Kengetallen Directie Bestuurlijke en Financiële Organisatie Inspectie Financiën Lokale en provinciale Overheden

Transcriptie

1 Kengetallen 2000 Directie Bestuurlijke en Financiële Organisatie Inspectie Financiën Lokale en provinciale Overheden

2

3 Inhoud 1 Inleiding Gebruik Het referentiekader Bijeenkomsten beheer van kapitaalgoederen en begrotingsscan Elektronische versie Herkomst gegevens Inhoud 7 2 Bijeenkomsten beheer kapitaalgoederen en begrotingsscan Inleiding Bijeenkomsten beheer van kapitaalgoederen Inleiding Het belang van het beheer van kapitaalgoederen Instrumentarium Follow-up bijeenkomsten Begrotingsscan Doelstellingen en begrotingsscan Procedure en verdere informatie 12 3 Toetsingskader artikel Inleiding Een toetsingskader naar de clusterindeling Een toetsingskader naar de groepsindeling op basis van sociale- en centrumindicatoren 14 4 Clusters, functies en algemene uitkering naar de groepsindeling volgens sociale- en centrumindicatoren Inleiding Kengetallen clusters Kengetallen begrotingsfuncties Kengetallen algemene uitkering 26

4 5 Clusters, functies en algemene uitkering naar groottegroepen Inleiding Kengetallen clusters Kengetallen begrotingsfuncties Kengetallen algemene uitkering Literatuuroverzicht Nadere informatie 43 Bijlagen 1 Toelichting basisclusterindeling 45 2 Gemeenten ingedeeld naar sociale- en centrumindicatoren 49

5 1 Inleiding Voor u ligt voor het vijftiende jaar de brochure Kengetallen van de Inspectie Financiën Lokale en provinciale Overheden (IFLO) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). 1.1 Gebruik De kengetallen worden jaarlijks samengesteld met een specifiek doel: het bieden van een referentiekader bij het onderzoek en de beoordeling van de financiële positie van artikel 12-gemeenten. De kengetallen worden door de IFLO gebruikt om begrotingen van gemeenten door te lichten. Het gaat daarbij in de eerste plaats om gemeenten die een beroep hebben gedaan op een aanvullende uitkering op grond van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet (Fvw). Daarnaast worden ook andere gemeenten met behulp van de kengetallen doorgelicht, bijvoorbeeld in de begrotingsscans die de IFLO in samenwerking met de betreffende provincie in verschillende gemeenten uitvoert (zie paragraaf 2.3). Voorts worden de kengetallen gebruikt bij de beoordeling van de financiële positie van gemeenten die een verzoek hebben gedaan om vermindering van de eigen bijdrage op grond van: - artikel 79, vierde lid, en artikel 82, tweede lid, van de Wet bodembescherming; - artikel 4, vierde lid, van het Besluit rijksbijdragen gemeenten bij rampen; - het Bijdragebesluit kosten ruiming explosieven Tweede Wereldoorlog De provincies gebruiken de kengetallen ook bij hun financiële toezicht op de gemeenten. Tevens worden de kengetallen gebruikt door individuele gemeenten om de eigen financiële positie in beeld te brengen en deze vervolgens te vergelijken met andere vergelijkbare gemeenten. 1.2 Het referentiekader Bij het van kracht worden van de Fvw is een nieuw referentiekader gepresenteerd. Dit is gebeurd naast de gebruikelijke presentatie van kengetallen van de functies en de algemene uitkering naar groottegroepen (naar inwonertal). Het nieuwe referentiekader is, evenals de Fvw, gebaseerd op kostenoriëntatie, structuurkenmerken en de mogelijkheid om zelf inkomsten te genereren. De structuurkenmerken zijn voor een belangrijk deel onafhankelijk van de grootte van de gemeente. Een vergelijking van de artikel 12-gemeente met het gemiddelde in haar groottegroep ligt dan ook minder voor de hand in het huidige verdeelstelsel. Toch is er voor gekozen de kengetallen van de 5

6 functies naar groottegroepen te blijven publiceren. Gemeenten voelen zich veelal verwant met gemeenten van ongeveer vergelijkbare omvang en willen zich daar dan op functieniveau mee kunnen vergelijken. Evenals vorig jaar zijn gegevens verzameld bij de kengetallen over de spreiding van de bedragen per inwoner rond het gemiddelde. Dit geeft de mogelijkheid de afwijking tussen de gemeentelijke nettolasten en de gemiddelden van de groep beter te beoordelen. Ten tweede is het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gevraagd een indeling naar provincies te leveren. Gebleken is dat veel gemeenten de andere gemeenten in de provincie vaak als referentiekader (willen) gebruiken. De spreidingsgegevens en de gegevens per provincie zijn echter niet in deze kengetallenbrochure opgenomen. De omvang van die gegevens zou de brochure onleesbaar maken en het gebruik ervan bemoeilijken. Daarom is er voor gekozen deze informatie op te nemen in de elektronische versie van de kengetallenbrochure (zie paragraaf 1.4). 1.3 Bijeenkomsten beheer kapitaalgoederen en begrotingsscan In de periode mei juli 1999 heeft de IFLO in samenwerking met de provinciale toezichthouder in elke provincie een bijeenkomst georganiseerd. Het doel van die bijeenkomsten was samen met de provincie en een aantal gemeenten te discussiëren over het belang van een goed beheer van de gemeentelijke kapitaalgoederen, mede aan de hand van presentaties van de IFLO en van het Nederlands Economisch Instituut (NEI). In hoofdstuk 2 wordt kort verslag gedaan van deze bijeenkomsten. In dat hoofdstuk wordt ook aandacht besteed aan de mogelijkheid voor gemeenten een zogenoemde begrotingsscan te laten verrichten door de IFLO in samenwerking met de provincies. 1.4 Elektronische versie De elektronische versie van de kengetallen die de IFLO in 1998 heeft uitgebracht is een succes gebleken. Op de voorjaarsbijeenkomst van de FAMO d.d. 14 april 2000 zal een nieuwe elektronische versie van de kengetallenbrochure worden verspreid in de vorm van een diskette. Aan de gemeenten die niet op de bijeenkomst aanwezig zijn zal de diskette worden nagezonden. Tevens zal de elektronische versie ook worden gepubliceerd op Gemnet. 6

7 1.5 Herkomst gegevens Bij de totstandkoming van de kengetallen van de functies wordt gebruik gemaakt van bronmateriaal van het CBS. De IFLO heeft hiertoe totaalcijfers van nagenoeg alle gemeenten in Nederland gebruikt. Niet meegenomen zijn de begrotingscijfers van de artikel 12-gemeenten 1 en de vier grote steden. Artikel 12-gemeenten zijn buiten beschouwing gelaten om een zuivere vergelijking mogelijk te maken tussen een artikel 12-gemeente en de referentiegroep. De vier grote gemeenten worden buiten beschouwing gelaten gezien hun bijzondere status in het verdeelstelsel. De kengetallen volgens de clusterindeling zijn tot stand gekomen door alle functies volgens het Besluit comptabiliteitsvoorschriften 1995 toe te rekenen aan een (en in enkele gevallen meerdere) cluster(s). In hoofdstuk 3 wordt hierop verder ingegaan. De onderverdeling van de inwonergroottegroepen is gebaseerd op de voorlopige aantallen inwoners naar de stand op 1 januari Voor gemeenten waarvan geen lasten- en batengegevens beschikbaar waren is een raming gemaakt op basis van de gegevens van het vorige dienstjaar. Als bron voor de kengetallen is gebruikt gemaakt van de saldigegevens zoals opgenomen in de primitieve begrotingen. 1.6 Inhoud In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de bijeenkomsten die de IFLO in samenwerking met de provincies in 1999 heeft georganiseerd over het onderhoud van kapitaalgoederen. Daarnaast wordt in dat hoofdstuk ingegaan op de begrotingsscan die de IFLO samen met de provincies vanaf 1999 aanbiedt aan de gemeenten. Hoofdstuk 3 geeft inzicht in de toerekening van de begrotingsfuncties aan de inkomsten- en uitgavenclusters van het verdeelstelsel. Tevens wordt in dit hoofdstuk uiteengezet hoe de gemeenten zijn ingedeeld in groepen naar kenmerken van sociale structuur en centrumfunctie. In hoofdstuk 4 zijn de kengetallen van de clusters, begrotingsfuncties en de algemene uitkering naar de groepsindeling volgens sociale- en centrumindicatoren gepresenteerd. De kengetallen van de functies in hoofdstuk 5 zijn gerangschikt naar inwonergroepen en betreffen de clusters, de begrotingsfuncties en de algemene uitkering. In hoofdstuk 6 wordt een selectie weergegeven van de recent verschenen literatuur op het gebied van de financiële verhouding in de ruimste zin. Hoofdstuk 7 tenslotte geeft nadere informatie over de IFLO. 1 Artikel 12-gemeenten in 2000 zijn: Boskoop, Gouda, Lelystad, Ouderkerk, Ravenstein, Reiderland, Schoonhoven en Winschoten. 7

8

9 2 Bijeenkomsten beheer kapitaalgoederen en begrotingsscan 2.1 Inleiding In de periode mei - juli 1999 heeft de IFLO in samenwerking met de provinciale toezichthouder in elke provincie een bijeenkomst georganiseerd. Het doel van die bijeenkomsten was samen met de provincie en een (beperkt) aantal gemeenten te discussiëren over het belang van een goed beheer van de gemeentelijke kapitaalgoederen, mede aan de hand van presentaties van de IFLO en van het Nederlands Economisch Instituut (NEI). In paragraaf 2.2 wordt kort verslag gedaan van deze bijeenkomsten. Met ingang van 1999 biedt de IFLO, in samenwerking met de provincies, aan gemeenten de mogelijkheid een zogenoemde begrotingsscan te laten verrichten. Een dergelijke begrotingsscan geeft een gemeente de gelegenheid haar financiële positie te laten toetsen waarbij de behandelend inspecteur en de provinciale toezichthouder optreden als deskundigen. In 1999 hebben de IFLO en de betreffende provincie voor een tiental gemeenten een dergelijke scan uitgevoerd. Voor 2000 heeft eveneens een tiental gemeenten reeds een aanvraag ingediend. In paragraaf 2.3 worden de doelstellingen en de procedure kort herhaald, die in hoofdstuk 2 van de kengetallenbrochure 1999 zijn weergegeven. 2.2 Bijeenkomsten beheer van kapitaalgoederen Inleiding In de periode mei juli 1999 heeft de IFLO samen met de afdeling toezicht van elke provincie een bijeenkomst georganiseerd. Het doel van die bijeenkomsten was samen met de provincie en een (beperkt) aantal gemeenten te discussiëren over het belang van een goed beheer van de gemeentelijke kapitaalgoederen, mede aan de hand van presentaties van de IFLO en van het Nederlands Economisch Instituut (NEI). Over het managen van het beheer van kapitaalgoederen is vervolgens verder gediscussieerd, mede aan de hand van de (verschillende) wijze(n) waarop de aan de bijeenkomst deelnemende gemeenten omgaan met (het beheer van) hun kapitaalgoederen. Aanleiding voor BZK om aandacht te vragen voor het beheer van kapitaalgoederen, waren artikel 12-ervaringen van de IFLO met betrekking tot achterstallig onderhoud. Daarnaast is ook in een (regulier) bestuurlijk overleg tussen Rijk, gemeenten en provincies de aandacht gevestigd op het belang van een goed beheer van kapitaalgoederen. 9

10 Voor de in omvang beperkte opzet van de bijeenkomsten is gekozen omdat zij bedoeld waren voor het uitwisselen van ideeën over nut en noodzaak van een goed (financieel, organisatorisch en bestuurlijk) beheer van de kapitaalgoederen(voorraad) Het belang van het beheer van kapitaalgoederen Het beheer van kapitaalgoederen (wegen, water, groen, riolering, gebouwen, sportfaciliteiten etc.) is belangrijk. Niet alleen omdat het de publieke ruimte betreft en er dus directe invloed is op het woon-, leef- en werkklimaat van iedereen en van alledag, maar ook omdat er veel geld besteed wordt aan beheer. Het beheer van kapitaalgoederen is uiteraard niet nieuw. Er wordt al vele jaren aan beheer gedaan en er zijn de nodige instrumenten, zoals beheersystemen, ontwikkeld om die beheertaak te ondersteunen. Maar, beheer is niet alleen doen, beheer is vooral ook eerst goed nadenken. Juist dit onderdeel van het beheerproces, de beleidsmatige aansturing, is vaak onderbelicht. Dat komt omdat er vaak op bestuurlijk en managementniveau onvoldoende aandacht is voor het beheerproces. Die aandacht moet er nadrukkelijk meer komen, zo bleek ook uit een korte enquête die tijdens de bijeenkomsten is gehouden Instrumentarium Om het bestuurlijk- en managementniveau meer bij het beheerproces te betrekken is in de bijeenkomsten specifiek ingegaan op twee instrumenten: het beleidsplan en de methodiek van genormeerde beheerkosten. Daarnaast is aangegeven welke andere bestaande instrumenten beschikbaar zijn. Het eerste instrument, het beleidsplan, is belangrijk omdat: - beleid het kader vormt voor het gehele beheerproces; - het beheerproces omvangrijk en complex is, en het beleidsplan samenhang en structuur in dat proces kan brengen; - beheer zich vooral kenmerkt door de dagelijkse zorg voor de openbare ruimte waar een langetermijnvisie niet mag ontbreken omdat de levensduur van kapitaalgoederen zich uitstrekt over vaak meerdere decennia. In het beleidsplan komen onderwerpen aan de orde als: de visie op beheer in relatie tot het gewenste kwaliteitsniveau van de voorzieningen, de vertaling van beleidsdoelen naar beheer, de organisatie van beheer, communicatie, kostenstructuur en bekostiging. Het beleidsplan is dus in feite de strategienota van bestuur en management. Het tweede instrument is de methodiek van genormeerde beheerkosten. Specifiek voor de weginfrastructuur is een methodiek ontwikkeld door NEI in opdracht van het CROW in De methodiek zou mogelijk kunnen gaan gelden als standaard voor de beheerkosten van alle soorten wegen die in Nederland voorkomen. In de eerste helft van 2000 zal het CROW de desbetreffende publicatie aan alle wegbeheerders zenden. 10

11 De relatie tussen kwaliteit (output) en kosten (input) staat centraal in het beleidsplan. Kiezen voor kwaliteit moet een bewuste keuze zijn. Maar dat kan niet zonder dat er inzicht is in welke kwaliteit dan verkregen wordt en wat de daaraan verbonden kosten zijn. De methodiek van genormeerde beheerkosten geeft dat inzicht, zowel in de kwaliteit als in de kosten. De methodiek is bij uitstek geschikt om op beleidsniveau snel inzicht te verkrijgen in de kosten voor beheer. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat dit inzicht verkregen kan worden voor verschillende kwaliteitsscenario s. Op beleidsniveau moeten immers meerdere belangen onderling afgewogen worden en daarvoor is het noodzakelijk verschillende alternatieven voorhanden te hebben. In die scenario s wordt de kwaliteit gedefinieerd in termen van veiligheid, bereikbaarheid, comfort, aanzien, leefbaarheid en milieu Follow-up bijeenkomsten Door middel van het publiceren van een overall verslag van deze 12 bijeenkomsten in de reeks ƒinanciële ƒunctie, uitgegeven door het ministerie van BZK, wordt ook in bredere kring de aandacht gevestigd op het belang van een goed beheer van de gemeentelijke kapitaalgoederen. Iedere gemeente ontvangt in het voorjaar van 2000 tenminste twee exemplaren van deze uitgave. Daarnaast zullen de provincies het initiatief nemen voor het publiceren van de stand van zaken bij een aantal gemeenten als voorbeelden van good practice. De IFLO is voornemens om samen met de provincies ook in 2000 bijeenkomsten te houden. Mogelijke onderwerpen voor die bijeenkomsten zijn: de risicoparagraaf en risicomanagement, nieuwe ontwikkelingen rondom toezicht, de aanbevelingen van de commissie Elzinga over de financiële functie van gemeenten en planning en control bij gemeenten. 2.3 Begrotingsscan Doelstellingen begrotingsscan Met ingang van 1999 biedt de IFLO, in samenwerking met de provincies, aan gemeenten de mogelijkheid een zogenoemde begrotingsscan te laten verrichten. Een dergelijke begrotingsscan geeft een gemeente de gelegenheid haar financiële positie te laten toetsen. In de kengetallenbrochure 1999 is die mogelijkheid voor het eerst aangekondigd. Daarin is een uitgebreide toelichting opgenomen in hoofdstuk 2. Omdat de provincie verantwoordelijk is voor het toezicht(sbeleid) ten aanzien van de financiën van gemeenten is de provincie bij de aanvraag en de uitvoering van een begrotingsscan betrokken. In beginsel is het rapport een coproductie van de IFLO en de provincie. Voor een gemeente heeft een begrotingsscan kort gezegd een aantal aantrekkelijke kanten om de volgende redenen. Op een meer vrijblijvende manier wordt de begrotingspositie doorgelicht zonder dat de artikel 12-status en de daarbij behorende 11

12 verplichtingen van toepassing zijn. Een begrotingsscan kan de gemeente inzicht bieden in de eigen lasten- en batenstructuur in vergelijking met de toedeling van middelen uit het gemeentefonds en met de uitgaven- en inkomstenstructuur van andere (groepen van) vergelijkbare gemeenten. De doelstellingen van de begrotingsscan kunnen dan ook als volgt worden omschreven: - gemeenten inzicht geven in hun (relatieve) begrotingspositie afgezet tegen hun inkomsten en tegen de gemiddelde begrotingspositie van soortgelijke gemeenten; - voorkomen van (verdere) cumulatie van financiële problematiek bij gemeenten en versterking van de financiële functie binnen gemeenten (ervan uitgaande dat inzicht in de financiële positie leidt tot tijdige maatregelen, waaronder, als het niet anders kan, een tijdige artikel 12-aanvraag); - gemeenten inzicht geven in de aandachtspunten bij en de mogelijke consequenties van een eventuele artikel 12-aanvraag. De inspecteurs en de provinciale toezichthouder komen bij de beoordeling van de financiële positie vergelijkbare situaties en risico s tegen bij verschillende gemeenten. Onder andere deze risico s vormen de aandachtspunten bij de toetsing van de begroting door de inspecteurs. Op grond van de ervaringen met de begrotingsscans die het afgelopen jaar zijn uitgevoerd kan worden gesteld dat deze veelal een positief effect hebben gehad dan wel naar verwachting zullen hebben bij het (meerjarig) begrotingsproces van de betreffende gemeente. Mede door de begrotingsanalyse in relatie tot vergelijkbare gemeenten leiden de onderzoeken inderdaad tot ander/meer inzicht in de eigen gemeentelijke financiële positie. Daar gaat een integrerende werking van uit die leidt tot een betere samenhang in financiën, voorzieningen en beleid. Een aantal gemeenten is voornemens naar aanleiding van de begrotingsscan naar een of enkele onderdelen nader onderzoek te plegen of een (periodieke) benchmarking op te zetten met referentiegemeenten Procedure en verdere informatie De aanvraag om een begrotingsscan te laten maken geschiedt door de gemeente zelf (B&W), al dan niet na overleg met de provincie. De aanvraag wordt ingediend bij de provincie, waarna de aanvraag wordt doorgeleid naar het hoofd van de IFLO. In een eerste tripartiete gesprek wordt afgesproken wat het onderzoek (eventueel afwijkend van een standaardaanpak) precies zal inhouden en welke inbreng de betrokken partijen zullen leveren. Voor een vollediger toelichting op de begrotingsscan wordt verwezen naar hoofdstuk 2 van de kengetallenbrochure Het is voor gemeenten mogelijk zowel in de eerste plaats via de provincie als daarnaast via de IFLO aanvullende informatie te verkrijgen over de mogelijkheden voor een begrotingsscan. 12

13 3 Toetsingskader artikel Inleiding Door de inwerkingtreding van de Fvw is voor artikel 12-gemeenten een ander toetsingskader van kracht geworden. In de kengetallenbrochures van de voorgaande jaren is hierop ingegaan. Ten opzichte van het toetsingskader zoals vorig jaar gepresenteerd zijn er geen wijzigingen. In paragraaf 3.2 wordt het toetsingskader kort herhaald. In eerste instantie zal de gemeente met behulp van de clusterindeling met zichzelf worden vergeleken. Indien nodig kan er vervolgens worden vergeleken met een (groep van) gemeente(n) die (nagenoeg) gelijke kenmerken heeft (hebben) ter zake van sociale structuur en centrumfunctie. Op de selectiemethode voor die groepsindeling van gemeenten wordt in paragraaf 3.3 nader ingegaan. Met nadruk wordt er op gewezen dat het hierbij gaat om een eerste analyse door de inspecteur. De uitkomsten dienen met kennis van zaken te worden beschouwd en dienen als basis voor de eigenlijke probleemanalyse. 3.2 Een toetsingskader naar de clusterindeling Het verdeelstelsel van de Fvw beoogt compensatie te bieden voor gemeentelijke kostenverschillen binnen de gemeentelijke taakgebieden (clusters). Door het toerekenen van de gemeentelijke lasten en baten van de functies aan de inkomsten- en uitgavenclusters, ontstaat een indeling van nettolasten naar clusters. Door deze nettolasten per cluster te confronteren met de daarbij behorende opbrengst volgens de verdeelmaatstaven van het gemeentefonds ontstaat een referentiekader dat door de IFLO bij het onderzoek en de beoordeling van de financiële positie van artikel 12- gemeenten wordt toegepast (vergelijking met zichzelf). Zie ook hoofdstuk 9 van de Handleiding Artikel 12 Fvw. Door de IFLO is in samenwerking met de (ambtelijke) fondsbeheerders een basisclusterindeling gemaakt. Ten opzichte van vorig jaar zijn er geen wijzigingen aangebracht in de toedeling van functies aan deze basisclusters. De basisclusterindeling bevat 3 inkomsten- en 18 uitgavenclusters. In bijlage 1 is een overzicht hiervan weergegeven, alsmede een toerekening van de functies aan de basisclusters. Voor de goede orde wordt opgemerkt dat de bedragen per inwoner voor de onderwijshuisvesting die in de diverse tabellen worden gepresenteerd niet onverkort als kengetal mogen worden beschouwd. In de kengetallenbrochure van vorige jaar hebben wij reeds aangegeven dat uit de analyse van het CBS is gebleken dat de lasten voor onderwijshuisvesting bij een groot aantal gemeenten niet of onvoldoende duidelijk in de 13

14 begroting is aangegeven. Van de circa f 1,7 miljard die in 1997 aan het gemeentefonds is toegevoegd, heeft het CBS tijdens de analyse van de begrotingen maar een deel teruggevonden. Voor de confrontatie met het verdeelstelsel dienen de 21 basisclusters te worden geaggregeerd omdat het verdeelsysteem slechts 10 clusters kent. Dat betekent dat 11 van de hiervoor bedoelde basisclusters moeten worden samengevoegd met andere basisclusters. Voor het cluster bestuursondersteuning geldt nog in het bijzonder dat het saldo van algemene uitkering en nettolasten in dat cluster (dat wil zeggen de lasten minus de baten) evenredig worden verdeeld over de dan ontstane uitgavenclusters. Ook deze clusterindeling is in bijlage 1 weergegeven. 3.3 Een toetsingskader naar de groepsindeling op basis van socialeen centrumindicatoren In aanvulling op bovengenoemd eerste referentiekader is vervolgens een vergelijking met soortgenoten gewenst. In deze paragraaf wordt ingegaan op een groepsindeling waardoor dit mogelijk wordt. De gemeenten, exclusief de grote vier, zijn ingedeeld in 11 groepen op basis van kenmerken met betrekking tot de sociale structuur en de centrumfunctie. De volgende selectiemethode is daarbij gehanteerd. Op basis van de waarde 2 van de maatstaven uitkeringsgerechtigden, inkomenstrekkers met een laag inkomen, minderheden en bijstandsontvangers, zoals bekend uit de bestanden ten behoeve van de algemene uitkering van het uitkeringsjaar 1999 (stand betaalmaand december 1999), zijn de 533 gemeenten in vier klassen ingedeeld: - met een zwakke sociale structuur; - met een matige sociale structuur; - met een redelijke sociale structuur; - met een goede sociale structuur. De gebruikte methodiek om te komen tot bovengenoemde indeling is die van de zogenaamde clusteranalyse. Op basis van de waarden van elk van de genoemde maatstaven wordt voor elke gemeente een totaalwaarde berekend. Vervolgens worden de gemeenten in klassen ingedeeld op een zodanige wijze dat de afstand (is verschil tussen de berekende waarden) tussen een gemeente en de dichtstbij gelegen gemeente in de groep altijd kleiner is dan de afstand ten opzichte van de dichtstbij gelegen gemeente uit een andere groep. Of anders gesteld: voor elke gemeente in de klasse matige sociale structuur geldt dat er binnen die klasse altijd een of meer gemeenten zijn die meer op haar lijkt/lijken dan welke gemeente dan ook uit de andere klassen. 2 Waarde gedefinieerd als: aantal eenheden x uitkeringsbedrag per eenheid / aantal inwoners. 14

15 Evenzo zijn de gemeenten in vier klassen ingedeeld op basis van de maatstaven klantenpotentieel lokaal en klantenpotentieel regionaal : - met een sterke centrumfunctie; - met een redelijke centrumfunctie; - met weinig centrumfunctie; - geen centrumfunctie. De selectiemethode is dezelfde als die van voorgaande jaren. De samenstelling van de groepen echter wijkt af van die van het voorgaande jaar. Oorzaken hiervoor zijn de ontwikkelingen in de aantallen eenheden van de maatstaven. Bepalend voor de verschuivingen van gemeenten naar andere groepen zijn de ontwikkelingen van de aantallen eenheden van de individuele gemeente ten opzichte van de landelijke ontwikkelingen en de ontwikkelingen van de groepsgemiddelden. Door die verschillen in de ontwikkelingen zijn de relatieve posities van gemeenten ten opzichte van elkaar veranderd. Dat brengt met zich mee dat de samenstelling van de groepen verandert. Voorgaande jaren is gebleken dat over de uitkomst van de indeling verschillend kan worden gedacht. Op grond van eigen inschattingen concludeert men dat de eigen gemeente meer lijkt op gemeenten in andere groepen dan op gemeenten in de groep waarin de gemeente is geplaatst. Dit hangt samen met de gekozen methode van indelen in groepen. Zeker aan de rand van de groep zal de afstand tot gemeenten in de volgende groep relatief klein kunnen zijn. Met behulp van de clusteranalyse wordt een selectie gemaakt waarbij modelmatig wordt bepaald tot welke groep een gemeente behoort. Dit impliceert dat een meer subjectief oordeel kan leiden tot andere uitkomsten. De combinatie van de kenmerken sociale structuur en centrumfunctie levert de volgende indeling van gemeenten in 11 klassen op: Aantal gemeenten Centrumfunctie per groep sterk redelijk weinig geen totaal zwak Sociale matig structuur redelijk goed totaal Een drietal klassen met een gering aantal gemeenten is daarbij toegevoegd aan de dichtst bijgelegen klasse van sociale structuur. In twee klassen was geen enkele gemeente opgenomen. De indeling van de 533 gemeenten naar de 11 resterende klassen (alfabetisch per klasse) is opgenomen in bijlage 2. 15

16

17 4 Clusters, functies en algemene uitkering naar de indeling volgens sociale- en centrumindicatoren 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk zijn de kengetallen weergegeven naar de groepsindeling zoals die in het vorige hoofdstuk is beschreven en in bijlage 2 is weergegeven. Voor de kengetallen per cluster is gebruik gemaakt van de functionele gegevens zoals het CBS die heeft verzameld. Met behulp van de in bijlage 1 opgenomen indelingslijst zijn de saldi van de begrotingsfuncties 2000 omgezet naar clusteruitkomsten Hierbij is het volgende van belang. Het CBS publiceert de gemeentelijke lasten en baten uitsluitend op functieniveau. Voor het omzetten van de kengetallen begrotingsfuncties 2000 naar de clusteruitkomsten 2000 was op vier onderdelen inzicht nodig op subfunctieniveau, te weten op de functies 530, 620, 822 en 920. Voor de uitsplitsingen is gebruik gemaakt van CBS-gegevens. De kengetallen voor de functies zijn ontleend aan een opgave van het CBS. De kengetallen over de algemene uitkering zijn gebaseerd op de door de directie Financiën Publiekrechtelijke Lichamen (Fipuli) van het ministerie van Financiën verstrekte gegevens. Periodiek ontvangen alle gemeenten van Fipuli overzichten omtrent de hoogte van de uitkeringen uit het gemeentefonds. De bedragen per inwoner per groep worden bepaald door per uitkeringsonderdeel het totaalbedrag in die groep te delen door het totaal aantal inwoners in de groep. Het resultaat geeft bij de verdeelmaatstaven de gemiddelde opbrengst per inwoner. Daarbij tellen, bijvoorbeeld bij het uitkeringsonderdeel buitenwater, de inwoners van de gemeenten zonder buitenwater wel mee voor de berekening van het gemiddelde bedrag van die uitkering per inwoner in een bepaalde groep. Het overzicht in paragraaf 4.4 geeft de stand van zaken aan in de betaalmaand december 1999, uitkeringsjaar Als uitgangspunt voor de berekening gelden de bedragen per verdeelmaatstaf, zoals opgenomen in de circulaire met betrekking tot het gemeentefonds van 21 september 1999 (FO99/U84795). De kengetallen met betrekking tot de uitkeringen uit het gemeentefonds zijn niet helemaal vergelijkbaar met de cijfers zoals die worden gevonden in de begroting voor het jaar 2000 op functie 921, onderdeel algemene uitkering. Hiervoor is een drietal 17

18 redenen aan te geven. Ten eerste is er sprake van een verschil in de gehanteerde uitkeringsfactor (Uf). De Fipuli-gegevens gaan uit van een niveau van 1,195. In de kengetallen van de begrotingsfuncties is echter sprake van Uf s die veelal op basis van de junicirculaire zijn geraamd. Ten tweede zijn in de begrotingscijfers andere effecten van de septembercirculaire van 1999 veelal (nog) niet verwerkt. Ten derde bestaan er tussen de geraamde baten op functie 921 in de gemeentelijke begroting - die in de meeste gemeenten medio 1999 werd opgesteld - en het Fipuli-overzicht van december 1999 verschillen. Zo kunnen bijvoorbeeld afwijkingen optreden in de aantallen woonruimten, inwoners, leerlingen, etcetera en ramen de gemeenten inkomsten uit integratie-uitkeringen op die functie. Hierna worden de uitkomsten gepresenteerd (in bedragen per inwoner) van de 11 groepen naar kenmerken sociale structuur en centrumfunctie ten eerste voor de clusters (paragraaf 4.2), ten tweede voor de begrotingsfuncties (paragraaf 4.3) en ten derde voor de verdeelmaatstaven van de algemene uitkering uit het gemeentefonds (paragraaf 4.4). De cijfers zijn exclusief artikel 12-gemeenten en de grootste vier gemeenten. Als gevolg van afrondingsverschillen kunnen de totalen wellicht gering afwijken van de som van de afzonderlijke functies. 18

19 4.2 Kengetallen clusters in groepen volgens sociale- en centrumindicatoren bedragen in hele guldens (afgerond) per inwoner Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Inkomstenclusters: OZB Overige eigen middelen Algemene uitkering Uitgavencusters: Bestuur Bestuursorganen Bestuursondersteuning Voorzieningen bevolking Bevolkingszaken Bijstand/sociale dienst Onderwijs waarvan lasten onderwijshuisvesting Zorg, exclusief onderwijs Kunst Ontspanning Oudheid Bebouwing en omgeving Openbare orde en veiligheid Ruimtelijke ordening en stadsverniewing Volkshuisvesting Fysiek milieu Reiniging Openbare ruimte Riolering Groen Wegen Water

20 4.3 Kengetallen functies in groepen volgens sociale- en centrumindicatoren bedragen in hele guldens (afgerond) per inwoner Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Hoofdfunctie 0 Algemeen bestuur 001, Bestuursorganen , Bestuursondersteuning , Burgerzaken Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 1 Openbare orde en veiligheid 110, Politie , Brandweer en rampenbestrijding , Overige beschermende maatregelen Totaal hoofdfunctie

21 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Hoofdfunctie 2 Verkeer, vervoer en waterstaat 210, Wegen, straten en pleinen , Verkeersmaatregelen te land , Openbaar vervoer , Overig vervoer te land , Parkeren , Zeehavens , Binnenhavens en waterwegen , Verkeersmaatregelen te water , Veerdiensten , Overig vervoer te water , Luchtvaart , Waterkering, afwatering en landaanwinning Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 3 Economische zaken 310, Handel en ambacht , Industrie , Nutsbedrijven , Agrarische produktie en ontginning , Overige agrarische zaken, jacht en visserij Totaal hoofdfunctie

22 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Hoofdfunctie 4 Onderwijs 420, Openbaar basisonderwijs , Bijzonder basisonderwijs , Openbaar (voortgezet) speciaal onderwijs , Bijzonder (voortgezet) speciaal onderwijs , Openbaar algemeen voortgezet en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs , Bijzonder algemeen voortgezet en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs , Openbaar lager en/of middelbaar beroepsonderwijs , Bijzonder lager en/of middelbaar beroepsonderwijs , Openbare scholengemeenschappen voor meer dan één van de voorgaande functies , Bijzondere. scholengemeenschappen voor meer dan één van de voorgaande functies , Openbaar hoger onderwijs , Bijzonder hoger onderwijs , Gemeenschappelijke baten/ lasten van het onderwijs , Volwasseneneducatie Totaal hoofdfunctie

23 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Hoofdfunctie 5 Cultuur en recreatie 510, Openbaar bibliotheekwerk , Vormings- en ontwikkelingswerk , Sport , Kunst , Oudheidkunde/musea , Natuurbescherming , Openbaar groen en openlucht recreatie , Overige recreatieve voorzieningen Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 6 Sociale voorzieningen en maatschappelijke dienstverlening 610, Bijstandsverlening , Werkgelegenheid , Inkomensvoorzieningen , Overige sociale zekerheidsregelingen , Maatschappelijke begeleiding en advies waarvan WVG , Sociaal-cultureel werk , Bejaardenoorden , Overige tehuizen , Kinderdagopvang , Dagopvang gehandicapten Totaal hoofdfunctie

24 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Hoofdfunctie 7 Volksgezondheid en milieu 710, Basisgezondheidszorg , Ambulancevervoer , Verpleeginrichtingen , Overige volksgezondheid , Slachthuizen , Afvalverwijdering en -verwerking , Riolering en waterzuivering , Milieubeheer , Lijkbezorging Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 8 Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting 810, Ruimtelijke ordening , Woningexploitatie/woningbouw , Stads- en dorpsvernieuwing , Overige volkshuisvesting waarvan WVG , Bouwgrondexploitatie Totaal hoofdfunctie

25 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Hoofdfunctie 9 Financiering en algemene dekkingsmiddelen 911, Geldleningen , Beleggingen , Belastingen waarvan opbrengst OZB , Algemene uitkeringen , Algemene baten en lasten , Saldi van kostenplaatsen , Saldo van de rekening van baten en lasten Totaal hoofdfunctie

26 4.4 Kengetallen algemene uitkering in groepen volgens sociale- en centrumindicatoren bedragen in hele guldens (afgerond) per inwoner bij een Uf van 1,195 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Onroerende-zaakbelastingen * Inwoners Inwoners < Inwoners > Inwoners waddengemeenten Huishoudens met laag inkomen Bijstandsontvangers Uitkeringsontvangers Minderheden Lokaal klantenpotentieel Regionaal klantenpotentieel Leerlingen Land en binnenwater Buitenwater Slechte bodem Oppervlakte bebouwde kom Woonruimten Oppervlakte historische kernen Lengte historisch water Historische woningen in bewoonde oorden Historische woningen in historische kernen Stadsvernieuwing Omgevingsadressendichtheid Vast bedrag voor iedere gemeente Vast bedrag waddengemeenten IJkpunt riool Aanvullende uitkering Groeikernen (incl Uf)

27 Centrumfunctie : sterk redelijk sterk redelijk weinig redelijk weinig geen redelijk weinig geen Sociale structuur: zwak zwak matig matig matig redelijk redelijk redelijk goed goed goed Monumenten * Rioleringen * Wijziging gemeentelijke indeling: - startbijdrage aflopende uitkering * wachtgelden * gewenningsbijdrage * Suppletie-uitkering * Totale algemene uitkering ** * zonder UF (=1,195) ** exclusief WUW, decentralisatie onderwijshuisvesting, Verdi, fonds sociale vernieuwing, milieuleges en precariobelasting. 27

28

29 5 Clusters, functies en algemene uitkering gemeentefonds naar groottegroepen 5.1 Inleiding Op de volgende bladzijden worden de kengetallen van de begrotingsfuncties weergegeven in guldens per inwoner. Daartoe is een indeling gehanteerd naar inwonergroepen. De hoogste inwonergroottegroep (> inwoners) - waar Utrecht voor deze brochure aan is toegevoegd - wordt niet weergegeven, vanwege de eerder genoemde bijzondere status van de vier grote steden. De cijfers zijn exclusief artikel 12- gemeenten. Als gevolg van afrondingsverschillen kunnen de totalen wellicht gering afwijken van de som van de afzonderlijke functies. Op de functies 620 en 822 zijn de lasten als gevolg van de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG) apart onderscheiden. WVG-gelden op andere functies zijn niet afzonderlijk gecorrigeerd. Op functie 920 zijn de opbrengsten van de onroerende-zaakbelastingen afzonderlijk vermeld. Voor een verdere toelichting op de statistische methodiek en de verwerking van de gegevens door het CBS wordt verwezen naar de publicatie van het CBS: Statistiek der gemeentebegrotingen Deze zal naar verwachting in februari 2000 verschijnen. In dit hoofdstuk zijn tevens kengetallen opgenomen met betrekking tot de uitkeringen uit het gemeentefonds. Het gaat hierbij evenals bij de begrotingsfuncties om alle gemeenten exclusief de artikel 12-gemeenten en vier grote steden, gerangschikt naar inwonergroepen. Deze kengetallen zijn gebaseerd op de door Fipuli verstrekte gegevens. Periodiek ontvangen alle gemeenten van Fipuli overzichten omtrent de hoogte van de uitkeringen uit het gemeentefonds. De cijfers zijn op eenzelfde wijze berekend als de gegevens die zijn opgenomen in hoofdstuk 4. Kortheidshalve wordt verwezen naar de toelichting op de kengetallen van de uitkeringen uit het gemeentefonds in de inleiding bij dat hoofdstuk. 29

30 5.2 Kengetallen clusters naar groottegroepen bedragen in hele guldens (afgerond) per inwoner Inwonergroepen minder Nederland tot tot tot tot tot tot dan Inkomstencluster: OZB Overige Eigen Middelen Algemene uitkering Uitgavenclusters: Bestuur Bestuursorganen Bestuursondersteuning Voorzieningen bevolking Bevolkingszaken Bijstand/sociale dienst Onderwijs waarvan lasten onderwijshuisvesting Zorg, exclusief onderwijs Kunst Ontspanning Oudheid Bebouwing en omgeving Openbare orde en veiligheid Ruimtelijke ordening en stadsvernieuwing Volkhuisvesting Fysiek milieu Reiniging Openbare ruimte Riolering Groen Wegen Water

31 5.3 Kengetallen begrotingsfuncties naar groottegroepen bedragen in hele guldens (afgerond) per inwoner Inwonergroepen minder Nederland tot tot tot tot tot tot dan Hoofdfunctie 0 Algemeen bestuur 001, Bestuursorganen , Bestuursondersteuning , Burgerzaken Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 1 Openbare orde en veiligheid 110, Politie , Brandweer en rampenbestrijding , Overige beschermende maatregelen Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 2 Verkeer, vervoer en waterstaat 210, Wegen, straten en pleinen , Verkeersmaatregelen te land , Openbaar vervoer , Overig vervoer te land , Parkeren , Zeehavens , Binnenhavens en waterwegen , Verkeersmaatregelen te water , Veerdiensten , Overig vervoer te water , Luchtvaart , Waterkering, afwatering en landaanwinning Totaal hoofdfunctie

32 Inwonergroepen minder Nederland tot tot tot tot tot tot dan Hoofdfunctie 3 Economische zaken 310, Handel en ambacht , Industrie , Nutsbedrijven , Agrarische produktie en ontginning , Overige agrarische zaken, jacht en visserij Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 4 Onderwijs 420, Openbaar basisonderwijs , Bijzonder basisonderwijs , Openbaar (voortgezet) speciaal onderwijs , Bijzonder (voortgezet) speciaal onderwijs , Openbaar algemeen voortgezet en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs , Bijzonder algemeen voortgezet en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs , Openbaar lager en/of middelbaar bo , Bijzonder lager en/of middelbaar bo , Openbare scholengemeenschappen voor meer dan één van de voorgaande functies , Bijz. scholengemeenschappen voor meer dan één van de voorgaande functies , Openbaar hoger onderwijs , Bijzonder hoger onderwijs , Gemeenschappelijke b/l van het onderwijs , Volwasseneneducatie Totaal hoofdfunctie

33 Inwonergroepen minder Nederland tot tot tot tot tot tot dan Hoofdfunctie 5 Cultuur en recreatie 510, Openbaar bibliotheekwerk , Vormings- en ontwikkelingswerk , Sport , Kunst , Oudheidkunde/musea , Natuurbescherming , Openbaar groen en openlucht recreatie , Overige recreatieve voorzieningen Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 6 Sociale voorzieningen en maatschappelijke dienstverlening 610, Bijstandsverlening , Werkgelegenheid , Inkomensvoorzieningen , Overige sociale zekerheidsregelingen , Maatschappelijke begeleiding en advies waarvan WVG , Sociaal-cultureel werk , Bejaardenoorden , Overige tehuizen , Kinderdagopvang , Dagopvang gehandicapten Totaal hoofdfunctie

34 Inwonergroepen minder Nederland tot tot tot tot tot tot dan Hoofdfunctie 7 Volksgezondheid en millieu 710, Basisgezondheidszorg , Ambulancevervoer , Verpleeginrichtingen , Overige volksgezondheid , Slachthuizen , Afvalverwijdering en -verwerking , Riolering en waterzuivering , Milieubeheer , Lijkbezorging Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 8 Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting 810, Ruimtelijke ordening , Woningexploitatie/woningbouw , Stads- en dorpsvernieuwing , Overige volkshuisvesting waarvan WVG , Bouwgrondexploitatie Totaal hoofdfunctie Hoofdfunctie 9 Financiering en algemene dekkingsmiddelen 911, Geldleningen , Beleggingen , Belastingen waarvan opbrengst OZB , Algemene uitkeringen , Algemene baten en lasten , Saldi van kostenplaatsen , Saldo van de rekening van baten en lasten Totaal hoofdfunctie