Regionale Klimaateffectatlas

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Regionale Klimaateffectatlas"

Transcriptie

1 Regionale Klimaateffectatlas Projectcode MR12039 Datum Regionale Klimaateffectatlas Versie 1.0 Opdrachtgever stadsregio Rotterdam Opdrachtnemer IGWR

2 Inleiding De stadsregio Rotterdam werkt sinds 2008 aan de uitvoering van de Regionale Klimaatagenda gericht op de reductie van CO². In 2011 is de stadsregio een verkenning gestart om na te gaan of er aanvullend aan de Regionale Klimaatagenda behoefte is aan een Regionale Adaptatiestrategie. Uit een eerste interviewronde met regiogemeenten kwam naar voren dat er zeker behoefte was aan regionale samenwerking op dit gebied. De ambtelijke workshops en bestuurlijke excursie die vervolgens zijn georganiseerd, met als onderwerp het klimaatbestendig inrichten van de openbare ruimte, bevestigen dit beeld. De stadsregio wordt hierbij als de partij gezien die de regionale samenwerking op het gebied van klimaatadaptatie kan faciliteren. Als concrete vervolgacties zijn hierbij genoemd het benoemen van regionale speerpunten, meer inzicht verkrijgen in de effecten van klimaatverandering voor de eigen gemeente en meer kennis van te treffen maatregelen en/of adaptatiekansen. Om de regiogemeenten te ondersteunen bij het in kaart brengen van de klimaatveranderingen en daaraan gerelateerde effecten die relevant zijn voor hun eigen gemeente is op basis van bestaand kaartmateriaal de regionale klimaateffectatlas ontwikkeld voor de stadsregio Rotterdam. In de regionale klimaateffectatlas zijn kaarten opgenomen die een beeld geven van welke klimaatveranderingen en klimaateffecten zich voordoen in de stadsregio Rotterdam. KNMI klimaatscenario s Het klimaat in Nederland verandert. Hoe het verandert is vooral afhankelijk van de wereldwijde temperatuurstijging en van veranderingen in de stromingspatronen van de lucht in onze omgeving (West Europa), en daarmee samenhangende veranderingen in wind. Voor het in kaart brengen van klimaatveranderingen zijn door het KNMI in 2006 vier klimaatscenario s ontwikkeld. De klimaatscenario s zijn consistente en plausibele beelden van een mogelijk toekomstig klimaat. De toekomstbeelden die deze scenario s geven zijn op dit moment allemaal even waarschijnlijk. Achteraf terugkijkend kan pas bepaald worden welk scenario de beste weergaven van de klimaatverandering gegeven heeft. Vanuit de WUR en Alterra is op basis van de KNMI scenario s een zogenaamde klimaateffectatlas voor Nederland gemaakt 1. Voor deze regionale Klimaateffectatlas is hier dankbaar gebruik van gemaakt door voor relevante kaarten voor heel Nederland in te zomen op de regio (zie pagina 3). De KNMI klimaatscenario s zijn samengesteld op basis van de variabelen temperatuurstijging en luchtstromingspatronen (zie figuur). Twee scenario s met een gematigde temperatuurstijging, waarbij in het ene scenario de luchtstromingspatronen niet wijzigen (G) en in het andere scenario de winters zachter en natter worden door meer westenwind en de zomers warmer en droger worden door meer oostenwind (G+). En twee scenario s met een sterkere temperatuurstijging, waarbij in het ene scenario de luchtstromingspatronen niet wijzigen (W) en in het andere scenario de winters zachter en natter worden door meer westenwind en de zomers warmer en droger worden door meer oostenwind (W+). In elk van de KNMI klimaatscenario s komen een aantal dezelfde kenmerken van de klimaatverandering in Nederland en omgeving naar voren: De opwarming van Nederland zet door. Hierdoor krijgen we vaker te maken met zachte winters en warme zomers. De winters worden gemiddeld natter. Bovendien is er vaker sprake van extreme neerslaghoeveelheid. Ook in de zomer neemt de frequentie en de hevigheid van extreme regenbuien toe. Het aantal zomerse regendagen neemt echter af. De kans neemt toe dat extreem natte dagen worden afgewisseld met extreem droge periodes. De hoogte van de zeespiegel blijft voorlopig stijgen. In de winter neemt de afvoer van de grote rivieren toe. In de zomer kunnen juist lagere waterstanden voorkomen. De kans op extreme weersituaties in het algemeen neemt toe. Bijvoorbeeld in de vorm van hittegolven of extreme buien. Schematisch overzicht van de vier klimaatscenario s 1 Pagina 2 van 12

3 Opzet Regionale Klimaateffectatlas Het merendeel van de kaarten uit deze Regionale klimaateffectatlas is afkomstig uit de database van de klimaateffectatlas die door de Wageningen Universiteit is opgezet. Deze kaarten zijn uitsneden van kaarten met klimaatveranderingen die gelden voor heel Zuid-Holland, die op hun beurt weer zijn ontleend van kaarten met klimaatveranderingen voor heel Nederland. De kaarten geven een indicatie van verschillen binnen de stadsregio Rotterdam. Zie onderstaande voorbeeldkaarten. Daarnaast zijn enkel kaarten gebruikt uit het Delta DeelProgramma Rijnmond Drechtsteden 2. Van elk klimaatkenmerk worden de huidige situatie en de situatie in 2050 weergegeven. Voor de situatie in 2050 worden, waar mogelijk, twee varianten weergegeven. Deze varianten geven een indicatie van de bandbreedte van de te verwachten klimaatveranderingen. De twee varianten hebben betrekking op de twee klimaatscenario s van het KNMI met het minst en meest extreme scenario van het betreffende klimaatkenmerk. Afhankelijk van het betreffende klimaatkenmerk kunnen andere klimaatscenario s van het KNMI gepresenteerd worden (welke scenario s de extremen weergeven, hangt namelijk af van het specifieke klimaatkenmerk). De Regionale klimaateffectatlas bestaat uit twee delen. Het eerste deel omvat kaarten die inzicht verstrekken in de klimaatveranderingen die voor de stadsregio Rotterdam voorzien worden. Het tweede deel omvat kaarten die inzicht verstrekken in de effecten die de klimaatveranderingen teweeg brengen. 2 Het gaat met name om twee kaarten die ook in de begeleidende brief aan het GROM van 26 april zijn opgenomen. Pagina 3 van 12

4 DEEL 1 KAARTEN KLIMAATVERANDERINGEN Pagina 4 van 12

5 Neerslag neerslag (mm) per winterhalfjaar Momenteel valt in de stadsregio Rotterdam in de winter 425 tot 525 mm neerslag. In het zuidwesten van de stadsregio valt in de winter relatief weinig neerslag ten opzichte van het noordoosten van de stadsregio. In alle klimaatscenario s van het KNMI blijft dat verschil tussen het zuidwesten van de stadsregio en het noordoosten van de stadsregio bestaan. De winters worden wel natter in alle klimaatscenario s van het KNMI. De hoeveelheid neerslag neemt het minst toe in het G scenario. In het G scenario valt in de winter van 2050 nog steeds 425 tot 525 mm neerslag, maar een groter deel van de stadsregio bevindt zich bovenin die range. De hoeveelheid neerslag neemt het meest toe in het W+ scenario. In het W+ scenario valt in de winter van 2050 ruwweg 5% (450 tot 550 mm) meer neerslag in de stadsregio. Huidig klimaat ( ) Minst extreme toename (2050 G scenario) Meest extreme toename (2050 W+ scenario) Neerslag - neerslag (mm) per zomerhalfjaar Momenteel valt in de stadsregio Rotterdam in de zomer 375 tot 450 mm neerslag. In het zuidwesten van de stadsregio valt in de zomer relatief weinig neerslag ten opzichte van het noordoosten van de stadsregio. In alle klimaatscenario s van het KNMI blijft dat verschil tussen het zuidwesten van de stadsregio en het noordoosten van de stadsregio bestaan. Of de zomers droger of natter worden varieert per klimaatscenario van het KNMI. In het G scenario en het W scenario worden de zomers natter. De hoeveelheid neerslag neemt het meest toe in het W scenario. In dat scenario valt in de zomer van 2050 ruwweg 6% (400 tot 475 mm) meer neerslag in de stadsregio. In het G+ scenario en het W+ scenario worden de zomers juist droger. De hoeveelheid neerslag neemt het meest af in het W+ scenario. In dat scenario valt in de zomer van 2050 ruwweg 12% (325 tot 400 mm) minder neerslag in de stadsregio. Huidig klimaat ( ) Meest extreme toename (2050 W scenario) Meest extreme afname (2050 W+ scenario) Pagina 5 van 12

6 Neerslag - aantal dagen per jaar met minimaal 15mm regen Momenteel valt op 8 tot 14 dagen per jaar in de stadsregio Rotterdam veel neerslag. In het zuidwesten van de stadsregio komt dat minder vaak voor dan in het noordoosten van de stadsregio. In alle klimaatscenario s van het KNMI blijft dat verschil tussen het zuidwesten van de stadsregio en het noordoosten van de stadsregio bestaan. De frequentie van flinke neerslag neemt wel toe in alle klimaatscenario s van het KNMI. Het aantal dagen met flinke neerslag neemt het minst toe in het G+ scenario. In het G+ scenario valt in 2050 nog steeds op 8 tot 14 dagen per jaar veel neerslag, maar een groter deel van de stadsregio bevindt zich bovenin die range. Het aantal dagen met flinke neerslag neemt het meest toe in het W scenario. In het W scenario valt in 2050 ruwweg 18% (10 tot 16 dagen per jaar) vaker veel neerslag in de stadsregio. Huidig klimaat ( ) Minst extreme toename (2050 G+ scenario) Meest extreme toename (2050 W scenario) Neerslag - aantal droge dagen (minder dan 0,3 mm neerslag) per jaar Momenteel is het op 155 tot 180 dagen per jaar droog in de stadsregio Rotterdam. Aan de kust is het relatief vaker droog dan meer in het binnenland. Daarnaast is het in Lansingerland relatief vaker droog dan zuidelijker in het binnenland. In alle klimaatscenario s van het KNMI blijven deze verschillen binnen de stadsregio bestaan. Het aantal droge dagen neemt wel toe in alle klimaatscenario s van het KNMI. Het aantal droge dagen neemt het minst toe in het G scenario. In het G scenario is het in 2050 nog steeds op 155 tot 180 dagen per jaar droog, maar een groter deel van de stadsregio bevindt zich bovenin die range. Het aantal droge dagen neemt het meest toe in het W+ scenario. In dit scenario is het in tot 195 dagen per jaar droog in de stadsregio, een stijging van ruwweg 9%. Huidig klimaat ( ) Minst extreme toename (2050 G scenario) Meest extreme toename (2050 W+ scenario) Pagina 6 van 12

7 Temperatuur - aantal ijsdagen (maximum temperatuur maximaal 0 O C) per jaar Momenteel zijn er 4 tot 8 ijsdagen per jaar in de stadsregio Rotterdam. In de kuststrook komen ijsdagen wat minder voor dan meer in het binnenland. In alle klimaatscenario s van het KNMI blijft dat verschil tussen de kuststrook en de rest van de stadsregio bestaan. Het aantal ijsdagen neemt wel af in alle klimaatscenario s van het KNMI. Het aantal ijsdagen neemt het minst af in het G scenario. In het G scenario zijn er in 2050 nog 2 tot 6 ijsdagen per jaar in de stadsregio. Het aantal ijsdagen neemt het meest af in het W+ scenario. In het W+ scenario zijn er in 2050 vrijwel geen (0 tot 2 dagen per jaar) ijsdagen meer in de stadsregio. Huidig klimaat ( ) Minst extreme afname (2050 G scenario) Meest extreme afname (2050 W+ scenario) Temperatuur - aantal tropische dagen (maximum temperatuur minimaal 30 O C) per jaar Momenteel zijn er 0 tot 4 tropische dagen per jaar in de stadsregio Rotterdam. In de kuststrook komen tropische dagen wat minder voor dan meer in het binnenland. In alle klimaatscenario s van het KNMI blijft dat verschil tussen de kuststrook en de rest van de stadsregio bestaan. Het aantal tropische dagen neemt wel toe in alle klimaatscenario s van het KNMI. Het aantal tropische dagen neemt het minst toe in het G scenario (ca. 4 tot 8 tropische dagen). Het meest extreem zijn de verwachtingen in het W+ scenario. In dit scenario zijn er in 2050 vijf keer zoveel (6 tot 14 dagen per jaar) tropische dagen in de stadsregio. Huidig klimaat ( ) Minst extreme toename (2050 G scenario) Meest extreme toename (2050 W+ scenario) Pagina 7 van 12

8 DEEL 2 KAARTEN EFFECTEN VAN KLIMAATVERANDERING In het vorige deel van de Klimaateffectatlas stadsregio Rotterdam is meer inzicht verstrekt in de veranderingen in het klimaat die voor de stadsregio Rotterdam voorzien worden. In dit deel van de Regionale Klimaateffectatlas komen de effecten van veranderingen in het klimaat op de stadsregio Rotterdam aan de orde. De klimaatverandering heeft naar verwachting geen grote veranderingen in de grondwaterstand tot gevolg. Daarom zijn geen kaarten met betrekking tot de grondwaterstand opgenomen in de Klimaateffectatlas stadsregio Rotterdam. Onderwerpen die wel aan de orde komen, zijn: Waterveiligheid Wateroverlast (in termen van waterdiepte en runoff) Bodemdaling Verzilting van zoetwater inlaatpunten Warme nachten Pagina 8 van 12

9 Waterveiligheid - opgaven 3 De veiligheidsopgave in de stadsregio Rotterdam is het grootste in de Krimpenerwaard en aanvullend aan de westzijde van de Hollandsche IJssel. In de derde toetsronde van het Hoogwaterbeschermingsprogramma zijn de keringen en 80 % dijken langs beide zijden van de Hollandsche IJssel afgekeurd. De hoogte is in de huidige situatie niet een groot probleem. Door klimaatverandering en bodemdaling zullen de Hollandsche IJsseldijken op termijn echter ook te laag worden. Langs en op de dijken langs de Hollandsche IJssel staat op veel plekken bebouwing. Het versterken van deze dijken kost veel, omdat dure civieltechnische constructies moeten worden toegepast of houdt in dat veel van de bebouwing gesloopt moet worden. Overstromingsrisico s van de Krimpenerwaard zijn relatief groot, doordat de polders diep zijn en snel kunnen onderlopen. Er liggen een aantal steden met veel inwoners (bv. Krimpen aan den IJssel) en hoge economische waarden. Daardoor is het aantal slachtoffers en de schade bij een eventuele overstroming hoog. Dat wordt versterkt doordat het gebied moeilijk te evacueren is. Ook aan de westzijde van de Hollandsche IJssel zijn de risico s van een overstroming groot doordat het water er snel tot grote hoogte stijgt en er zich veel mensen en waarden bevinden. Langs de noordrand van de Nieuwe Waterweg-Nieuwe Maas (dijkring 14) is een beperkte opgave voor de dijken. De waarde en aantal mensen achter de dijk vragen echter om een hoger beschermingsniveau. Voorne-Putten kent een beperkte dijkopgave door klimaatverandering. Wel zijn er in de laatste toetsing dijken aangegeven waarbij nader onderzoek nodig is én zijn de dijken langs het Spui door erosie niet sterk genoeg meer. Ook op Voorne-Putten vraagt het aantal mensen en de waarde van het onroerend goed achter de dijken om een bezinning op het beschermingsniveau. Dat geldt speciaal voor Spijkenisse. Buitendijks gebied wordt in de regio veel gebruikt voor wonen en werken. Het gaat onder andere om de Kop van Feijenoord, het Noordereiland en Heijplaat. Deze gebieden vragen extra aandacht. De haventerreinen in de regio liggen ook grotendeels buitendijks. De haventerreinen liggen echter hoger en overstromen dus minder vaak. In buitendijkse woongebieden leidt een overstroming tot overlast en schade. Slachtoffers zijn niet te verwachten. Op IJsselmonde zijn de komende eeuw geen waterveiligheidsproblemen voorzien. Pernis en Rozenburg kennen een beperkte opgave die relatief eenvoudig met de huidige middelen (dijkversterking) op te lossen is. 3 De tekst uit deze paragraaf is overgenomen uit de begeleidende brief van het Delta Deelprogramma Rijnmond Drechtsteden aan het GROM van 26 april Pagina 9 van 12

10 Wateroverlast neerslag waterdiepte bij eens per 100 jaar voorkomende neerslag Bij neerslag kan lokaal wateroverlast ontstaan door beperkte capaciteit van het ont- en afwateringssysteem. In de onderstaande figuren is de wateroverlast weergegeven die optreedt bij extreme neerslag die eens per honderd jaar voorkomt (herhalingstijd van 1:100 jaar). In de huidige situatie staat in de stadsregio Rotterdam tot 30 mm water bij een bui die eens per honderd jaar optreedt. Binnen de stadsregio Rotterdam verschilt de wateroverlast ten gevolge van neerslag sterk. In bebouwd gebied treedt in sterkere mate wateroverlast op bij neerslag dan in onbebouwd gebied. In 2050 komen naar verwachting eens per honderd jaar zwaardere buien voor dan nu. Daardoor kan staat dan in de stadsregio tot 50 mm water bij een bui die eens per honderd jaar optreedt. Daarnaast treedt op meer locaties in de stadsregio wateroverlast op dan nu het geval is. Huidig klimaat ( ) Situatie rond 2050 (W+ scenario) Wateroverlast neerslag runoff per buurt bij 89mm neerslag op één dag In het G en W+ klimaatscenario treed naar verwachting eens per honderd jaar een bui op waarbij in één dag 89 mm neerslag naar beneden komt. Bij zulke hevige neerslag kan een deel van het water niet goed kan worden afgevoerd, Dat water stroomt af, wat wateroverlast kan veroorzaken. Op onderstaande kaart staat per buurt hoeveel mm water per m² niet direct kan worden afgevoerd. Dat gaat in de stadsregio Rotterdam tot 70 mm per m2. Huidig klimaat ( ) Pagina 10 van 12

11 Bodem bodemdaling Door ontwatering klinken kleigronden en met name veengebieden in. Momenteel daalt de bodem in de stadsregio Rotterdam tot 0,5 centimeter per jaar. De mate van bodemdaling is zeer locatiespecifiek. Deze is afhankelijk van het type bodem en de mate waarin de waterspiegel locaal verlaagd wordt. De meeste gebieden met sterkere bodemdaling bevinden zich in Capelle aan den IJssel en Lansingerland en op Voorne Putten. De mate waarin bodemdaling tot 2050 door zet, is afhankelijk van de mate waarin de ontwatering doorgezet wordt. Bij de bepaling van de potentiële bodemdaling is uitgegaan van continuering van de huidige drooglegging (peil volgt de functie), waarbij de ontwatering de bodemdaling blijft volgen. In dat geval neemt de bodemdaling toe tot deze in 2050 wel 5 centimeter per jaar kan bedragen. Huidig klimaat ( ) Situatie rond 2050 (W+ scenario) Zoet water verzilting inlaatpunten 4 Het grootste deel van het watergebruik in zuidwest Nederland wordt gebruikt voor peilhandhaving (meer dan 50%), gevolgd door doorspoeling, wateronttrekking en beregening. Het belangrijke innamepunt voor zoet water bij Bernisse levert water aan Voorne-Putten, het haven-industrieel complex en Delfland. Dit inlaatpunt is bij het meest extreme klimaatscenario omstreeks 2050 niet meer betrouwbaar genoeg om aan de vraag te voldoen. Hierdoor zullen de functies die afhankelijk zijn van zoet water, zoals de tuinbouw in Oost- en Westland en de van proceswater afhankelijk industrie in de haven, in de problemen komen tijdens droge perioden. 4 De tekst uit deze paragraaf is overgenomen uit de begeleidende brief van het Delta Deelprogramma Rijnmond Drechtsteden aan het GROM van 26 april Pagina 11 van 12

12 Warmte aantal nachten/jr met >20 o C Er is een verschil in de (nacht)temperatuur in steden en op het platteland. Boven steden kunnen zich warmte eilanden (Urban heat Islands, UHI) ontwikkelen, waarvan de sterkte voor een belangrijk deel afhankelijk is van de grootte van de stad. In de kaart met het aantal nachten per jaar dat het momenteel meer dan 20 graden is, is het UHI-effect duidelijk zichtbaar. In de stedelijke gebieden binnen de stadsregio Rotterdam is het jaarlijks 7 nachten meer dan 20 graden, terwijl dat op het platteland vrijwel niet voorkomt. In het meest extreme KNMI klimaatscenario (W+) neemt het aantal nachten dat het meer dan 20 graden is sterk toe. Het UHI-effect wordt in dat scenario nog sterker. In de stedelijke gebieden binnen de stadsregio Rotterdam is het dan jaarlijks 34 nachten meer dan 20 graden, terwijl dat op het platteland dan 10 nachten per jaar voorkomt. Huidig klimaat ( ) Situatie rond 2050 (W+ scenario) Pagina 12 van 12

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en

Nadere informatie

Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014

Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject

Nadere informatie

Klimaat in de 21 e eeuw

Klimaat in de 21 e eeuw Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke

Nadere informatie

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario

Nadere informatie

Klimaat kwetsbaarhedenkaart Haaglanden. Kans op hittestress. Kans op overstroming. Kans op wateroverlast. Kans op blauwalg

Klimaat kwetsbaarhedenkaart Haaglanden. Kans op hittestress. Kans op overstroming. Kans op wateroverlast. Kans op blauwalg Klimaat kwetsbaarhedenkaart Haaglanden Kans op hittestress Kans op overstroming Hittestress komt voor bij een periode van uitzonderlijk warm weer en wordt versterkt door het hitte-in-de-stad of urban heat

Nadere informatie

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer

Bodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1

Nadere informatie

-Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer-

-Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer- Klimaatverandering; wat komt er op ons af? -Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer- Het klimaat in Nederland gaat veranderen. Op dit moment is dat nog niet te merken. De

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke

Nadere informatie

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces Betreft Verslag klimaatatelier Goirle Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Goirle Datum 7 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen van de

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario

Nadere informatie

3 november 2014. Inleiding

3 november 2014. Inleiding 3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in

Nadere informatie

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa

Nadere informatie

Systeem Rijn-Maasmond Afsluitbaar Open

Systeem Rijn-Maasmond Afsluitbaar Open BESTAAND NIEUW DAM MET SLUIS EN/OF DOORLAATMIDDEL SYSTEEMUITBREIDING Systeem Het onderzoeksproject Afsluitbaar Open Rijnmond een eerste integrale ver kenning, onder leiding van de Technische Universiteit

Nadere informatie

Klimaatverandering in internationaal perspectief

Klimaatverandering in internationaal perspectief Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens

Nadere informatie

Waterveiligheid: van Kans naar Kans x Gevolg

Waterveiligheid: van Kans naar Kans x Gevolg Deltaprogramma Waterveiligheid: van Kans naar Kans x Gevolg Op weg naar nieuw beleid Waterveiligheid: risicobenadering Movares Middagsymposium i Meerlaagsveiligheid en Vitale infrastructuur 4 november

Nadere informatie

KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A

KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A Hoofdstuk 2 Primaire klimaateffecten 2 PRIMAIRE KLIMAATEFFECTEN Tabel 2.1 geeft

Nadere informatie

Klimaatverandering & schadelast. April 2015

Klimaatverandering & schadelast. April 2015 Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering

Nadere informatie

De klimaatateliers focussen zich in principe op de vier thema s uit de klimaateffectatlas: waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte.

De klimaatateliers focussen zich in principe op de vier thema s uit de klimaateffectatlas: waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte. Betreft Verslag klimaatatelier Waalwijk Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Waalwijk Datum 30 mei 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen van

Nadere informatie

De klimaatateliers focussen zich in principe op de vier thema s uit de klimaateffectatlas: waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte.

De klimaatateliers focussen zich in principe op de vier thema s uit de klimaateffectatlas: waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte. Betreft Verslag klimaatatelier Loon op Zand Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Loon op Zand Datum 2 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen

Nadere informatie

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces Betreft Verslag klimaatatelier Hilvarenbeek Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Hilvarenbeek Datum 9 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen

Nadere informatie

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Nationale Najaarsconferentie POP 3 Workshop Klimaatverandering en Landbouw Utrecht, 17 Nov. 2016 door Pier Vellinga Wetenschappelijk directeur Kennis

Nadere informatie

Klimaat, -verandering en -scenario s

Klimaat, -verandering en -scenario s Klimaat, -verandering en -scenario s Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is klimaat en klimaatverandering Waargenomen veranderingen Klimaatscenario s Klimaatdienstverlening 1 Wat is klimaat?

Nadere informatie

- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)

- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s) Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van

Nadere informatie

Naar veilige Markermeerdijken

Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Hoogheemraadschap Hollands Noorder kwartier versterkt 33 kilometer afgekeurde dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Tijdens de toetsronde in 2006 zijn

Nadere informatie

Overstromingen en wateroverlast

Overstromingen en wateroverlast Atlasparagraaf Overstromingen en wateroverlast 1/6 In deze atlasparagraaf herhaal je de stof van Overstromingen en wateroverlast. Je gaat extra oefenen met het waarderen van verschijnselen (vraag 4 en

Nadere informatie

9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink

9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink 9:30 Inleiding ochtendvoorzitter Gerbrand Komen 9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s Bart van den Hurk 10:15 Constructie van scenario s voor temperatuur, neerslag en potentiele verdamping Aad

Nadere informatie

Deltascenario s. Deltaprogramma

Deltascenario s. Deltaprogramma Deltaprogramma Deltascenario s Verkenning van mogelijke fysieke en sociaaleconomische ontwikkelingen in de 21 ste eeuw op basis van KNMI 06- en WLO-scenario s, voor gebruik in het Deltaprogramma 2011-2012

Nadere informatie

Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen

Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland Rond 800! veenpakket / 1350! eilanden met duinenrij 3 Landwinning

Nadere informatie

Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016

Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Judith ter Maat, Joachim Hunink, Marjolein Mens, Edwin Snippen Kennisdag Zoetwater

Nadere informatie

Onderwerp Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden; gebiedsrapportages Krimpenerwaard en Hollandsche IJssel

Onderwerp Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden; gebiedsrapportages Krimpenerwaard en Hollandsche IJssel COLLEGEVOORSTEL Onderwerp Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden; gebiedsrapportages Krimpenerwaard en Hollandsche IJssel Te besluiten om: 1. kennis te nemen van de concept-gebiedsrapportages Krimpenerwaard

Nadere informatie

Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019

Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat

Nadere informatie

Samenvatting. Klimaatverandering en bomen in de gemeente Amersfoort 5

Samenvatting. Klimaatverandering en bomen in de gemeente Amersfoort 5 Samenvatting In december 2014 hebben de Gemeente Amersfoort en Waterschap Vallei en Veluwe gezamenlijk de zogenoemde Blue Deal, waterrobuust Amersfoort ondertekend. Deze overeenkomst bevestigt de intentie

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Algemene informatie

Inhoudsopgave. Algemene informatie Algemene informatie Dit document is een informatie presentatie. In de slides zijn verwijzingen naar websites, rapporten of een andere positie in de presentatie. Klikt u op verwijzing, dan wordt u doorgelinkt.

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Droogte

RISICOSIGNALERING Droogte RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut IEIDING heeft invloed op de groei van planten en gewassen, op de grondwaterstanden en daarmee indirect op bijvoorbeeld energiebedrijven

Nadere informatie

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces Betreft Verslag klimaatatelier Gilze en Rijen Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Gilze en Rijen Datum 2 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen

Nadere informatie

ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan:

ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan: ENQUETE Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering Binnen het BSIK-programma "Klimaat voor Ruimte" (website: http://www.klimaatvoorruimte.nl/) wordt veel aandacht besteed aan de

Nadere informatie

Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1

Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1 Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1 Kaarten Waterbelangen DM: 303052 1 Wateropgaven 2015 / 2027 Kaart 1. Gebieden met een WB21 wateropgave In 2005 is een studie wateropgave uitgevoerd (conform

Nadere informatie

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen

Nadere informatie

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries,

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, 28-09-2017 Opbouw 1. Context KNMI scenario s kosten en risico s 2. Effecten hittestress, droogtestress, wateroverlast

Nadere informatie

WAAROM STEDELIJKE KLIMAATADAPTATIE?

WAAROM STEDELIJKE KLIMAATADAPTATIE? WAAROM STEDELIJKE KLIMAATADAPTATIE? 13 november 2018 waarom stedelijke klimaatadaptatie wat verandert er aan ons klimaat meer: wateroverlast hitte droogte toenemende verstedelijking, meer verharding en

Nadere informatie

Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen. & Impact op overstromingen en droogte

Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen. & Impact op overstromingen en droogte Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen & Impact op overstromingen en droogte Prof. dr. ir. Patrick WILLEMS KU Leuven - Afdeling Hydraulica Klimaateffecten & -impacten Klimaateffecten & -impacten

Nadere informatie

Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater

Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater Huidige situatie en verwachtingen voor rivierafvoeren, (water)temperaturen en grondwater De wateraanvoer van de Rijn is laag voor de tijd van het jaar, hij bedraagt momenteel 1165 m3/s. Naar verwachting

Nadere informatie

Bouwstenen. Regio Rotterdam

Bouwstenen. Regio Rotterdam Bouwstenen voor Adaptatiestrategieën in de Regio Rotterdam Werk in uitvoering Versie 11 november 2013 2 Bouwstenen voor Adaptatiestrategieën in de Regio Rotterdam Werk in uitvoering Versie 11 november

Nadere informatie

KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 18A

KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 18A Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 18A Hoofdstuk 2 Primaire klimaateffecten 2 PRIMAIRE KLIMAATEFFECTEN Tabel 2.1 geeft een schematisch overzicht

Nadere informatie

Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver

Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver Inhoud 1. Aanleiding 2. Doel 3. Toelichting op scenario s 4. Onze vragen Aanleiding voor inventarisatie van wensen Nieuwe KNMI

Nadere informatie

De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen

De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen Geert Lenderink KNMI 26 mei 2014: presentatie KNMI14 scenario s De Basis: het 5de IPCC rapport van WG1 (2013) 1. Kennis m.b.t. globale klimaatverandering

Nadere informatie

Klimaatatelier Harderwijk Werken aan een klimaatbestendig Drielanden-West. Verslag van de workshop op 14 maart 2012

Klimaatatelier Harderwijk Werken aan een klimaatbestendig Drielanden-West. Verslag van de workshop op 14 maart 2012 Klimaatatelier Harderwijk Werken aan een klimaatbestendig Drielanden-West Verslag van de workshop op 14 maart 2012 Klimaatatelier Harderwijk Werken aan een klimaatbestendig Drielanden-West Verslag van

Nadere informatie

Het Deltaprogramma. Nederland op orde: vandaag en morgen. Wim Kuijken / Bart Parmet. 7 december 2012 KNAG-Onderwijsdag

Het Deltaprogramma. Nederland op orde: vandaag en morgen. Wim Kuijken / Bart Parmet. 7 december 2012 KNAG-Onderwijsdag Het Deltaprogramma Nederland op orde: vandaag en morgen Wim Kuijken / Bart Parmet 7 december 2012 KNAG-Onderwijsdag Het Deltaprogramma Nationaal programma voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening 2

Nadere informatie

KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw

KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met

Nadere informatie

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a. Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe

Nadere informatie

Deltaprogramma Bijlage A. Samenhang in het watersysteem

Deltaprogramma Bijlage A. Samenhang in het watersysteem Deltaprogramma 2013 Bijlage A Samenhang in het watersysteem 2 Deltaprogramma 2013 Bijlage A Bijlage A Samenhang in het watersysteem Het hoofdwatersysteem van Eijsden en Lobith tot aan zee Het rivierwater

Nadere informatie

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Hitte

RISICOSIGNALERING Hitte RISICOSIGNALERING Hitte Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Hitte De temperatuur volgt een jaarlijkse cyclus die samenhangt met de zonnestand. Deze jaarlijkse cyclus is duidelijk zichtbaar

Nadere informatie

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen

Nadere informatie

SCENARIO 1 Extreme regenval teistert Friesland

SCENARIO 1 Extreme regenval teistert Friesland De werknemers van het waterschap kennen het gebied door en door en zijn op allerlei calamiteiten voorbereid. En dat moet ook! Kies een scenario en maak de bijbehorende opdrachten. Woudagemaal SCENARIO

Nadere informatie

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang

Nadere informatie

Klimaatverandering vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/82684

Klimaatverandering vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/82684 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 november 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/82684 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018

KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 Klimaatverandering: mitigatie en adaptatie Klimaatadaptatie: een voorgeschiedenis 1980s 1990 : Klimaatwetenschap

Nadere informatie

Veranderend weer en klimaatverandering

Veranderend weer en klimaatverandering Veranderend weer en klimaatverandering Mensen reageren op het weer. Trek je een T-shirt aan of wordt het een trui? Ga je met de tram omdat het regent, of neem je de fiets omdat het toch droog blijft? Is

Nadere informatie

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge

Nadere informatie

Op weg naar klimaatbewuste regio. Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland

Op weg naar klimaatbewuste regio. Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland Op weg naar klimaatbewuste regio Marcel Houtzager Hoogheemraadschap van Delfland Klimaateffecten Nederland Neerslag Het regent minder vaak 7% tot 30% Maar buien zijn heftiger! 8% tot 24% Wake-up call -

Nadere informatie

Klimaateffectschetsboek Gelderland. Alterra DHV B.V. KNMI VU

Klimaateffectschetsboek Gelderland. Alterra DHV B.V. KNMI VU Klimaateffectschetsboek Gelderland Alterra DHV B.V. KNMI VU Provincie Gelderland april 2008 2A KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK Alterra, DHV, KNMI, VU dossier : B1661.01.001 registratienummer : versie : 2 Provincie:

Nadere informatie

Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland. Willem Ligtvoet

Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland. Willem Ligtvoet Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland Willem Ligtvoet Kader: Nationale Adaptatiestrategie (begin 2016) Gevraagd: breed overzicht klimaateffecten en aangrijpingspunten voor beleid Aanvulling

Nadere informatie

Klimaat in de 21 e eeuw vier scenario s voor Nederland

Klimaat in de 21 e eeuw vier scenario s voor Nederland Postadres: Postbus 21, 373 AE De Bilt Bezoekadres: ilhelminalaan 1 Telefoon 3-22 6 911, Telefax 3-22 1 47 www.knmi.nl Meer informatie? Voor meer informatie over de nieuwe klimaatscenario s voor Nederland,

Nadere informatie

Wadden in tijden van Klimaatverandering

Wadden in tijden van Klimaatverandering Wadden in tijden van Klimaatverandering Oerol College 2018 Kunst ontmoet Wetenschap Marc van Vliet / Pier Vellinga Pier Vellinga, hgl klimaat en Water Waddenacademie; hgl. klimaatverandering VU Amsterdam

Nadere informatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie

Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie Het Deltaprogramma: een nieuwe aanpak Een goede kwaliteit van de leefomgeving is een basisvoorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat

Nadere informatie

Actueel Waterbericht Week 3 Jaar 2015

Actueel Waterbericht Week 3 Jaar 2015 Samenvatting: De gevallen neerslag van afgelopen week en met name van donderdag 8 januari heeft geleid tot verhoogde afvoeren en waterpeilen in het beheergebied van Waterschap Aa en Maas. De neerslag is

Nadere informatie

Distributiemodel, deel F

Distributiemodel, deel F Opdrachtgever: Rijkswaterstaat, RIZA, deel F Brielse Dijkring Auteur: Rudolf Versteeg Elmi van den Braak PR1640.10 april 2009 Inhoud 40 Brielse Dijkring... 40-1 40.1 Inleiding... 40-1 40.2 Gebiedsbeschrijving...

Nadere informatie

Droogtemonitor. Watermanagementcentrum Nederland. Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) 28 juli 2015 Nummer 2015-9

Droogtemonitor. Watermanagementcentrum Nederland. Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) 28 juli 2015 Nummer 2015-9 Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtemonitor 28 juli 2015 Nummer 2015-9 Droogte iets afgenomen na neerslag Door de recente neerslag in Nederland

Nadere informatie

Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding

Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding Vlaamse Klimaatconferentie: Adaptatie, 26.5.2011, Antwerpen Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding Johan Brouwers Dienst Milieurapportering - MIRA, Vlaamse Milieumaatschappij

Nadere informatie

Droge voeten voor Sint-Oedenerode. Informatieavond 12 december 2018

Droge voeten voor Sint-Oedenerode. Informatieavond 12 december 2018 Droge voeten voor Sint-Oedenerode Informatieavond 12 december 2018 Informatie-avond 19.30u Welkom (Rob van Veen) 19.40u Kansen benutten (wethouder Harry van Rooijen) 19.50u Opgave waterschap (lid DB Jac

Nadere informatie

Gevolgen van klimaatverandering voor Nederland

Gevolgen van klimaatverandering voor Nederland Gastcollege door Sander Brinkman Haagse Hogeschool Climate & Environment 4 september 2008 Introductie Studie Bodem, Water en Atmosfeer, Wageningen Universiteit Beroepsvoorbereidendblok UNFCCC CoP 6, Den

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. De gemeente Renkum Manon Wille Projectmanager Water

Klimaatadaptatie. De gemeente Renkum Manon Wille Projectmanager Water 31-5-2016 Klimaatadaptatie Manon Wille Projectmanager Water De gemeente Renkum Ligt aan de Rijn, op de zuidflank van de Veluwe Ligt tussen Wageningen en Arnhem 32.000 inwoners 6 dorpen Veel natuur Weinig

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Manon Wille Projectmanager Water

Klimaatadaptatie. Manon Wille Projectmanager Water Klimaatadaptatie Manon Wille Projectmanager Water De gemeente Renkum Ligt aan de Rijn, op de zuidflank van de Veluwe Ligt tussen Wageningen en Arnhem 32.000 inwoners 6 dorpen Veel natuur Weinig landbouw

Nadere informatie

Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen.

Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het zich meestal ergens voordoet, maar ben je bijvoorbeeld in Spanje kan het ook best regenen. Samenvatting door Annique 1350 woorden 16 mei 2015 7,3 333 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Klimaten Paragraaf 2.2 Weer en klimaat Klimaat is een beschrijving van het weer zoals het

Nadere informatie

Klimaatatelier Wijchen Werken aan een klimaatbestendig Huurlingsedam. Verslag van de workshop op 3 april 2012

Klimaatatelier Wijchen Werken aan een klimaatbestendig Huurlingsedam. Verslag van de workshop op 3 april 2012 Klimaatatelier Wijchen Werken aan een klimaatbestendig Huurlingsedam Verslag van de workshop op 3 april 2012 Klimaatatelier Wijchen Werken aan een klimaatbestendig Huurlingsedam Verslag van de workshop

Nadere informatie

Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van maart 2011 Nummer LCW Droogtebericht

Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van maart 2011 Nummer LCW Droogtebericht 24 maart 2011 Nummer 2011-01 LCW Droogtebericht Verwachtingen voor afvoeren, neerslag en temperaturen in de zomer van 2011 De kans op lage afvoeren is voor de Rijn in het komende voorjaar en zomer groter

Nadere informatie

Grondwaterstanden juni 2016

Grondwaterstanden juni 2016 Grondwaterstanden juni 2016 Kennisvraag: In beeld brengen van de grondwatersituatie zoals die buiten geweest is. Antwoord: op vrijwel alle meetlocaties waar analyse mogelijk was komt de maximale waterstand

Nadere informatie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie

Voorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische

Nadere informatie

Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Van mogelijke naar kansrijke strategieën. Uitwerking in gebiedsproces Hollandsche IJssel.

Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Van mogelijke naar kansrijke strategieën. Uitwerking in gebiedsproces Hollandsche IJssel. Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden Van mogelijke naar kansrijke strategieën Uitwerking in gebiedsproces Hollandsche IJssel Steven Krol Opbouw presentatie 1. Aanleiding 2. Hollandsche IJssel en de provincie:

Nadere informatie

Toenemende bebouwing in het gebied en veranderingen van het klimaat vragen om een aanpassing van het

Toenemende bebouwing in het gebied en veranderingen van het klimaat vragen om een aanpassing van het Nieuwsbrief 1, februari 2007 Waterbeheer Putten Werken aan schoon en voldoende water op Putten Waterschap Hollandse Delta gaat de komende jaren de waterhuishoudkundige situatie op het eiland Putten verbeteren.

Nadere informatie

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007

Nadere informatie

Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden

Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden Verslag deelsessies Extra ROROR 16 juli 2013 Tijdens het extra ROROR op 16 juli over het Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden zijn per deelgebied de volgende onderwerpen

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Zware regen

RISICOSIGNALERING Zware regen RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING staat meestal synoniem voor een extreme hoeveelheid neerslag en kan in Nederland het hele jaar voorkomen. In het winterhalfjaar

Nadere informatie

klimaatverandering Planet

klimaatverandering Planet klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn

Nadere informatie

Deltaprogramma Waddengebied. Deltaprogramma 2012 Probleemanalyse Waddengebied

Deltaprogramma Waddengebied. Deltaprogramma 2012 Probleemanalyse Waddengebied Deltaprogramma Waddengebied Deltaprogramma 2012 Probleemanalyse Waddengebied Colofon Deltaprogramma Waddengebied Nieuwe Uitleg 1 Den Haag PROBLEEMANALYSE DELTAPROGRAMMA WADDEN Datum 10 augustus 2011 Status

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX DEN HAAG T 070-456 00 00 F 070-456 11 11 Datum 4 september 2018 Onderwerp

Nadere informatie

Evolutie van het klimaat in België

Evolutie van het klimaat in België Hans Van de Vyver Koninklijk Meteorologisch Instituut 11 januari 2013 Introductie wetenschappelijke activiteiten MERINOVA-project: Meteorologische risico s als drijfveer voor milieukundige innovatie in

Nadere informatie

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a.

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a. Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan Janette Bessembinder e.v.a. Opzet Waarom klimaatscenario s Bandbreedte extreme neerslag Transformatie Gebruik klimaatscenario s Klimaatscenario s Klimaatscenario

Nadere informatie

het noordelijk deel (nabij de woningen) en het zuidelijk deel. Vanwege de invloed naar de omgeving is alleen het noordelijk deel beschouwd.

het noordelijk deel (nabij de woningen) en het zuidelijk deel. Vanwege de invloed naar de omgeving is alleen het noordelijk deel beschouwd. partner in bouwputadvies en grondwatertechniek 1/5 Project : HT140056 Park Waterrijk Hekelingen Datum : 1 September 2014 Betreft : Nota waterhuishouding Opsteller : M. (Marco) Zieverink, MSc Documentstatus

Nadere informatie

Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor

Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor Nieuwe neerslagstatistieken voor het waterbeheer: Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor 2015 10A In 2014 heeft het KNMI met het oog op klimaatverandering nieuwe klimaatscenario s

Nadere informatie

Rivierverruiming in een nieuw perspectief

Rivierverruiming in een nieuw perspectief Rivierverruiming in een nieuw Waterveiligheid in Nederland Nederland al honderden jaren door dijken beschermd Waterveiligheid geregeld in de wet: voldoet dijk aan vastgestelde norm In jaren negentig een

Nadere informatie

Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Bijlage A5 Deel 1. Deltaprogramma 2014

Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Bijlage A5 Deel 1. Deltaprogramma 2014 Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden Bijlage A5 Deel 1 Deltaprogramma 2014 Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden Bijlage A5 Deltaprogramma 2014 Deltaprogramma 2014 Bijlage A5 2 Inhoud Samenvatting 4 1.

Nadere informatie

Grondwaterstudie Fryslân

Grondwaterstudie Fryslân Nieuwsbrief Grondwaterstudie Fryslân Januari 2019 Terugblik en vooruitblik Een waterrijke provincie, dat is Fryslân! In de vorige nieuwsbrief vertelden we u al over het hoe en waarom van de Strategische

Nadere informatie

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen

Nadere informatie

Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn

Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn Actueel: wateroverlast in Limburg Bron vermelding: NOS Klimaatadaptatiestrategie Hellendoorn Toelichting Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) Wat doet Hellendoorn

Nadere informatie