale arteriële hypertensie is een ziekte van de longvaten,

Nadere informatie

B-FIT TRAININGSWIJZER. Appendix 2

B-FIT TRAININGSWIJZER. Appendix 2 B-FIT TRAININGSWIJZER Appendix 2 APPENDIX 2. SUB-MAXIMALE INSPANNINGSTEST. De sub-maximale inspanningstest zoals hieronder beschreven kan worden gebruikt worden om vast te stellen of de trainingsvorm geschikt

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

Samenvatting (Dutch summary)

Samenvatting (Dutch summary) Samenvatting (Dutch summary) Door de hedendaagse gespecialiseerde medische zorg is de levensverwachting van mensen met een dwarslaesie aanzienlijk toegenomen. Echter, veel mensen met een chronische dwarslaesie

Nadere informatie

In Beweging! Lizette Wattel Universitair Netwerk Ouderenzorg UNO-VUmc 1-2-2015

In Beweging! Lizette Wattel Universitair Netwerk Ouderenzorg UNO-VUmc 1-2-2015 2015 In Beweging! Lizette Wattel Universitair Netwerk Ouderenzorg UNO-VUmc 1-2-2015 IN BEWEGING IMPLEMENTATIE VAN EEN BEST PRACTICE BINNEN HET UNO-VUMC. EINDVERSLAG INLEIDING Ouderen in woonzorgcentra

Nadere informatie

Najaar 2008. Rookstopcursus CM Leuven najaar

Najaar 2008. Rookstopcursus CM Leuven najaar Stoppen met roken en volhouden Najaar 2008 1 Kennismaking 1. Inleiding Groepsbegeleider: Geert Celis Prive: GSM: 0477/76 63 15 geert.celis2@telenet.be Werk: 016/34 03 70 geert.celis@uzleuven.be Relaxatietherapeute:

Nadere informatie

ONDERZOEK HARTREVALIDATIE: KAN HET KORTER? Sabrine de Vries Spithoven ANIOS Cardiologie

ONDERZOEK HARTREVALIDATIE: KAN HET KORTER? Sabrine de Vries Spithoven ANIOS Cardiologie ONDERZOEK HARTREVALIDATIE: KAN HET KORTER? Sabrine de Vries Spithoven ANIOS Cardiologie 21-11-2014 INHOUDSOPGAVE Introductie Relevantie Onderzoeksvragen Methode Resultaten Discussie Conclusie Aanbeveling

Nadere informatie

Programma. Kwetsbaarheid Fried. 2001. (geriatrie)fysiotherapie. Geriatriefysiotherapie. Diagnosticeren van en interveniëren bij sarcopenie

Programma. Kwetsbaarheid Fried. 2001. (geriatrie)fysiotherapie. Geriatriefysiotherapie. Diagnosticeren van en interveniëren bij sarcopenie Geriatriefysiotherapie Diagnosticeren van en interveniëren bij sarcopenie Marjan Doves MPT Geriatriefysiotherapeut 24 maart 2015 Programma Sarcopenie vanuit fysiotherapeutisch perspectief (Geriatrie)fysiotherapeutische

Nadere informatie

COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan??

COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? COPD Meten is weten!!! Maar wat meten we dan?? De lengte en het gewicht vragen aan de patiënt is voldoende. Iedereen weet toch hoe lang en zwaar hij/zij is. Juist/Onjuist Bij een patiënt kunnen verschillende

Nadere informatie

Gerandomiseerde pros pectieve

Gerandomiseerde pros pectieve Gerandomiseerde prospectieve p studie naar klinische resultaten en kosteneffectiviteit van een interdisciplinair en transmuraal COPD managementprogramma Carel van Wetering INLEIDING Bij jpatiënten met

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.

Nadere informatie

Trainen voor meerdaagse wandeltochten en trekkings Deze gids is voor iedereen die een reis met Sawadee gaat maken waarin een trektocht is opgenomen.

Trainen voor meerdaagse wandeltochten en trekkings Deze gids is voor iedereen die een reis met Sawadee gaat maken waarin een trektocht is opgenomen. Trainen voor meerdaagse wandeltochten en trekkings Deze gids is voor iedereen die een reis met Sawadee gaat maken waarin een trektocht is opgenomen. Deze gids is voor iedereen die een reis met Sawadee

Nadere informatie

Beweegprogramma Diabetes Mellitus type 2

Beweegprogramma Diabetes Mellitus type 2 Beweegprogramma Diabetes Mellitus type 2 Doelgroep: Volwassenen met (een verhoogde kans op) diabetes type 2 of morbide obesiatas op verwijzing van huisarts of specialist (bij DTF, na instemming patient,

Nadere informatie

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine Atomoxetine is geïndiceerd voor de behandeling van aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit

Nadere informatie

Samenvatting. Overzicht bevindingen

Samenvatting. Overzicht bevindingen Samenvatting 135 136 Samenvatting Samenvatting Sarcoïdose is een multisysteemaandoening, welke gekenmerkt wordt door ontstekingsactiviteit met de vorming van niet verkazende granulomen. Granulomen zijn

Nadere informatie

Vitaliteit rendeert! www.vital4me.nl

Vitaliteit rendeert! www.vital4me.nl Vitaliteit rendeert! Vitaal zijn en je vitaal voelen staat voor iedere persoon aan de basis van het leven. Om je lekker te voelen, om je werk goed en met plezier te doen en/ of om prestaties te leveren.

Nadere informatie

CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING

CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 10 156 Dit proefschrift bestaat uit een aantal studies waarin de veranderingen in het vermogen van plasma om de uitstroom (efflux) van cholesterol uit cellen

Nadere informatie

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest. Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 198 Het eerste deel van dit proefschrift beschrijft de effectiviteit van clopidogrel en tirofiban in patiënten met een acuut hart infarct verwezen voor een spoed dotter behandeling. In hoofdstuk 1 werd

Nadere informatie

Tabel: Overzicht van de studieresultaten.

Tabel: Overzicht van de studieresultaten. 1 Educatieve interventies om de therapietrouw bij diabetes mellitus type 2 te verbeteren Subanalyse van een systematische review van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken Tabel: Overzicht van de studieresultaten.

Nadere informatie

Fysiotherapie Longrevalidatie

Fysiotherapie Longrevalidatie Fysiotherapie Longrevalidatie 2 COPD en conditie De longaandoening die u heeft wordt COPD genoemd. Dit is een Engelse afkorting die staat voor Chronic (chronische) Obstructive (de uitademing beperkende)

Nadere informatie

Betreft: dhr E Herber, geb. 22-04-1966. Amsterdam, 15 november 2007.

Betreft: dhr E Herber, geb. 22-04-1966. Amsterdam, 15 november 2007. Betreft: dhr E Herber, geb. 22-04-1966. Amsterdam, 15 november 2007. Geachte heer Herber, Naar aanleiding van de 15 november 2007 bij u gedane keuring kan ik het volgende melden: Vraagstelling: conditie

Nadere informatie

Samenvatting. Deel 1: Linker ventrikelfunctie na myocardinfarct

Samenvatting. Deel 1: Linker ventrikelfunctie na myocardinfarct , conclusies en toekomstperspectieven De aanwezigheid van een verminderde functie van het linker ventrikel (LV) van het hart na een doorgemaakt myocardinfarct is van sterk klinisch belang gebleken. In

Nadere informatie

5.3. Gecombineerd aortakleplijden en coronairlijden

5.3. Gecombineerd aortakleplijden en coronairlijden 5.3 Gecombineerd aortakleplijden en coronairlijden 98 5.3 Gecombineerd aortakleplijden en coronairlijden Patiënten die de diagnose gecombineerd aortakleplijden en coronairlijden krijgen, kunnen worden

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 2007

Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 2007 Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 27 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding worden gebruikt (M. Heijmans, NIVEL, Oktober 27). LEVEN MET COPD VRAAGT OM LEF

Nadere informatie

Inspanningsfysiologie Victor Niemeijer, sportarts

Inspanningsfysiologie Victor Niemeijer, sportarts Inspanningsfysiologie Victor Niemeijer, sportarts 18 e Grande Conference Verona 2012 Algemene veranderingen tijdens inspanning Binnen enkele seconden: Hartfrequentie neemt toe Ventilatie neemt toe Zuurstofopname

Nadere informatie

Met welke geneesmiddelen is het onderzoek uitgevoerd?

Met welke geneesmiddelen is het onderzoek uitgevoerd? Dit is een samenvatting van een klinisch onderzoek bij patiënten met idiopathische pulmonale fibrose, een zeldzaam type longaandoening. De samenvatting is geschreven voor de doorsneelezer en is opgesteld

Nadere informatie

4 Beweegprogramma. 4.1 Voorbereiding

4 Beweegprogramma. 4.1 Voorbereiding 4 Beweegprogramma In dit onderdeel wordt het beweegprogramma gepresenteerd. Binnen het programma worden eerst doelstellingen gevormd die gelden op lange en korte termijn. Vervolgens wordt de introductie

Nadere informatie

Circuittraining Een nieuwe groepstraining met een functioneel karakter

Circuittraining Een nieuwe groepstraining met een functioneel karakter Circuittraining Een nieuwe groepstraining met een functioneel karakter Drs. Lotte Wevers Dr. Ingrid van de Port Prof. Dr. Eline Lindeman Prof. Dr. Gert Kwakkel Kenniscentrum De Hoogstraat, Utrecht Overzicht

Nadere informatie

Tabel 1 Karakteristieken van de studies naar maximale inspanningstests.

Tabel 1 Karakteristieken van de studies naar maximale inspanningstests. Tabel 1 Karakteristieken van de studies naar maximale inspanningstests. gebruik βblockers (%) Macko et al. 199 44 n = 31 65 jr (SD 8) gem. 2 jr (SD 2) 13% gemodificeerd Balke constante loopsnelheid 2 min

Nadere informatie

Hierbij gaat voor de delegaties document D043528/02 Annex.

Hierbij gaat voor de delegaties document D043528/02 Annex. Raad van de Europese Unie Brussel, 8 maart 2016 (OR. en) 6937/16 ADD 1 TRANS 72 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 7 maart 2016 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: het secretariaat-generaal

Nadere informatie

PrestatieTest. De eerste stappen naar betere prestaties.

PrestatieTest. De eerste stappen naar betere prestaties. PrestatieTest De eerste stappen naar betere prestaties. Naam: Mevrouw X Lengte: 172 cm Geboortedatum: 23-9-1987 Gewicht: 67,3 kg Geslacht: Vrouw Testdatum: 22-01-13 Standaard metingen Vetpercentage (%)

Nadere informatie

VO2max. Aerobe Capaciteit Cerebrale Parese. Aerobe capaciteit bij kinderen met CP FITNESS

VO2max. Aerobe Capaciteit Cerebrale Parese. Aerobe capaciteit bij kinderen met CP FITNESS 19-6-2011 Hersenbeschadiging voor de eerste verjaardag Primaire beschadiging zit in de hersenen Olaf Verschuren Wat betekent dit voor de fitheid? De Hoogstraat Utrecht lopers rolstoelrijders Aerobe FITNESS

Nadere informatie

De relatie tussen incontinentie, toiletgangvaardigheden en morbiditeit in verpleeghuizen.

De relatie tussen incontinentie, toiletgangvaardigheden en morbiditeit in verpleeghuizen. Samenvatting De relatie tussen incontinentie, toiletgangvaardigheden en morbiditeit in verpleeghuizen. Continentie gaat in de westerse wereld samen met het gebruik van het water closet, in de volksmond

Nadere informatie

het laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en

het laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens

Nadere informatie

De oudere patiënt met comorbiditeit

De oudere patiënt met comorbiditeit De oudere patiënt met comorbiditeit Dr. Arend Mosterd cardioloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. Irène Oudejans klinisch geriater Elkerliek ziekenhuis, Helmond Hartfalen Prevalentie 85 plussers

Nadere informatie

Risicominimalisatie-materiaal over de risico s van atomoxetine voor zorgverleners

Risicominimalisatie-materiaal over de risico s van atomoxetine voor zorgverleners Risicominimalisatie-materiaal over de risico s van atomoxetine voor zorgverleners Atomoxetine 2/6 RISICOMINIMALISATIE-MATERIAAL OVER DE RISICO S VAN ATOMOXETINE VOOR ZORGVERLENERS Dit materiaal beschrijft

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING

Samenvatting SAMENVATTING Samenvatting 147 Samenvatting Bezorgdheid om te vallen is een algemeen probleem onder zelfstandig wonende ouderen en vormt een bedreiging voor hun zelfredzaamheid. Deze bezorgdheid is geassocieerd met

Nadere informatie

More than lung cancer: automated analysis of low-dose screening CT scans

More than lung cancer: automated analysis of low-dose screening CT scans Onno Mets More than lung cancer: automated analysis of low-dose screening CT scans Er zijn sterke aanwijzingen dat de sterfte als gevolg van longkanker zal afnemen wanneer zware rokers gescreend worden

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Hart- en vaatziekten zijn de meest voortkomende ziekten in ontwikkelde landen en veroorzaken het hoogste sterftepercentage. De term hart- en vaatziekten omvat alle klinische uitingen van slagaderverkalking

Nadere informatie

hoofdstuk 3 hoofdstuk 4

hoofdstuk 3 hoofdstuk 4 Lichamelijke activiteit is erg belangrijk om de algemene gezondheid van mensen met een dwarslaesie in stand te houden. Door de beperking van de onderste extremiteiten is dit bij mensen met een dwarslaesie

Nadere informatie

Inspanningsgerelateerde hypertensie: geruststellend of onheilspellend? Dr. Joost H.W. Rutten Internist-vasculair geneeskundige

Inspanningsgerelateerde hypertensie: geruststellend of onheilspellend? Dr. Joost H.W. Rutten Internist-vasculair geneeskundige Inspanningsgerelateerde hypertensie: geruststellend of onheilspellend? Dr. Joost H.W. Rutten Internist-vasculair geneeskundige Overzicht Casussen inspanningsgerelateerde hypertensie Achtergrond Hoe en

Nadere informatie