-Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer-
|
|
- Sofie Hendriks
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Klimaatverandering; wat komt er op ons af? -Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer- Het klimaat in Nederland gaat veranderen. Op dit moment is dat nog niet te merken. De huidige grillen van ons weer vallen nog binnen de bandbreedte van ons huidige klimaat. Langdurig onderzoek naar ons klimaat heeft echter wel aangetoond dat het klimaat er in de nabije toekomst anders uit ziet. In 2050 zal het weer er anders uit zien. Deze veranderingen zullen ook waarneembaar zijn in de natuur. Sommige planten of dieren kunnen bij een veranderend klimaat niet meer in Nederland overleven en schuiven noordwaarts op. Voor andere soorten wordt ons klimaat juist wel geschikt; deze soorten zullen naar Nederland migreren. Wat zijn klimaatscenario s? Hoe het klimaat in Nederland verandert, is vooral afhankelijk van de wereldwijde temperatuurstijging en van veranderingen in de stromingspatronen van de lucht in onze omgeving (West-Europa). Op basis van de meest recente resultaten van klimaatonderzoek heeft het KNMI vier klimaatscenario s voor de Nederlandse situatie gemaakt (KNMI 06 scenario s). Deze scenario s zijn beelden van een mogelijk toekomstig klimaat. Ze zijn bedoeld om verkennende studies uit te voeren naar de effecten van klimaatverandering voor bijvoorbeeld het beleid en beheer. De scenario s maken het mogelijk te anticiperen op veranderende klimatologische omstandigheden. Hoe zijn de KNMI 06 scenario s gemaakt? Het KNMI heeft de mondiale klimaatscenario s van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) uitgewerkt voor de Nederlandse situatie. Hiervoor zijn recente uitkomsten geanalyseerd van een groot aantal computermodellen die wetenschappers gebruiken om de menselijke invloed op het wereldwijde en regionale klimaat te onderzoeken. Met deze modellen kunnen bijvoorbeeld uitspraken worden gedaan over opwarming en zeespiegelstijging. Er zijn ook meetreeksen van neerslag en temperatuur uit het verleden geanalyseerd om zo uitspraken te kunnen doen over het toekomstige klimaat van Nederland. Bovendien is onderzocht hoe volgens die klimaatmodellen de luchtstroming boven West Europa verandert. Het is voor het eerst dat de uitkomsten van een scala aan mondiale en regionale klimaatmodellen en meetreeksen zijn gecombineerd. De uitkomsten van de modelberekeningen van de toekomstige temperatuurstijging op aarde verschillen onderling aanzienlijk. Dit hangt samen met onzekerheid over de toekomstige bevolkingsgroei en de economische, technologische en sociale ontwikkelingen, en de daarmee samenhangende uitstoot van broeikasgassen en stofdeeltjes. Daarnaast begrijpen we de complexe processen in het klimaatsysteem nog maar ten dele en zijn er ook grenzen aan de voorspelbaarheid van het klimaatsysteem. Om met deze onzekerheden om te gaan, heeft het KNMI uit de brede waaier van toekomstberekeningen vier verschillende oplossingen geselecteerd die voor het Nederlandse beleid het meest relevant zijn. Voor die situaties wordt een zo compleet mogelijk beeld geschetst van ons toekomstig klimaat. Deze scenario s zijn stuk voor stuk aannemelijk. Met de huidige kennis is echter niet aan te geven welk scenario het meest waarschijnlijk is. De KNMI 06 scenario s In de KNMI 06 scenario s wordt onderscheid gemaakt tussen een gematigd (G) en een warm (W) scenario. Het G scenario beschrijft een temperatuurstijging van 2 ºC in 2100 en het W scenario beschrijft een temperatuurstijging van 4 ºC in Daarnaast is een extra serie scenario s geformuleerd, de zogenaamde plus scenario s (G+ en W+). In deze scenario s wordt uitgegaan van gewijzigde circulatiepatronen in de hogere luchtlagen. Hierdoor ontstaat met name in het zomerhalfjaar een heel ander weerbeeld voor Nederland. Meer oostenwind leidt tot drogere omstandigheden. Diverse klimaatmodellen hebben aangetoond dat ook dit een reële optie is. Totaal zijn er dus vier scenario s. Onderscheidende componenten daarin zijn de temperatuur in 2100 (2 of 4 graden) en de circulatiepatronen (wel of niet gewijzigd). Figuur 1 laat de indeling van de scenario s zien voor het jaar 2050.
2 Figuur 1 - Indeling van de vier KNMI'06 scenario's. Bron: KNMI 06. Als zichtjaren gebruiken de vier scenario s het jaar Maar regelmatig wordt ook het jaar 2050 gebruikt. Voor alle scenario s geldt dan dat de bijbehorende temperatuurstijgingen halveren. Dus een scenario met een temperatuurstijging van 4 graden in 2100 leidt tot een temperatuurstijging van 2 graden in 2050, en een scenario met een temperatuurstijging van 2 graden in 2100 leidt tot een temperatuurstijging van 1 graden in In elk scenario komen een aantal kenmerken van de klimaatverandering in Nederland en omgeving naar voren: de opwarming zet door; zachte winters en warme zomers komen vaker voor; de winters worden gemiddeld natter; de extreme neerslaghoeveelheden in de winter nemen toe; de hevigheid van extreme regenbuien in de zomer neemt toe; het aantal zomerse regendagen wordt juist minder; de berekende veranderingen in het windklimaat zijn klein ten opzichte van de natuurlijke grilligheid; de zeespiegel blijft stijgen. Tabel 1 en 2 geven specifieke informatie over de mogelijke klimaatverandering voor respectievelijk het zichtjaar 2050 en 2100.
3 Tabel 1 - Klimaatverandering in Nederland rond 2050 ten opzichte van het basisjaar 1990 volgens de vier KNMI'06 klimaatscenario's. Het klimaat in het basisjaar 1990 is beschreven met gegevens van 1976 tot en met Onder winter wordt hier verstaan december, januari en februari, zomer staat gelijk aan juni, juli en augustus. Bron: KNMI 06. Tabel 2 - Klimaatverandering in Nederland rond 2100 ten opzichte van het basisjaar 1990 volgens de vier KNMI 06 klimaatscenario s. Het klimaat in het basisjaar 1990 is beschreven met gegevens van 1976 tot en met Onder winter wordt hier verstaan december, januari en februari, zomer staat gelijk aan juni, juli en augustus. Bron: KNMI 06. Figuur 2 laat in grafieken zien hoe temperatuur, neerslag, zeespiegel en windsnelheid zich ontwikkelen volgens de vier klimaatscenario s
4 Neerslag Winter Temperatuur Winter Zomer Zomer Zeespiegelstijging Windsnelheid Figuur 1 - Verandering van de verschillende klimaatparameters volgens de vier knmi'06 scenario's. Brom KNMI 06. Rivierafvoeren in de verschillende klimaatscenario s Ook rivierafvoeren worden beïnvloed door klimaatverandering (figuur 3). Het is de verwachting dat er s winters meer neerslag valt, waardoor de rivierafvoeren zullen stijgen. In de zomer zullen de afvoeren dalen, omdat er minder neerslag valt in combinatie met een grotere verdamping vanwege de temperatuurstijging. De verschillen tussen de scenario s zijn echter groot, vooral in de zomer. Bij de G+ en W+ scenario s daalt de Rijnafvoer sterk, bij de andere scenario s niet of nauwelijks. Figuur 2 - Langjarig gemiddelde Rijnaanvoer bij de KNMI'06 scenario's. Bron: Droogtestudie Nederland, Rijkswaterstaat RIZA, Gebruik van de KNMI 06 scenario s in beleid en beheer Omdat klimaatscenario s bij water- en infrastructuurbeheer de basis vormen voor adaptieve maatregelen zijn vanuit de waterschappen, provincies, gemeenten en regionale diensten van Rijkswaterstaat veel vragen gekomen over de toepassing van de KNMI 06 scenario s in het waterbeheer. In de oude situatie met de WB21 scenario s die in 2000 zijn samengesteld voor
5 de Commissie Waterbeheer 21e eeuw werd vaak voor het middenscenario gekozen ( niet te duur en niet te veel risico). Alleen voor het thema veiligheid is uitgegaan van het hoge WB21- scenario. In de nieuwe situatie met de vier KNMI 06 is er echter geen middenscenario meer. Om duidelijkheid te scheppen over de toepassing van de KNMI 06 scenario s in beleid en beheer van watersystemen zijn er in het Landelijk Bestuurlijk Overleg Water en het ontwerp- Nationaal aterplan afspraken gemaakt over het gebruik van klimaatscenario s. Voor de verwachtingen over omvang en tempo van klimaatverandering en de daaruit volgende wateropgaven hanteert het Ontwerp-Nationaal Waterplan de KNMI 2006 scenario s en de verwachtingen van de Deltacommissie voor de plausibele bovengrens op de lange termijn. Bij de keuze van het scenario speelt het maatschappelijk risico een belangrijke rol. Dat is voor veiligheid groot, voor wateroverlast veel kleiner bijvoorbeeld. Bij een lage flexibiliteit en een hoog maatschappelijk risico verdient het de voorkeur om rekening te houden met de bovengrens van de klimaatverwachtingen. Dan geldt vaak: liever voor langere tijd in één keer goed dan herhaaldelijk ingrijpen. In het Nationaal Bestuursakkoord Water Actueel (nbw-actueel) zijn voor watertekort, wateroverlast en waterkwaliteit concrete afspraken gemaakt over de te hanteren KNMI 2006 scenario s voor het op orde brengen van het watersysteem in Het scenario van de Deltacommissie met een plausibele bovengrens wijkt pas af van KNMI 2006 na 2050 en alleen voor zeespiegelstijging. Dat leidt dus voor het nbw-actueel niet tot nieuwe inzichten. Voor waterveiligheid bevat het nbw-actueel geen afspraken. Voor waterveiligheid wordt in het Nationaal Waterplan voor de Rijn de bovengrens van de maatgevende afvoer bepaald op m3/s en voor de Maas op 4600 m3/s rond Voor de kust wordt een zeespiegelstijging van 85 cm ten opzichte van 1990 gehanteerd als bovengrens voor Dit past bij de bovengrens van de KNMI 2006 scenario s Warm en Warm+. De dimensionering van niet-flexibele maatregelen voor waterveiligheid met een levensduur tot na 2050 (en die nog niet in uitvoering zijn) dient beoordeeld te worden aan de voorgestelde bovengrens van de Deltacommissie. Voor de overige beleidsthema s wordt als basis uitgegaan van de meer gematigde klimaatscenario s (Gematigd/Gematigd+). Daarvoor gelden de volgende nuanceringen: Voor regionale wateroverlast wordt gebruik gemaakt van het KNMI 2006 scenario Gematigd als ondergrens; Voor nieuw aan te leggen stedelijke locaties, bedrijventerreinen en infrastructuur én stedelijke vernieuwings- of herinrichtingsprojecten, wordt bij het ontwerpen daarvan gebruik gemaakt van de klimaatscenario s Gematigd en Warm. Gemotiveerd kan Gematigd+ worden gekozen als ondergrens vanwege aanzienlijke financiële, ruimtelijke of andere maatschappelijke gevolgen; Voor watertekorten wordt voor de aanpak op de korte termijn (tot 2015) gebruik gemaakt van het KNMI klimaatscenario Gematigd en voor de aanpak op lange termijn (vanaf 2015) uitgegaan van een bandbreedte tussen Gematigd en Gematigd+; Voor waterkwaliteitsopgaven wordt uitgegaan van het KNMI 2006 scenario Gematigd, met uitzondering van die gebieden die gevoelig zijn voor watertekorten, waarvoor ook scenario Gematigd+ wordt gebruikt voor het bepalen van de opgave. Los van bovenstaande uitgangspunten is het op projectniveau altijd verstandig gevoeligheidsanalyses uit te voeren naar alle vier de KNMI 2006 klimaatscenario s en indien van toepassing ook de plausibele bovengrens. Op basis daarvan kan desgewenst gemotiveerd worden afgeweken van de bovenstaande uitgangspunten. Bij grootschalige in één keer goed maatregelen voor de lange termijn is er een risico dat we meer geld uitgeven dan strikt noodzakelijk als de klimaatverandering minder sterk doorzet dan we nu denken. Dit overinvesteren kan worden verkleind door mogelijkheden voor het meekoppelen van doelen te benutten en multifunctioneel gebruik na te streven. Investeringen in bijvoorbeeld een dijk die robuust is uitgevoerd en tevens voor wonen, bedrijvigheid, recreatie, natuur of infrastructuur wordt benut, zijn dan in ieder geval goed besteed als de klimaatverandering meevalt.
6 Verantwoordelijkheden met betrekking tot het gebruik van klimaatscenario s Afspraken met betrekking tot het gebruik van klimaatscenario s worden gemaakt in het Landelijk Bestuurlijk Overleg Water en het Landelijk Bestuurlijk Overleg Hoogwater, respectievelijk LBOW en LBOH. Het LBOW en LBOH bestaan uit de bestuurders van het rijk, het Interprovinciaal Overleg (IPO), de Unie van Waterschappen (UvW) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). De Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat is bestuurlijk verantwoordelijk en treedt op als voorzitter van het LBOW en LBOH. Daarnaast zijn op ambtelijk niveau ook de ministeries van VROM en LNV betrokken bij de besluitvorming. De voorbereiding van de besluitvorming over het gebruik van klimaatscenario s is gedaan door een ambtelijke werkgroep. In deze groep zijn alle relevante overheidspartners vertegenwoordigd: Verkeer en Waterstaat (vertegenwoordigd door het Directoraat-Generaal Water (voorzitter) en Rijkswaterstaat), VROM, LNV, IPO, UvW en VNG. In de werkgroep zaten ook deskundigen van KNMI. Verantwoording en aanvullende informatie Websites Documentatie Toepassing klimaatscenario's in het waterbeheer en -beleid (WL Delft Hydraulics, 2007) Auteurs Ronald Rense (Rijkswaterstaat Waterdienst)
Klimaat in de 21 e eeuw
Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke
Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario
Toepassing klimaatscenario's in het waterbeheer en -beleid
Opdrachtgever: Rijkswaterstaat RIZA Toepassing klimaatscenario's in het waterbeheer en -beleid Rapport november 2007 Q4437 Opdrachtgever: Rijkswaterstaat RIZA Toepassing klimaatscenario's in het waterbeheer
Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver
Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver Inhoud 1. Aanleiding 2. Doel 3. Toelichting op scenario s 4. Onze vragen Aanleiding voor inventarisatie van wensen Nieuwe KNMI
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario
klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
KNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
KNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink
9:30 Inleiding ochtendvoorzitter Gerbrand Komen 9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s Bart van den Hurk 10:15 Constructie van scenario s voor temperatuur, neerslag en potentiele verdamping Aad
Klimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006
Klimaat in de 21 e eeuw vier scenario s voor Nederland
Postadres: Postbus 21, 373 AE De Bilt Bezoekadres: ilhelminalaan 1 Telefoon 3-22 6 911, Telefax 3-22 1 47 www.knmi.nl Meer informatie? Voor meer informatie over de nieuwe klimaatscenario s voor Nederland,
Klimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.
Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe
Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007
Deltascenario s. Deltaprogramma
Deltaprogramma Deltascenario s Verkenning van mogelijke fysieke en sociaaleconomische ontwikkelingen in de 21 ste eeuw op basis van KNMI 06- en WLO-scenario s, voor gebruik in het Deltaprogramma 2011-2012
KNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Zeespiegelmonitor 2018
Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij
Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a.
Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan Janette Bessembinder e.v.a. Opzet Waarom klimaatscenario s Bandbreedte extreme neerslag Transformatie Gebruik klimaatscenario s Klimaatscenario s Klimaatscenario
RISICOSIGNALERING Droogte
RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut IEIDING heeft invloed op de groei van planten en gewassen, op de grondwaterstanden en daarmee indirect op bijvoorbeeld energiebedrijven
Invloed van klimaatverandering op hoog- en laagwater in Vlaanderen
1 Invloed van klimaatverandering op hoog- en laagwater in Vlaanderen KU Leuven onderzocht voor het Waterbouwkundig Laboratorium van de Vlaamse Overheid en de Vlaamse Milieumaatschappij de invloed van de
ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan:
ENQUETE Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering Binnen het BSIK-programma "Klimaat voor Ruimte" (website: http://www.klimaatvoorruimte.nl/) wordt veel aandacht besteed aan de
Regionale Klimaateffectatlas
Regionale Klimaateffectatlas Projectcode MR12039 Datum Regionale Klimaateffectatlas Versie 1.0 Opdrachtgever stadsregio Rotterdam Opdrachtnemer IGWR Inleiding De stadsregio Rotterdam werkt sinds 2008 aan
Klimaat, -verandering en -scenario s
Klimaat, -verandering en -scenario s Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is klimaat en klimaatverandering Waargenomen veranderingen Klimaatscenario s Klimaatdienstverlening 1 Wat is klimaat?
De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen
De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen Geert Lenderink KNMI 26 mei 2014: presentatie KNMI14 scenario s De Basis: het 5de IPCC rapport van WG1 (2013) 1. Kennis m.b.t. globale klimaatverandering
De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX DEN HAAG T 070-456 00 00 F 070-456 11 11 Datum 4 september 2018 Onderwerp
Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater
Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater De wateraanvoer van de Rijn is laag voor de tijd van het jaar, hij bedraagt momenteel 1165 m3/s. Naar verwachting
MaxXfan Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia
Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia Geschreven door: Raymond van Benthem In opdracht van: Inleiding De jaren 1990, 1999 en 2000 voeren de lijst aan van warme jaren sinds 1901. Direct daarna
Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer
Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam
Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al.
Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al. Agenda waarom klimaatscenario s voor NL? hoe komen ze tot stand? wat veroorzaakt de spreiding in de klimaatprojecties?
Klimaatinformatie op maat. De juiste data voor elke sector
Klimaatinformatie op maat De juiste data voor elke sector Klimaatinformatie voor adaptatie De Nederlandse overheid, kennisinstellingen en bedrijven werken hard aan klimaatadaptatie: het aanpassen aan de
Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van maart 2011 Nummer LCW Droogtebericht
24 maart 2011 Nummer 2011-01 LCW Droogtebericht Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van 2011 De kans op lage afvoeren is voor de Rijn in het komende voorjaar en zomer groter
Kernboodschap: Waterbeheerders houden rekening met aanhoudende droogte
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 26 april 2011 Nummer 2011-03 Kernboodschap: Waterbeheerders houden rekening met aanhoudende droogte
Invloed van klimaatverandering op hydrologische extremen (hoog- en laagwater langs rivieren in het Vlaamse binnenland)
1 Invloed van klimaatverandering op hydrologische extremen (hoog- en laagwater langs rivieren in het Vlaamse binnenland) Op 26 augustus 2008 heeft Omar Boukhris een doctoraatsstudie verdedigd aan de K.U.Leuven
Klimaatschetsboek Nederland
Klimaatschetsboek Nederland het huidige en toekomstige klimaat De Bilt, 2009 KNMI report 223 2 Klimaatschetsboek Nederland het huidige en toekomstige klimaat De Bilt, 2009 KNMI report 223 3 Inhoudsopgave
tijdreeksen voor de toekomst
Klimaatverandering, klimaatscenario s en tijdreeksen voor de toekomst J. Bessembinder J. Beersma, KNMI Opzet presentatie Definitie klimaat en klimaatscenario s Mondiale en regionale klimaatscenario s Relatie
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen
KNMI next klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver
KNMI next klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver Inhoud 1. Totstandkoming klimaatscenario s 2. Keuzes KNMI next scenario s 3. Afstemming met gebruikers 4. Vragenronde: wensen uit beleid Klimaatscenario
Klimaateffectschetsboek Gelderland. Alterra DHV B.V. KNMI VU
Klimaateffectschetsboek Gelderland Alterra DHV B.V. KNMI VU Provincie Gelderland april 2008 2A KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK Alterra, DHV, KNMI, VU dossier : B1661.01.001 registratienummer : versie : 2 Provincie:
Klimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen
Klimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen enkele aanvullende beschouwingen prof. dr. ir. Patrick Willems K.U.Leuven Afdeling Hydraulica Toekomstig klimaat? huidig klimaat: gematigd
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving Droogtebericht Droogtebericht voor waterbeheerders, Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater In Nederland wordt
3 november 2014. Inleiding
3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte
Ministerie van Infrastructuur en Milieu
> Retouredres Postbus 20951 2500 EZ Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000 F 070-456 1111 Bestuurskern van IenM uit van de publicaties van het Intergovernmental Panel on Climate Voor wat
Klimaatverandering in Nederland
Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI o6 scenario s Klimaatverandering in Nederland 1 Inhoud Samenvatting 1 Introductie 1.1 Doel en inhoud 1.2 KNMI 06 klimaatscenario s Voorspelbaarheid
Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding
Vlaamse Klimaatconferentie: Adaptatie, 26.5.2011, Antwerpen Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding Johan Brouwers Dienst Milieurapportering - MIRA, Vlaamse Milieumaatschappij
Stedelijke wateropgave Assen. Deel 3: Aangepaste klimaatscenario s KNMI (2006)
Stedelijke wateropgave Assen Deel 3: Aangepaste klimaatscenario s KNMI (2006) 28 juni 2007 i Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Werkwijze 3 2 Klimaatscenario s KNMI 2006 4 2.1 Inleiding 4
Klimaatprojecties voor de Benelux
Klimaatprojecties voor de Benelux STUDIEDAG De Schelde in 2050 Antwerpen, 6 oktober 2004 Jules J. Beersma Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) Postbus 201 3730 AE De Bilt Nederland Tel.
Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen. & Impact op overstromingen en droogte
Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen & Impact op overstromingen en droogte Prof. dr. ir. Patrick WILLEMS KU Leuven - Afdeling Hydraulica Klimaateffecten & -impacten Klimaateffecten & -impacten
Klimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat
Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat DE ESSENTIE VAN KLIMAATVERANDERING CRASHCURSUS KLIMAATWETENSCHAP Prof. Dr. Wim Thiery INHOUD WAAROVER ZAL IK HET HEBBEN? - Wat is het klimaat? - Wat
Dijkversterking Wolferen Sprok. Veiligheidsopgave 29 augustus 2017
Dijkversterking Wolferen Sprok Veiligheidsopgave 29 augustus 2017 Welkom! 19:00 19:10: Welkom WSRL 19:10 20:10: Interactief gastcollege veiligheidsopgave door Matthijs Kok (TU Delft) 20:10 20:25: Toelichting
Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019
Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat
Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie
Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische
Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016
Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Judith ter Maat, Joachim Hunink, Marjolein Mens, Edwin Snippen Kennisdag Zoetwater
Klimaatverandering & schadelast. April 2015
Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering
Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces
Betreft Verslag klimaatatelier Goirle Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Goirle Datum 7 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen van de
Scenario s voor zeespiegelstijging. Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica
Scenario s voor zeespiegelstijging Caroline Katsman TU Delft / Vloeistofmechanica Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen Waarnemingen- wereldgemiddeld grondboringen reconstructie uit getijdestations
Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries,
Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, 28-09-2017 Opbouw 1. Context KNMI scenario s kosten en risico s 2. Effecten hittestress, droogtestress, wateroverlast
KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Impact van klimaatverandering op hydrologische extremen langs Vlaamse waterlopen
Impact van klimaatverandering op hydrologische extremen langs Vlaamse waterlopen P.Willems, O.Boukhris, J.Berlamont K.U.Leuven Afdeling Hydraulica i.s.m. KMI (P.Baguis, E.Roulin, G. Demarée) & IMDC (J.Blanckaert)
Vergelijkingsbasis. voor de. Droogtestudie Nederland
Vergelijkingsbasis voor de Droogtestudie Nederland Maart 2003 Droogtestudie Nederland Vergelijkingsbasis september 2002 10605/Br3/49/000006/001 ARCADIS Ruimte & Milieu (voorheen Resource Analysis) Lichtenauerlaan
klimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving Droogtebericht Droogtebericht voor waterbeheerders, Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater Nadat begin mei
Xplorelab. hotspot zuidplaspolder. Klimaatverandering ACHTERGRONDSTUDIE
Xplorelab hotspot zuidplaspolder Klimaatverandering ACHTERGRONDSTUDIE provincie Zuid-Holland Xplorelab 2 Inhoud Inleiding Het Klimaat Historische Klimaatverandering Toekomstige Klimaatverandering Primaire
Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af. Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014
Deltaprogramma: het werk aan onze delta is nooit af Katja Portegies Staf Deltacommissaris 11 juni 2014 1 Tot 6.70 m. onder zeeniveau 60% overstroombaar gebied, daar wonen ongeveer 9 miljoen mensen met
Klimaatscenario s. Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) HOVO klimaatscenario s
Klimaatscenario s Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) Kijken in de toekomst? Een greep uit de onzekerheden Het klimaatsysteem is te complex om te bevatten waarnemingen van alle relevante processen en feedbacks
Veelgestelde vragen Deltaprogramma Rivieren
Veelgestelde vragen Deltaprogramma Rivieren Wat is de opdracht van DPR? Deltaprogramma Rivieren (DPR) onderzoekt hoe we de inwoners van het rivierengebied in de periode tot 2100 nog beter tegen overstromingen
Naar het optimale voorkeursalternatief
Kustversterking Katwijk Naar het optimale voorkeursalternatief Veiligheidsprobleem Katwijk afslagzone (verdwijnt in zee) Tramstraat overstromingszone Veiligheidsprobleem Voorgeschiedenis: Probleem De waterkering
De IPCC-emissiescenario s
Bijlage 3 Toelichting op door de Deltacommissie gebruikte klimaatscenario s 78 Inleiding Deze bijlage heeft als doel een beknopte achtergrond te geven over klimaatscenario s en om de door de Deltacommissie
Klimaateffectschetsboek West- en Oost-Vlaanderen. In opdracht van: Provincies West- en Oost Vlaanderen Februari 2012
Klimaateffectschetsboek West- en Oost-Vlaanderen In opdracht van: Provincies West- en Oost Vlaanderen Februari 2012 Dit klimaateffectschetsboek is een co-productie van het KMI, Bodemkundige dienst van
Droogtebericht. Waterbeheerders spelen in op actuele situatie. Watermanagementcentrum Nederland. Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW)
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 9 mei 2011 Nummer 2011-05 Waterbeheerders spelen in op actuele situatie Ook in de afgelopen week is
Klimaatverandering en de afvoer van Rijn en Maas
Klimaatverandering en de afvoer van Rijn en Maas Marcel de Wit 1, Hendrik Buiteveld 2, Willem van Deursen 3, Fransizka Keller 4, Janette Bessembinder 5 De waterbeheerders in Nederland bereiden zich sinds
Klimaateffectschetsboek Zeeland. Alterra DHV B.V. KNMI VU
Klimaateffectschetsboek Zeeland Alterra DHV B.V. KNMI VU Provincie Zeeland Mei 2009 2A KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK Alterra, DHV, KNMI, VU dossier : B1661.01.001 registratienummer : versie : 1 Provincie: Zeeland
CGM/ Aanbieding onderzoeksrapport: "Crop volunteers and climate change"
Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Dhr. J.J. Atsma Postbus 30945 2500 GX Den Haag DATUM 20 september 2011 KENMERK ONDERWERP CGM/110920-02 Aanbieding onderzoeksrapport: "Crop volunteers
Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor
Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor Hans Hakvoort (HKV), Jules Beersma (KNMI), Theo Brandsma (KNMI), Rudolf Versteeg (HKV), Kees Peerdeman (Waterschap Brabantse Delta/STOWA)
E u r o p e e s w a t e r b e l e i d N a t i o n a a l W a t e r b e l e i d
B i j l a g e 1 : Beleidskader water Europees waterbeleid Kaderrichtlijn Water (KRW) De kaderrichtlijn Water richt zich op de bescherming van landoppervlaktewater, overgangswater, kustwater en grondwater.
Klimaatverandering en de afvoer van Rijn en Maas. RIZA memo: WRR/2007-006
Klimaatverandering en de afvoer van Rijn en Maas RIZA memo: WRR/2007-006 Klimaatverandering en de afvoer van Rijn en Maas Auteurs: Marcel de Wit 1, Hendrik Buiteveld 1, Willem van Deursen 2 1 Rijkswaterstaat
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
KNMI: weer, klimaat en wateroverlast in bebouwd gebied
KNMI: weer, klimaat en wateroverlast in bebouwd gebied Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is en doet het KNMI? Oorzaken wateroverlast in bebouwd gebied Waarnemen: hoe doen we dat? Waargenomen
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving
3 Aan: Geïnteresseerden Droogteberichtgeving Droogtebericht Droogtebericht voor waterbeheerders, Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater In Nederland is
Weer en water in de 21 e eeuw
Weer en water in de 21 e eeuw Een samenvatting van het derde ipcc klimaatrapport voor het Nederlandse waterbeheer Het derde klimaatrapport van het ipcc 1 Waargenomen veranderingen in de 2 e eeuw t De mondiale
Het klimaat verandert, wat nu?
Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1
KNMI next klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver
KNMI next klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver Inhoud 1. Totstandkoming klimaatscenario s 2. Keuzes KNMI next scenario s 3. Afstemming met gebruikers 4. Vragenronde: wensen uit beleid Klimaatscenario
Nadere informatie. Weersverwachting
Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 16 mei 2011 Nummer 2011-06 Droogtesituatie verandert weinig, ondanks regen De wateraanvoer van de Rijn
Urbanisatie en klimaatverandering: zowel meer droogte als meer overstromingen in Vlaanderen
Urbanisatie en klimaatverandering: zowel meer droogte als meer overstromingen in Vlaanderen prof. dr. ir. Patrick Willems KU Leuven Departement Burgerlijke Bouwkunde Afdeling Hydraulica Kasteelpark Arenberg
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh
Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Inhoud Scenario's versus verwachtingen Betrouwbaarheid Seizoensverwachtingen Klimaatmodellen
De klimaatateliers focussen zich in principe op de vier thema s uit de klimaateffectatlas: waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte.
Betreft Verslag klimaatatelier Loon op Zand Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Loon op Zand Datum 2 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen
Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen
Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland Rond 800! veenpakket / 1350! eilanden met duinenrij 3 Landwinning
KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A
KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A Hoofdstuk 2 Primaire klimaateffecten 2 PRIMAIRE KLIMAATEFFECTEN Tabel 2.1 geeft
Maak ruimte voor klimaat!
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Ministerie van Economische Zaken, Interprovinciaal
Workshop Klimaatverandering. Inhoud: pag. 2 t/m 31 : Erno Bouma Is er wat aan de hand? pag. 32 t/m 46: Jan Schreuder Vereinigte Hagel
Workshop Klimaatverandering Inhoud: pag. 2 t/m 31 : Erno Bouma Is er wat aan de hand? pag. 32 t/m 46: Jan Schreuder Vereinigte Hagel Landbouw & Klimaatsverandering, is er wat aan de hand? Indeling Klimaatsverandering:
Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor
Nieuwe neerslagstatistieken voor het waterbeheer: Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor 2015 10A In 2014 heeft het KNMI met het oog op klimaatverandering nieuwe klimaatscenario s
klimaatscenarios klimaatscenarios De KNMI 06
De KNMI 06 klimaatscenarios klimaatscenarios wat zijn ze? hoe worden ze gemaakt? waarin verschillen ze van de vorige? Bart van den Hurk, Geert Lenderink, Aad van Ulden, Janette Bessembinder, Franziska