Droge voeten in Noord-Holland

Transcriptie

1 Droge voeten in Noord-Holland Help! Het water stijgt Docentenhandleiding 1

2 Inhoudsopgave Pagina 1. Introductie 3 2. Doel en doelgroep programma 3 3. Opbouw lessen 3 4. Tijdsinvestering 4 5. Minimale inhoudelijke voorbereiding bezoek Zuiderzeemuseum 4 6. Praktische voorbereiding bezoek Zuiderzeemuseum Verdeling groepjes Begeleiding vanuit school Het programma in het museum 4 7. Lessen voor op school 6 Bijlagen: Bijlage 1 inhoud spel en antwoordmodel 14 Bijlage 2 achtergrondinformatie 37 Bijlage 3 Les 1: Live blog januari Bijlage 4 Werkblad les 1 51 Bijlage 5 Les 2 Overstromingen: persoonlijke verhalen 52 Bijlage 6 Overeenkomst bruikleen/verhuur 55 2

3 1. Introductie Deze docentenhandleiding wordt u aangeboden in het kader van de nieuwe educatiemodule Droge Voeten in Noord-Holland en sluit aan bij het educatieve programma in het Zuiderzeemuseum Help! Het water stijgt. Doelgroep zijn leerlingen van leerjaar 2-3 VO. In deze docentenhandleiding vindt u lessen die u op school kunt uitvoeren wanneer u in de klas het thema water behandelt. Deze lessen kunt u gebruiken als inhoudelijke voorbereiding op het museumbezoek, maar u kunt ze ook los hiervan inzetten, zonder het museum te bezoeken. Komt u met uw klas naar het Zuiderzeemuseum dan raden wij u aan de gehele docentenhandleiding te lezen, maar leest u in ieder geval de hoofdstukken 5 en 6. Naast Help! Het water stijgt bestaat de nieuwe watereducatie module Droge Voeten in Noord-Holland uit nog een drietal nieuwe educatieve programma s voor BO en VO. Meer over deze programma s kunt u vinden op de bijbehorende website Op deze website vindt u ook een fotogalerij met afbeeldingen die u eventueel kunt gebruiken voor de lessen op school. Het Zuiderzeemuseum heeft de module ontwikkeld in opdracht van en samenwerking met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) en in het kader van het Jaar van het Water (2012) in het Zuiderzeemuseum. Het Zuiderzeemuseum werkte voor de ontwikkeling van Help! Het water stijgt daarnaast nauw samen met Belevenisonderwijs ( Heeft u na het lezen van deze handleiding en/of na het bezoek aan het Zuiderzeemuseum nog vragen, opmerkingen of tips, neemt u dan contact op met Martine Drenth, afdeling Educatie Zuiderzeemuseum: educatie@zuiderzeemuseum.nl, Wij wensen u veel plezier en succes! 2. Doel en doelgroep programma Uit onderzoek van het HHNK is gebleken dat kinderen en jongeren vaak geen idee hebben wie onze bescherming tegen het water waarborgt en hoe. Het hoofdthema van de watereducatie module Droge Voeten in Noord-Holland is daarom toegespitst op waterveiligheid. Hoe houden we droge voeten in Noord-Holland? Hoe deden we dit vroeger en hoe zal dit gaan in de toekomst? Doel van het programma voor leerjaar 2-3 VO is: Leerlingen confronteren met de verschillende facetten en belangen van waterbeheer en hen kennis laten maken met de strijd tegen het water en de waterveiligheid in Nederland in het verleden, heden en de toekomst. De lessen op school hebben als doel de voorkennis en eigen ervaringen die leerlingen hebben met water te activeren en om gezamenlijke ervaringen op te bouwen. 3. Opbouw lessen De opbouw van de lessen bestaat uit een klassikaal gesprek als inleiding, waarna suggesties worden gedaan voor vervolgactiviteiten. Dit kunnen klassikale activiteiten zijn, maar ook activiteiten die de leerlingen in groepjes doen of individueel. 4. Tijdsinvestering Voor de klassikale gesprekken kan worden uitgegaan van maximaal 20 minuten. De vervolgactiviteiten zijn zelf in te plannen en kunnen langer of korter duren al naar gelang de beschikbare tijd en de organisatie. 3

4 5. Minimale inhoudelijke voorbereiding bezoek Zuiderzeemuseum Indien u naar het museum komt en weinig ruimte in uw onderwijsprogramma heeft om voorbereidende lessen uit te voeren, vragen wij minimaal de volgende voorbereiding: Oriënteer kort met de leerlingen op: -het feit dat Noord-Holland onder zeeniveau ligt -hoe we worden beschermd tegen het water en door wie (dijken, duinen, polder, waterschap) -de term NAP (Normaal Amsterdams Peil) -het Zuiderzeemuseum U kunt hierbij gebruik maken van de achtergrondinformatie uit bijlage 3 van deze handleiding. Bereidt u hen ook voor op wat er gaat gebeuren in het museum: In het museum zullen de leerlingen met hun groepje een crisisteam vormen dat ingezet wordt bij rampenbestrijding. In dit geval betreft het de bestrijding van een watersnoodramp. In het Zuiderzeemuseum gaan ze aan de hand van een spel (app) op oefening om hun vaardigheden te testen op het gebied van waterbeheer. Tijdens de oefening zullen ze op een onverwacht moment geconfronteerd worden met een crisissituatie. Ze zullen actie moeten ondernemen om een mogelijke ramp te voorkomen. De beslissingen die ze nemen, bepalen onder andere hoe erg de ramp zal worden. 6. Praktische voorbereiding bezoek Zuiderzeemuseum 6.1 Verdeling groepjes In het museum gaan de leerlingen aan de slag in 8 groepjes van maximaal 4 leerlingen. Maakt u van tevoren op school al een indeling. Dat scheelt tijd in het museum. 6.2 Begeleiding vanuit school Zorgt u voor minimaal 3 begeleiders vanuit school om het programma in het museum te begeleiden. In het museum gaan de leerlingen zelfstandig aan de slag met het spel. Loopt u zoveel mogelijk rond om toezicht te houden en de leerlingen te helpen. Belangrijk: Het blijft ten alle tijden de verantwoordelijkheid van de school om te letten op de leerlingen en hen te corrigeren als zij zich niet aan de algemeen in een museum geldende gedragsregels houden. 6.3 Het programma in het museum Duur programma: circa 1 ½ uur Maximaal aantal leerlingen per programma: 30 In het museum vormen de leerlingen met hun groepje een crisisteam op het gebied van waterbeheer dat op oefening gaat om hun vaardigheden te testen. Dit doen zij in de vorm van een spel (app). Om dit spel te doen ontvangen ze van het museum tablets (zie onder). Tijdens deze oefening worden ze op een onverwacht moment geconfronteerd met een noodsituatie (gat in de dijk) die ze het hoofd moeten bieden. Zie voor de uitgebreide inhoud van het spel bijlage 1. Bijlage 1 is tevens het antwoordmodel voor de docent. Bij aankomst in het buitenmuseum van het Zuiderzeemuseum (bij de stadsingang of met de boot via het entreepaviljoen) wordt u opgehaald door een museumdocent. Zij deelt de tablets aan de leerlingen uit en geeft een introductie. U ontvangt maximaal 8 tablets (voor maximaal 8 groepjes van maximaal 4 leerlingen). U tekent daarnaast een bruikleenovereenkomst voor het gebruik van de tablets (zie voor een voorbeeldovereenkomst bijlage 6). 4

5 Het spel duurt 1 uur en 15 minuten. Met de museumdocent spreekt u tijd en plaats af waar u na afloop van het spel weer bij elkaar komt. Samen met de leerlingen bespreekt zij hoe ze het spel hebben gedaan en de groepjes kunnen resultaten vergelijken. U kunt hier nog dieper op ingaan terug op school aan de hand van het antwoordmodel (bijlage 1). De museumdocent neemt vervolgens de tablets weer in. 5

6 7. Lessen voor op school De 4 lessen uit dit hoofdstuk kunt u inzetten als voorbereidende en verwerkende lessen voor het museumbezoek. U kunt ze echter ook doen zonder een bezoek aan het Zuiderzeemuseum. Les 1. Er dreigt een overstroming! Live blog Doel - De leerling is zicht bewust van de gevolgen van een dreigende overstroming. - De leerling is zich bewust van maatregelen die genomen worden bij een dreigende overstroming. - De leerling heeft kennis gemaakt met verschillende instanties die actief zijn bij een dreigende overstroming. - De leerling heeft informatie opgezocht over de taken van verschillende instanties. Benodigdheden - Bijlage 4: live blog - Bijlage 5: werkblad - Pen - Computer/digibord - Internet Introductie Duur: circa 15 minuten Bespreek met de leerlingen de situatie van begin januari Weten zij zich iets te herinneren van de gebeurtenissen? Op verschillende plekken in Noord-Nederland dreigden de dijken door te breken. Wie en wat komt er allemaal bij kijken als een overstroming dreigt en er geëvacueerd moet worden? De dijken werden dag en nacht bewaakt. Zandzakken werden gebruikt om zwakke plekken in de dijken te versterken. Het waren spannende uren. Op internet werd een live blog bijgehouden. Zo konden de mensen precies volgen hoe de zaken ervoor stonden. Activiteit: live blog Duur: circa 30 minuten In bijlage 4 vindt u een samenvatting van het blog. Laat de leerlingen het blog aandachtig doorlezen en een lijst maken van maatregelen die genomen werden en door wie. U kunt hiervoor het werkblad gebruiken uit bijlage 5. Laat ze op internet (zie bronnen) uitzoeken wat de taken zijn van verschillende instanties die een belangrijke rol spelen bij een dreigende overstroming. Afsluiting Duur: circa 15 minuten. Bespreek het resultaat in kleine groepjes of klassikaal. Sluit af met de vraag wat de leerlingen hiervan geleerd hebben. 6

7 Bronnen Tips - Kijkt u samen met de leerlingen op de website Door de postcode van de school in te vullen kunt u uitvinden hoe hoog of hoe laag uw school staat ten opzichte van zeeniveau. - Op staat een spel waarbij je zelf kunt proberen een polder droog te houden. - Bekijkt u eventueel met de hele klas op het digibord filmpjes over de dreigende dijkdoorbraak bij Tolbert in Groningen. Op YouTube is veel leuks te vinden dat de les nog beeldender maakt. 7

8 Les 2. Maak een radioverslag en interview een betrokkene van een overstroming Doel - De leerling leert over belangrijke overstromingen in Nederland. - De leerling kan zich inleven in de situatie van betrokkenen. Benodigdheden - Bijlage 3: achtergrondinfo Nederland en het water - Bijlage 6: interviews met betrokkenen en link naar filmpjes - Computer/digibord - Internet - Pen - Papier Introductie Duur: circa 15 minuten aan de leerlingen of ze iets weten van grote overstromingen in Nederland in het verleden. Vertel iets over de geschiedenis van de strijd tegen water in Nederland. Zie bijlage 3. Activiteit: radioverslag en interview Duur: circa 45 minuten Laat de leerlingen de opdracht in groepjes doen. De twee filmpjes kunnen ook klassikaal bekeken worden. U kunt bepalen waar elk groepje verslag van gaat doen, maar u kunt de groepjes ook zelf een keuze laten maken uit onderstaande mogelijkheden. Vier verschillende plaatsen. Vier overstromingen. - Lees het verslag over de situatie tijdens de overstroming van 1953 in Stavenisse. - Lees het interview met de familie Visser over de overstroming op het eiland Marken in Bekijk het filmpje over de overstroming in Spakenburg in Bekijk het filmpje van het interview met de brandweerman over de overstroming in Wilnis in Opdracht: Kies één van de situaties uit en maak daarover een radioverslag waarin je een betrokkene interviewt. Spreek van tevoren met elkaar af wie de verslaggever en wie de betrokkene is en welke rol hij of zij speelt in het verhaal. Bespreek van tevoren welke vragen je wilt stellen en schrijf de vragen op. Vertel in je radioverslag eerst kort iets over de situatie. Vertel wat er is gebeurd, waar het is gebeurd en wanneer het is gebeurd. Stel degene die je wilt interviewen aan de luisteraar voor. Afsluiting Duur: circa 10 minuten Houd het radioverslag en neem het interview af. De klas is luisteraar. tot slot aan de leerlingen wat ze hiervan hebben geleerd. Tip Indien mogelijk kunt u de leerlingen de interviews ook laten afnemen in de vorm van een live tv-verslag op locatie. Bijvoorbeeld in de buurt van school of door de leerlingen kleine decors te laten bouwen in school. 8

9 Les 3. Maak een watersnoodplan We raden aan deze les na het museumbezoek te doen als verwerkende les. Doel - Leerlingen komen in aanraking met wat er allemaal moet gebeuren als er een overstroming dreigt. - Leerlingen kunnen de kennis die ze hebben opgedaan tijdens de voorbereidende lessen en het museumbezoek toepassen. Benodigdheden - Computer/digibord - internet - Pen - Papier Activiteit Duur: circa 2 uur Stel: jij bent er met een klein groepje verantwoordelijk voor om de burgers goed te informeren over wat ze moeten doen als er een overstroming dreigt of plaatsvindt. Hoe ga je dit aanpakken? Bij het overleg met je groepje zul je zien dat er al snel allerlei meningsverschillen ontstaan. Want hoe ga je de burgers infomeren? En wat ga je ze precies vertellen? Veel tijd hebben jullie niet want er zitten zwakke plekken in de dijk en een overstroming zou wel eens elk moment kunnen gebeuren! Op de volgende site kun je stapsgewijs lezen hoe je dit kunt doen. Probeer het zelf maar eens: 9

10 Les 4 Erop uit: zelfstandige onderzoeksopdrachten voor de leerlingen In deze les staan twee opdrachten waarvan het de bedoeling is dat de leerlingen ze (deels) doen in de omgeving van school. Ze moeten bijvoorbeeld ter plekke ergens onderzoek doen of iemand interviewen. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan kunnen ze het onderzoek ook op school doen door gebruik te maken van informatie van het internet en uit boeken. Interessante websites voor hun onderzoek vindt u hieronder genoemd. Deze websites kunnen ze ook gebruiken om de opdrachten die ze buiten school gaan doen mee voor te bereiden. De uitgewerkte opdrachten kunnen zij eventueel verwerken in de vorm van een presentatie in de klas. Websites: - de website van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier - op deze site kun je onder mijn waterschap het waterschap vinden van het gebied waar jij woont of waar jouw school staat. Ook kun je hier doorklikken naar de websites van alle waterschappen in Nederland. - klik op sitemap en je krijgt een overzicht van alle onderwerpen waarover je op deze site meer te weten kunt komen

11 Opdracht 1: Polders en de taken van het waterschap Bij deze opdracht doe je onderzoek naar polders en het waterschap bij jou in de buurt. Lees eerst de opdracht helemaal door voor je er aan begint. Veel succes! Een goed voorbeeld van hoe water het uiterlijk van het landschap beïnvloedt zijn polders. In Nederland zijn ongeveer 3000 polders. De plaats waar jouw school staat wordt vast ook omringd door dit typisch Nederlandse landschap. De polder hoeft zich trouwens niet altijd buiten de stad te bevinden. Delen van een stad of plaats kunnen ook een polder zijn. Ga op zoek naar polders in de plaats waar jouw school staat of daar vlak buiten. Schrijf de namen van deze polders op. Staan er nog molens in deze polders? Vroeger werden deze molens gebruikt om de polder droog te houden, maar nu zijn daar andere oplossingen voor. Vind uit waarvoor de molens die er nu nog staan tegenwoordig worden gebruikt. Waarom staan de molens er nog? Ga naar zo n molen toe en maak er een foto van. Het waterschap is er verantwoordelijk voor dat de polders bij jouw school in de buurt droog blijven en dat het landschap van de polder onderhouden wordt (de dijken, de waterwegen, gemalen etc.). Hoe heet het waterschap van het gebied waar jij woont? Interview! Interview iemand die bij het waterschap werkt. hem of haar naar het werk dat de organisatie doet. Overleg van tevoren goed welke vragen je hem/haar wilt stellen. Stel bijvoorbeeld de volgende vragen: - Wat komt er allemaal kijken bij het onderhoud van het landschap zoals de dijken, de sloten, sluizen, de wegen en vaarwegen? naar voorbeelden van het soort onderhoud dat moet worden gepleegd. - Waarom zie je bij polders hoogteverschillen in het landschap? - Hoe worden polders tegenwoordig droog gehouden? - Wat is de invloed van het water op het uiterlijk van het landschap? Zal het Nederlandse landschap in de toekomst veranderen onder invloed van water bijvoorbeeld door wateroverlast of juist watertekort? om voorbeelden. - Is het waterpeil in alle polders hetzelfde? Waarom wel/niet? En hoe zit dat met het waterpeil binnen een polder? Is dat in de hele polder hetzelfde? Waarom wel/niet? Wat voor werk voeren ze op het moment uit in de polder? Ga daar een kijkje nemen en omschrijf de werkzaamheden (geef in ieder geval 1 voorbeeld). Maak er ook foto s van. Je weet nu hoe polders tegenwoordig worden droog gehouden Ga naar de plek in een polder waar dit gebeurt en maak hier een foto van. Door het beantwoorden van de vorige vragen ben je nog meer te weten gekomen over het polderlandschap. Kies nu een plekje waar je goed uitzicht op een polderlandschap. Teken dit stukje landschap na. Laat in je tekening duidelijk die onderdelen van het landschap naar voren komen die typisch zijn voor een polderlandschap. 11

12 Opdracht 2: Klimaatverandering en overstromingen Bij deze opdracht doe je onderzoek naar klimaatverandering en overstromingen. Lees eerst de opdracht helemaal door voor je er aan begint. Veel succes! Na 1953 zijn er geen grote overstromingen meer geweest in Nederland. Toch zal de kans op overstromingen in Nederland weer toenemen door verandering van het klimaat. De temperatuur op aarde stijgt. Onderzoek het thema klimaatverandering aan de hand van de volgende onderzoeksvragen: - Hoe zal temperatuurstijging in de toekomst kunnen zorgen voor meer overstromingen in Nederland? - Wat is waarschijnlijk de oorzaak voor het opwarmen van de aarde? Licht je antwoord toe. - Waar zal in Nederland in de toekomst de grootste dreiging van overstromingen vandaan komen? Omcirkel het juiste antwoord: -de Noordzee -het IJsselmeer -de grote rivieren Licht je antwoord toe. Waarom komt juist hier de grootste dreiging vandaan?: - Kan de temperatuurstijging op aarde ook zorgen voor een watertekort? Licht je antwoord toe. - In 1995 was er sprake van grote wateroverlast in een gebied in Nederland. Zoek hier meer informatie over en geef antwoord op de volgende vragen: a. Waar vond de wateroverlast plaats? b. Waaruit bestond de wateroverlast? c. Wat was de oorzaak ervan? d. Wat deed men om mens, dier en land te beschermen? - Meestal wordt wateroverlast veroorzaakt door teveel water. Toch kan ook een tekort aan water zorgen voor overstromingen of wateroverlast. In 2003 was dit in Wilnis het geval. Zoek meer informatie over deze gebeurtenis en vind uit wat precies de oorzaak was van de wateroverlast in Wilnis. - Het ophogen en verstevigen van dijken en het wegpompen van water zal in de toekomst waarschijnlijk niet meer voldoende zijn om ons tegen wateroverlast te beschermen. Het water stijgt te snel. Daarom heeft de overheid een nieuw waterbeleid voor de 21ste eeuw opgesteld waarbij voorop staat dat water meer ruimte moet krijgen. a. Wat wordt er met ruimte voor water bedoeld? b. Hoe zou dit beleid ons kunnen beschermen tegen overstromingen? Geef voorbeelden. c. Waarom zijn sommige mensen niet zo blij met dit waterbeleid? Interview! Regel een interview met iemand die bij het waterschap werkt en probeer zo meer uit te vinden over de strijd tegen water in Nederland. Overleg van tevoren goed welke vragen je wilt stellen. Stel bijvoorbeeld de volgende vragen: 12

13 - Vroeger werden polders droog gehouden met behulp van molens. Hoe gaat dit tegenwoordig? - Wat voor werkzaamheden voert de organisatie nog meer uit om het land te beschermen tegen wateroverlast? om minstens twee voorbeelden. - In de toekomst zal Nederland dus meer met wateroverlast te maken krijgen door klimaatverandering. Merken ze daar bij de organisatie nu al iets van? En hoe speelt de organisatie daar dan op in? - In het verleden kreeg Nederland last van overstromingen doordat het land was gedaald. Daalt het land nog steeds in Nederland? Zo ja, hoe komt dit dan? - Een polder kan onder water komen te staan door te veel regenwater. Daarom is het zaak een teveel aan regenwater snel weg te pompen uit een polder. Toch kiest men er tegenwoordig vaak voor het regenwater nog enige tijd vast te houden. Waarom gebeurt dit en hoe wordt dat gedaan? - Ga naar een polder in de buurt van je school en maak foto s die je antwoorden op de voorgaande vragen illustreren. Maak bv. foto s waaruit blijkt hoe de polder wordt droog gehouden. Worden er ergens werkzaamheden uitgevoerd om het land goed te beschermen tegen het water? Ga daar naartoe en maak er foto s van. Geef bij de foto s omschrijvingen van wat er op te zien is. - Als je in het Zuiderzeemuseum bent geweest heb je gezien dat mensen vroeger op Marken in huizen op palen woonden zodat ze beschermd waren tegen de overstromingen. Worden in Nederland nu ook huizen gebouwd op zo n manier dat ze ons beschermen tegen wateroverlast en overstromingen? Licht je antwoord toe. - Na de aanleg van de Afsluitdijk zijn delen van het IJsselmeer ingepolderd. De Noordoost Polder en Flevoland werden aangelegd. Enige tijd was er sprake van dat nog meer delen van het IJsselmeer werden drooggelegd bv. door aanleg van de Markerwaard. Tegenwoordig ziet men vanwege de klimaatveranderingen ervan af om het IJsselmeer verder in te polderen. Noem twee redenen waarom het vanwege de verandering van het klimaat zo belangrijk is dat het IJsselmeer in z n huidige omvang blijft bestaan. - Wat zou jij bedenken om Nederland in de toekomst te beschermen tegen overstromingen? Je kunt je ideeën omschrijven, maar je kunt er ook voor kiezen om ze uit te tekenen of om er een maquette van te maken. 13

14 Bijlage 1: inhoud spel en antwoordmodel Uitleg puntentoekenning: 0 punten: antwoord fout 5 punten: niet het beste antwoord, maar deels goed 10 punten: beste antwoord Scherm 1: Introductie/uitleg spel Tekst Help! Het water stijgt! Zijn jullie klaar om de strijd met het water aan te gaan? Als een overstroming dreigt, moeten er snel belangrijke en moeilijke beslissingen genomen worden: is extra dijkbewaking voldoende of gaan we gelijk over tot evacuatie? Moeten leger en hulpdiensten extra paraat zijn of wachten we nog even af? Dit bepaalt een zogenaamd regionaal beleidsteam: een team dat optreedt bij een crisis zoals een dreigende overstroming. Naast de dijkgraaf (als bestuurder van het waterbeheer) nemen ook de commissaris van de koningin, de korpschef van de politie en de commandant van de brandweerregio deel. Vandaag zijn jullie het crisisteam en gaan jullie op oefening in het Zuiderzeemuseum. De oefening bestaat uit het uitvoeren van opdrachten op verschillende locaties in het museum. Weten jullie als crisisteam eigenlijk wel genoeg van waterbeheer? Om jullie vaardigheden als crisisteam nog eens extra te testen zullen jullie op een onverwacht moment geconfronteerd worden met een crisissituatie. Jullie moeten actie ondernemen om een mogelijke ramp te voorkomen. De beslissingen die jullie nemen, bepalen onder andere hoe erg de ramp zal worden. Met het beantwoorden van de vragen verdienen jullie punten. Aan het aantal punten dat je met je crisisteam behaalt, kun je zien of jouw crisisteam adequaat handelt en of Noord-Holland op jullie kan rekenen! Jullie krijgen 1 uur en 15 minuten de tijd. De tijd loopt. Nu! Scherm 2 Locatie: Monnickendam Tekst Deze rij huizen stond rond 1850 in Monnickendam. Er woonden voornamelijk gezinnen die hun bestaan vonden in de vishandel en -verwerking. Nadeel van deze huizen was dat ze buitendijks waren gebouwd. De opgehoogde straat die je aan de voorkant ziet, was de dijk. Aan de achterkant grensden de huizen direct aan de Zuiderzee. Dit betekende dat de benedenverdieping een paar maal per jaar onder water kwam te staan. De mensen die hier woonden waren gewend aan het hoge water. Hoe gingen ze er mee om? a. Als er hoog water was, namen ze meubels en beddengoed mee naar boven en gingen met het hele gezin een paar dagen op zolder wonen b. Ze namen hun vissersboot en gingen zolang een tochtje maken op de Zuiderzee c. Ze verbleven een paar dagen bij mensen in huis die binnendijks woonden d. Ze woonden op de bovenverdieping en hoefden dus niets te doen 14

15 a. 10 b. 0 c. 5 d. 0 Scherm 3 Locatie: Monnickendam Tekst In het verleden hadden Nederlanders vaker te maken met wateroverlast dan nu; de dijken waren nog niet zo hoog en stevig. Vaak had men er mee leren leven, net als de bewoners van deze huizen uit Monnickendam. Zij namen de wateroverlast voor lief vanwege de lage huur van deze buitendijkse woningen. Als men tegenwoordig buitendijks woont, is dat vaak vanwege het mooie uitzicht over het water. Het risico op wateroverlast is echter vrij groot. Moet je in dat geval ook geholpen worden? Wat zou de beste oplossing zijn voor mensen die tegenwoordig buitendijks willen wonen? Kies: en a. Drijfhuizen bouwen b. Een bootje bij elk huis c. Eigen verantwoordelijkheid: je bent op jezelf aangewezen bij wateroverlast d. Niet toestaan, woon maar achter de dijken a. 5 b. 5 c. 5 d. 10 Scherm 4 Locatie: dijkpuzzel Tekst De manier waarop een dijk wordt opgebouwd bepaalt zijn stabiliteit. Een dijk bestaat uit meerdere lagen. Nederlanders bouwen al zo n 1000 jaar dijken en sommige dijken zijn dan ook al zo oud dat we niet precies weten waaruit ze zijn opgebouwd. Van de Afsluitdijk, aangelegd tussen 1927 en 1932, weten we het wel. Maak deze puzzel van de Afsluitdijk en vind uit met welke materialen deze is gebouwd. Welk materiaal zorgt ervoor dat de dijk echt waterdicht is? 15

16 en a. Zand b. Vette klei c. Keien d. Gras e. Asfalt Punten a. 0 b. 10 c. 0 d. 0 e. 0 Scherm 5 Locatie: dijkpuzzel Tekst In Nederland zorgen Rijkswaterstaat en waterschappen ervoor dat we droge voeten houden; ze zijn onder andere verantwoordelijk voor veilige dijken en duinen. Noord-Holland boven het Noordzeekanaal valt onder het waterschap Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Het werk van het HHNK is hard nodig want Noord-Holland ligt voor een groot gedeelte onder de zeespiegel; zonder dijken en duinen zou het onder water liggen. Wieringerwerf, in de kop van Noord-Holland, ligt bijvoorbeeld wel 4 meter onder zeeniveau! Voor hoeveel kilometer dijk en duin is het HHNK verantwoordelijk? en a km b km c. 800 km a. 0 b. 10 c. 0 Scherm 6 Locatie: dijkpuzzel De dijk waar je nu op staat beschermt het museum tegen het IJsselmeer. Vaak lopen er schapen op. Misschien vandaag ook wel. 16

17 Waarom laat het Hoogheemraadschap vaak schapen op de dijk lopen? a. Schapen grazen en zo blijft het gras kort b. Schapen stampen de grond aan en dat komt de stevigheid van de dijk ten goede c. Het ziet er leuk uit voor de toeristen als er schapen op de dijk lopen a. 5 b. 10 c. 0 Scherm 7 Locatie: dijkpuzzel Tekst Loop eens heen en weer op deze dijk, tot aan de molen en terug, en bekijk wat voor bebouwing er allemaal staat direct achter de dijk. Als er hier een overstroming zou dreigen, waar zou jouw zorg als crisisteam als eerste naar uitgaan? a. de molen b. het rode bakstenen huisje op de binnenkant van de dijk c. Het reddingsboothuis a. 5 b. 10 c. 0 Toelichting: dit huisje wordt als eerste getroffen want het is op de dijk gebouwd. Bovendien is het een woning en zijn de molen en het reddingsboothuis bedrijfspanden. De molen is wel een belangrijk gebouw voor waterbeheer. Scherm 8 Locatie: dijkpuzzel Impuls op 50 seconde Telefoon van een burger: er lekt water door de dijk Tekst 17

18 Er zit een gat in de dijk! Ga met je crisisteam naar de locatie om de situatie te bekijken. Scherm 9: Locatie: crisislocatie bij de dijk Tekst Dit is de situatie: Er lekt water onder aan de dijk en de dijk is zompig. Het water staat enorm hoog: tot 10 cm onder de rand. De dijk is breed en lijkt op het eerste gezicht heel sterk. Er staat een stormachtige Noordwesten wind. Je hebt de crisislocatie geïnspecteerd. Overleg samen wat je nu verder doet. Hierna moet je een aantal keer een keuze maken uit middelen die je kunt inzetten om een mogelijke ramp te voorkomen. keuze 1 Wil je extra dijkbewaking inzetten? a. Ja b. Nee a. 10 b. 0 Scherm 10 Locatie: crisislocatie bij de dijk keuze 2 Wil je experts raadplegen? a. Ja b. Nee a. 10 b. 5 Info van de experts is binnen: Dijken worden altijd voorzien van een stevige constructie (beschoeiing) die de waterkant beschermt tegen de kracht van de golven en ervoor zorgt dat de dijk niet door en door nat wordt. Mogelijke problemen en oplossingen: -Verzadiging 18

19 Het risico bij een dijk die verzadigd is met water, is dat hij z n stevigheid verliest. Hij wordt zo sterk als een plumpudding. Oplossingen of lapwerk: Verzadigde dijken kunnen de druk op een gegeven moment niet meer aan. Zeilen aan de waterkant kunnen tijdelijk helpen. Extra belasting door verkeer op de dijk is zeer onverstandig. -Piping Zodra water door de dijk lekt bestaat er het risico dat de stroom sterker wordt en de dijkvulling meeneemt. De dijk kan dan instorten. Oplossingen of lapwerk: Piping kun je stelpen met grote hoeveelheden zandzakken en klei. Totdat er echt veel zand meekomt... -Overslag Bij stijgend water ontstaat het risico dat het uiteindelijk over de dijk heen slaat. Het stromende water kan dan de dijkbegroeiing aan de binnenkant van de dijk meenemen; de dijk wordt uitgehold. Oplossingen of lapwerk: Het effect van overslag ga je tegen met zeilen over de dijk heen, waar het water dan overheen stroomt. Scherm 11 Locatie: crisislocatie bij de dijk keuze 3 Wil je het weerbericht opvragen? a. Ja b. Nee a. 10 b. 5 Het weerbericht De wind draait tijdelijk naar west tot zuidwest, waardoor de druk bij de spuisluizen* even afneemt. Straks trekt de wind weer aan. Misschien kun je nog even spuien. Meer regen volgt over enkele uren *Een spuisluis is een sluis bedoeld om binnenwater te lozen op buitenwater en om het buitenwater te keren. Het buitenwater is hier het IJsselmeer. Scherm 12 Locatie: crisislocatie bij de dijk keuze 4 Wil je de weg afzetten voor verkeer om eventuele extra schade aan de dijk te voorkomen? 19

20 a. Ja b. Nee a. 10 b. 0 Scherm 13 Locatie: crisislocatie bij de dijk keuze 5 Wil je hulpdiensten vragen hun bezettingsgraad te maximaliseren? a. Ja b. Nee a. 10 b. 0 Scherm 14 Locatie: seinpaal Tekst De communicatiemiddelen die men vroeger ter beschikking had bij een overstroming waren een stuk eenvoudiger dan nu. Een voorbeeld is deze seinpaal. De seinpaal was het middel om mensen die verder van de dijk woonden te waarschuwen voor de hoogte wan het water. Hij bestaat uit een paal met twee uithouders waaraan een rieten bal werd opgehangen. Vind nu uit hoe deze seinpaal werkt. Wat betekende het als de rieten bal aan de onderste uithouder halverwege de paal hing? en a. Het water stroomt al over de dijken: ren voor je leven! b. Het water staat tot de kruin van de dijk: breng je bezittingen en vee naar hoger gelegen gebied! c. Sein veilig, niets aan de hand a. 0 b. 10 c. 0 20

21 Scherm 15 Locatie: seinpaal Tekst Als crisisteam moet je nu besluiten wat je over de crisissituatie naar buiten gaat brengen. De burgers willen informatie, zeker degene die staan te kijken. De pers is er ook, maar die kun je nog even negeren. Later heb je ze wel nodig. Dit is het eerste moment dat je naar buiten toe communiceert dus denk goed na over wat je wilt bereiken en het effect dat je boodschap zou kunnen hebben op het publiek. Overleg samen welke boodschap je naar buiten wilt brengen en maak een keuze: a. We zien dat er water onder uit de dijk komt: er is gevaar! b. Er is een mogelijke dreiging c. We hebben alles onder controle d. We zijn alert en nemen de lekkage serieus a. 0 b. 5 c. 0 d. 10 Scherm 16 Locatie: de seinpaal Welk advies geef je mee aan de burgers? a. wees alert b. zorg voor water, voedsel en dekens c. Je moet straks op eigen houtje het gebied verlaten d. je moet straks misschien naar zolder e. zorg dat je je mobiele telefoon constant bij je hebt f. we gaan misschien over tot een georganiseerde evacuatie 21

22 a. 0 b. 5 c. 0 d. 10 e. 0 f. 10 Toelichting: advies dat het meest praktisch is en mensen goed voorbereid, is het beste. en a en c zijn te onduidelijk en veroorzaken misschien paniek. Je mobiele telefoon bij je hebben lijkt een goed advies, maar bij een overstroming is de kans groot dat het netwerk uitvalt en je er niets meer aan hebt. Water, voedsel en dekens paraat hebben is veel belangrijker. Scherm 17 Locatie: de seinpaal Hoe verspreid je de boodschap? a. via de sirene/luchtalarm b. via een sms-alert c. via een radiowagen d. via een flyer e. via de lokale rampenzender a. 0 b. 0 c. 10 d. 10 e. 0 Toelichting: sirene maakt mensen alert, maar geeft ze geen informatie. Niet iedereen heeft altijd een mobiele telefoon ter beschikking en bovendien kan het netwerk uitvallen. Ook de radio is misschien niet meer te beluisteren. Informeren via radiowagen en flyer geeft de grootste zekerheid dat iedereen bereikt wordt. 22

23 Scherm 18 Locatie: de polder, vlak achter Koehool Tekst Nederland ligt laag. Een groot deel van ons land zou onder water liggen zonder dijken en waterkeringen. Het is de taak van de waterschappen om Nederland te beschermen tegen overstromingen. Om te controleren of de duinen en de dijken nog steeds hoog genoeg zijn, worden zowel de waterhoogte als de hoogte van het land regelmatig gemeten. Alle hoogten worden gemeten ten opzichte van hetzelfde niveau, het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Een NAP-hoogte van 0 meter is ongeveer gelijk aan gemiddeld zeeniveau. Het NAP is het gemiddelde zeeniveau over een heel jaar gemeten. Hoe hebben ze het NAP vastgesteld? a. ze hebben de golftop elke dag gemeten b. ze hebben het golfdal elke dag gemeten c. ze hebben in de luwte gemeten, waar geen golfslag is a. 0 b. 0 c. 10 Scherm 19 Locatie: de polder, vlak achter Koehool Tekst De waterhoogte of hoogte van het land ten opzichte van NAP kun je aflezen van de bekende blauwe peilschalen die je overal in het Nederlandse landschap vlakbij het water tegenkomt. Ze zijn bevestigd aan bijvoorbeeld sluizen, oevers en bruggen. In deze polder zijn de hoogteverschillen goed zichtbaar. Kijk naar de verschillende peilschalen. Wat is hier het hoogste punt boven NAP? a m b m c m a. 10 b. 5 c. 0 23

24 Scherm 20 Locatie: de polder, vlak achter Koehool Wat is hier het laagste punt ten opzichte van NAP? a m b m c m a. 10 b. 0 c. 0 Scherm 21 Locatie: de polder, vlak achter Koehool Tekst Kijk nog een laatste keer naar de peilschalen die hier in de sloten staan. Het waterpeil in de sloot vlak naast de Urker bult (de heuvel) is 0.20 cm onder NAP. In de sloot naast de molen is het daarentegen 0.70 cm boven NAP. Waarom is er dit verschil in hoogte tussen de beide sloten? a. Het water in de sloot bij de molen is veel dieper dan in de sloot bij de heuvel b. Het water uit de lager gelegen sloot wordt naar de hoger gelegen sloot bij de molen gepompt c. Dit hoogteverschil is in de loop van de tijd op natuurlijke wijze ontstaan a. 0 b. 10 c. 0 Scherm 22 Locatie: de molen Tekst Het gemaal is de levensfunctie van jullie polder. Hij zorgt voor het afvoeren van het te veel aan water. Dit is noodzakelijk omdat er voor de doorstroming van het water in de sloten steeds water ingelaten wordt. 24

25 Uiteraard moet het teveel aan regenwater ook weggemalen worden; de polder ligt immers beneden zeeniveau (NAP). Een gemaal is niet in staat om het water van een overstroming weg te krijgen. Dan zijn er hulpaggregaten nodig. Vroeger was men afhankelijk van de wind voor het wegmalen van het teveel aan water. Men gebruikt molens zoals de windmolen die je hier ziet. Wat volgde er op de windmolen? a. Gemaal aangedreven door dieselmotor b. Gemaal aangedreven door een stoommachine c. Gemaal aangedreven door een elektrische motor a. 0 b. 10 c. 0 Scherm 23 Locatie: de molen Tekst Vroeger werden er wel 3 molens achter elkaar gezet om een polder droog te malen. Dit noemde men een molengang. Wat is de functie van zo n molengang? a. Drie molens kunnen een groter hoogteverschil overbruggen dan 1 molen b. een soort verzekering: als 1 molen uitvalt, functioneren de andere nog c. bij weinig wind toch voldoende kunnen malen a. 10 b. 0 c. 0 25

26 Scherm 24 Locatie: de molen Tekst De molen hier in het museum heeft een ingebouwde vijzel. Deze vijzel is hier in het modern nagebouwd. Draai aan de vijzel en zie het effect. Wat is de functie van een vijzel? a. Het water omhoog schroeven b. Het water zuiveren c. Het water omlaag pompen a. 10 b. 0 c. 0 Scherm 25 Locatie: molen De crisissituatie duurt voort! Als je nog geen expertinformatie had, wil je die dan nu alsnog opvragen? a. Ja b. Nee c. Niet nodig: Ik had al info opgevraagd a. 5 b. 0 c. 10 Scherm 26 Locatie: presentatie Ruben Pater Tekst De overstromingsdesk Enkhuizen is in het leven geroepen om mensen te informeren over de gevaren van een overstroming en hoe ze zich op een overstroming kunnen voorbereiden. Het hebben van een noodpakket in huis is hier een onderdeel van. 26

27 Een mevrouw vertelt je hier waar een noodpakket uit bestaat. Wat zit er in ieder geval niet in een noodpakket? a. EHBO doos b. Dekens c. Een mobiele telefoon d. Een fluitje om hulp in te roepen e. Kopie van een identiteitsbewijs a. 0 b. 0 c. 10 d. 0 e. 0 Scherm 27 Locatie: de stadsgracht Tekst Je bevindt je nu aan de historische stadsgracht. Als crisisteam moet je je gebied goed kennen. Anders kun je in een crisissituatie niet de noodzakelijke beslissingen nemen. Loop eens langs beide kanten van de gracht en bekijk wat voor soort panden er staan. Welke panden kom je tegen? a. Kaaspakhuis, slagerij, bakkerij, woonhuizen, boerderij, apotheek, souvenirwinkel, b. Kaaspakhuis, slagerij, postkantoor, apotheek, boerderij, souvenirwinkel, bakkerij c. Kaaspakhuis, groentewinkel, woonhuizen, apotheek, smederij, boerderij a. 10 b. 5 c. 0 27

28 Scherm 28 Locatie: de stadsgracht Langs de gracht staan verschillende bedrijven. Bij welke twee bedrijven zijn in geval van een overstroming de gevolgen het grootst, zowel voor het bedrijf zelf als voor hun klanten? a. Apotheek en bakkerij b. Kaaspakhuis en slagerij c. Boerderij en slagerij d. Souvenirwinkel en kaaspakhuis a. 5 b. 5 c. 10 d. 0 Scherm 29 Locatie: de stadsgracht Tekst Bedrijven, werkplaatsen, winkels, restaurants Zij moeten de klok rond kunnen produceren en ze rekenen op aan- en afvoer van producten. Evacuaties en overstromingen hebben grote economische gevolgen: er ontstaat in één klap grote werkloosheid en ondernemingen moeten weer van de grond af worden opgebouwd. Een voorbeeld: als de Randstad onder water loopt, is Nederland feitelijk failliet en duurt het een jaar voordat de bedrijvigheid behoorlijk terug is. Veel belangen moeten tegen elkaar worden afgewogen als er een crisissituatie ontstaat. Als crisisteam moet je mogelijk keuzes moeten maken die je niet wilt. Wie breng je in geval van nood als eerste in veiligheid? a. bedrijven b. scholen c. ziekenhuizen en verpleeghuizen d. winkelcentra e. boerenbedrijven f. de gewone huizen 28

29 a. 0 b. 10 c. 10 d. 5 e. 0 f. 5 Scherm 30 Locatie: dijkmagazijn Tekst Dit dijkmagazijn was vroeger eigendom van het waterschap Drechterland. Dit waterschap werd in 1921 opgenomen in het nieuwe Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Waar werd dit dijkmagazijn vroeger voor gebruikt? a. Bij hoog water werd hier de wacht gehouden b. Hier lag het materiaal opgeslagen dat nodig was voor dijkbewaking c. Tijdens de dijkinspectie vergaderden hier de bestuursleden van het waterschap d. Zowel a, b als c a. 5 b. 5 c. 5 d. 10 Scherm 31 Locatie: dijkmagazijn Tekst Je ziet hier vier filmpjes. Bekijk ze kort en beantwoord de vraag. Waar gaan de films over? a. Allemaal over de bouw van de Afsluitdijk b. Eén film gaat over de bouw van de Afsluitdijk, de andere drie over overstromingen en evacuatie vroeger en nu c. Drie films gaan over de bouw van de Afsluitdijk, de andere film gaat over overstromingen en evacuatie vroeger en nu 29

30 a. 0 b. 10 c. 0 Scherm 32 Locatie: bovenstaande Tekst!! Alarmbericht vanuit de crisislocatie!! Er komt nu zand mee door de dijk en het water is nog meer gestegen. Het dreigt over de dijk heen te komen! Het waait nog steeds hard. De lucht is dreigend. Had je al dijkbewaking ingesteld? a. Ja b. Nee, maar nu wel graag c. Nee, nog niet nodig a. 10 b. 5 c. 0 Scherm 33 Locatie: bovenstaande Tekst Je kunt vast materialen en mankracht reserveren. Dat scheelt straks tijd. keuze 1 Wil je zandzakken bestellen? a. ja b. nee a. 10 b. 0 30

31 Scherm 34 Locatie: bovenstaande keuze 2 Wil je zeil bestellen? a. ja b. nee a. 10 b. 0 Scherm 35 Locatie: bovenstaande Keuze 3 Wil je groot materieel bestellen zoals graafmachines? a. Ja b. nee a. 10 b. 0 Scherm 36 Locatie: bovenstaande keuze 4 Wil je legerinzet vragen? en a. ja b. nee a. 10 b. 0 31

32 Scherm 37 Locatie: bovenstaande keuze 5 je om burgerinzet? a. ja b. nee a. 10 b. 0 Scherm 38 Locatie: bovenstaande keuze 6 Wil je de wijk rondom de lekkage ontruimen? a. Ja b. nee a. 10 b. 0 Scherm 39 Locatie: kerk Tekst Vroeger vluchtte men bij een overstroming of hoog water vaak met vee en al naar de kerk. Kijk maar naar deze afbeelding. Waarom vluchtte men naar de kerk? a. de kerk stond vaak op de veiligste plek in het dorp b. men geloofde in de heilige bescherming van de kerk c. De kerk was het stevigste gebouw in het dorp 32

33 a. 10 b. 0 c. 5 Toelichting: De kerk was vaak gebouwd op een terp. Scherm 40 Locatie: kerk Wat is de reden om het vee hier te brengen en niet buiten het risicogebied? a. Koeien geven melk en kunnen in tijd van nood geslacht worden en als voedsel dienen b. Een verre reis zou de dieren te veel stress bezorgen c. Een verre reis kost te veel tijd als elke minuut telt d. In tijden van nood zijn harde keuzes noodzakelijk: mens is dan belangrijker dan dier a. 0 b. 5 c. 10 d. 5 Scherm 41 Locatie: bovenstaande Helaas heb je in dit soort situaties niet alles in de hand: de natuur is grillig. Maak nu een willekeurige keuze uit A of B en kom erachter wat het toeval voor je in petto heeft. Indien keuze A, dan verschijnt dit: Helaas, het weer verslechtert! De wind draait weer naar het noordwesten en er wordt opnieuw veel regen verwacht. Indien keuze B, dan verschijnt dit: Je hebt geluk! De wind blijft waaien uit zuidwestelijke richting en neemt af. De hoeveelheid regen die eerst voorspeld werd, blijkt mee te gaan vallen. a. 0 b

34 Scherm 42 Locatie: bovenstaande Tekst Je kunt ernstige wateroverlast verminderen of voorkomen door het nemen van grote maatregelen. Maak een keuze a. Wijs een lage polder aan en breek daar de dijk door b. Zet de sluizen open voor een gecontroleerde overstroming c. Zet noodaggregaten in bij de spuisluizen om te blijven spuien a. 0 b. 10 c. 10 Scherm 43 Locatie: Marker haven Tekst Marken was vroeger een eiland met drassige grond en zwakke dijken. Regelmatig stroomde het water van de Zuiderzee over het land. De bewoners waren er aan gewend en hadden manieren gevonden om te leven met het hoge water. Ze hadden hun huizen er speciaal op gebouwd Kijk naar de afbeelding en het Marker huis dat je hier op dit eiland in het museum ziet. Hoe beschermden de bewoners van Marken zichzelf en hun spullen tegen het hoge water? a. Ze woonden permanent op de eerste verdieping van het huis; het huis was gebouwd op palen b. Ze woonden hoog doordat ze hun huis op een terp hadden gebouwd c. Het huis stond toch al op een eiland, dus het water kon er niet bij komen a. 10 b. 0 c. 0 34

35 Scherm 44 Locatie: Marker haven Tekst Vroeger werden dijken voornamelijk met de hand gebouwd. Machines kwamen er niet of nauwelijks aan te pas. Voor het tillen van de zware stenen waarmee de dijk werd bekleed, gebruikten ze deze hijsinstallaties. Test nu bij deze installatie of je net zo sterk bent als een dijkwerker honderd jaar geleden moest zijn! Waarom hijs je de ene mand makkelijker naar boven dan de andere? a. Dat ligt aan je spierballen b. Dat ligt aan het soort touw dat er wordt gebruikt c. Dat ligt aan over hoeveel schijven het touw verdeeld is. a. 0 b. 5 c. 10 Eindscenario 1 Bij punten Gefeliciteerd, jullie zijn echte Watertoppers! Je hebt zoveel mogelijk gedaan om de schade aan de dijk te beperken en met resultaat: Het lijkt er op dat de hoeveelheid zand die door de dijk komt nu gelijk blijft. Metingen wijzen nog niet op een verzakking van de dijk; de dijk is nog sterk. Mocht het water over de dijk slaan, dan heb je genoeg maatregelen genomen om grote problemen te voorkomen. In het geval de situatie onverwacht ernstig verslechtert, heb je ervoor gezorgd dat mens en dier in veiligheid is. Je kunt een echte crisis aan. Jij en je team hebben geen extra cursus nodig! Eindscenario 2 Bij punten Geen slechte score! Jullie zijn op de goede weg om echte Watertoppers te worden. Er is wel een aandachtspunt. De hoeveelheid zand die door de dijk komt lijkt nu gelijk te blijven, maar bij metingen is wel gebleken dat de dijk aan het verzakken is. Een ernstige zaak die voor veel problemen kan zorgen. Blijkbaar hebben jullie niet voldoende maatregelen genomen om dat te voorkomen. Hopelijk hebben jullie wel een evacuatieplan klaarliggen. Kortom, de toekomst voor jullie als crisisteam ziet er goed uit, maar een opfriscursus is wel nodig. 35

36 Eindscenario 3 Bij < 85 punten Oeps! Jullie dijk ziet er ondertussen uit als een plumpudding! Alle keuzes die je tot nu gemaakt hebt, hebben er niet voor gezorgd dat de schade aan de dijk meeviel. Er spoelt op één plek zand mee met het water onder aan de dijk. Dat betekent dat de basis van de dijk zwak wordt. De wateroverslag neemt op meerdere plekken plukken gras mee. Dat kan voor uitholling van de dijk zorgen. Is jullie toekomst als crisisteam nu verkeken? Nee, volg een cursus bij het Hoogheemraadschap en ook jullie kunnen nog echte Watertoppers worden! 36

37 Bijlage 2: achtergrondinformatie Nederland en het water Er wordt in Nederland veel geld, tijd en aandacht besteed aan het droog houden van het land. Als dat niet gedaan wordt, staat meer dan de helft van Nederland onder water. Overstromingen, stormvloeden en dijkdoorbraken hebben vroeger vaak grote rampen veroorzaakt. Hieronder volgen een aantal belangrijke momenten in de Nederlandse watergeschiedenis. 900: terpen Rond het jaar 100 kan het zeewater Friesland vrij in- en uitstromen. Dijken zijn er niet. Al heel lang geleden zijn er mensen op het lage land gaan wonen. Dichtbij het water en de handelsroutes over zee. De mensen bouwen hun huizen op steeds hogere plaatsen, want het zeewater stijgt langzaam. Dit doen ze door de plek steeds met klei en afval op te hogen. Zo ontstaan er terpen. Eerst met een huis en later zelfs met een heel dorp erop gebouwd. 1000: eerste dijkaanleg Na 1000 worden de eerste dijken aangelegd. Achter de dijk blijft het land droog. Het wordt gebruikt voor de akkerbouw. Daarom moet het beschermd worden tegen het buitenwater. Rondom West-Friesland wordt omstreeks 1250 een dijk gebouwd. De Westfriese Omringdijk is de oudste dijk die nog bestaat. Deze dijk heet een gesloten dijkring. Ook in Friesland worden deze lage en smalle dijken aangelegd. De dijken worden nog met de hand gebouwd. 1544: waterschappen Het onderhoud van de dijk is de taak van de eigenaar van het land waarop de dijk ligt. De boeren zijn echter vaak niet in staat de dijk te onderhouden. In 1544 wordt in West-Friesland besloten een organisatie op te richten: het waterschap de Uitwaterde Sluizen. Alle boeren moeten daar geld aan betalen. De oudste en belangrijkste taak van het waterschap is het onderhouden van de dijken. En dat gebeurt nog steeds. 1600: windmolens Windwatermolens bestaan nog niet zo lang. Omstreeks 1400 is er de eerste molen op windkracht. De molen maalt de laaggelegen polder droog. Het scheprad in de molen schept het water omhoog en laat het achter de dijk weglopen. Dit heet bemaling. De oudste windwatermolen heeft een vaste kap. Later wordt het een draaibare kap, die de wieken naar alle windrichtingen kan laten draaien. 1640: droogmakerijen Meren en delen van de zee worden al sinds de 16de eeuw drooggelegd. Men noemt ze droogmakerijen. Om een meer droog te maken worden eerst een dijk en een kanaal rond dit meer gemaakt. Deze ringdijk is de bescherming tegen het buitenwater. Op de ringdijk komt een weg en daar langs staan de molens. Vaak staan er meerdere molens achter elkaar. Iedere molen pompt het water hoger. Dit wordt een molengang genoemd. Het water komt uiteindelijk in de ringvaart. De ringvaart heeft een verbinding met een rivier of kanaal om het water verder te lozen. In droge tijden kan het water door de sluizen ingelaten worden in de droogmakerij In de 17de eeuw is de handel op zijn hoogtepunt. Hollandse kooplieden verdienen veel geld. Ze drijven handel op Afrika, Amerika en Azië. Het plan ontstaat om van de grote meren in Noord-Holland nieuw land te maken. Meer land levert ook meer producten op voor de handel. Rijke kooplieden steken geld in de droogmakerijen om er nog rijker van te worden. Later blijkt dat het land niet geschikt is voor de landbouw; het is te drassig. 1651: stormvloeden In de 16de en de 17de eeuw zijn langs de kusten van de Zuiderzee veel overstromingen. Dijken zijn niet hoog genoeg of worden niet goed onderhouden. De natuur kan ook overstromingen veroorzaken. De hoogte van de zeespiegel bij eb en vloed is niet altijd hetzelfde. Bij springvloed staat het water op zijn hoogst. Komt er ook nog een zware noordwesterstorm dan is de kans op overstromingen groot. 37

38 1684: NAP Om te bepalen hoe hoog of hoe laag land of water ligt, gaan we meestal uit van de ligging ten opzichte van de stand van de zeespiegel. Deze is niet altijd en overal gelijk bij eb en vloed. Ruim driehonderd jaar geleden is de gemiddelde hoogte van de vloed in de haven van Amsterdam opgemeten. Deze waterhoogte wordt Amsterdams Peil (AP) genoemd. Eind 19de eeuw heeft men de waterstand nog eens nagerekend en bijgesteld. Sindsdien heet het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Op veel plaatsen in Nederland is aan gebouwen een peilschaal te zien die aangeeft hoe hoog of laag land of water ligt ten opzichte van NAP. 1730: paalworm De allereerste dijken worden gemaakt van klei en zand en zijn begroeid met gras. Later worden de dijken versterkt met wier en houten palen. In 1731 ontstaat er een grote ramp. De houten halen worden aangevreten door paalwormen. De paalworm is een soort mossel die naar ons land gekomen is als passagier op de VOC schepen uit Nederlands-Indië. De beste oplossing is de aanleg van schuine hellingen met keien. Duizenden en duizenden keien moeten worden aangevoerd. 1825: stormvloeden In februari van het jaar 1825 teistert een zware storm de kusten van de Zuiderzee. Op vele plaatsen breken de dijken door en komen grote delen van het land onder water te staan. 1916: stormvloeden Op 13 en 14 januari 1916 voltrekt er zich in Nederland een watersnood rond de Zuiderzee. Een stormvloed valt samen met een hoge afvoer op de rivieren. Als gevolg breken op tientallen plaatsen de dijken en is daarnaast op veel plaatsen sprake van schade aan binnenbeloop en bekleding van de dijken. In de provincie Noord-Holland vallen 19 doden, terwijl er bij diverse scheepsrampen op zee nog eens 32 mensen omkomen. De afsluiting van de Zuiderzee wordt hierdoor versneld uitgevoerd. 1892: plannen drooglegging Zuiderzee Vanaf 1600 zijn een groot aantal meren in Noord-Holland drooggemaakt. In deze eeuw is er ook belangstelling voor meer grond. Het nieuwe land is noodzakelijk voor de landbouw. Vele hebben plannen gemaakt om de Zuiderzee droog te leggen. Het eerste plan is van Hendrick Stevin. Al in 1667 stelt hij voor om de Zuiderzee van de Noordzee te scheiden. Dit zou gebeuren door dammen en sluizen te leggen tussen de Waddeneilanden en de Friese kust. Het plan is pas weer in 1920 ontdekt. In 1886 is de Zuiderzeevereniging opgericht om een onderzoek in te stellen naar het beste plan. Uiteindelijk wordt besloten een plan van Cornelis Lely uit te voeren. 1932: Afsluitdijk In 1920 wordt begonnen met de aanleg van de Afsluitdijk. Het laatste gat is in 1932 gedicht. Belangrijk is dat de veiligheid is vergroot. Eb en vloed komen achter de dijk niet meer voor. Het zoute water van de Zuiderzee wordt zoet en het IJsselmeer ontstaat. Voor de boeren en de drinkwaterbedrijven is dit zoete water voordelig. Minder gunstig is het voor de vissers. Zij moeten ander werk zoeken of in het zoete water op paling gaan vissen. Door de afsluiting is het mogelijk om polders droog te leggen. Niet alleen voor landbouwgrond, maar ook voor woonruimte en recreatie. 1953: De watersnoodramp De Watersnood van 1953 (kortweg ook de Ramp van 1953) voltrekt zich in de nacht van 31 januari op 1 februari Springtij en een noordwesterstorm stuwen het water in de trechtervormige Noordzee op tot recordhoogte. In Nederland overstroomt een groot deel van de provincies Zeeland en West-Brabant en de Zuid-Hollandse eilanden. Hierbij verdrinken meer dan 1800 mensen en veel dieren; mensen verliezen hun huis en bezittingen. De Ramp van 1953 veroorzaakt, behalve het enorme verlies aan mensenlevens, grote schade aan de veestapel, gebouwen en infrastructuur. 1997: Deltawerken De Deltawerken zijn een verdedigingssysteem tegen hoog water uit zee in Zeeland en zuidelijk Zuid-Holland. De bescherming van de Zeeuwse kust komt voort uit het Deltaplan: het afdammen van de riviermondingen. Dit plan bestaat al voor de watersnoodramp van 1953, maar krijgt door de ramp een extra impuls, waardoor de werken versneld uitgevoerd werden. Hoewel veiligheid voorop staat, heeft het economisch belang van de haven van Antwerpen ervoor gezorgd dat de Westerschelde een open verbinding is gebleven. De afdamming van de Botlek in 1950 markeert de start van de Deltawerken die in totaal 18 bouwwerken in Zeeland en Zuid-Holland kent. Met de oplevering van de Maeslantkering in 1997 zijn de Deltawerken nu compleet. Door de realisatie van de Deltawerken is de kustlijn met ongeveer 700 kilometer verkort. 38