LA CAUSE EST AMER DER TEUFEL HAT DAS SPIEL ERDACHT

Transcriptie

1 LA CAUSE EST AMER Middeleeuwse en moderne liefdesliederen uit Japan en de Nederlanden Eén van de belangrijkste dichtbundels uit de Japanse literatuur werd samengesteld in de jaren 1300, met 100 korte liefdesrijmen, "waka" genaamd. Deze waka zijn zelfs de dag van vandaag gemeengoed van elke gecultiveerde Japanner. 5 van deze waka staan centraal in dit programma. Ze werden door Vlaams componist Janpieter Biesemans getoonzet voor het instrumentarium van het ensemble. Quadrivium weerspiegeld vervolgens elke waka met een juweeltje uit de middeleeuwse Nederlanden. Quadrivium presenteert op deze manier een unieke versmelting van drie werelden: de middeleeuwen uit de lage landen, de Japanse middeleeuwen, en het he- dendaagse Vlaanderen. De gemeenschappelijke taal: DE LIEFDE! DER TEUFEL HAT DAS SPIEL ERDACHT Uit het begin van de 16e eeuw zijn twee sets speelkaarten overgeleverd waarbij op de rug van elke kaart een stem uit een polyfone compositie staat gedrukt; de zogenaamde "Flötner kaarten" en "Rumpoldt kaarten. Quadrivium brengt spelenderwijs deze composities weer tot leven, terwijl op de achtergrond beelden van de bij wijlen wel erg realistische kaarten geprojecteerd worden. Een multimediale ervaring dus, waarbij ook het Japanse kaartspel met middeleeuwse waka gedichten wordt betrokken (zie programma: la Cause est Amer).

2 GUILLAUME & GUILLAUME chansons uit de tijd van Guillaume de Machaut en Guillaume Du fay Quadrivium brengt het rijke erfgoed van twee beroemde Guillaumes voor een hedendaags publiek: Machaut, de grootste componist en meest belangwekkende dichter van de 14e eeuw, en Dufay die de muzikale wereld beheerste 100 jaar later. Quadrivium brengt zowel chansons als instrumentale arrangementen. Ook brengen zij een aantal van de eerste composities die specifiek voor instrumenten bedacht zijn: muziek voor de dans. NIEUWJAAR IN DE MIDDELEEUWEN Quadrivium neemt hun publiek mee doorheen het Europa van de middeleeuwen, en gaat al feestvierend op zoek naar dé manier om het nieuwe jaar in te zetten. Diverse chansons uit de 13e tot de 15e eeuw, overgeleverd uit verschillende Europese landen, laten ons kennis maken met de meest uiteenlopende wijze om dit feest te vieren. Zo bezingt een anoniem Engels chanson uit de 15e eeuw de geboorte van Jezus in het nieuwe jaar, terwijl in Frankrijk, Guillaume Dufay Nieuwjaar aangrijpt om zijn geliefde te (proberen) veroveren...

3 LA CAUSE EST AMER Middeleeuwse en Hedendaagse Liefdesliederen uit Japan en de Lage Landen "Als mijn aangezicht bleek is, is de oorzaak amer", in de betekenis van liefde, maar ook van bitterheid. Met deze dubbele bodem in het woord liefde begint Guillaume Dufay zijn lied "Se le face ay pale". Quadrivium neemt dit lied als leiddraad voor hun programma rond Japanse en Europese muziek. Een van de meest belangrijke bronnen uit de middeleeuwse Japanse literatuur is het "Hyakunin Isshu", of de "Ogura anthology"genaamd. Het werd in de 13e eeuw samengesteld door een vooraanstaand edelman, en het bestaat uit 100 liefdesgedichten, gedicht door evenveel dichters in de waka vorm. Deze extreem korte gedichten hebben een vaste vorm met een vast aantal lettergrepen, en zijn zeer vergelijkbaar met de latere haiku. Tot heel recente datum werden deze waka gememoriseerd door elke gecultiveerde Japanner, en ze vormden zelfs de basis van een educatief kaartspel. Vijf van deze waka bekleden een centrale plaats in dit programma. Elk van deze belicht een verschillend aspect van de liefde, gaande van geluk over radeloosheid, tot uiteindelijk verdriet. Ze werden getoonzet door de Vlaamse hedendaagse componist Janpieter Biesemans (2002) en opgedragen aan Quadrivium. Het specifieke instrumentarium van Quadrivium diende als model voor de instrumentatie: blokfluit, middeleeuwse luit, gotische harp, psalterium en zang. In dit programma worden deze composities gekoppeld aan laat-middeleeuwse kunstliederen uit de Nederlanden, waarin een gelijkaardig sentiment werd gevonden. Op het podium wordt de muziek omlijst met beelden uit Westerse en Oosterse kunst. Het programma opent met "Se la face"en vervolgt met vijf verschillende sets die elk gebouwd zijn rond de composities van Biesemans. Elke waka wordt gespiegeld aan een 15e eeuws chanson, waarvan de tekst eenzelfde emotie weergeeft. Enkele van deze chansons zijn "Je ne fai tousjours", "Triste plaisir" en "Deuil angoisseux" van Gilles Binchois, "Le Souvenir" van Robert Morton en "Tout a par moy" van Walter Frye. Van deze chansons worden ook virtuose instrumentale intabulaties (versieringen) gebracht. Aanvullend worden ook enkele hedendaagse solo-composities gebracht, waarin men Westerse interpretaties kan horen van Japanse traditionele muziek: "Koto Sonata" van Alan Hovhanness (1963) en "Jobutsu" van Jan Van Landeghem (1995)

4 DER TEUFEL HAT DAS SPIEL ERDACHT music from the Flötner and Rumpholdt playing cards and musical settings of Japanese poems from the uta garuta pack of "100 poems by 100 poets" "Musical Games" is a 60-minute programme which explores witty allusions to "play" between composer, performer and audience. The opening set includes several examples of medieval and renaissance canons. Literally meaning "rule", a canon requires a composer to follow a strict rule to imitate or manipulate a melodic line. In Guillaume de Machaut's masterful motet "Ma fin est mon commencement", the tenor line reverses half-way through the piece, giving an exact mirror copy so that the final note is the same as the first. In a 16th-century Scottish canon, "The Nyntene Canon", both lines are the same, but the lower one is played half as fast. The clever "Puzzle Canon", from a manuscript of Henry VIII's time, places three voices in strict imitation; the instructions tell us "thys songe is iij parts in one and eche part begynnyth under the other..." Pieter Flötner's playing cards, likely produced in the 1540s and now in the Germanisches Nationalmuseum, Nürnberg, contain handwritten music on the backs of the cards. The four musical voices are assigned to the four suits, so that Herz = discantus, Schellen = altus, Laub = tenor and Eichel = bassus. In all, we have twelve songs: one for each rank of playing card, from Daus up to König. The songs are typical Tenorlieder, but scholars find difficulty in identifying specific composers. Indeed, the songs may have been composed especially for the playing cards. Imagine a playing-card session in a German noble household turning into a musical party! A suite of five settings of Japanese waka texts concludes the concert. Written for Quadrivium by Belgian composer Janpieter Biesemans, the lyrics, from the "Hyakuninisshu" or "100 poems by 100 poets", are also found on playing cards in the beautiful uta garuta packs. The pieces examine different states of love: the joy of newly discovered love; parting at dawn; absence of the beloved; doubting faithfulness; and rueful grief. Although Biesemans has scored the suite for western medieval instruments, his compositions capture the delicate yet intense character of Japanese traditional music.

5 GUILLAUME & GUILLAUME chansons uit de tijd van Guillaume de Machaut en Guillaume Dufay Quadrivium brengt het rijke erfgoed van twee beroemde Guillaumes voor een hedendaags publiek: Machaut, de grootste componist en meest belangwekkende dichter van de 14e eeuw, en Dufay, die de muzikale wereld beheerste honderd jaar later. Machaut was geestelijke, dienaar aan het hof van Koning Jan van Bohemen, alsook een romanticus. Als zeventiger had hij een relatie met een 18-jarig meisje, Peronne, voor wie hij de mooiste van zijn liefdesliederen schreef. Quadrivium presenteert in dit programma verscheidene van deze liederen: composities voor twee en drie stemmen, alsook solo-liederen, begeleid door luit en harp die improviseren, zoals dit gebeurde aan de 14e-eeuwse hoven. Zoals de meeste middeleeuwse componisten, schreef Machaut geen instrumentale muziek. Middeleeuwse muzikanten waren er echter als de kippen bij om muziek te stelen die ze mooi vonden. Op deze manier zijn er een aantal van Machaut's liefdesliederen overgeleverd in instrumentale zettingen. Quadrivium brengt deze zettingen op blokfluit, luit en harp, afgewisseld met de originele chansons. Ook Dufay was een geestelijke, die gedurende het grootste deel van zijn leven belangrijke kerkelijke posities bekleedde. Toch kunnen we rustig stellen dat het wereldse hem niet vreemd was. Zijn talrijke liefdesliederen, alsook composities die Nieuwjaar en Mei vieren, vormen hiervoor het levende bewijs. Vele van deze teksten schreef hijzelf, en in één van deze, "He Compaignons", roept hij acht van zijn vrienden bij naam, om het nieuwe seizoen te helpen vieren. Dufay en zijn tijdgenoten hoorden de nieuwe zoete klanken die van over het Kanaal kwamen, en ze gebruikten deze "contenance Angloise" gretig in hun muziek. Het gevolg is dat deze muziek dichter bij het moderne oor ligt dan die van Machaut, die wel eens verrassende akkoorden en dissonanten durft te gebruiken. Zoals in het eerste deel van het programma, brengt Quadrivium zowel chansons als instrumentale arrangementen. Ook brengen zij een aantal van de eerste composities die specifiek voor instrumenten bedacht zijn: muziek voor de dans. Het instrumentarium: Vanaf de laat 14de eeuw tot ver in de 17de-eeuwse barok was de ranke gotische harp met darmsnaren dé harp die overal in Europa werd gebruikt. Deze harp bevat houten snaarhaken die meetrillen bij het bespelen, en een uniek brommend geluid produceren. In het Engels spreekt men van de bray-harp ( to bray is balken als een ezel!) Deze bray-harps werden frequent afgebeeld in schilderijen uit die tijd, dikwijls bespeeld door engelen. Frappant is dat tegenwoordig de bray-harpen nauwelijks nog gehoord worden! William Taylor heeft een sleutelrol gespeeld in het terug tot leven brengen van de unieke klank van dit instrument. De blokfluiten die gebruikt worden in dit ensemble zijn replica s van instrumenten die in de middeleeuwen werden gebruikt. Het belangrijkste kenmerk van deze instrumenten is de cilindrische boring, in tegenstelling tot de, nu veelbespeelde barokblokfluit, die een omgekeerd-conische boring heeft. Dit resulteert in een zeer reine, doorzichtige klank bij de hier gespeelde types. De luit vindt men regelmatig samen met de harp op muzikale afbeeldingen uit de 14e en de 15e eeuw. Deze luit is niet zoals de grotere renaissance instrumenten die meerstemmig gespeeld worden. Het middeleeuwse instrument gebruikt een plectrum, om een veelal versierde melodie te vertolken. De luit en de harp zijn familie van elkaar; beide zijn zowel tokkel- als snaarinstrumenten. Toch behoudt elk zijn identiteit in het kleurenpallet van het ensemble.

6 NIEUWJAAR IN DE MIDDELEEUWEN Quadrivium neemt een hedendaags publiek mee doorheen het Europa van de middeleeuwen, en gaat al feestvierend op zoek naar dé manier om het nieuwe jaar in te zetten. Diverse chansons uit de 13e tot de 15e eeuw zijn overgeleverd uit verschillende Europese landen, en laten ons kennis maken met de meest uiteenlopende wijze om dit feest te vieren. Zo bezingt een anoniem Engels chanson uit de 15e eeuw de geboorte van Jezus in het nieuwe jaar, terwijl in Frankrijk, Guillaume Dufay Nieuwjaar aangrijpt om zijn geliefde te (proberen) veroveren... De meeste middeleeuwse componisten schreven geen instrumentale muziek. Middeleeuwse muzikanten waren er echter als de kippen bij om muziek te stelen die ze mooi vonden. Op deze manier zijn een aantal van de mooiste liederen overgeleverd in instrumentale zettingen. Quadrivium brengt deze zettingen op blokfluit, luit en harp, afgewisseld met de originele chansons. Ook brengen zij een aantal van de eerste composities die specifiek voor instrumenten bedacht zijn: muziek voor de dans. Het feest kan beginnen! Het instrumentarium: Vanaf de laat 14de eeuw tot ver in de 17de-eeuwse barok was de ranke gotische harp met darmsnaren dé harp die overal in Europa werd gebruikt. Deze harp bevat houten snaarhaken die meetrillen bij het bespelen, en een uniek brommend geluid produceren. In het Engels spreekt men van de bray-harp ( to bray is balken als een ezel!) Deze brayharps werden frequent afgebeeld in schilderijen uit die tijd, dikwijls bespeeld door engelen. Frappant is dat tegenwoordig de bray-harpen nauwelijks nog gehoord worden! William Taylor heeft een sleutelrol gespeeld in het terug tot leven brengen van de unieke klank van dit instrument. De blokfluiten die gebruikt worden in dit ensemble zijn replica s van instrumenten die in de middeleeuwen werden gebruikt. Het belangrijkste kenmerk van deze instrumenten is de cilindrische boring, in tegenstelling tot de, nu veelbespeelde barokblokfluit, die een omgekeerd-conische boring heeft. Dit resulteert in een zeer reine, doorzichtige klank bij de hier gespeelde types. De luit vindt men regelmatig samen met de harp op muzikale afbeeldingen uit de 14e en de 15e eeuw. Deze luit is niet zoals de grotere renaissance instrumenten die meerstemmig gespeeld worden. Het middeleeuwse instrument gebruikt een plectrum, om een veelal versierde melodie te vertolken. De luit en de harp zijn familie van elkaar; beide zijn zowel tokkel- als snaarinstrumenten. Toch behoudt elk zijn identiteit in het kleurenpallet van het ensemble.