Bijlage 12: Top 5 bewonersavonden + beeldverslag

Transcriptie

1 Bijlage 12: Top 5 bewonersavonden + beeldverslag

2 nummer naam straat huisnr kern thema coordinaat x coordinaat y datering bron toelichting Top5.001 Walstraat Walstraat n.v.t. Emmen weg en vervoer bewonersavond De Walstraat is één van de oudste wegen in Emmermeer. Top5.002 Galgenberg n.v.t. n.v.t. Emmen religie bewonersavond Top5.003 Oude haven Melkweg bij 69 Westenesch waterbeheer bewonersavond Haven in Westenesch aan het Oranjekanaal Top5.004 Jodenkerkhof Heirweg n.v.t. Westenesch religie bewonersavond Tussen 1885 en 1915 hadden de Emmer joden de beschikking over een eigen begraafplaats aan het Oranjekanaal tussen Westenesch en Noordbarge. Top5.005 Emmerschans Rondweg bij 98 Emmen defensie /1800 bewonersavond De Emmerschans is een eenvoudig, rechthoekig verdedigingswerk en dateert in haar huidige staat uit 1799/1800. De Schans ligt aan de rand van de Hondsrug, op de grens van zand en veen en controleerde de route over de Emmerdijk tussen Emmen en Roswinkel. Top5.006 Jodenkerkhof Insulindeplantsoen 46 Emmen religie bewonersavond Rond 1840 vestigden de eerste joodse handelaren zich in de turfkolonie Emmen. In 1915 werd achter de synagoge aan de Julianastraat een begraafplaats in gebruik genomen Top5.007 Schimmer es Schimmer es n.v.t. Emmen landbouw en ontginning bewonersavond De Schimmer es, het gebied ten westen van het centrum van Emmen in het zuiden begrensd door de Emerweg en in het noorden door de Sluisvierweg, werd in De Ijzertijd al gebruikt om gewassen op de verbouwen. Top5.008 Spoordijk n.v.t. n.v.t. Emmen weg en vervoer bewonersavond Tussen Veendam en Emmen heeft vroeger al een spoorlijn gelegen, die langs Stadskanaal, Gasselternijveen, Drouwen, Buinen, Exloo, Valthe en Weerdinge liep en deel uitmaakte van de nog veel langere Noord-Ooster Lokaal Spoorweg Maatschappij (NOLS). In 1905 kwam deze spoorlijn in gebruik, in 1945 maakte men een eind aan het personenvervoer en eind jaren zeventig werden de laatste lange stukken rails weggehaald. Top5.009 Ossenstal n.v.t. n.v.t. Emmen landbouw en ontginning bewonersavond Ossenstal in het Valtherbos Top5.010 Voormalig Dierentuintterein Hoofdstraat 18 Emmen sociaal-cultureel bewonersavond Top5.011 Fort voor het water n.v.t. n.v.t. Roswinkel sociaal-cultureel bewonersavond Top5.012 Voormalige smederij Roswinkelerkanaal NZ 16 Roswinkel winkel en ambacht begin 20e eeuw bewonersavond Dierenpark Emmen, tot 2004 Noorder Dierenpatk, is vanaf 1935 aangelegd op het terrein van het voormalige landgoed Willinge. De dierentuin groeide in de loop der jaren uit tot een van de belangrijkste attracties in Noord-Nederland. De dierentuin is eind 2015 gesloten. Landart van Jeroen van Westen. De naam en de wallen verwijzen naar een waarschijnlijke schans op deze plek waar echter geen spoor meer van over is. Het is aangelegd in het kader van de hermeandering van de Runde. Op de ijzeren platen is de veengeschiedenis van de streek afgebeeld. De voormalige smederij staat symbool voor de vroegere handel en nijverheid in het dorp. Boeren brachten hun machines en gereedschap voor onderhoud en reparatie. Na de paardenkeuring op de jaarlijkse paardenmarkt werden de paarden hier gebrandmerkt (gestempeld). Voor het gebouw meerden schepen aan om turf en later landbouwproducten te laden en lossen. Na de vergaande mechanisatie is de smederij in de jaren '80 gestopt. Top5.013 Kerkcomplex Stad 24 Roswinkel religie midden 18e eeuw bewonersavond Top5.014 Stolpersteine Roswinkelerstraat 129 Roswinkel sociaal-cultureel bewonersavond Het complex van kerk, pastorie en vier voormalige armenhuisjes staat voor de religieuze en sociale geschiedenis van het dorp. De kerkklok zou uit 1360 kunnen dateren. Roswinkel kende een kleine Joodse gemeenschap die tijdens WO II is gedeporteerd. Ter herinnering zijn in de Roswinkelerstraat Stolpersteine geplaatst met de namen van de weggevoerde bewoners. Top5.015 Runde n.v.t. n.v.t. Roswinkel waterbeheer bewonersavond Top5.016 Voormalige molen Roswinkelerstraat 83 Roswinkel industrie bewonersavond Top5.017 Boerderij Roswinkelerstraat 98 Roswinkel landbouw en ontginning bewonersavond Het riviertje de Runde stroomde ooit van het inmiddels drooggelegde Zwartemeer naar Ter Apel. Tijdens de grootschalige vervening en landbouw was de loop van het beekje rechtgetrokken en op sommige plekken zelfs helemaal verdwenen. Sinds 2005 is de bovenloop vanaf Roswinkel weer teruggebracht en meandert nu weer door het landschap. Vanaf 1830 heeft op deze plek een korenmolen gestaan voor het graan van de boeren uit het dorp. In 1926 brandde het gebouw af waarna de stenen gebruikt werden om de huidige schuur op deze plek te bouwen. In de schuur bouwde molenaar Willems een nieuwe, door een motor aangedreven molen die tot na WO II dienst heeft gedaan. De molensteen moet nog onder de grond van de schuur liggen. Boerderij met een voorgang en dwarsgang; de enige in Roswinkel; behoorde toe aan de vervenersfamilie Huiting Top5.018 Oranjebank Roswinkelerstraat n.v.t. Roswinkel sociaal-cultureel bewonersavond Top5.019 Buurthuis Kanaal A NZ 110 Emmer-compascuum sociaal-cultureel bewonersavond Top5.020 Klein Draaigie Hoofdkanaal Oostzijde n.v.t. Emmer-compascuum waterbeheer begin 20e eeuw bewonersavond Top5.021 Dorpscentrum Kloosterweg 40 Emmer-compascuum sociaal-cultureel e eeuw bewonersavond Top5.022 Kazerne marechausse Runde NZ Emmer-compascuum defensie begin 20e eeuw bewonersavond Opgericht ter ere van het huwelijk van pinses Juliana met prins Bernard in De bank is uit veldkeien opgemetseld die met paard en wagen uit Weerdinge werden gehaald. In 1977 afgebroken in vervallen staat. Op 5 mei 1995 ter ere van 50 jaar bevrijding Roswinkel herbouwd, opnieuw met veldkeien uit Weerdinge die op dezelfde manier werden opgehaald. De bank is vanouds een belangrijke ontmoetingsplek in het dorp, vooral voor de jeugd. De klok naast de bank is in 1977 geplaatst ter ere van 750 jarig bestaan Roswinkel. Eerste buurthuis van ZO Drenthe, opgericht ten tijde van wegkwijnende turfindustrie. Representant van de sociaal-economsche geschiedenis van het veengebied. De draaibrug in het kanaal (Klein Draaigie) is een van de weinige overblijfselen uit de tijd dat er nog volop vracht- en turfschepen over het kanaal voeren; het vormt een geheel met het kerkcomplex, dateert uit begin 20e eeuw. Het complex van RK kerk, pastorie met voormalig zusterhuis (Mariahof) staat voor de religieuze en sociale geschiedenis van het dorp. De zusters gaven les aan de kinderen van het dorp. De veenarbeiders vormden een ruw volk dat nog wel eens in opstand kwam. Om de orde en tucht te bewaren plaatste het Rijk bij de Runde een kazerne voor de marechaussee. Het vormt onderdeel van de veengeschiedenis. Top5.023 Molen Grenszicht Hoofdkanaal WZ 109 Emmer-compascuum industrie bewonersavond Top5.024 Postkantoor Kanaal A 219 Emmer-compascuum overheid en nuts bewonersavond Top5.025 Monument vliegeniers Klazienaveensestraat n.v.t. Nieuw-Dordrecht sociaal-cultureel bewonersavond Top5.026 Voormalige Hervormde kerk Vastenow 3 Nieuw-Dordrecht religie bewonersavond Top5.027 De Leegte Oranjedorpstraat n.v.t. Nieuw-Dordrecht weg en vervoer bewonersavond Top5.028 Kazerne marechausse Meester Ovingsstraat 54/55 Klazienaveen defensie begin 20e eeuw bewonersavond Top5.029 Veenkerk Scholtenskanaal OZ 62 Klazienaveen-Noord religie bewonersavond Top5.030 Koppelsluis n.v.t. n.v.t. Klazienaveen waterbeheer bewonersavond Top5.031 Hoogveenkerkhof n.v.t. n.v.t. Barger-Compascuum religie bewonersavond De molen Grenszicht is een van de meest karakteristieke plekken van het dorp, samen met de molenbiotoop. Het staat voor de vroegere kleinschalige bedrijvigheid in het dorp. Voormalig postkantoor waarvan de oude voorgevel bewaard is, evenals de klok en rode brievenbus De stoffelijke resten van ca. 40 bemanningsleden (Geallieerd en Duits) van in de omgeving neergestorte vliegtuigen zijn op het kerkhof van Nieuw-Dordrecht verzameld en met een monument herdacht. Eenvoudige zaalkerk uit 1874 met toren uit Vanaf 2016 geen religieuze functie meer, alleen huwelijk en begafenissen. Vormt vanouds het sociaal middelpunt van het dorp met veel activiteiten. Verschillende verenigingen komen er samen. Voorgenomen trace van het Oranjekanaal dat vanwege financiele en waterstaattechnische problemen nooit zo ver is gekomen. De kanaalmaatschappij had langs het trace alvast huizen gebouwd om de arbeiders te huisvesten; dit verklaart de ongewone breedte van de Leegte (betekent laagte), nu Oranjedorpstraat. Meest tastbaar overblijfsel van de mislukking van het Oranjekanaal. De veenarbeiders vormden een ruw volk dat nog wel eens in opstand kwam. Om de orde en tucht te bewaren plaatste het Rijk in Klazienaveen een kazerne voor de marechaussee. Het vormt onderdeel van de veengeschiedenis. De industrieel Scholten liet voor zijn veenarbeiders een eigen kerk bouwen met een eigen dominee, De Weerd, die uit het westen kwam en zich zeer heeft ingespannen voor verbetering van het leven van de arbeiders. De kerk is lang min of meer onafhankelijk geweest, is nu een satelliet van de kerk van Klazienaveen. Monumentale sluis in het nieuw aangelegde Koning Willem Alexanderkanaal met het hoogste verval van Drenthe Enige hoogveenkerkhof van ons land. Tussen 1876 en 1946 zijn de mensen uit het dorp hier begraven. Onlangs gerestaureerd, inclusief enkele graven. In 2016 is een expositieruimte aangelegd bij het kerkhof.

3 Top5.032 Carnaval Dam n.v.t. Barger-Compascuum sociaal-cultureel e eeuw bewonersavond Eind 19e-begin 20e eeuw vestigden zich veel Duitse boeren in ZO Drenthe. Zij brachten hun katholieke geloof mee dat maakt dat in deze regio carnaval uitgebreid wordt gevierd. Voorbeeld is Barger-Compascuum waar de deelnemers aan de optocht over de Dam lopen om gekeurd te worden. Top5.034 Kollingsveen Bladderswijk n.v.t. Oranjedorp sociaal-cultureel bewonersavond Top5.035 Halma school Oosterwijk Westzijde 56 Oranjedorp sociaal-cultureel bewonersavond De eerste huizen van Oranjedorp lagen oorspronkelijk op de hoek Oranjekanaal-Bladderswijk en heette toen Kollingsveen. Later heeft de kern van het dorp zich meer zuidelijk langs de Bladderswijk verplaatst en ging Oranjedorp heten. Hier is een grote veldkei met opschrift geplaatst om de herinnering aan het ontstaan en de oude naam Kollingsveen vast te houden. De Halmaschool is genoemd naar de eerste onderwijzer die als een soort burgemeester voor het dorp zorgde. Het was de enige school in Oranjedorp en is onlangs gesloten. Top5.036 Veldstukken n.v.t. Emmen-Rietlanden landbouw en ontginning bewonersavond In de wijk Rietlanden is een stuk groen open gehouden waarop zich een restant van het oude landschap bevindt, een rij houtwallen, waarvan de zichtlijnen in de wijk zelf doorlopen. Top5.037 Oranjekanaal n.v.t. Emmen waterbeheer bewonersavond Langs een groot deel van het Oranjekanaal dat door Emmen loopt, is het jaagpad bewaard gebleven, soms overwoekerd door struiken. Het staat voor het belang van handel en scheepvaart voor de omgeving. Top5.038 Sluis n.v.t. Emmen- Parc Sandur waterbeheer bewonersavond Vlak ten zuiden van Parc Sandur ligt een voormalige sluis. Top5.039 Zweeds monument n.v.t. n.v.t. Emmen- Parc Sandur sociaal-cultureel bewonersavond Top5.040 Zuivelfabriek Ermerweg 88b Noordbarge industrie bewonersavond Top5.041 Stoetbakken huizingsbrinkweg Noordbarge sociaal-cultureel bewonersavond Top5.042 Glooing - meeroever n.v.t. Zuidbarge landbouw en ontginning bewonersavond Top5.043 Den Oever n.v.t. Emmen landbouw en ontginning bewonersavond Top5.044 Kloosterbos Klaassensweg Schoonebeek religie bewonersavond Aan de westkant van de Grote Rietplas ligt een kanobaan met groenstructuur die Zweeds monument wordt genoemd. De voormalige melkfabriek is omgevormd tot een bedrijfsverzamelgebouw waarin ook culturele instellingen een plek vinden. Het complex vertegenwoordigt het belang van landbouw en water voor het dorp. De ligging aan het kanaal is indrukwekkend. Vroeger stond op iedere brink een oven waar brood (stoet) werd gebakken. Een ervan is herbouwd en vormt ieder tweede weekend in juni het centrum van activiteiten (brood bakken, spelen, rommelmarkt) voor de hele gemeenschap. Aan de oostkant van Zuidbarge loopt het landschap langzaam af naar het vroegere Bargermeer dat bij de aanleg van het Oranjekanaal is verdwenen. Het is een van de weinige zichtbare overblijfselen van dit grote meer. Den Oever lag vroeger op de oever van het Bargermeer. Het bos is waarschijnlijk een van de oudste van de gemeente en ook zijn enkele oude boerderijen bewaard gebleven. Samen geeft het een goed beeld van het voormalige agrarische landschap rond Emmen. Buitenpost van klooster Maria in Campis bij doorwaadbare plaats in Schoonebeekerdiep tot opheffen klooster eind 16e eeuw; waarschijnlijk een houten gebouw; alleen naam Kloosterbos overgebleven Top5.045 Luchtwachttoren n.v.t. Schoonebeek defensie bewonersavond Gebouwd in de jaren '50 tijdens de Koude Oorlog om vijandelijke vliegtuigen te observeren die onder de radar vlogen; een van twee militaire luchtwachttorens in Drenthe. Top5.046 Hekmanshaven n.v.t. Schoonebeek waterbeheer bewonersavond Top5.047 Jaknikker De Pallert 30 Schoonebeek industrie ca bewonersavond Top5.048 Monument Akkerman nabij Beekweg Schoonebeek sociaal-cultureel bewonersavond Top5.049 Zandstrooien Burg. Ossenlaan 5 Schoonebeek sociaal-cultureel bewonersavond Top5.050 Dorpenlint Oostersebos-Westersebos Schoonebeek wonen bewonersavond Top5.051 Turfcafé Kanaalweg 16 Schoonebeek industrie bewonersavond Top5.052 Oorlogsmonument Europaweg 113 Schoonebeek sociaal-cultureel bewonersavond Top5.053 Ijzeroerwinning n.v.t. Schoonebeek industrie begin 20e eeuw bewonersavond Haven aan einde Hekmansdiep, aangelegd in kader werkverschaffing in Interbellum. Gebruikt voor aanvoer van bouwmaterialen, later eerste materialen oliewinning. Gedempt in jaren '70. De jaknikker staat nog precies op de plek waar de pomp jarenlang heeft gefunctioneerd; een van de weinige zichtbare objecten van de eerste fase van de oliewinning tot het stoppen van de productie in Op de plek waar de boer Akkerman is opgepakt door de Duitsers heeft zijn zoon een monument van veldkeien opgericht. Akkerman vluchtte het veld in toen de onderduikers op zijn boerderij werden ontdekt bij een razzia. Na zijn arrestatie is nooit meer van hem vernomen. Veel boerinnen strooiden zand op de lemen vloer van de boerderij om het vuil dat naar binnen werd gelopen er makkelijker uit te kunnen vegen. Hieruit ontstond het gebruik om op zaterdagavond het zand in een bepaald patroon uit te strooien zodat de kamer mooi was voor de zondag. Zwaantje Hans-Stokmanshof is de enige plek waar deze traditie nog zichtbaar is en levend wordt gehouden. Op de hogere oevers van het Schoonebeekerdiep ontstond in de Middeleeuwen een lint van vier nederzettingen waarvan degene met de kerk uitgroeide tot het hoofddorp Schoonebeek. De andere drie - Westerse Bos, Middendorp en Oosterse Bos - hebben hun 19e-eeuwse karakter grotendeels behouden. Voormalige turfstrooiselfabriek Veldkamp die tot ver na WO II dienst heeft gedaan. In de oorlog door beide partijen beschoten als industrieel doelwit. Openbaar toegankelijk als restaurant. Monument voor omgekomen vliegtuigbemanningen die op het kerkhof zijn bijgezet, naast oudere graven. In de bodem van het Schoonebeekerdiep komt veel ijzeroer voor dat zelfs bij ploegen naar boven komt. Begin 20e eeuw tot na WO II ontstond een bescheiden industrie met ijzergieterijen die geen sporen meer heeft nagelaten. Top5.054 Aole gemientehoes Kerkeind 1 Schoonebeek overheid en nuts bewonersavond Top5.055 Graansilo Industrieweg bij 14 Veenoord landbouw en ontginning bewonersavond Top5.056 Trambrug Zijtak WZ/Vaart ZZ 74 Nieuw-Amsterdam weg en vervoer bewonersavond Top5.057 Burgemeesterswoning Van Goghstraat 4 Veenoord wonen bewonersavond Voormalig gemeentehuis van Schoonebeek, met een bomvrije BB-kelder (burgerbescherming) waar het dorpsarchief van de voormalige gemeente Schoonebeek in is ondergebracht. De graansilo is gebouwd toen al het veen was afgegraven en de grond vrijkwam voor landbouw. De boeren brachten hun graan er naartoe en namen kunstmest mee terug. Het is een markant gebouw en het enige overblijfsel van de vroegste industrie in het dorp. Het markeert het omslagpunt van de turfwinning naar een landbouweconomie. De trambrug ligt op de plek waar de tramlijn van de Dedemsvaartsche Stoomtram Maatschappij de Zijtak overstak. De lijn werd in 1947 opgeheven. De brug houdt de herinnering levend aan de bijna vijftig jaar dat de tramverbinding tussen Klazienaveen via Coevorden naar Zwolle bestond. Herenhuis, in 1873 gebouwd door J.A.W. Gratama, later burgemeester van Sleen. Aanbouw ca. 1902, thans Van Goghstraat 3. Naast burgemeester had Gratama forse belangen als vervener en hield een grote tuinderij achter zijn huis. Top5.058 Kerkhof Buter Europaweg 219 Nieuw-Schoonebeek religie ca bewonersavond Noodbegraafplaats zonder graftekens voor de inwoners van Nieuw-Schoonebeek toen ze vanaf 1824 hun doden niet meer over de grens in Twist mochten begraven. Tot 1849 in gebruik toen het dorp een eigen kerk met bgraafplaats kreeg. Tegenover het kerkhof eerst een houten (1840), later stenen kruis (1849) waar de begrafenisstoet halt hield om te bidden.

4

5 De erfgoedkaart van Emmen De gemeente Emmen laat een kaart maken waarop het belangrijkste erfgoed van de hele gemeente komt te staan. Het gaat om monumentale gebouwen en bijzondere landschappen, maar ook andere zaken als oude paden, houtwallen of waterpartijen. En niet te vergeten plekken met bijzondere gebeurtenissen of historische gebruiken. Rekening houden met erfgoed Deze kaart wordt steeds uit de kast gehaald als de gemeente ergens nieuwe ontwikkelingen mogelijk wil maken. Dan kan worden gekeken of daar cultureel erfgoed aanwezig is en plannen daarop aangepast kunnen worden. Zo kan de gemeente in haar beleid beter rekening houden met het erfgoed. Hulp van bewoners Er is natuurlijk veel bekend over het erfgoed in Emmen. Niet alles is echter in boeken of lijsten terug te vinden. Om hier achter te komen, heeft The Missing Link het bureau dat de erfgoedkaart in opdracht van de gemeente samenstelt de hulp ingeroepen van de bewoners van Emmen. Eerste helft april hebben wij op vijf locaties bijeenkomsten gehouden waarop bewoners de volgende vragen kregen voorgelegd. Welke plekken of gebouwen vindt u belangrijk voor uw buurt of dorp? Waar bent u trots op? Wat is het verhaal dat deze plekken bijzonder maakt? Erfgoed Top vijf In groepjes van vier of vijf konden de bewoners op een kaart de belangrijkste plekken en gebouwen aanwijzen. Naast een algemeen overzicht wilden we graag weten wat de deelnemers het meest belangrijk erfgoed vinden in hun omgeving. Daarom stelden zij gezamenlijk per tafel een Top vijf samen. Er kwamen veel bijzondere plekken voorbij. Sommigen waren redelijk bekend zoals molen Grenszicht in Emmer-Compascuum of het oude dierentuinterrein. Maar we hoorden ook plekken die minder in het oog springen zoals het kerkhof Buter in Nieuw-Schoonebeek, een voormalige smederij in Roswinkel en de stoetbakoven in Noordbarge. Prachtige doorkijk naar erfgoed Emmen In totaal hebben bijna zestig plekken, gebouwen en gebruiken een top vijf-notering gekregen. De lijst treft u bij dit overzicht aan. Uiteraard kan dit aantal moeiteloos worden uitgebreid. Toch geven deze zestig toppers bij elkaar al een mooi beeld van plekken van betekenis in de gemeente Emmen. Per avond hebben we een selectie van de toppers bij elkaar gezet. Het geeft een prachtig doorkijkje naar al het moois dat de gemeente Emmen te bieden heeft aan erfgoed en geschiedenis. NB. Natuurlijk blijven de andere plekken, verhalen en gebouwen uit de avonden niet onopgemerkt. Ook zij krijgen allemaal een plek op de erfgoedkaart. Onze dank gaat uit naar het Erfgoednetwerk Emmen voor de enthousiaste en deskundige ondersteuning bij de bewonersavonden. Olav Reijers en Niels van den Berg The Missing Link 20 mei 2016

6

7

8

9

10