TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 1

Transcriptie

1 TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 1

2 Colofon Auteurs: Jolanda Kroes, Lectoraat Rehabilitatie, Hanzehogeschool Groningen Jorien van der Velde, Lectoraat Rehabilitatie, Hanzehogeschool Groningen Lies Korevaar, Lectoraat Rehabilitatie, Hanzehogeschool Groningen Afbeelding voorpagina: Alle uit deze uitgave mag, mits met bronvermelding, worden vermenigvuldig en openbaar gemaakt. De totstandkoming van deze toolkit is mede gefinancierd door ZonMw en de gemeente Groningen. We willen de Gemeente Groningen, GGD Groningen, politie Groningen, WIJ Groningen, Lentis en de betrokken ervaringsdeskundigen bedanken voor het mede mogelijk maken van de totstandkoming van deze toolkit. Daarnaast willen we alle deelnemers aan de pilot-trainingen bedanken. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 2

3 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Bijeenkomst 1. Het kennen van definities, typering en stigma, vroegsignalering en samenwerking... 7 Bijeenkomst 2. Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag Bijeenkomst 3. Casuïstiekbespreking Bijeenkomst 4. Van crisis naar ontwikkeling Bijeenkomst 5. Casuïstiekbespreking Referenties Bijlages TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 3

4 Inleiding Voor wie is deze toolkit bedoeld Deze toolkit is samengesteld voor groepen professionals uit een bepaalde regio, dorp of wijk om elkaar te helpen bij de ondersteuning van mensen die verward gedrag tonen. Met behulp van deze toolkit kunt u als professionals in samenwerking met het netwerk en waar mogelijk de persoon zelf ondersteuning bieden bij het interdisciplinaire samenwerken rondom verward gedrag. U kunt zelf aan de slag met de opdrachten en verwijzingen. Het is het meest wenselijk dat professionals ook daadwerkelijk samenwerken met elkaar denk b.v. aan een wijkteam die samenwerkt met de 2 e lijn. Deze toolkit biedt de mogelijkheid om elkaar en elkaars kennis en werkwijze te kennen en interdisicplinaire samenwerking tot stand te brengen of te bevorderen. Zo kan van de kwaliteiten van de ander geprofiteerd worden. Door het bespreken van casuïstiek kunt u elkaar aanvullen. Daarnaast kan de toolkit gebruikt worden voor onderwijs binnen Associate degree, Bachelor en Master. Hoe gebruikt u deze toolkit Deze toolkit gaat uit van actie-leren. Dit houdt in dat de dagelijkse praktijk, waarin u mensen met verward gedrag tegenkomt, centraal staat in het leren omgaan met deze problematiek. Door middel van de opdrachten en informatie bieden we u de kans om uw eigen werkwijze hierin verder te ontwikkelen. U werkt samen in groepen tijdens de bijeenkomsten. De toolkit is opgedeeld in vijf bijeenkomsten met verschillende informatie en opdrachten. De toolkit is echter flexibel in te zetten. U kunt zelf de onderdelen selecteren die u zinvol acht. Tot slot vindt u door het werkboek heen verwijzingen naar additionele informatie. Hoe is deze toolkit tot stand gekomen Het Rijk wil voor de implementatie van een sluitende en domeinoverschrijdende aanpak personen met verward gedrag ruimte creëren. ZonMW heeft met het Actieprogramma lokale initiatieven voor mensen met Verward Gedrag (AVG) middelen beschikbaar gesteld die een goed werkende aanpak voor mensen die verward gedrag ontwikkelen. Bij verward gedrag wordt hierbij uitgegaan van mensen die grip op hun leven (dreigen te) verliezen, waardoor het risico aanwezig is dat zij zichzelf of anderen schade berokkenen. Het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool Groningen heeft daarop het initiatief genomen om een toolkit te ontwikkelen met het thema Interdisciplinair samenwerken rondom mensen met verward gedrag. Het signaal dat met name in de interdisciplinaire samenwerking problemen geconstateerd worden is opgepakt. We wilden een toolkit ontwikkelen waar ook het element kans aandacht krijgt. Niet alleen om een volgende crisis te voorkomen, maar ook om de persoon te helpen van crisis naar ontwikkeling te komen c.q. van zorg naar participatie. Door de persoon te helpen (nieuwe) invulling aan zijn leven te geven, met daarbij aandacht voor de benodigde vaardigheden en ondersteuning (ook voor het voorkomen van toekomstige crises), die daarbij nodig is, kan toekomstig verward gedrag mogelijk voorkomen. Na het ontwikkelen van de toolkit is deze in de praktijk gebracht door het trainen van 23 professionals (politie, medewerkers sociale teams, ervaringsdeskundigen en onderwijs) en het aanbieden van de toolkit aan 17 studenten van de Hanzehogeschool (social work, verpleegkunde, toegepaste psychologie en ervaringsdeskundigheid in zorg en welzijn). De deelnemers is gevraagd eigen praktijk in te brengen. Na afsluiting is er gevraagd naar de toepasbaarheid van de toolkit in de dagelijkse praktijk. De training is verzorgd door kenniskringleden van het lectoraat, tevens docenten in samenwerking met ervaringsdeskundigen die zelf verward gedrag hebben ervaren. Door vanuit verschillende invalshoeken en perspectieven te hebben gehoord hoe zij naar verward gedrag kijken, ben ik de kennis van de verschillende betrokken meer op waarde gaan schatten. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 4

5 De cursus is besproken met een klankbordgroep (begeleidingscommissie gedurende het gehele project). Doel van de klankbordgroep was om de projectgroep gevraagd en ongevraagd advies te geven ten aanzien van de opzet, ontwikkeling, uitvoering, uitkomsten en evaluatie van het project. De klankbordgroep bestond uit een ervaringsdeskundige, een verwant, professionals uit het werkveld (Lentis/GGz crisisdienst, GGD/OGGz, WIJ/sociaal team, politie) en gemeente Groningen en vertegenwoordigers van onderwijs uit het MBO (Alfa-college) en HBO (Hanzehogeschool Groningen). Wat weten we van interdisciplinair samenwerken rondom verward gedrag Een groep professionals of een multidisciplinair samengesteld team met diverse specialisten (keten van zorg) heeft gezamenlijk mogelijk wel de expertise in huis, maar de praktijk laat zien dat deze professionals of teams vaak multidisciplinair naast en langs elkaar heen werken (Samenwerkend Toezicht Jeugd, 2015). Betrokken professionals blijven vanuit hun specialisme hun eigen diagnoses stellen en voeren vervolgens hun eigen interventies uit (soms zonder rekening te houden met de volgende of parallelle schakel in de keten van zorg). Uit de rapportage stand van het land (Drost et al., 2017) blijkt ook dat het werken in multidisciplinaire teams leidt tot positieve resultaten in de preventie en signalering van verward gedrag en de toeleiding van cliënten naar passende hulp. Echter, ontstaan er ook problemen in deze multidisciplinaire samenwerking. Zo blijkt het lastig om een goede samenwerking te organiseren rond de veelheid aan betrokken partijen. Het betrekken van ervaringsdeskundigen wordt in het rapport als een stimulerende factor gezien binnen de uitgevoerde projecten rondom verward gedrag. Ook daar blijkt echter dat de samenwerking soms stokt omdat professionals en ervaringsdeskundigen niet dezelfde taal spreken. Bovenstaande betekent dat er andere eisen gesteld worden aan de kennis, vaardigheden en attitude van de professional die betrokken is bij de keten van zorg ten behoeve van personen met verward gedrag. Het uitsluitend beschikken over kennis en expertise op het eigen vakgebied, onderwezen in een monodisciplinair opleiding, is niet voldoende. Het is nodig basiskennis te hebben over aanpalende of verbindende vakgebieden om een goede gespreks- en samenwerkingspartner te zijn, zowel binnen als buiten de eigen organisatie. De hulpverlener moet daarom een zogenaamde T-shaped professional zijn (zie figuur 1). Dit wordt nader besproken in bijeenkomst 2. Een gevaar van de aandacht voor het verwarde gedrag van de persoon en daarbij vaak voor het (potentieel) aanwezige gevaar voor zichzelf en/of anderen is, dat het accent komt te liggen en vaak blijft liggen op de problemen van de persoon en wat hij niet kan. Het gevolg kan zijn dat er vanuit de betrokken professionals volop aandacht is voor het bestrijden van de crisis en als dat is gebeurd men vervolgens afwacht wanneer de volgende crisis zich aandient bij dezelfde persoon (of bij een andere). Dit blijkt ook uit de rapportage stand van het land (Drost et al., 2017) waarin de meeste projecten zich richten op de preventie van verward gedrag en er minder aandacht is voor de levensstructuur. De periode waarin de persoon met verward gedrag herstelt van een crisis kan erg belangrijk zijn. Zeker als de persoon en zijn/haar netwerk zich zorgen maken dat de persoon weer in een nieuwe crisis terecht zal komen. Het is daarom van belang om de crisis goed na te bespreken, er van te leren en te zorgen voor een goede overdracht naar een sociaal team. Bij de overdracht tijdens/na een crisis dient met de volgende schakel in de keten van zorg duidelijke afspraken te worden gemaakt met relevante betrokkenen en dient er op een afgesproken termijn terugkoppeling plaats te vinden (hier gaat het vaak mis in de dagelijkse praktijk; in de scholingstoolkit worden handreikingen gegeven). Niet alleen om een toekomstige crisis te voorkomen, maar ook (bij personen die regelmatig in crisis verkeren) als een gelegenheid om met de persoon een ontwikkelingsproces te starten. Dit wordt besproken in bijeenkomst 4. Wat voegt de toolkit toe Als de interventie beter aansluit op de vraag van de persoon en/of de omgeving is de kans op effect groter. De toolkit biedt niet de oplossing voor verward gedrag maar een werkwijze om zowel tijdens de crisis als na de crisis interdisciplinair samen te werken aan passende acties en ondersteuning. We bieden informatie en werkvormen om samen stappen te kunnen maken. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 5

6 Hoe is de toolkit opgebouwd De toolkit bestaat uit vijf hoofdstukken. Deze beschrijven de inhoud van de bijeenkomsten, de opdrachten en achtergrondinformatie en de Powerpoint. Elke bijeenkomst duurt 3,5 uur en behandelt een thema. - Bijeenkomst 1: Het kennen van definities, typering en stigma, vroegsignalering en samenwerking - Bijeenkomst 2: Interdisciplinair werken - Bijeenkomst 3: Casuïstiek bespreken - Bijeenkomst 4: Van crisis naar ontwikkeling - Bijeenkomst 5: Casuïstiek bespreken Er wordt uitgegaan van een groep van minimaal 10 en maximaal 15 deelnemers. In de training worden de deelnemers aangemoedigd om in de bijeenkomsten eigen ervaringen te bespreken. Het is belangrijk dat mensen eigen ervaringen in kunnen brengen zodat men van elkaar kan leren en de thematiek daadwerkelijk begrijpen. Daarom zijn meerdere bijeenkomsten van belang. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 6

7 Bijeenkomst 1. Het kennen van definities, typering en stigma, vroegsignalering en samenwerking In de eerste bijeenkomst staan we vooral stil bij wat verward gedrag is en hoe verschillende disciplines en deelnemers hier tegenaan kijken met als doel om verschillen en overeenkomsten inzichtelijk te maken. Direct bij de start richten we ons al op verward gedrag. Voor dit dagdeel is het van belang een ervaringsdeskundige te betrekken die ervaring heeft met verward gedrag. Het verhaal van de ervaringsdeskundige De ervaringsdeskundige start direct als iedereen zijn plaatst heeft ingenomen met het eigen verhaal. De start tot en met de crisis. Als de ervaringsdeskundige knelpunten in de samenwerking tussen de verschillende disciplines en naasten heeft ervaren worden die meegenomen. Dit is een mooie aftrap om dit thema direct krachtig neer te zetten. Als alternatief zou het volgende filmfragment gebruikt kunnen worden (duur 5.30 min). Het doel van de cursus We willen bereiken dat we van elkaar en onszelf weten hoe we naar verward gedrag kijken en daarmee omgaan om vervolgens te komen tot betere samenwerking tussen de verschillende betrokken partijen. Hierin richten we ons niet alleen op de crisis zelf maar ook op de ontwikkelingen hierna en daarmee het oppakken van rollen. De training biedt niet de oplossing voor verward gedrag of een vast model voor de past passende samenwerking, maar een werkwijze om zowel tijdens de crisis als na de crisis interdisciplinair samen te werken aan passende acties en ondersteuning. OPDRACHT 1. Kennismaking Trainer Geef de deelnemers de tijd om vier vragen te beantwoorden. Schrijf de uitkomsten op een flap en bewaar ze zodat je erop terug kunt grijpen in de overige dagdelen. Instructie Beantwoord de onderstaande vier vragen voor uzelf: o In welke mate heeft u te maken met verward gedrag? o Hoe vaak komt u verward gedrag tegen? o Wat doet u als u verward gedrag tegenkomt? o Tegen welke knelpunten loopt u aan? Houd een pitch van 1 minuut waarin u zichzelf voorstelt en de vragen beantwoord. Er zijn verschillende definities van verward gedrag. Voordat we stilstaan bij deze definities willen we de deelnemers eerst laten nadenken wat zij zelf verstaan onder verward gedrag. OPDRACHT 2. Definitie van verward gedrag Trainer Laat iedereen de eigen definitie van verward gedrag opschrijven. Laat één van de deelnemers de kenmerken opschrijven op een flap. Laat vervolgens andere deelnemers kenmerken toevoegen op de flap. Bespreek vervolgens de definities van verward gedrag/ verwarde personen en laat ze vergelijken met de eigen definitie. Bespreek de significante verschillen. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 7

8 Instructie Schrijf uw eigen definitie op over verward gedrag. Onderstreep de kenmerken van verward gedrag die u in de definitie heeft opgenomen. Definities Er zijn verschillende definities van verward gedrag (zie hieronder). Vanuit de politie worden mensen met verward gedrag beschreven als een homogene populatie met nadruk op de risico s voor de veiligheid. De nadruk op deze risico s wordt ook overgenomen door de minister. Als je naar definities kijkt die opgesteld zijn vanuit de zorg (bijv. verpleegkunde) dan is er vaak een nadruk op behandelmogelijkheden. In hoeverre is er behandelperspectief. De definities zijn: Eenieder die vanwege zijn al dan niet tijdelijk verstoorde oordeelsvermogen gedrag vertoont waarmee hij zichzelf of enig ander in gevaar brengt en/ of een bedreiging vormt voor de openbare orde en veiligheid (Abraham & Nauta, 2014). Convenant GGz-politie In een politierapport uit 2015 luidt de definitie: Onder verwarde personen verstaan we eenieder die vanwege zijn al dan niet tijdelijke verstoorde oordeelsvermogen gedrag vertoont waarmee hij zichzelf of enige ander in gevaar brengt en/of een bedreiging vormt voor de openbare orde en veiligheid. Minister Schippers stelt: Verwarde gedragingen van vaak kwetsbare mensen, die niet per definitie voortdurend verward zijn. Deze mensen worden verward genoemd op het moment dat zij, door de genoemde combinatie, afwijkend gedrag gaan vertonen. Door hun afwijkende gedrag veroorzaken zij overlast en kunnen zij een (acuut) gevaar voor zichzelf en/of hun omgeving vormen (2015). Het Aanjaagteam Verwarde Personen spreekt van mensen die grip op hun leven (dreigen te) verliezen, waardoor het risico aanwezig is dat zij zichzelf of anderen schade berokkenen (Spies et al., 2016). Dit verlies kan eenmalig of chronisch zijn. (aanvulling ZonMw) Binnen de verpleegkunde wordt voornamelijk gebruikt gemaakt van Nanda-I om verward gedrag te omschrijven. Hier wordt acute verwardheid omschreven als het abrupt optreden van reversibele stoornissen in het bewustzijnsniveau, de aandacht, de cognitie en de waarneming, die zich in korte tijd ontwikkelen. Verward of onbegrepen? In alle disciplines wordt gesproken over verward gedrag waarin naar voren komt dat er iets met de persoon zelf aan de hand is. In plaats van verward gedrag kan je ook spreken over onbegrepen gedrag. Hiermee leg je de nadruk minder op de persoon, maar op het gedrag dat hij/zij vertoont en wat jij niet direct kan duiden. Dit resulteert vaak ook in een andere manier van benadering. De term onbegrepen gedrag wordt ook steeds vaker in de praktijk gebruikt. Benoem dat alle definities zich voornamelijk richten op de acute situatie van het verwarde gedrag. In deze cursus gaan wij ook kijken naar de mogelijkheden na de acute situatie. VERDERE INFORMATIE: Verwarring over verwardheid Informatie over de verschillende definities van verward gedrag. GGZ College Verwarde personen In dit college wordt o.a. ingegaan op de term onbegrepen gedrag. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 8

9 Cijfers en verbindingen Het aantal meldingen bij de politie omtrent verward gedrag is gepubliceerd (in dit document zijn de cijfers van 2017 als voorbeeld opgenomen). Deze cijfers geven een indruk van de omvang van binnengekomen meldingen van verward gedrag bij de politie. Nadat de cijfers bekeken zijn en geconstateerd kan worden dat er een toename van de meldingen is worden deelnemers gevraagd of zij verklaringen hebben voor deze toename. E33 meldingen bij de politie (2017) Incidenten Eenheid Noord-Nederland Eenheid Oost-Nederland Eenheid Midden-Nederland Eenheid Noord-Holland Eenheid Amsterdam Eenheid Den Haag Eenheid Rotterdam Eenheid Zeeland-West-Brabant Eenheid Oost-Brabant Eenheid Limburg Politie (totaal) Na het noemen van de verklaringen kan de visie van GGz Nederland besproken worden (zie onderstaand artikel Verwarde personen of mensen met acute zorgnood ). Zij nuanceren de cijfers vanuit de politie. GGZ Nederland neemt de signalen van de politie serieus, maar benadrukt tegelijkertijd dat de cijfers lastig zijn te duiden. Er kunnen geen conclusies worden getrokken over het aantal mensen met verward gedrag dat voor overlast zorgt. Uit de politiecijfers valt niet te halen met welke problemen mensen kampen, hoeveel personen het betreft (vaak zijn er meerdere meldingen over een persoon) en waar het incident of de situatie over gaat. VERDERE INFORMATIE Verward gedrag nader bekeken Verwarde personen of mensen met acute zorgnood Verward gedrag lijkt veelvuldig voor te komen. In opdracht 3 kijken we met de deelnemers op welke wijze zij ervaring hebben met verward gedrag. OPDRACHT 3. Ervaringen delen Vraag of de deelnemers met verward gedrag te maken gehad en laat een aantal voorbeelden in grote lijnen vertellen (om wie ging het, wie melde en wat was de reden). Je kan hier gebruik maken van de inbreng vanuit de pitch. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 9

10 Vergeten dreigt te worden dat verwardheid geen eigenschap is van mensen maar een oordeel over iemands gedragingen en gedachten. Het generaliserende gebruik van de term verwarde personen leidt tot stereotypen die de werkelijkheid niet altijd recht doen. Het toeschrijven van maatschappelijke problemen aan verwarde personen en hen daarbij typeren als overlast gevende psychiatrische patiënten draagt bij aan de stigmatisering van mensen met ernstige psychische aandoeningen. In het eerder genoemde artikel Verwarde personen of mensen met acute zorgnood, staat meer informatie. Stigmatisering Stigmatisering is een belangrijk thema omdat er (bewust en onbewust) veel stigma s heersen over mensen met verward gedrag. De ervaringsdeskundige kan wellicht voorbeelden noemen uit eigen ervaring of verhalen van andere ervaringsdeskundigen. Het is belangrijk dat men zich bewust is van eigen stigma s en het eventuele effect op de gestigmatiseerde (zelfstigma). Een filmpje dat hierover gaat is het verhaal van Paola (duur: 2 minuten) Rond haar 20e raakt Paola zodanig in verwarring dat ze enige tijd opgenomen moest worden. Voor haar is het belangrijkste dat er iets gedaan wordt aan de beeldvorming rond personen met verward gedrag. "Het is gaat niet altijd om agressie of gevaarlijke situaties. Verwarring is iets menselijks, iets waar je van kunt herstellen. Het kan uiteindelijk iedereen overkomen." Het woord stigma is afkomstig uit de Griekse oudheid. Het stond voor een merkteken dat iemand kreeg, b.v. een brandmerk waardoor anderen wisten dat je crimineel was. Hoewel dat niet meer aan de orde is blijkt dat het weinig moeite kost om een onderscheid te maken tussen onszelf en degenen aan wie we een mindere status toedichten. Definitie stigma Een ongewenste of beschamende eigenschap die de status van een individu in de ogen van anderen in de gemeenschap verlaagt. Een letterlijk of figuurlijk merkteken dat personen onderscheidt van anderen en dat hen in verband brengt met onwenselijke eigenschappen (gevaarlijk, onbetrouwbaar, incompetent), waarna zij door anderen worden afgewezen of genegeerd. (Link & Phelan, 2001) Zij onderscheiden vier aan elkaar gerelateerde factoren die een rol spelen, namelijk: Een persoon moet eigenschappen hebben die als afwijkend worden opgemerkt, met name in sociaal opzicht door gedrag zoals ontremd of apathisch gedrag. Er moeten gedragen opvattingen zijn die de afwijkende eigenschap als negatief of onwenselijk bestempelen, b.v. agressie, onberekenbaar e.d. Er wordt onderscheid gemaakt tussen wij en zij. Zij zijn de gelabelde groep b.v. hij is een schizofreen. We hebben het meer over het zijn dan over het hebben van een ziekte en de diagnose speelt daarin een grote rol. De gelabelde groep ervaart de negatieve gevolgen. We hebben bij personen waar sprake is van verward gedrag veelal te maken met een publiek stigma. Het gaat hier om opvattingen die in de samenleving heersen. De mensen zijn een bedreiging, je moet ze niet als vriend hebben enz. Het gaat er ook om dat er stigma s het zelfbeeld van de persoon zelf negatief beïnvloeden en dat de persoon de gestigmatiseerd wordt zich er ook naar gaat verhouden. Als iedereen mij onbetrouwbaar vindt dan zal ik dat ook wel zijn. De persoon labelt daarmee zichzelf ook. Dat noemen we een zelfstigma. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 10

11 VERDERE INFORMATIE Weeghel J. van, Pijnenborg M, Veer J. van t, Kienhorst G (2016). Handboek destigmatisering bij psychische aandoeningen. Bussum: uitgeverij Countinho. In dit artikel gaat het over de stigmatisering door de manier waarop personen hieraan bijdragen. Ook wordt hier nog aandacht besteed aan de term verwarde personen. Typeringen Er zijn verschillende typeringen van verward gedrag die het aanjaagteam onderscheidt. Het aanjaagteam is een samengestelde commissie die zich specifiek bezighoudt met verward gedrag. De categorieën die zij onderscheiden zijn geen harde hokjes om iemand in te plaatsen. De typeringen zijn: I. Mensen met verward gedrag die geen last veroorzaken maar wel persoonlijk leed kennen. II. Mensen die hulp of zorg nodig hebben, overlast veroorzaken, maar niet gevaarlijk zijn. III. Mensen die eerder in aanraking zijn geweest met het strafrecht of specialistische (gedwongen) zorg. IV. Mensen met een strafrechtelijke titel, die (forensische) zorg nodig hebben. OPDRACHT 4. Casuïstiek en typeringen Vraag aan de deelnemers of zij voorbeelden hebben van casuïstiek behorende bij een typering. Mocht er geen casuïstiek genoemd worden dan kan een casus voorgelezen worden (typering 1 of 2). Deze casuïstiek is te vinden op de site van VNG. Vraag de cursisten te bepalen bij welke typering deze casus hoort. Vraag aan de deelnemers of er nog een typering ontbreekt. Idee; typering 0, wel verward gedrag maar geen gevaar en geen persoonlijk leed. Vraag aan de deelnemers (b.v. wijkteam of wijkagent) met welke typering zij hoofzakelijk te maken hebben. Een filmpje over typering 4 is van Marianne, duur 2.26 minuten. Omdat in de cursus meer aandacht uit zal gaan naar typering 1 en 2 is deze interessant om te bekijken. De instellingen waar Mariannes tienerdochter terecht komt kunnen niet overweg met haar complexe psychiatrie en gedragsproblemen. Soms wordt ze zelfs gewoon weggestuurd. Uiteindelijk krijgt haar dochter Jeugd TBS opgelegd en verblijft nu op de crisisafdeling van een JJI instelling. Mensen met verward gedrag kunnen zeer diverse kwetsbaarheidsfactoren hebben die verward gedrag kunnen veroorzaken. Het aanjaagteam geeft ook aan dat er bij één persoon vaak meerdere factoren spelen: Concluderend is dat de meervoudigheid van de problematiek, die speelt in diverse levensdomeinen, kenmerkend is voor deze groep. OPDRACHT 5. Kwetsbaarheidsfactoren. Vraag de deelnemers welke kwetsbaarheidsfactoren zij in hun praktijk tegen zijn gekomen bij verward gedrag. Vul indien nodig de factoren aan die niet zijn genoemd. Zie verdere informatie voor de factoren. Ter aanvulling kan het filmpje van Pieter getoond worden (duur: 4.06 minuten). In dit fragment wordt aangegeven waarom het zo belangrijk is dat mensen niet direct denken dat een bepaalde factor de oorzaak is van het verwarde gedrag TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 11

12 VERDERE INFORMATIE Kennisbundel verward in de wijk Op deze pagina is een overzicht te vinden van een aantal ziektebeelden die verward gedrag kunnen veroorzaken. Er wordt informatie gegeven over: Psychose Persoonlijkheidsstoornissen Depressie Verslavingsproblematiek Autisme Niet-aangeboren hersenletsel Licht verstandelijke beperking Op bovenstaande pagina ontbreekt informatie over somatische oorzaken van verward gedrag. Hieronder staan een aantal links met meer informatie hierover: Somatische oorzaken van psychose Oorzaken van een delier Analyse somatische verklaringen van probleemgedrag Vroegsignalering In 2018 is het manifest Oog voor elkaar door het schakelteam Personen met Verward Gedrag, gepresenteerd en ondertekend door tal van Nederlanders. Hierin wordt een oproep gedaan voor meer menselijk mededogen en een samenleving waarin iedereen samen mag leven. Hier wordt gesteld dat verwardheid iedereen kan overkomen en dat iedereen met een klein beetje aandacht soms meer geholpen kan worden dan dat jezelf denkt. Dit is belangrijk want essentieel voor herstel is dat iemand het verwarde gedrag opmerkt. Er wordt ook gesproken over het potentiële gevaar van deze signaleringsfunctie. OPDRACHT 6. Vroegsignalering Laat de deelnemers de hand-out vroegsignalering en signalen voor zichzelf invullen en bespreek dit na. In het eerste gedeelte van het gesprek kunnen de rollen van de deelnemers in vroegsignalering duidelijk worden. Daarnaast brengt het in kaart waar zij instappen wanneer er sprake is van verward gedrag. Ga vooral met elkaar in gesprek hoe je op dit moment vroegsignalering van verward gedrag toepast. Ga vervolgens kijken naar de hand-out met de signalen. Zijn deze signalen herkenbaar, kennen de deelnemers nog andere signalen. Geef aan dat iemand die signalen vertoont niet automatisch verward is. Vroegsignalering in de acute situatie Bij signaleren gaat het erom dat burgers, vrijwilligers en professionals uit uiteenlopende disciplines alert zijn voor het oppikken van zorgelijke signalen. Signalen van mensen met verward gedrag zijn lang niet altijd even makkelijk te herkennen aangezien deze zeer veel verschillende verschijningsvormen kunnen hebben. Het is vaak aan de signaleerder zelf om in te schatten of de persoon in kwestie tussen wal en schip dreigt te raken of niet. Hieruit wordt duidelijk dat de signaleren divers zijn en het signaleren dus complex. Aspecten die meewegen bij het signaleren: Diversiteit en frequentie Dubbele diagnoses en opeenstapeling van problemen TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 12

13 VERDERE INFORMATIE Zelfredzaamheid-Matrix Handboek signaleringsplannen "Verward gedrag in de wijk, wat nu?" (In hoofdstuk 3 staan veel tips m.b.t. vroegsignalering beschreven, o.a. de zelfredzaamheidmatrix en de signaleringsprocedure) Herkenning en benadering bij onbegrepen gedrag In de toolkit die is geschreven voor woningcorporaties is een overzicht opgenomen over hoe je om kan gaan met verschillende uitingen van onbegrepen gedrag. Dit is te vinden op pagina 12 en 13. Daarna wordt er uitgebreider op verschillende oorzaken van verward gedrag ingegaan, eveneens met tips over de omgang (bijv. voor dementie). Als afsluiting kan het fragment van Emma worden laten zien (duur: min). Hierin speelt een actrice een vrouw met verward gedrag in Leeuwarden. Met behulp van een verborgen camera is gefilmd hoe mensen op straat reageren. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 13

14 Bijeenkomst 2. Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag De problemen, vragen en behoeften van een persoon met verward gedrag en diens omgeving in samenhang zijn vaak erg complex. Dit maakt dat professionals en anderen betrokkenen met elkaar zullen moeten samenwerken in de zorg voor de persoon met verward gedrag. In deze bijeenkomst bespreken we hoe een dergelijke interdisciplinaire samenwerking tot stand kan komen. Eventueel kan een ervaringsdeskundige worden betrokken bij deze bijeenkomst om zijn/haar ervaringen in de samenwerking te delen. Belang van interdisciplinaire samenwerking Start de tweede bijeenkomst met de casus van Marcel. CASUS MARCEL Marcel is een 24-jarige man. Hij woont zelfstandig in een 2-kamer appartement in de wijk Beijum in Groningen. Marcel heeft sinds zijn 19e jaar de diagnose schizofrenie. In de periode dat hij voor de eerste keer psychotisch werd volgde hij een Mbo-opleiding. Deze opleiding heeft hij door zijn problematiek moeten afbreken, maar hij geeft regelmatig aan wel weer een opleiding te willen volgen. Hier wordt niet op ingegaan, gezien zijn huidige functioneren. Hij is voor zijn psychische problemen viermaal opgenomen geweest bij Lentis GGz in Zuidlaren. Hij woont nu 1,5 jaar in Beijum en zijn leven verloopt met vallen en opstaan. Hij had perioden dat het goed gaat, maar nadat hij stopte met zijn medicatie is hij achterdochtiger en angstig geworden. Hij verzorgde zichzelf en zijn appartement niet meer en vergat hij zijn huur te betalen, waardoor hij in de schulden is gekomen. Hij weigert contact met de GGz. De buurt kent hem als een verwarde, zonderlinge man, die erg in zichzelf is gekeerd. Hij snuffelt dagelijks in de bosjes rond in het plantsoen aan de overkant. De kinderen vinden hem vreemd en mijden hem, zeker nadat Marcel ze een keer hevig liet schrikken door onverwacht uit de bosjes te springen en tegen ze te schreeuwen. De naaste buren hebben weinig contact met hem. Marcel leeft vooral s nachts en de buren horen hem s nachts regelmatig lawaai maken, waardoor ze niet kunnen slapen. De buurt/buren hebben al een keer de wijkagent op het gedrag van Marcel gewezen. Deze heeft Marcel op zijn gedrag aangesproken, maar dat heeft maar even geholpen. Hij heeft weinig of geen contact met zijn familie die in Twente woont. Door de oplopende huurachterstand dreigt de woningbouwvereniging hem nu uit zijn huis te zetten. Marcel is hierdoor erg angstig geworden, uit zich suïcidaal en dreigt zijn huis in brand te steken. Marcel is een voorbeeld van een persoon met verward gedrag waarmee veel professionals (wijk- en sociaal psychiatrische verpleegkundigen, sociale teams, huisarts, GGD-medewerkers, wijkagenten, medewerkers van woningbouwverenigingen en van de sociale dienst) in de dagelijkse praktijk te maken krijgen. Bij personen met verward gedrag, zoals Marcel, gaat het veelal om kwetsbare mensen die te kampen hebben met verschillende aandoeningen, beperkingen en/of verschillende levensproblemen (zoals besproken in bijeenkomst 1). Het voorbeeld van Marcel maakt ook duidelijk dat de problemen, vragen en behoeften van een persoon met verward gedrag en diens omgeving in samenhang vaak erg complex zijn. Dit leidt er in de praktijk vaak toe dat generalisten niet de expertise hebben om adequaat op deze complexe en ook vaak langdurige situaties in te spelen. Daarnaast hebben professionals die gespecialiseerd zijn in één van de leefgebieden waarop Marcel problemen heeft, zelf ook niet de benodigde deskundigheid in huis om adequaat en effectief te reageren op de problemen in de andere leefgebieden. In beide gevallen ervaren de professionals handelingsverlegenheid in het omgaan met personen met verward gedrag. Geen enkele discipline heeft alle deskundigheid in huis om alleen, adequaat en effectief, de complexe (biopsychosociale) problemen die spelen bij verward gedrag op te lossen. Deze problematiek vereist samenwerking tussen disciplines. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 14

15 Een groep professionals of een multidisciplinair samengesteld team met diverse specialisten (keten van zorg) heeft gezamenlijk mogelijk wel de expertise in huis om met de casus aan de slag te gaan, maar de praktijk laat zien dat deze professionals of teams vaak multidisciplinair naast en langs elkaar heen werken (Samenwerkend Toezicht Jeugd, 2015). Betrokken professionals blijven vanuit hun specialisme hun eigen diagnoses stellen en voeren vervolgens hun eigen interventies uit (soms zonder rekening te houden met de volgende of parallelle schakel in de keten van zorg). Uit de monitorrapportage stand van het land (Drost et al., 2017) blijkt de samenwerking rondom personen met verward gedrag lastig is. Dit wordt o.a. veroorzaakt door 1) professionals en ervaringsdeskundigen niet altijd dezelfde taal spreken, 2) de veelheid aan betrokken partijen, 3) verschil in werkwijzen tussen instanties. Echter blijkt uit dezelfde rapportage ook dat het werken in multidisciplinaire teams leidt tot positieve resultaten in de preventie en signalering van verward gedrag en de toeleiding van cliënten naar passende hulp. Daarnaast wordt het betrekken van ervaringsdeskundigen het rapport als een stimulerende factor gezien binnen de uitgevoerde projecten rondom verward gedrag. VERDERE INFORMATIE Monitorrapportage stand van het land Laat vervolgens het fragment van Danny zien (duur: 2 min) Danny heeft een periode verward gedrag vertoont. Hij geeft in de fragment aan dat mensen niet alleen vanuit hun eigen expertise moeten werken en dat de cliënt zelf een belangrijke samenwerkingspartner is. Een alternatief voor het fragment van Danny is om een ervaringsdeskundige zelf zijn/haar ervaringen over de samenwerking te laten vertellen. De ervaringsdeskundige verteld welke disciplines en anderen betrokken zijn geweest van de start tot en met de crisis. Het verhaal gaat erover de ervaringsdeskundige de samenwerking heeft ervaren. Welke partijen waren betrokken en wat deden deze partijen in het proces. De noodzaak voor interdisciplinaire samenwerking betekent dat er andere eisen gesteld worden aan de kennis, vaardigheden en attitude van de professional die betrokken is bij de keten van zorg ten behoeve van personen met verward gedrag. Het uitsluitend beschikken over kennis en expertise op het eigen vakgebied, onderwezen in een monodisciplinair opleiding, is niet voldoende. Het is nodig basiskennis te hebben over aanpalende of verbindende vakgebieden om een goede gespreks- en samenwerkingspartner te zijn, zowel binnen als buiten de eigen organisatie. T-shaped professional De hulpverlener die betrokken is bij personen met verward gedrag zal een zogenaamde T-shaped professional moeten zijn (zie figuur 1). De T-shaped professional heeft specialistische kennis op het eigen vakgebied (de verticale poot van de T), maar met nieuwsgierigheid naar en empathie voor andere disciplines. Deze laatste twee elementen moeten zorgen voor een brede basis met elementaire kennis van aanpalende zorg-, welzijns- en veiligheidsterreinen of meer algemene disciplines als technologie en sociale diensten (de horizontale poot van de T). TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 15

16 Monodisciplinair Multidisciplinair samenwerken T-shaped Interdisciplinair Professional samenwerken Figuur 1. T-shaped professionals voor interdisciplinaire samenwerking (Oskam, 2009) Het samenwerken rondom personen met verward gedrag vereist dat mensen met elkaar gezamenlijk gaan kijken naar de vraagstukken die spelen binnen een casus in plaats van te werken vanuit belangen en ambities vanuit hun eigen organisatie. Vaak wordt multidisciplinair samengewerkt, professionals werken vanuit verschillende disciplines met elkaar samen, maar ieder vanuit eigen deskundigheid, belangen en ambities. Waar we naartoe willen is interdisciplinaire samenwerking waarbij er integraal vanuit de gezamenlijke vakgebieden naar een probleem wordt gekeken en een gezamenlijke doelstelling wordt geformuleerd. Dit betekent dat iedere partij niet alleen vanuit zijn/haar eigen referentiekader naar de situatie kijkt, maar dat hij/zij zich ook verplaatst in het referentiekader van de ader en wat hij/zij kan bijdragen aan het oplossen van een probleem dat de ander ervaart. Daarnaast zijn er een aantal kenmerken die succesvolle interdisciplinaire teams onderscheiden van andere teams (McPherson etal., 2001): 1. Het hebben van duidelijke doelen en het onderling eens zijn over deze doelen. 2. Het hebben van goede kennis van (en het respect voor) de bijdrage en de rol van andere disciplines, zonder vooroordelen. 3. Het beschikken over vaardigheden in communicatie, samenwerking, overleg en conflicthantering. 4. Een complementaire samenstelling van het team naar disciplines en rollen. 5. Effectief leiderschap en vergadermanagement waarbij openheid en zelfreflectie worden gestimuleerd. 6. Het werken met gezamenlijke bronnen en dossiers, die het delen van kennis bevorderen. Om goede interdisciplinaire samenwerking te kunnen bereiken is het belangrijk dat je als professional een sterke beroepsidentiteit hebt en weet wat je te bieden hebt. Daarnaast is een open leerhouding en bereidheid tot helpen van een collega van belang. Met onderstaande opdracht wordt hier aan gewerkt. Dit sluit aan bij punt 2 van de punten zoals opgesteld door McPherson et al., OPDRACHT 1. Beroepsidentiteit en open ego Trainer Laat de deelnemers individueel of in een groep met mensen uit dezelfde beroepsgroep de vragen beantwoorden. Vervolgens vertelt vanuit iedere beroepsgroep één persoon wat zij als beroepsgroep hebben te bieden a.d.h.v. de VAK-criteria. De deelnemers van de overige beroepsgroepen geven vervolgens aan wat zij hiervan zouden kunnen gebruiken/leren. Instructie Beschrijf uw eigen beroepsidentiteit en deskundigheid aan de hand van de VAK-criteria in de hand-out. Bedenk aan de hand van de vragen wat u een collega/cliënt te bieden hebt vanuit uw beroepsidentiteit. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 16

17 Stappen in de interdisciplinaire samenwerking Om tot een goede interdisciplinaire samenwerking te komen is het belangrijk om: 1. In kaart te brengen welke partijen er rondom de cliënt betrokken zijn 2. Een gemeenschappelijke doelstelling te bepalen 3. Een samenwerkingsmodel op te stellen. Deze stappen staan beschreven in de handreiking voor kansrijk samenwerken (Caluwé & Kaats, 2018). Formuleren van het netwerk Om tot een goede samenwerking te komen is het allereerst belangrijk om in kaart te brengen wie er allemaal betrokken zijn bij een casus. OPDRACHT 2. Samenwerkingsscan Trainer Deel de deelnemers in in groepen van 3 tot 4 personen (interdisciplinair) Eén persoon brengt een casus in. Indien er geen casuïstiek voorhanden is bij de deelnemers, kan een casus uit de bijlage worden gebruikt. Wees er op attent dat de deelnemers verder kijken dan enkel de professionals (bijv. netwerk, de buurt, familie etc.) Bespreek na hoeveel mensen er zijn betrokken, onderstreep hierin de complexiteit voor de samenwerking. Instructie Vul de samenwerkingsscan (zie handout) in voor de casus. Er zijn verschillende manieren om samen te werken. In de samenwerkingsscan zoals ingevuld in de opdracht zie je dat alle partijen los met elkaar communiceren over de cliënt. Terwijl het voor de samenwerking waardevoller zou zijn als deze partijen ook met elkaar zouden communiceren, waarbij er wel voor moet worden gewaakt dat de partijen niet enkel met elkaar gaan overleggen i.p.v. met de cliënt (zie figuur 2). Figuur 2. Visuele weergave van verschillende vormen waarin partijen rondom een casus met elkaar kunnen communiceren. De optimale vorm waarin mensen met elkaar communiceren verschilt per casus. In stap 3 Het opstellen van een samenwerkingsmodel, wordt hier verder op in gegaan. Eventueel kan onderstaand voorbeeld worden gepresenteerd om de complexiteit aan betrokken partijen rondom een casus nog extra te verduidelijken. In dit voorbeeld wordt niet alleen vanuit individueel niveau, maar vanuit gezinsniveau en wijkniveau gekeken. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 17

18 INDIVIDUEEL NIVEAU GEZINSNIVEAU WIJKNIVEAU Jongen 17 jaar Vader, moeder, oma, twee Samenstelling van de wijk Antilliaanse afkomst kinderen, kleinkind Multicultureel Licht verstandelijke beperking Vader werkloos Weinig sociale samenhang Geen startkwalificatie Moeder diabetes en slecht ter Vergrijzing Werkloos been Ontgroening Schulden Oma dementerend Hoge werkloosheid Verward gedrag thuis en op Zoon LVB met verward gedrag Relatief veel kwetsbare straat Dochter tienermoeder burgers/gezinnen Dreigende uithuisplaatsing Burenruzie Overlast: 4 probleemgezinnen Huurachterstand 7 verschillende hulpverleners betrokken 12 verschillende disciplines over de vloer 25 organisaties actief Rollen van betrokken partijen Nadat de partijen in kaart zijn gebracht is het van belang om te kijken wat ieders rol en bijdrage binnen de casus is. Vervolgens kan worden gekeken welke partijen nodig zijn om de opgave die speelt binnen de casus te adresseren. Zijn sommige partijen die al betrokken zijn in de huidige situatie mogelijk minder relevant? Zijn er partijen die momenteel niet betrokken zijn die wel betrokken zouden moeten worden? Middels opdracht 2 kan dit in kaart worden gebracht. Dit sluit aan bij punt 4 van de punten zoals opgesteld door McPherson et al. (2001). Indien de samenstelling niet complementair is kan dit voor problemen zorgen, dit is ook een vaak gehoord knelpunt vanuit de praktijk. Bijvoorbeeld, bepaalde expertise en handelingsmogelijkheden ontbreken omdat een cliënt geen huisarts heeft. OPDRACHT 2. Zijn alle partijen betrokken en op welke wijze? Bekijk de partijen zoals geformuleerd bij opdracht 1 samenwerkingsscan en beantwoord de onderstaande vragen. Wat is de rol en bijdrage van elke partij? Zijn er partijen waarvan de rol en bijdrage gezien de huidige situatie minder van belang zijn? Zijn er partijen die een aanvullende bijdrage kunnen leveren binnen de huidige situatie die momenteel niet betrokken zijn? Gemeenschappelijk doel Een van de belangrijkste elementen van goede interdisciplinaire samenwerking is het gezamenlijk formuleren van een gemeenschappelijke doelstelling. Dit komt ook in de punten van McPherson et al. (2001) naar voren. Een veel gehoord knelpunt in de samenwerking in de praktijk heeft te maken met het ontbreken van dit gemeenschappelijke doel. Zo wordt er regelmatig gezegd dat partijen het eigen belang voor het gemeenschappelijke belang plaatsen. Bijvoorbeeld dat een behandeling abrupt stopt omdat de financiering niet geregeld is. Vaak denken partijen dat ze aan een gemeenschappelijk doel werken, maar door dit doel nooit uit te spreken, werken ze toch langs elkaar aan verschillende doelen. Om dit inzichtelijk te maken kan opdracht 3 eigen doelstelling worden gedaan. OPDRACHT 3. Eigen doelstelling Pak de casus die al eerder bij de samenwerkingsscan is gehanteerd (of een casus uit de bijlage casuïstiek). Laat elke deelnemer voor zich formuleren wat zijn/haar rol en doelstelling zou zijn bij de casus. Indien dit lastig is, omdat iemand bijvoorbeeld geen rol zou hebben in de casus, dan formuleert hij/zij een doelstelling als burger (bijv. de buurman/buurvrouw) of cliënt. Vervolgens wordt gekeken of mensen vanuit dezelfde discipline, dezelfde doelstelling hebben. Vaak blijkt hier al verschil tussen te zitten. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 18

19 OPDRACHT 4. Gemeenschappelijke doelstelling Trainer Gebruik dezelfde interdisciplinaire groepen als bij opdracht 2 en laat hen de samenwerkingsscan er weer bij pakken. Instructie Formuleer voor de partijen de doestelling die zij kunnen hebben bij de casus. Voor partijen waar nog geen doelstelling voor is geformuleerd wordt bedacht welk doel zij kunnen hebben. Maak een analyse van de overeenkomsten en de verschillen tussen deze doelstellingen. Formuleer vanuit de overeenkomsten een gemeenschappelijke doelstelling bij de casus. Kijk vervolgens naar de verschillen, bijten deze met de gezamenlijke doelstelling? Op welke wijze? Wie zal daarin concessies moeten doen? En wat kan elkaar versterken? Iedere groep geeft aan wat ieders bijdrage is aan de gemeenschappelijke doelstelling. Het is belangrijk dat er uiteindelijk overeenstemming is over de gemeenschappelijke doelstelling. Daarbij dienen alle leden uit het team een stem te hebben. Richtlijnen die door slechts één van de stakeholders worden uitgevaardigd kunnen er prima uitzien, maar worden in de praktijk vaak niet geaccepteerd door andere partijen. Ontwikkelen van een samenwerkingsmodel Nadat het netwerk in kaart is gebracht en er een gezamenlijke doelstelling is geformuleerd, kan er worden gekeken hoe de samenwerking rondom de casus vorm wordt gegeven. In de vorige stappen is in kaart gebracht wat ieders bijdrage is aan de gemeenschappelijke doelstelling. De volgende stap is om een plan van aanpak op te stellen waarin ieders taken/doelen worden vastgelegd. Dit plan van aanpak kan per casus verschillen, maar er zijn een aantal ondersteunende vragen die hierbij kunnen worden gesteld: Wie wordt/worden contactpersoon voor de cliënt (casusregie)? Regelmatig wordt er buiten de cliënt om gepraat/besloten of hebben alle partijen los van elkaar contact met de cliënt. Het is belangrijk om als eerste te besluiten wie er naast de cliënt komt te staan en wie hem/haar informeert. Wie wordt de procesregievoerder voor deze casus? Er zal moeten worden overwogen of het in deze casus waardevol is om procesregie en casusregie te scheiden. Indien hiervoor wordt gekozen zal er gekeken moeten worden hoe deze twee personen contact onderhouden. Is het mogelijk om een gezamenlijk casusdossier te hanteren? Op welke wijze zorgen we voor regelmatige afstemming? (denk aan casusoverleg of contact met de regievoerder) In bijeenkomst 3 worden deze stappen doorlopen tijdens de casuïstiekbespreking. Evaluatie van de samenwerking Als partijen de samenwerking zien als een leerproces, kan deze steeds verder worden verbeterd. Het is handig om voorafgaand aan de samenwerking te bespreken hoe de samenwerking zal worden geëvalueerd. Het nabespreken van de samenwerking rondom de casuïstiek of een specifieke situatie kan hierbij behulpzaam zijn. Uit deze nabespreking kunnen leerpunten worden gehaald om processen te verbeteren. De praktijk leert dat nabespreking momenteel weinig plaatsvindt. Enkel zeer heftige situaties worden nabesproken, terwijl juist ook veel geleerd kan worden van de vaker voorkomende situaties. Tijdens deze evaluatie is het belangrijk om niet alleen te kijken naar wat er beter kan/moet, maar juist ook good practices te verzamelen die als model kunnen dienen voor toekomstige samenwerking. Het evalueren van de samenwerking draagt bij aan actieve deskundigheid rondom de complexe casuïstiek rondom verward gedrag. Er zijn vier niveaus waarop deze actieve deskundigheid bevorderd kan worden: TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 19

20 Het verwerven van de gewenste kennis over elkaar disciplines om te kunnen samenwerken; elkaars taal leren begrijpen en ten dele ook spreken. Ervaring opdoen door als team casuïstiek te bespreken. Als samenwerkend team praktijkkennis opbouwen. Ervaringskennis van burgers, hun sociaal netwerk en van vrijwilligers erkennen en benutten als gelijkwaardige bron van kennis, naast wetenschappelijke en professionele kennis. Tijdens deze cursus richten wij ons voornamelijk op de eerste twee punten. Belangrijk is dat de professionals zelf zicht houden op punt 3 en 4. Met name punt 4 wordt nog wel eens uit het oog verloren. Vooruitblik bijeenkomst 3 Volgende bijeenkomst wordt er ervaring opgedaan door intensief met elkaar casuïstiek te bespreken. Uit praktijkervaring blijkt dat het bespreken van casuïstiek een positief effect op de samenwerking. Mensen weten elkaar beter te vinden en zijn hierdoor beter op de hoogte van elkaars verwachtingen. Voorbereiding Bepaal of de deelnemers zelf casuïstiek aanleveren of dat er gewerkt wordt met een casus uit de bijlage casuïstiek die ingaat op de acute situatie. Overwegingen in deze keuze zijn: Aangeleverde casuïstiek door de professionals is vaak acuut, de professionals zijn betrokken omdat ze ook vaak direct wat uit de bespreking kunnen halen. Een ander voordeel is dat er veel informatie over de context gegeven kan worden. Nadeel kan zijn dat mensen nauw betrokken zijn bij de casus en daardoor mogelijk minder open staan voor kritiek. Het gevaar is ook dat er met name inhoudelijk naar de casus wordt gekeken, in plaats van naar de samenwerking. Een nadeel van casuïstiek uit de bijlage is dat deze vaak minder leeft. Daarnaast geven mensen soms aan dat ze informatie missen. Een voordeel is dat er door de keuze uit de bijlage vaak een breed scala van verschillende vormen van verward gedrag wordt behandeld. Indien aan de deelnemers wordt gevraagd om voorafgaand aan bijeenkomst 3 casuïstiek aan te leveren, dan kan dit volgens onderstaand format. De aangeleverde casuïstiek dient te gaan over een acute crisissituatie. Format aanleveren casuïstiek Hieronder de punten die we graag in de casus willen terugzien. Om wie gaat het (man/vrouw), leeftijd en wat is de eventuele gezinssamenstelling Wat is de acute situatie (kort beschrijven) Welke partijen zijn betrokken Hoe verloopt de samenwerking, wat gaat er goed en welke knelpunten zijn er. Additionele onderwerpen voor bijeenkomst 2 Naast bovenstaand programma kan er in bijeenkomst 2 ook aandacht worden besteed aan privacy en good practices. Privacy Binnen het landelijk onderzoek naar projecten rondom verward gedrag (monitorrapportage stand van het land ) is informatiedeling een belangrijk onderwerp. Het beschikken over de juiste informatie op het juiste moment, is van belang voor het tijdig signaleren van problemen, het toeleiden van een persoon naar passende zorg of het vorderen van een passende straf. De privacywetgeving wordt benoemd als de grootste belemmerende factor in deze informatiedeling. Vanuit de praktijk komt terug dat organisaties strikte regels hanteren over informatiedeling die belemmerend kunnen werken. De wens om meer duidelijkheid over TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 20

21 wat niet, maar vooral over wat wél mag wordt regelmatig geuit. Binnen crisissituaties is er vaak veel mogelijk rondom de informatiedeling, maar zodra de crisis is geweken, wordt er nog maar weinig gedeeld. Allereerst lijkt er in de praktijk het idee te heersen dat er niets gedeeld mag worden, terwijl er best wel mogelijkheden zijn om informatie met elkaar te delen. Daarnaast wordt er vaak vergeten dat de cliënt een belangrijke rol heeft in de beslissing welke informatie met wie gedeeld mag worden. Iemand die, objectief, met de cliënt de voor- en nadelen van deze informatiedeling kan bespreken zou hierin zeer waardevol kunnen zijn. Indien er veel vraag is vanuit de groep omtrent dit onderwerp, dan kan er worden overwogen om een gastdocent te vragen met expertise op dit onderwerp. VERDERE INFORMATIE Werkwijze handvat gegevensdeling Meer informatie over de privacy wetgeving in het zorg- en veiligheidsdomein Op deze website staan een aantal relevante handreikingen en richtlijnen die kunnen helpen bij het delen van informatie. Good practices Hieronder staan een aantal good practices van interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag weergegeven. Voorbeelden van integrale aanpakken en/of integraal overleg in de aanpak van verward gedrag. Factsheet (Molenwaard) Hierin staat de integrale aanpak in de samenwerking rondom verward gedrag in deze gemeente beschreven. Handelingsperspectief Zorg & Veiligheid Handvat voor bestuurders van gemeenten voor het leggen van de verbinding tussen zorg en veiligheid. Hieronder staan praktijkvoorbeelden waarin gebruik wordt gemaakt van een professional als tussenpersoon die helpt bij complexe samenwerking. Ontschotter sociaal domein Soms is een zorg- of ondersteuningsvraag te complex en lukt het niet om een oplossing te vinden. De gemeenten Hillegom, Lisse en Teylingen hebben als antwoord hierop de ontschotter aangesteld. Dit is een professional die financiële middelen en mandaat heeft vanuit de gemeente om te doen wat nodig is in complexe zaken. Zorgmarinier (Gouda) De zorgmarinier is een professional die oplossingen kan bieden als wet- en regelgeving niet toereikend is. Deze professional heeft het mandaat om beslissingen te nemen. Zowel inwoners als het Sociaal Team kunnen de zorgmarinier inschakelen. Websites waarop veel good practices zijn te vinden: Handelingsbank Dit is een digitale bank met handelingsopties, voorbeelden, instrumenten, interventies en oplossingen voor problemen die vaak rondom mensen met verward gedrag voorkomen. VNG databank praktijkvoorbeelden Een databank met praktijkvoorbeelden van regionale aanpakken van verward gedrag TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 21

22 Bijeenkomst 3. Casuïstiekbespreking Tijdens deze bijeenkomst gaan de deelnemers aan de slag met eigen ingebrachte casuïstiek In de eerste casuïstiekbespreking zal er een casus worden besproken rondom een acute situatie. Het doel van deze casuïstiekbespreking is dat de deelnemers na afloop: Zicht hebben op het perspectief van de betrokken partijen en zichzelf In staat zijn om een gemeenschappelijke doelstelling te formuleren Gezamenlijk tot een samenwerkingsmodel komen die bijdraagt aan de gemeenschappelijke doelstelling Casuïstiekbespreking Verdeel de groep in interdisciplinaire subgroepen van 5 tot 8 deelnemers. Aan de hand van de uitgereikte hand-out kunnen de deelnemers zelfstandig de ingebrachte casuïstiek bespreken. Indien er geen casuïstiek wordt ingebracht door de deelnemers, dan kan casuïstiek uit de bijlage omtrent de acute situatie worden gebruikt. Instructie Bepaal welke casuïstiek wordt besproken Benoem een gespreksleider Volg de instructies in de hand-out Fase 1 Fase 2 Inbrengen casus Mondelinge toelichting op de casus en het vraagstuk door de professional die de casus heeft ingebracht. - De casusinbrenger wordt in deze fase niet onderbroken - Deelnemers vullen tijdens het luisteren de samenwerkingsscan in (zie bijlage) - Deelnemers kunnen aantekeningen maken De inbrenger sluit af met informatie over hoe de samenwerking verloopt, wat gaat er goed en welke knelpunten zijn er. De gespreksleider bewaakt dat het samenwerkingsaspect aan bod komt en zorgt ervoor dat de deelnemers in deze fase nog geen vragen stellen aan de inbrenger. Rolverdeling (optioneel) Trainer Bepaal of deze stap wenselijk is in de groep. Het doel van deze stap is dat mensen vanuit hun discipline/deskundigheid gaan nadenken om zo de verschillende visies explicieter naar voren te halen in de casuïstiekbespreking. De deelnemers brengen vanuit hun rol/werkervaring specifieke expertise in. Om meer gebruik te maken van deze expertise én om centrale waarden en perspectieven in de bespreking onder de aandacht te brengen kunnen de deelnemers voorafgaand aan de bespreking hun rol/ pet expliciet maken. - Vanuit welk perspectief gaat de deelnemer deze casus benaderen? Dit wordt op een naambordje geschreven en bij de desbetreffende deelnemer geplaatst. - De ervaringsdeskundige heeft als rol om het perspectief van de cliënt te waarborgen in de bespreking. Indien er geen ervaringsdeskundige aanwezig is, TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 22

23 Fase 3 Fase 4 Fase 5 krijgt een deelnemer de taak om het perspectief van de cliënt te vertegenwoordigen. Verheldering Deelnemers stellen open vragen om antwoord te krijgen op onduidelijkheden in de casus en de samenwerking. - Er wordt nog niet gesproken over oplossingen! - Iedere deelnemer wordt bij langs gegaan - Deze ronde duurt net zolang totdat de casus en de knelpunten in de samenwerking voor iedere deelnemer helder is. De gespreksleider zorgt dat iedereen aan bod komt en dat er geen oplossingen worden aangedragen. Analyse Iedere deelnemer analyseert eerst voor zichzelf de situatie vanuit zijn/haar eigen discipline. Onderstaande vragen kunnen daarbij worden gebruikt: Wat is de kern van het vraagstuk? Wat zijn kenmerken van de context? Wat zijn krachten en hoe kunnen deze worden benut? Wat zijn kwetsbaarheden en hoe kan daarmee worden omgegaan? Wat is de omvang/reikwijdte van het vraagstuk, over welke domeinen strekt het vraagstuk zich uit? Hoe groot is de noodzaak/urgentie? Ga vervolgens met elkaar in gesprek over de analyse met als doel antwoord te krijgen op bovenstaande vragen. Netwerk doelstellingen Ieder formuleert eerst voor zichzelf een doelstelling bij deze casus vanuit zijn/haar eigen discipline. Ga vervolgens met elkaar in gesprek over de professionals en personen die zijn betrokken bij het vraagstuk (inclusief de cliënt zelf). Beantwoord de volgende vragen over het netwerk: Wat zijn de belangen/doelstellingen van deze partijen? Welke belangen hebben prioriteit? Zijn deze belangen realiseerbaar? Waarom is de samenwerking belangrijk voor de partijen en waar zit voor hen het voordeel? (wat kan iedereen halen/brengen) Wat is de gemeenschappelijke deler in deze belangen? Kan hieruit een gemeenschappelijke doelstelling/gedeelde ambitie worden geformuleerd? Fase 6 Gespreksleider noteert alle betrokken partijen. Bij elke partij wordt het belang van de partij genoteerd en wat deze partij/persoon kan halen en brengen in de samenwerking. Hiervoor kan het format uit de bijlage worden gebruikt. Oplossingsrichtingen Inzichten vanuit de aanwezige expertise van de verschillende disciplines gedeeld worden om te komen tot een integrale aanpak - Deelnemers geven eerst een voor een aan wat er al goed gaat in de besproken casus. Al genoemde sterke punten worden niet herhaald. - Alle sterke punten worden door de gespreksleider genoteerd. - De deelnemers geven de inbrenger tips over hoe het doel gerealiseerd kan worden. Dit wordt vormgegeven als brainstormsessie. De inbrenger/deelnemers geven in dit stadium nog geen oordeel over de TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 23

24 Fase 7 Fase 8 verschillende aangereikte oplossingen, maar mogen wel op elkaars oplossingen voortborduren. - Leg hiervoor een grote flap op tafel waarop getekend/geschreven kan worden. Gesprek over oplossingsrichtingen De inbrenger reageert als eerste op de gegeven sterke punten en tips. Vervolgens bekijkt het team gezamenlijk: - Is hetgeen dat tot nu toe is gezegd voldoende? - Wat ontbreekt er eventueel nog? - Welke oplossingen zijn relatief gemakkelijk te realiseren (laaghangend fruit)? - Welke oplossingen zijn kansrijk? o Wat heeft de inbrenger hiervoor nodig? o o Wie zouden hierbij betrokken moeten zijn? Wat kunnen de verschillende expertises voor een rol spelen in de oplossing van dit probleem? Vervolgstappen De inbrenger geeft aan hoe hij/zij van plan is zijn/haar doel te verwezenlijken of welke stap in de richting gaat worden gezet. De deelnemers mogen hierover niet in discussie met de inbrenger, maar mogen wel verduidelijkende vragen stellen en aanvullingen doen. Vragen die je als gespreksleider/deelnemer kan stellen: - Wie wordt de contactpersoon voor de persoon en welke afspraken horen daarbij? - Wie gaat wat doen? - Welke professionals worden/blijven betrokken? Nabespreking De nabespreking vindt plaats met de gehele groep. Tijdens deze nabespreking zal de volgende vraag centraal staan Wat heeft deze casuïstiekbespreking opgeleverd voor de interdisciplinaire samenwerking? Vraag aan de groep van de leeropbrengsten zijn geweest voor: Henzelf Het team waarin zij werkzaam zijn De organisatie waarvoor zij werkzaam zijn De interdisciplinaire samenwerking Vraag vervolgens welke knelpunten er zijn gesignaleerd in de samenwerking? Ziet de groep hiervoor al mogelijke oplossingen? Sluit af met de vraag in hoeverre er in de bespreking is gekeken naar hoe de regie van de cliënt versterkt kan worden? Zo ja, waarin uitte dit zich? Dit onderwerp zal in bijeenkomst 4 aan bod komen. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 24

25 Bijeenkomst 4. Van crisis naar ontwikkeling Interdisciplinaire samenwerking vindt veelal plaats gedurende de crisis. Nadat de crisis is verholpen en iemand weer terugkeert naar de eigen omgeving stopt deze samenwerking. Argumenten die daarbij gebruikt worden zijn privacy, geen tijd en geen belang meer hebben aan verdere afstemming. Vaak krijgen wij als politie niets te horen dat iemand weer naar huis gaat. Ineens lijkt er weer sprake te zijn van geheimhouding en stopt alle communicatie. Ook het sociale team wordt niet altijd op de hoogte gebracht van de terugkeer van de persoon. Een gevaar van de aandacht voor het verwarde gedrag van de persoon en daarbij vaak voor het (potentieel) aanwezige gevaar voor zichzelf en/of anderen is, dat het accent komt te liggen en vaak blijft liggen op de problemen van de persoon en wat hij niet kan. Het gevolg kan zijn dat er vanuit de betrokken professionals volop aandacht is voor het bestrijden van de crisis en als dat is gebeurd men vervolgens afwacht wanneer de volgende crisis zich aandient bij dezelfde persoon (of bij een andere). Dit blijkt ook uit de rapportage stand van het land (Drost e.a. 2017) waarin de meeste projecten zich richten op de preventie van verward gedrag en er minder aandacht is voor de levensstructuur. De periode waarin de persoon met verward gedrag herstelt van een crisis kan erg belangrijk zijn. Zeker als de persoon en zijn/haar netwerk zich zorgen maken dat de persoon weer in een nieuwe crisis terecht zal komen. Het is daarom van belang om de crisis goed na te bespreken, er van te leren en te zorgen voor een goede overdracht naar een sociaal team. Bij de overdracht tijdens/na een crisis dient met de volgende schakel in de keten van zorg duidelijke afspraken te worden gemaakt met relevante betrokkenen en dient er op een afgesproken termijn terugkoppeling plaats te vinden (hier gaat het vaak mis in de dagelijkse praktijk; in de scholingstoolkit worden hiertoe concrete toepasbare handelingsalternatieven uitgewerkt). Niet alleen om een toekomstige crisis te voorkomen, maar ook (bij personen die regelmatig in crisis verkeren) als een gelegenheid om met de persoon een ontwikkelingsproces te starten. Het Chinese teken voor crisis leert ons dat een crisis twee elementen omvat: gevaar, maar ook kans. In de dagelijkse praktijk rondom personen met verward gedrag, richten we ons meestal op het element gevaar. gevaar Chinees teken voor crisis kans In de Toolkit is ook aandacht ingebouwd voor het element kans. Niet alleen om een volgende crisis te voorkomen, maar ook om de persoon te helpen van crisis naar ontwikkeling te komen c.q. van zorg naar participatie. Door de persoon te helpen (nieuwe) invulling aan zijn leven te geven, met daarbij aandacht voor de benodigde vaardigheden en ondersteuning (ook voor het voorkomen van toekomstige crises), die daarbij nodig is, kan toekomstig verward gedrag mogelijk worden voorkomen. Kan de crisis ook leiden tot een kans? Kan de crisis ook betekenen dat je je bewuster wordt wat je nodig hebt om binnen de vele rollen die je hebt te functioneren? Het doel van de interdisciplinaire samenwerking moet dus niet alleen gaan over de crisis maar ook over de kansen van mensen om terug te keren en een eventuele crisis te vermijden en daarmee ook terug te keren in hun rollen als vader of moeder, student of werkende e.d. In deze bijeenkomst is dat het uitgangspunt. We richten ons in deze bijeenkomst op participatie door rehabilitatie. TOOLKIT Interdisciplinaire samenwerking rondom verward gedrag pag. 25