Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK

Transcriptie

1 Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Annemieke Hooijschuur en Hanneke de Jong Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Wereldlijke en Geestelijke Voorkennis De leerlingen zijn enigszins op de hoogte van de levenswijze van de verschillende standen in de Middeleeuwen zoals beschreven in de juniorcanon. De leerlingen kennen vader Jacob en kunnen dit in canon zingen. Voor de leerkracht is er aan het einde van de les de nodige achtergrondinformatie toegevoegd. Ook zijn daar afbeeldingen te vinden die als voorbeeld kunnen dienen. Korte lesinhoud De leerlingen krijgen Gregoriaans en minstreelmuziek te horen en zoeken de verschillen en overeenkomsten. Ook wordt de ontwikkeling van het notenschrift kort aangestipt. Verder proberen de leerlingen zelf muziek te noteren en gaan ze een canon zingen. Lesdoelen De leerlingen leren over de verschillende muzieksoorten in de Middeleeuwen t.w. de muziek van de monniken, de kerkelijke muziek (Gregoriaans) en de muziek van de ridders, de wereldlijke muziek (de muziek van de minstrelen). De leerlingen worden zich bewust van hoe muziek opgebouwd kan zijn (responsoriaal gezang en 1-stemmige en meerstemmige muziek) aan de hand van Vader Jacob. De leerlingen leren te luisteren naar verschillende toonhoogten en hoe je die kan opschrijven. Benodigdheden * Digibord om samen verschillende filmpjes te bekijken en beluisteren. Ruimte Klaslokaal met digibord. Tijd 45 minuten. Voorbereiding Zorg dat u als leerkracht de les van te voren goed doorgenomen en begrepen heeft. Verder is het belangrijk om te weten hoe je een canon zingt. Wij hebben geprobeerd het duidelijk aan te geven, maar mocht het niet duidelijk zijn, vraag dan een collega.

2 Les 3 Monniken en Ridders MUZIEK Annemieke Hooijschuur en Hanneke de Jong DE LES Inleiding Deze les gaat over de monniken en ridders. De Heer van Voorne moest af en toe een brief versturen en nam daarom Jacob van Maerlant in dienst, want de meeste mensen konden niet lezen of schrijven. Hij was koster en hij kon schrijven, zoals zoveel monniken. Hij schreef boeken over, maakte miniaturen en schreef gedichten. Ook zong hij, als koster, vaak speciale gezangen om God te eren. Deze liederen waren verzameld door Paus Gregorius de Grote (paus van ) en we noemen ze dan ook Gregoriaanse gezangen. Kern Schrijf de onderstreepte kenmerken op het bord met daarboven kerkelijke muziek Gregoriaans. Later hebben we ze nog nodig. Deze gezangen zijn dus zo n 1400 jaar oud! Het is een responsoriaal gezang. Dit betekent dat er 1 monnik voor zingt en de anderen a.h.w. antwoord geven. (respons=reactie). Deze muziek is 1-stemmige muziek: je hoort 1 stem en 1 melodie. Ook als alle monniken zingen, zingen ze dezelfde melodie, dus als 1 stem. Er is alleen zang, geen instrumenten. Bijv. agnus dei- laten horen Vraag de leerlingen om op te letten welke taal ze horen (Latijn). Latijn was de taal van de Romeinen en werd nog lang in de kerk gebruikt. Nu wordt deze taal niet meer gesproken. We kennen deze muziek, omdat het is opgeschreven door de monniken. Daarom kunnen we het nu ook nog zelf zingen. Wel was de manier van opschrijven anders dan de noten zoals we ze nu kennen. Het is door de tijd heen ook steeds wat veranderd. Laat de drie voorbeelden van oud naar nieuwer zien (te vinden bij de achtergrondinformatie voor de leerkracht). Wij kennen ook een responsoriaal gezang. De leerkracht zingt voor, de kinderen geven antwoord. Laat het een verrassing zijn wat u gaat zingen en zet dan Vader Jacob in. Leerkracht zingt: De kinderen antwoorden: Vader Jacob Vader Jacob Slaapt gij nog? Slaapt gij nog? Enz. Benadruk wel dat Vader Jacob GEEN Gregoriaans is, maar dat de manier waarop het gemaakt is, wel hetzelfde is. Canon zingen: Zoals we het op deze manier gezongen hebben, is Vader Jacob een 1-stemmig gezang. We gaan het nu 2-stemmig zingen: verdeel de klas in twee groepen. Zorg dat die groepen wel bij

3 elkaar zitten, zodat ze tijdens het zingen steun aan elkaar hebben. Groep 1 begint. Als zij slaapt gij nog gaan zingen, begint groep 2 met vader Jacob. Groep 1 is eerder klaar dan groep 2. U kunt ook afspreken het liedje 2 of 3 keer achter elkaar te zingen. Als het goed lukt, kunt u het 3- of 4-stemmig laten zingen. Als volgt: Vader Jacob, vader Jacob, *Slaapt gij nog, slaapt gij nog, *Alle klokken luiden, alle klokken luiden *Bim bam bom, bim bam bom Het * is het moment van inzetten van de volgende groep. Opschrijven: Zing met de kinderen het liedje nogmaals 1-stemmig (dus allemaal tegelijk) en laat met uw vlakke hand de toonhoogtes zien. Laat de kinderen dit meedoen. Dit kan als volgt: Va-de r Ja-cob Va-der Ja- cob.slaaptgijnog, enz. Per vakje 1 lettergreep. Geef de leerlingen bovenstaand schema niet, maar vraag ze nu hoe ze dit liedje zouden kunnen opschrijven, zodat iemand anders het ook kan zingen. Voor iemand die zingt, is het belangrijk om te weten of de melodie omhoog of omlaag gaat. Schrijf eerst de tekst op en schrijf daarboven hoe je het moet zingen. Een manier zou kunnen zijn: Va der Ja cob va der Ja cob Slaapt gij nog? Dit is dus een manier om de toonhoogte aan te geven. De leerlingen hoeven nog niet over het ritme na te denken, de monniken hadden daar ook nog geen notatie voor bedacht.

4 Op het kasteel in Oostvoorne, waar de Heer van Voorne woonde, kwam wel eens een troubadour langs. Een troubadour was een rondtrekkende muzikant die goed kon zingen en zong over verhalen over koning Arthur,over heldendaden of over de liefde. De tekst was dan ook in de volkstaal. Meestal nam hij ook een jongleur mee. Van deze liederen werd soms wel de tekst opgeschreven, maar niet de noten. Vaak ook was er alleen mondelinge overlevering. De zang werd begeleid door instrumenten. Ook werd er bij deze muziek vaak gedanst. Schrijf bovenstaande onderstreepte woorden ook op het bord naast het lijstje kerkelijke muziek-gregoriaans. Zet boven deze nieuwe lijst wereldlijke muziek. Kerkelijke muziek Gregoriaans Responsoriaal gezang 1 persoon zingt, de anderen geven antwoord. Alleen zang. 1-stemmige muziek: 1 stem, 1 melodie Taal: Latijn Opgeschreven door monniken Onderwerp: het Christelijke geloof Klinkt galmend omdat het gezongen werd in een kerk of klooster. Wereldlijke muziek Zang met instrumenten Taal: volkstaal Mondelinge overlevering: soms werd wel de tekst opgeschreven, maar niet de noten. Er werd gedanst op de muziek. Onderwerp: Koning Arthur, liefde, helden, kruistochten. Klinkt niet galmend. Werd vaak buiten gezongen. Naarmate de Middeleeuwen vorderden werd er ook meer wereldlijke muziek opgeschreven. Daarom zijn er toch wat liederen van troubadours bekend, maar er is veel meer Gregoriaans bekend gebleven omdat dat veel zorgvuldiger opgeschreven en bewaard is gebleven in de kloosters. Het volgende wereldlijke lied, gezongen door troubadours, gaat over de kruistochten. Afsluiting We weten nu veel over de twee soorten muziek in de Middeleeuwen. Kijk nog even goed naar de verschillen en kijk dan naar het volgende filmpje. Is dat Gregoriaans of wereldlijke muziek? Praat er samen over. Het is wereldlijke (pop)muziek, maar uitgevoerd op een Gregoriaanse manier. Laat de leerlingen kritisch kijken en luisteren: Argumenten voor kerkelijke muziek: De zang klinkt galmend zoals in een klooster of kerk. Ze zijn ook duidelijk in een kerk. De mannen lijken monniken. Ze staan in een halve cirkel net zoals de monniken die Gregoriaans zongen in

5 het eerste filmpje van deze les. Argumenten voor wereldlijke muziek: Zang met instrumenten. Het begint ook alleen met muziek. Je hoort ook een drumstel. Taal: engels De mannen lijken monniken, maar in paarse en rode pijen? Het lijkt soms ook of ze een beetje dansen. Laat, tot slot, de originele versie van nothing else matters van Metallica horen: Welke versie vinden de leerlingen het mooiste en waarom?

6