In de frontlinie tussen hulp en recht. Studiehandleiding Methodische werkbegeleiding in de frontlinie

Transcriptie

1 In de frontlinie tussen hulp en recht Studiehandleiding Methodische werkbegeleiding in de frontlinie

2 Deze studiehandleiding Methodische werkbegeleiding hoort bij In de frontlinie tussen hulp en recht door Jacquelien de Savornin Lohman & Hannie Raaff Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Eerste druk 2001 Derde, herziene druk 2008 Uitgeverij Coutinho Postbus AH Bussum info@coutinho.nl Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever. ISBN NUR 740, 820 In de frontlinie tussen hulp en recht 2/13

3 Woord vooraf Sinds een aantal jaar gebruik ik In de frontlinie tussen hulp en recht aan het begin van het stagejaar. De eerste twee hoofdstukken zijn in eerdere leerjaren behandeld, dus die behandel ik niet uitgebreid. Wel krijgen studenten het advies de hoofdstukken nog eens goed door te nemen. De andere hoofdstukken licht ik toe in een college. Per hoofdstuk krijgen de studenten een aantal opdrachten mee om op stage uit te zoeken. Deze opdrachten worden in de trainingen behandeld. Op de Hogeschool Zuyd heeft deze werkwijze de vorm van een module. Dit document betreft de studiehandleiding bij deze module. Inhoudelijk gezien functioneert de module als methodische werkbegeleiding. Mijn ervaring is dat dit een groot succes is. De studenten vinden het heel leuk om de opdrachten op stage te maken. Een plezierig bijverschijnsel is dat collega s ook bij de frontlinie betrokken raken. Het werken in subgroepen, wat aanvankelijk mijn bedoeling was, lukte niet. In de module heb ik drie colleges en zes trainingen gepland, maar als methodische werkbegeleiding kun je aan dezelfde opdrachten meer trainingen besteden. Op deze manier komen meer studenten aan bod. Uiteraard kunnen de groepen dan niet te groot zijn. De trainingen zijn erg leuk, omdat de studenten op elkaars praktijk betrokken raken. De docent kan tijdens de trainingen zowel de rol van coach, als de rol van inhoudsdeskundige hebben. Bij de deeltijdopleiding houd ik dezelfde werkwijze aan. Het enige verschil is dat deze studenten aan het einde van de module niet alle opdrachten hoeven in te leveren, maar een paper moeten schrijven. Mocht u nog specifieke vragen hebben dan kunt u mij mailen, dan neem ik contact met u op. Met vriendelijke groet, Hannie Raaff hraaff@home.nl In de frontlinie tussen hulp en recht 3/13

4 1 Oriëntatie op de module 1.1 Inleiding en verantwoording Op diverse terreinen als justitie, sociale zekerheid en (jeugd)hulpverlening staan professionals met één been in de wereld van politiek, beleid en wetten en met het andere been in de werkelijkheid van de straat en de spreekkamer. Zij bevinden zich in de frontlinie tussen hulp en recht, en dat is ook de titel van het boek dat we gaan behandelen tijdens de methodische werkbegeleiding. De meeste studenten zijn begonnen met stage, anderen oriënteren zich nog op het vinden van een stageplaats. De stageplaatsen zullen sterk van elkaar verschillen, maar ze hebben ook een aantal zaken gemeenschappelijk en dat is dat het allemaal frontlinie-instellingen zijn, met alle mogelijkheden en moeilijkheden van dien. In deze module gaan we jullie stage-ervaringen koppelen aan de theorie, de theorie gaat hierdoor leven en jullie ervaringen op stage zullen verdiept worden. Door het uitwisselen van ervaringen met de andere studenten krijg je ook inzicht in andere werkterreinen. De komende weken gaan we alle kanten van de frontlinie bestuderen. Waarschijnlijk hebben jullie de eerste twee hoofdstukken van het boek al tijdens andere lessen behandeld. We beginnen de methodische werkbegeleiding met de verhouding tussen hulp en recht. Welke plaats hebben hulp en recht binnen de instelling en hoe verhouden ze zich tot elkaar? Hoe is het met de discretionaire ruimte van de medewerkers? Hulpverlening is gebaseerd op andere vormen van wetenschap dan het recht. Ze zijn ook nog eens gebaseerd op verschillende ethische beginselen, daar gaan we ons in verdiepen en we kijken of die ethische beginselen ook op jouw stageplek zijn terug te vinden. Synergie is het verschijnsel dat het goede van twee op zichzelf al goede zaken worden samengevoegd. Dat geeft dan een bijzondere meerwaarde en dat noemen we synergie. We gaan op zoek naar voorbeelden van synergie tussen hulp en recht in het werkveld waar je stage loopt. Om een goede professional te zijn die plezier in het werk heeft (en blijft houden) zijn bepaalde werkprincipes van belang. Sommige hebben we in eerdere modulen al besproken, we gaan er nu dieper op in. We kijken bijvoorbeeld hoe we dilemmabeslissingen nemen en hoe we ons daarvoor kunnen verantwoorden. Instellingen in de frontlinie hebben zo hun eigen problemen. Hoe zien die problemen eruit en hoe proberen instellingen binnen hun organisatie de menselijke maat terug te vinden? 1.2 Plaats van de module De module Methodische werkbegeleiding in de frontlinie maakt deel uit van de opleiding SJD en vindt plaats aan het begin van het derde studiejaar In de frontlinie tussen hulp en recht 4/13

5 1.3 Studiebelasting en EC De module bestaat uit 84 studiebelastingsuren en levert 3 EC s op. 1.4 Globale doelomschrijving De studenten leren de verbinding te leggen tussen sociale problemen in de samenleving en de dagelijkse uitvoeringspraktijk. De studenten krijgen inzicht in historische ontwikkelingen die medebepalend zijn voor de huidige dynamiek van de verzorgingsstaat/participatiesamenleving. De studenten zijn zich bewust van hun discretionaire ruimte. De studenten zijn zich ervan bewust dat de dagelijkse spanning tussen hulp en recht ook kan worden geïnterpreteerd als synergie: een bron waaruit mogelijke verbeteringen van de uitvoeringspraktijk kunnen voortkomen. De studenten leren los van hun eigen gevoel of intuïtie zich te legitimeren voor moeilijke beslissingen die ze meestal moeten nemen. Ze krijgen hiertoe noties mee uit zowel de zorg- als de rechtenethiek. De studenten leren de kracht van hun positie kennis van zowel de systeemwereld als de leefwereld van de cliënten beter te overzien en te benutten. De studenten ontwikkelen een integraal denkkader over hun beroep, waarin zij specifiekere kennis op gebied van recht, sociale wetenschappen en methodisch-agogische vakken, een plaats kunnen geven. De studenten maken kennis met andere vormen van beleidsdenken dan het vaak nog gehanteerde topdown-model. 1.5 Beginniveau en vereisten De module Werkprincipes in de frontlinie kan worden gevolgd als de andere methodiekmodules van de opleiding SJD gehaald zijn. 1.6 Werkwijze De module bestaat uit hoorcolleges, werkcolleges en trainingen. De studenten moeten zich terdege voorbereiden op de trainingen, de meeste opdrachten worden in subgroepen voorbereid. Aan het eind van iedere training wordt tijd vrijgemaakt waarin jullie de opdracht voor de volgende training kunnen plannen, taken kunnen verdelen etc. In de frontlinie tussen hulp en recht 5/13

6 1.7 Hulpmiddelen en literatuur Savornin Lohman, Jacquelien de & Hannie Raaff (2008). In de frontlinie tussen hulp en recht. derde druk. Bussum: Uitgeverij Coutinho. ISBN Aanwezigheid Het startcollege is verplicht, van de trainingen mag je er één missen. Indien een student zich niet heeft voorbereid of niet actief heeft deelgenomen aan de opdracht voor de subgroep, kan hem/ haar de toegang tot de training worden ontzegd. 1.9 Toetsing en beoordeling Tijdens de module maken de studenten opdrachten. Aan het eind van de module worden deze opdrachten beoordeeld. Eventueel kunnen de opdrachten ook in een subgroep van maximaal drie studenten worden gemaakt. De docent geeft een punt, vermenigvuldigd met het aantal deelnemers. De studenten verdelen de punten onderling. Het moet een afgerond punt zijn. Als jullie met drie studenten 22 punten krijgen, dan krijgen twee een 7 en één een 8. De studenten moeten altijd individueel hun voorbereiding en aantekeningen bewaren en meenemen naar de training. Alle leden van de subgroep moeten in staat zijn hun opdracht in de training te presenteren. Voor alle studenten geldt dat indien één of meer opdrachten onvoldoende worden beoordeeld, die opdrachten opnieuw gemaakt worden. Bij onvoldoende participatie in de lessen of een diepe onvoldoende voor de opdrachten, wordt een individueel schriftelijk tentamen afgenomen Beoordelingscriteria van de opdrachten Het praktijkgehalte: hebben de studenten goede informatie verzameld op stage? Het theoriegehalte: wordt voldoende verwezen naar de behandelde theorie in het boek? Integratie theorie en praktijk: worden theorie en praktijk goed aan elkaar gekoppeld? Gebruikmaking van bronnen uit de vakliteratuur, pers, etc. Taal, verzorging, correcte verwijzing naar bronnen Tot slot Anders dan jullie gewend zijn is de studiehandleiding kort en in de reader zitten geen interessante, actuele artikelen. Die gaan jullie zelf verzamelen. In de frontlinie tussen hulp en recht 6/13

7 2 Moduleprogramma Proloog De eerste twee hoofdstukken hebben jullie al een keer in andere lessen behandeld. Is dat niet het geval? Bestudeer ze goed en controleer op de website of je de vragen (bij het onderdeel studieopdrachten ) kunt beantwoorden. Overzicht van de leertrajecten Leertraject 1: Leertraject 2: Leertraject 3: Leertraject 4: de verhouding tussen hulp en recht rechtenethiek, zorgethiek en synergie de werkprincipes in de frontlinie de organisaties in de frontlinie In de frontlinie tussen hulp en recht 7/13

8 Leertraject 1: de verhouding tussen hulp en recht Hulp en recht zijn zo oud als de mensheid en hebben het zelfde doel: marginalisering tegengaan en integratie bevorderen. Toch zijn het verschillende praktijken. Hoe verhouden hulp en recht zich tot elkaar? Startcollege In dit college krijgen jullie een introductie in de verhouding tussen hulp en recht. Naar de PowerPointpresentatie bij hoofdstuk 3 tot en met 6 De subgroepen worden per werkveld samengesteld. Als jullie in subgroepen gaan werken maken jullie afspraken wanneer jullie bij elkaar komen. Jullie kunnen de afspraken op school maken maar ook, leuker nog, op jullie stage-instelling! Kijk meteen naar de opdracht die jullie voor de eerste training moeten maken. Voorbereiding voor training 1: de verhouding tussen hulp en recht Jullie maken een presentatie voor de komende training over de verhouding tussen hulp en recht in jullie instelling/werkveld. Pak het als volgt aan. 1 Bestudeer hoofdstuk 3. 2 Tot welk domein behoort jullie instelling? 3 Wat zijn belangrijke vaktijdschriften en kennisorganisaties in dat domein? 4 Wat is de plaats van hulp in jullie instellingen? 5 Wat is het belangrijkste rechtsgebied in dit domein en hoe verhoudt zich dat tot de hulp? 6 Kijk naar figuur 3.1. Welk deel van het werk is geprotocolliseerd en waar zit de discretionaire ruimte? 7 Praat met twee medewerkers over hun discretionaire ruimte. Zijn ze er tevreden mee? 8 Vergelijk de praktijk van je instelling met de theorie die in hoofdstuk 3 besproken is, met name in het betreffende domein. Klopt het of zie je verschillen? 9 Kijk of je in de vakpers (punt 3) nog belangrijke zaken kunt vinden die deze opdracht ondersteunen. Maak op basis van bovenstaande punten een paper van ca. drie A4. Spreek af wie in de training dit verhaal gaat presenteren. Werk je bij Bureau Sociaal Raadslieden of een Juridisch Loket? Vervang opdracht 5 door de volgende opdracht: welke domeinen kom je vaak tegen bij de problemen van de cliënten? Vervang opdracht 7 door de volgende opdracht: op sommige terreinen kan je meer voor een cliënt betekenen dan op andere. Dat heeft ook te maken met de discretionaire ruimte van andere instellingen. Geef daar twee voorbeelden van. In de frontlinie tussen hulp en recht 8/13

9 Training 1: de verhouding tussen hulp en recht Presentaties van de eerste opdracht. In de frontlinie tussen hulp en recht 9/13

10 Leertraject 2: zorgethiek, rechtenethiek en synergie Hulp en recht vormen verschillende praktijken, ook de ethische achtergrond verschilt. In dit leertraject gaan we kijken wat ethiek inhoudt en wat noties bespreken uit de zorgethiek en de rechtenethiek. Synergie ontstaat als het beste uit hulp en recht worden gecombineerd. We gaan op zoek naar voorbeelden. College: rechtenethiek, zorgethiek, synergie Naar de PowerPointpresentatie bij hoofdstuk 4 Naar het uitgeschreven college bij hoofdstuk 4 Voorbereiding voor training 2: rechtenethiek, zorgethiek Maak de volgende opdrachten. 1 Bestudeer de hoofdstukken 4 en 5. Ga voor controle naar en zoek naar de vragen die bij dit hoofdstuk horen (bij het onderdeel studieopdrachten ), daarmee kun je jezelf controleren. 2 Geef praktijkvoorbeelden van rechtsethische en zorgethische principes die op jullie stageplaats (of in dit domein) geldend zijn. 3 Hoe zouden de filosofen die in het boek behandeld worden tegen jullie praktijk aankijken? Kruip in de huid van vier filosofen. Wat zouden ze goed vinden aan de huidige gang van zaken en welke bezwaren zouden ze hebben? Subgroepen spreken af wie in de tweede training dit verhaal gaat presenteren. Training 2: rechtenethiek, zorgethiek We bespreken de opdrachten. Voorbereiding voor training 3: synergie Maak de volgende opdrachten. 1 Bestudeer hoofdstuk 6, bezoek de website en controleer of je de vragen bij dit hoofdstuk (bij het onderdeel studieopdrachten ) kunt beantwoorden. 2 Verzamel voorbeelden van synergie in de praktijk binnen de stage-instelling. 3 Verzamel voorbeelden van synergie uit de vakpers of de krant. 4 Motiveer op basis van de theorie waarom het synergie is. Welke vormen van drieslag herken je? Subgroepen spreken af wie in de training 3 dit verhaal gaat presenteren. In de frontlinie tussen hulp en recht 10/13

11 Training 3: synergie We bespreken de opdrachten. In de frontlinie tussen hulp en recht 11/13

12 Leertraject 3: de werkprincipes van de frontliniewerker Hoe zorg je er voor dat cliënten tot hun recht komen? Hoe vind je een goede balans tussen hulp en recht? We behandelen een aantal werkprincipes. College: werkprincipes in de frontlinie Naar de PowerPointpresentatie bij hoofdstuk 7 Voorbereiding voor training 4: de vertaling van werkprincipes in de praktijk Maak de volgende opdrachten. 1 Bestudeer hoofdstuk 7 2 In paragraaf 7.1 worden een paar werkprincipes genoemd. Ga een of meer collega s interviewen, leg hem/haar de betekenis van de werkprincipes uit, stuk voor stuk. Hoe belangrijk vindt hij/zij de diverse werkprincipes? Vraag naar voorbeelden. 3 Noteer individueel een paar van jouw leerdoelen die afgeleid zijn van de werkprincipes. 4 Beschrijf een casus. Kun je de termen bevinding, verhaal, inventie en situatiegrens toepassen? 5 Wat zou vanuit de instelling waar jij stage loopt een belangrijke signalering kunnen zijn? Subgroepen spreken af wie in training 4 dit verhaal gaat presenteren. Training 4: de vertaling van werkprincipes in de praktijk In deze training gaan we een paar werkprincipes bespreken en oefenen. We bespreken de diagnose volgens het principe bevinding, verhaal, inventie en situatiegrens. Voorbereiding voor training 5: het beslissingsmodel Maak de volgende opdrachten, individueel, dus niet in de subgroep. 1 Lees paragraaf 7.3 nog eens goed door. 2 Beschrijf een dilemma uit je eigen praktijk, vraag eventueel hulp aan een collega. 3 Werk nu stap voor stap het dilemmamodel door, zoals we dat in het boek met Sjoerd en Dorus hebben gedaan. Training 5: het beslissingsmodel We behandelen met elkaar een paar beslissingsmodellen. Naar de incidentmethode In de frontlinie tussen hulp en recht 12/13

13 Leertraject 4: de organisaties in de frontlinie In hoofdstuk 1 en 2 van In de fronlinie tussen hulp en recht lazen we dat de instellingen vaak machteloos zijn om sociale problemen goed aan te pakken en erger nog soms zelf onderdeel zijn van het probleem. Regelzucht, bureaucratie en onpersoonlijke afdoening zijn geen uitzondering. Wel is er op brede schaal aandacht om instellingen te verbeteren: organisaties zijn op zoek naar de menselijke maat, waarin de uitvoeringspraktijk in de spreekkamer weer centraal komt te staan. College: de organisatie Naar de PowerPointpresentatie bij hoofdstuk 8 Voorbereiding voor training 6: de organisatie 1 Lees hoofdstuk 8 en controleer op de website of je de vragen bij dit hoofdstuk (bij het onderdeel studieopdrachten ) kunt beantwoorden. 2 In paragraaf 8.3 staat een aantal dilemma s genoemd van organisaties. Zet ze op een rijtje. Nu kun je twee dingen doen. Je kunt een gesprek aanvragen met een leidinggevende, hem of haar de dilemma s voorleggen en vragen of die binnen de organisatie spelen. Op welke manier doen ze daar wat aan? Je werkt dit uit tot een interviewverslag. Het alternatief: maak een werkstuk over de dilemma s van de organisatie en wat daar aan gedaan wordt op basis van een jaarverslag, teamvergaderingen, etc. 3 In paragraaf 8.4 staan strategieën genoemd waarmee instellingen kunnen kantelen. Zoek in de tijdschriften naar voorbeelden waar instellingen proberen hun organisatie dichter bij de burger te brengen en de frontliniewerker centraal te stellen.kom met een paar voorbeelden hoe instellingen in jullie sector proberen om de praktijk meer centraal te stellen. Noteer of dat spoort met de in het boek genoemde strategieën. Training 6: de organisatie We bespreken de opdrachten over de organisatie. Als het goed is hebben jullie nog even tijd om je opdrachten netjes af te werken. Kijk in deze studiehandleiding bij paragraaf 1.10 naar de beoordelingscriteria. Zie het rooster voor de inleverdatum. In de frontlinie tussen hulp en recht 13/13