Van opgave naar kans. Een waterstofeconomie als duurzaam economisch perspectief voor Nederland
|
|
- Irena Visser
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Van opgave naar kans Een waterstofeconomie als duurzaam economisch perspectief voor Nederland White paper - februari 2019
2 Het ontwerp van het Klimaatakkoord 2 Sinds 21 december 2018 ligt het ontwerp van het Klimaatakkoord op tafel. Het bevat een breed pakket aan maatregelen om de Nederlandse CO 2 -uitstoot in 2030 met 49% terug te dringen ten opzichte van In 2050 moet die reductie naar 100%. Het Klimaatakkoord presenteert veelomvattende voorstellen: voor de gebouwde omgeving, de mobiliteit, de industrie, de landbouw en elektriciteitsproductie. Belangrijke elementen zijn de verplichting aan grote industriële ondernemingen om CO 2 -reductieplannen op te stellen, een minimum CO 2 -prijs om de opwek van duurzame energie te stimuleren, en een omvangrijke verduurzaming van anderhalf miljoen Nederlandse woningen tot Frame en werkelijkheid De eigenaren van die woningen lijken vooralsnog - in de beeldvorming althans - de dupe. Ze worden (naar het schijnt) geconfronteerd met extra kosten. Het ontstane frame is dat zij iets moeten. Ook de industrie en de landbouw moeten iets. Een positieve benadering van het Klimaatakkoord, gericht op kansen en winst, in plaats van op verplichtingen en verlies, komt vooralsnog onvoldoende uit de verf. Zorgen en problemen: gebrek aan draagvlak en discussie over betaalbaarheid domineren de discussie; optimisme en een visie op een toekomstige economie ontbreken.
3 Van opgave naar kans 3 De maatregelen in het Klimaatakkoord leggen niettemin een goede basis voor de verduurzaming van de Nederlandse samenleving. Maar het is de vraag of ze ook het fundament leggen voor een duurzaam economisch verdienmodel in De voorstellen gaan uit van het huidige economische model. Vanuit dat model geredeneerd is 49% CO 2 -reductie een forse opgave. De discussie daarover wordt dan al snel door problemen en belemmeringen gedomineerd. Toch zijn die kansen er wel degelijk - maar alleen als we goed doordacht en gefaseerd aan de slag gaan. Met een structurele, geïntegreerde aanpak, redenerend vanuit de toekomst naar nu, in plaats van omgekeerd. Als we dat doen, kunnen we vandaag het fundament leggen voor het verdienmodel van morgen. Nederland kan dan onder meer koploper worden op het gebied van elektrisch vervoer. Onze infrastructuur biedt mogelijkheden om tot de wereldtop te behoren op het gebied van data en digitalisering. En de Nederlandse mainports zijn bij uitstek geschikt om de circulaire overslagplaatsen van de toekomst te worden. Naar een waterstofeconomie En wie nog verder durft te denken, ziet de mogelijkheden van waterstof voor de Nederlandse economie. Onderzoek 1 laat zien dat waterstof op de middellange en lange termijn de ruggengraat kan worden voor een groot deel van de collectieve energievraag. Te beginnen met blauwe waterstof, geproduceerd uit aardgas, maar al snel gevolgd door groene waterstof, gefabriceerd met duurzaam opgewekte elektriciteit. Het ontwerp van het Klimaatakkoord signaleert de grote kansen en mogelijkheden op dit gebied 2, al blijft het op dit punt in een vergezicht steken en ontbreekt een integraal handelingsperspectief op concrete volgende stappen. Dat perspectief bieden wij hier in deze whitepaper. 1 Elektronen en/of Moleculen. Twee transitiepaden voor een CO 2 -neutrale toekomst. Berenschot, Nederland heeft een goede uitgangspositie om een rol voor waterstof voor te bereiden met zijn omvangrijke procesindustrie, zijn grote potentieel voor wind op de Noordzee en zijn gasinfrastructuur en -kennis. Waterstof geeft de mogelijkheid om grote hoeveelheden duurzame energie op kosteneffectieve manier in het systeem te passen en om nieuwe circulaire processen en waardeketens in de economie op te bouwen. ( ) Daarnaast wordt er op internationale schaal heel veel aandacht besteed aan waterstof als klimaatneutrale energiedrager. De verwachting is dat op termijn een omvangrijke internationale waterstofmarkt zal ontstaan, waarop Nederland een sterke rol kan spelen. Ontwerp van het Klimaatakkoord, SER, 2018, p. 163
4 Scenario: in drie fasen definitief op weg naar een waterstofeconomie 4 Nederland heeft een buitengewoon sterk uitgangspunt voor de transitie naar een waterstofeconomie. De fijnmazige, hoogwaardige aardgasinfrastructuur is na aanpassing technisch zonder meer geschikt voor transport van waterstof. De vereiste hoeveelheid elektriciteit voor de productie van groene waterstof kan worden geleverd uit windenergie op zee. Afgedankte olie- en aardgasboorplatforms op zee kunnen plaats bieden aan waterstoffabrieken (elektrolyzers). Nederlandse havens zijn geschikt voor aan- en afvoer van waterstof. Kennis en know how zijn in Nederland in overvloed aanwezig. Om de overstap naar deze energiebron van de toekomst goed te maken, zullen we er wel voor moeten zorgen dat er een aantal duidelijke keerpunten aanwijsbaar zijn tussen nu en Dit zijn essentiële kantelpunten die de transitie steeds opnieuw een nieuwe, krachtige impuls geven en daarmee volgende stappen vergemakkelijken. De aanknopingspunten ervoor liggen bij de verdere ontwikkeling van duurzame mobiliteit (elektrische auto s), de sluiting van kolencentrales, en bij uitbouw van windenergie op zee (als energiebron voor elektriciteit én voor de productie van waterstof voor industrieel gebruik). Een scenario in drie fasen - met essentiële kantelpunten - ziet er zo uit: In Fase 1 (startup, ) wordt vol geïnvesteerd in de aanleg van de ruggengraat van een landelijk waterstofnetwerk. Het landelijke hoofdnet van de bestaande gasinfrastructuur wordt geschikt gemaakt voor waterstoftransport. Met het aanwezige vermogen aan wind- en zonne-energie in 2023 wordt geëxperimenteerd met de productie van groene waterstof uit de overschotten aan duurzame elektriciteit. Om volume te creëren wordt blauwe waterstof (schone waterstof uit aardgas) aangevuld met investeringen in veilige CCS. (Carbon Capture & Storage de afvang en opslag van CO 2 dat bij de productie van waterstof vrijkomt). De eerste volumes komen beschikbaar voor de Nederlandse industrie. Deze fase legt het fundament voor een waterstof economie en zet Nederland op een internationale kennisvoorsprong. Essentieel kantelpunt in deze fase: de ombouw van kolencentrales tot waterstofcentrales. Dit zorgt voor een forse CO 2 afname en een toekomstbesten dige achtervang voor hernieuwbare energie.
5 5 In Fase 2 (versnelling, ) wordt de waterstofmarkt ontwikkeld en tekenen de contouren van een economie op waterstof zich af. In 2030 kan met de productie uit overschotten van duurzame stroom (uit wind en zon) een substantiële hoeveelheid waterstof worden geproduceerd. De productie van deze groene waterstof neemt nu de overhand. De productiekosten daarvan, momenteel nog hoger dan die van blauwe waterstof, zullen dalen. Gemengd met blauwe waterstof ontstaat voldoende volume om een deel van de industrie én het vrachtvervoer van waterstof te voorzien. Een hubnetwerk transporteert waterstof naar waterstoftankstations en industrieclusters. De ombouw van kolencentrales tot waterstofcentrales zorgt in deze fase voor veel stabiliteit in het elektriciteitsnet. Schaalvergroting zorgt voor versnelling van de transitie Essentieel kantelpunt in deze fase: technologieversnelling drukt sterk de kosten van wind op zee en elektrolyse. Elektrische auto s rijden 400 kilometer op een laadbeurt van 20 minuten. De raffinagesector krimpt doordat elektrische auto s de nieuwe standaard worden. In Fase 3 (volwassen markt, ) wordt de transitie voltooid. Met een rijk vermogen aan windenergie en een getransformeerde (minder energieintensieve) industrie is er nu genoeg volume om ook een deel van de gebouwde omgeving van waterstof te voorzien. Nederland kan zich zelfs gaan manifesteren als exportland voor waterstof, bijvoorbeeld naar Duitsland en Frankrijk, die hun kolen- en kerncentrales de komende decennia zullen gaan sluiten.
6 De randvoorwaarden zijn er al: waar wachten we op? 6 Technisch kunnen we dit. Er zijn nauwelijks belemmeringen, en des te meer kansen. Technologische ontwikkelingen en voortschrijdend wetenschappelijk onderzoek - bij universiteiten en in bedrijven - kunnen deze transitie de komende jaren extra impulsen geven. Overal in Nederland zijn al veelbelovende initiatieven zichtbaar, zoals in Groningen en Stad aan het Haringvliet. De basis ligt er al: voor experimenten, voor verder onderzoek, voor doorontwikkeling van de technologie en voor verlaging van de kosten. Een overstap naar waterstof als duurzame energiebron is daarnaast verenigbaar met andere voorgestelde en vaak al gestarte verduurzamingsmaatregelen (zoals elektrificatie, lokale warmtenetten en hybride warmtepompen). En de economische onderbouwing voor dit plan lijkt valide 3. Van scenario naar uitvoering: vijf actiepunten De transitie naar een nieuw economisch verdienmodel, gedragen door waterstof als schone en duurzame energiebron, gaat niet vanzelf. Deelnemers aan de Essent-stakeholdersbijeenkomst in februari 2019 formuleerden, ieder vanuit hun eigen perspectief, een aantal actiepunten. Ze zijn hieronder samengevat. #1 Ontwikkel een duidelijke strategie, bij voorkeur een Deltaplan Het Klimaatakkoord biedt perspectief, maar oogt nu nog iets te veel als een verzameling goede bedoelingen. De dwarsverbanden en een structurele aanpak ontbreken, en juist die zijn noodzakelijk, net als een helder toekomstperspectief: hoe ziet het nieuwe, duurzame Nederland eruit? De transitie naar een op waterstof gebaseerde duurzame economie is zo n perspectief, en vergt zo n duidelijke strategie. Een Deltaplan - misschien zelfs compleet met een Deltacommissaris - maakt het mogelijk om gedurende langere tijd het vizier scherp gericht te houden en richting te geven aan ieders handelen. #2 Overheid, neem de regie Een duidelijke strategie moet gedragen worden door visie en gestuurd door leiderschap. Dat geldt voor de betrokken ondernemingen en organisaties, maar vooral voor de overheid als wetgever en procesbewaker van de energietransitie. Dat is te meer van belang nu er in de samenleving momentum is voor de overstap naar duurzame energie. Regie is noodzakelijk; afwachten is geen optie. 3 idem: onderzoek Berenschot
7 7 #3 Kom met een ambitieus, spraakmakend proefproject Waterstof kan op zee of pal aan de Nederlandse kust worden gefabriceerd uit windenergie op zee. Niet alleen met kleine afzonderlijke installaties, maar ook of vooral met een grote waterstoffabriek (elektrolyzer), gevoed vanaf een stopcontact op zee, met een substantiële output (1 GW), op te leveren rond , op een tactische locatie, om schaalgrootte en volume te creëren. Zo n spraakmakende kickstart vergt kapitaal, moed en daadkracht, maar kan deze transitie een beslissende zet in de goede richting geven. #4 Buig het negatieve klimaatframe om naar een positieve boodschap De transitie naar een waterstofeconomie kan een positief perspectief openen op de energietransitie voor alle Nederlandse energiegebruikers, zowel voor de industrie als de individuele consumenten. De transitie kan worden uitgedrukt in termen van winst ( een schone nieuwe energiebron voor iedereen ) in plaats van termen van verlies ( we raken ons gasfornuis kwijt ). Het deelnemende bedrijfsleven kan bij deze transitie zijn zo dringend gewenste maatschappelijke verantwoordelijkheid laten zien. Voor pensioenfondsen en institutionele beleggers geldt hetzelfde. De communicatie zal moeten worden gericht op positieve punten, die idealiter in een transparant message house worden verpakt, zoals we gaan het aardgasnetwerk opnieuw gebruiken, we gebruiken nu nog jaarlijks 8 miljard kuub waterstof uit aardgas, maar straks kunnen we deze hoeveelheid - en nog veel meer - gaan produceren met schone windenergie, Nederland kan een sterke speler worden op de duurzame wereldmarkt, met veel nieuwe werkgelegenheid. #5 Adresseer twijfels en bedenkingen Deze energietransitie roept vragen op. Bijvoorbeeld rond de kosten van waterstofproductie, de beschikbare ruimte en de milieubelasting op zee. Die twijfels en bedenkingen moeten stevig worden geadresseerd. Feiten, cijfers en scenario s over maatschappelijke kosten en baten moeten op tafel. Elke transitie roept weerstand op en zorgt voor een botsing met gevestigde belangen. Ook die moeten worden geïdentificeerd, net als de mogelijke verliezers van déze transitie. De timing en opzet van de boodschap vergen nog veel onderzoek.
8 8 Nederland, land van wind en waterstof Als Nederland het aandurft om een sterke groene waterstofeconomie te ontwikkelen, kan het na 2030 een unieke positie innemen op de Europese en wereldwijde markt. Als we het goed aanpakken, liggen er voor iedereen - consument, industrie, energieleveranciers, Gasunie, universiteiten, kennisinstellingen - uiteindelijk grote kansen en wenkende perspectieven. Essent kan - net als andere energieleveranciers - een rol spelen als leverancier en verhandelaar van waterstof, en zal dat met overtuiging doen. Op termijn kan het land dat ooit een van de grootste exporteurs van aardgas in Europa was, een koploperpositie gaan innemen - als het land van wind en waterstof.
9 9 Colofon Uitgave Essent, februari 2019 Informatie Dit whitepaper kwam tot stand op basis van een dialoog tussen deelnemers aan een visiebijeenkomst over het economisch perspectief van het Klimaatakkoord, georganiseerd door Essent te Rotterdam op 12 februari 2019, met als gastheer Patrick Lammers, CEO Essent. De deelnemers: Donald Pols, directeur Milieudefensie; Teun van Biert, directeur Public Affairs, Tennet; Cindy van de Velde, algemeen directeur Vereniging Eigen Huis; Michiel Steltman, directeur Digital Infrastructure Association NL; Bernard Dam, hoogleraar scheikunde Technische Universiteit Delft; Fred van Beers, ceo SIF Offshore Foundations; Teun Bokhoven, voorzitter Nederlandse Vereniging Duurzame Energie; Hans de Penning, cfo Amber; René Schutte, program manager Gasunie; Bert den Ouden, sectorleider Energie, Berenschot Over Essent Essent is marktleider in Nederland en levert elektriciteit en gas aan zo n 2,5 miljoen Nederlandse klanten. Essent gelooft in een comfortabel thuis voor iedereen. Je huis is namelijk de belangrijkste plek in jouw leven. Dat wil je van maximaal comfort en gemak voorzien, zonder veel moeite en hoge kosten. Essent helpt haar klanten het comfort thuis te verhogen op een inspirerende, praktische en duurzame manier. Zo levert Essent naast stroom en gas diverse producten en diensten die je leven comfortabeler maken, zoals isolatie, zonnepanelen en smart home oplossingen. Goed geregeld door bekende installateurs uit de buurt, want Essent werkt met een landelijk dekkend netwerk van servicepartners.
Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieKLIMAATAKKOORD NETBEHEER NEDERLAND 11 JULI 2018
KLIMAATAKKOORD NETBEHEER NEDERLAND 11 JULI 2018 DE OPDRACHT. Meer dan 100 partijen verlagen CO 2 -uitstoot van Nederland met 49% ten opzichte van 1990 via het klimaatakkoord. Maatschappelijke organisaties,
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. Februari 2019
Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin
Nadere informatieHet is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt.
Notitie vereniging van energienetbeheerders in Nederland Aan Tafel Elektriciteit - Klimaatakkoord Van Marc van der Linden Datum 27 maart 2018 Onderwerp Inbreng Netbeheer Nederland voor de Tafel Elektriciteit
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. April 2019
Raadsakkoord energietransitie April 2019 Inhoudsopgave De energietransitie in Rotterdam 1 De energietransitie als kans 1 Tegengaan energiearmoede 1 Klimaatakkoord van Parijs 2 Rotterdamse klimaatambitie
Nadere informatieNieuwe Waterstof Infrastructuur
Nieuwe Waterstof Infrastructuur Pitch VEMW congres De toekomst van de energie infrastructuur Bert den Ouden, Berenschot 29 Maart 2018 b.denouden@berenschot.nl Industriële transitiepaden en infrastructuur
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieSysteemintegratie - Infrastructuur Verkenning 2050 TenneT& Gasunie
Soest, 5 juli 2019 Systeemintegratie - Infrastructuur Verkenning 2050 TenneT& Gasunie René Schutte - Program Manager Hydrogen Soest, 5 juli 2019 #2 Energiesysteem in 2050: Elektronen & Moleculen Een slimme
Nadere informatieEneco Groep. Duurzame energie voor iedereen
Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,
Nadere informatieDe kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie. Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken. Hanzehogeschool Groningen
De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool Groningen Hanzehogeschool Groningen (circa 30.000 studenten) Energy
Nadere informatieWATERSTOF ESSENTIËLE BOUWSTEEN ENERGIETRANSITIE
WATERSTOF ESSENTIËLE BOUWSTEEN ENERGIETRANSITIE MANIFEST WATERSTOF COALITIE 02 03 DE WATERSTOF COALITIE Mei 2018 04 Waterstof Essentiële Bouwsteen Energietransitie Klimaatverandering is een groot probleem
Nadere informatieOnze kijk op provinciale energievraagstukken
Geachte heer De Bat, Essent levert elektriciteit en gas aan ongeveer 2,5 miljoen Nederlandse klanten. Ons doel is om iedereen in staat te stellen op zijn eigen manier mee te doen aan het beter maken van
Nadere informatieMark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatieHet KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne)
Het KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne) Gert Jan Kramer Tilburg Science Café, 15 Januari 2019 Haalbaarheid en Draagvlak 300 Dutch GHG emissions emissions (Mton CO 2eq ) 200 100-12% -49%
Nadere informatieH-vision Blauwe waterstof voor een groene toekomst Alice Krekt, programmadirecteur Deltalinqs Cimate Program
H-vision Blauwe waterstof voor een groene toekomst Alice Krekt, programmadirecteur Deltalinqs Cimate Program 13-12-2018 Steven Lak voorzitter Om 2030 ambitie van broeikasgas emissiereductie te behalen
Nadere informatieWaterstof Coalitie Vier pijlers onder een duurzame waterstofeconomie in 2030
November 2018 01 Waterstof Coalitie Vier pijlers onder een duurzame waterstofeconomie in 2030 Deze handreiking richt zich op concrete afspraken tussen het Rijk, industrie, infrastructuurbedrijven en maatschappelijke
Nadere informatieNederland kantelt naar een duurzame samenleving
Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Jan Rotmans pagina 1 van 68 Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Prof.dr.ir. Jan Rotmans nr. pagina 2 van 68 Transitie naar Duurzame Economie:
Nadere informatieGas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)
Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieNet voor de Toekomst: samenvatting
Net voor de Toekomst: samenvatting Om in 2050 een CO2-neutrale samenleving te bereiken, zal de energievoorziening de komende decennia een ingrijpende transitie moeten doormaken. Maar hoe precies, is nu
Nadere informatieWat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?
Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de
Nadere informatieAmsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz
RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen
Nadere informatieDe Energietransitie van de Elektriciteitsproductie
De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze
Nadere informatieen uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018
Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatiePresentatiegehoudenop 11 april2017 tijdensde bijpraatsessiemet de burenvan Aardgasbuffer Zuidwending
Presentatiegehoudenop 11 april2017 tijdensde bijpraatsessiemet de burenvan Aardgasbuffer Zuidwending Zuidwending, 11 april 2017 1 Henk Abbing: directeur EnergyStock, een 100% Gasunie-dochteren eigenaar
Nadere informatieToekomstschetsen en organisatievraagstukken
Toekomstschetsen en organisatievraagstukken Samenvatting en bevindingen in #Energiedialoog Verschillen en gemene delers in energiescenario s Besparing oftewel isolatie zorgt voor grote verminderingen in
Nadere informatieKlimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieTransitie naar een. CO -neutrale toekomst
Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken
Nadere informatieNAAR EEN GROENE WATERSTOFECONOMIE IN ZUID-HOLLAND EEN VISIE VOOR 2030
NAAR EEN GROENE WATERSTOFECONOMIE IN ZUID-HOLLAND EEN VISIE VOOR 2030 Een advies aan de Provincie Zuid-Holland Maart 2019 Zuid-Holland kent een dubbele urgentie voor ontwikkelen groene waterstofeconomie:
Nadere informatieGas is geen aardgas, en hard nodig. Frans Rooijers - 4 november 2016
Gas is geen aardgas, en hard nodig Frans Rooijers - 4 november 2016 CE Delft: wie zijn wij? Onafhankelijk beleidsonderzoek en advies Bijna 40 jaar; ca. 50 medewerkers Grensvlak economie, techniek en (milieu)beleid
Nadere informatieDe waterstofeconomie en Noord-Nederland
De waterstofeconomie en Noord-Nederland SER Noord-Nederland Bijeenkomst energietransitie 11 juni 2019 Catrinus Jepma Rijksuniversiteit Groningen New Energy Coalition 1. Hoe loopt de energietransitie in
Nadere informatiePower to gas onderdeel van de energietransitie
Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte
Nadere informatiePROGRAMMA 11:00-11:20 PLENAIRE OPENING + UITLEG KIVI KLIMAATTAFELS 11:30-12:15 1E RONDE KIVI KLIMAATTAFELS 12:15-13:00 LUNCH
Welkom PROGRAMMA 11:00-11:20 PLENAIRE OPENING + UITLEG KIVI KLIMAATTAFELS 11:30-12:15 1E RONDE KIVI KLIMAATTAFELS 12:15-13:00 LUNCH 13:00-13:45 2E RONDE KIVI KLIMAATTAFELS 14:00-14:45 3E RONDE KIVI KLIMAATTAFELS
Nadere informatiePlanning 2019 tot 2022
Planning 2019 tot 2022 Hoe gaan we VAN Gas NAAR Waterstof? 1 Waterstofplannen eind 2019 klaar 2 Daarna besluit toepassen in Nijstad-Oost Met consortium van partijen ontwikkelen waterstof Cv-ketel 3 Realisatie
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieEnergie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland
Energie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland Nijmegen, 01 Februari 2018 twitter.com/janrotmans We leven NIET in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk 19e EEUW - Industriële
Nadere informatievan aardgasbuffer naar energiehub
Aardgasbuffer Zuidwending van aardgasbuffer naar energiehub Voor het eerst in Nederland wordt een installatie opgezet waarbij op een schaal van 1 Megawatt (MW) ervaring wordt opgedaan met de omzetting
Nadere informatieInfrastructure Outlook 2050
Amersfoort, 4 februari 2019 #1 Infrastructure Outlook 2050 Transport van elektriciteit, waterstof en groen gas in het toekomstige energiesysteem van Nederland Jarig Steringa LAN Amersfoort, 4 februari
Nadere informatieDe toekomst van de netten
De toekomst van de netten Speelveld, energieneutrale wijk, rol van smart grids dr. C. (Cor) Leguijt, presentatie Kivi-Niria, 8 okt. 2013 Inhoud de toekomst van de netten Kort: over CE Delft De hoeken van
Nadere informatieDuurzame energie in balans
Duurzame energie in balans Duurzame energie produceren en leveren binnen Colruyt Group I. Globale energievraag staat onder druk II. Bewuste keuze van Colruyt Group III. Wat doet WE- Power? I. Globale energievraag
Nadere informatieCOLLEGEVOORSTEL. Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel. Te besluiten om
COLLEGEVOORSTEL Onderwerp Energieneutraal Krimpen aan den IJssel Te besluiten om 1. De ambitie vast te stellen om in 2050 als Krimpen aan den IJssel energieneutraal te zijn. 2. Een stappenplan op te stellen
Nadere informatieDe energie-infrastructuur van Zuid-Holland
De energie-infrastructuur van Zuid-Holland Smart Multi Commodity Grid Technische sessie PS 26 september 2018 Marco van Steekelenburg & Isabel Nijveldt Energietransitie Stap 1: in kaart brengen huidige
Nadere informatieDe helft van de elektriciteit duurzaam in 2025? En
1 van 14 10-1-2019 16:38 Energieblog van Jasper Vis Ik hou van feiten over onze energievoorziening. Ik schrijf deze blog op persoonlijke titel. Tot 1 oktober 2018 was ik directeur Nederland bij Ørsted
Nadere informatieGemeente Ede energieneutraal 2050
De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst
Nadere informatieHet net ligt er al april 2018
Het net ligt er al... 26 april 2018 1 Er ligt al een net! 26 april 2018 2 Ruimte voor infrastructuur De transitie naar een duurzaam energiesysteem vraagt ruimte. Voor de opwekinstallaties zelf én voor
Nadere informatieRotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2
Rotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2 Klimaatdoelstellingen in Nederland Nederland heeft duidelijke klimaatdoelstellingen: in 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen met 49% zijn
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieWaterstof in een CO 2-vrije energie- en grondstoffenhuishouding
171 zijn op eventuele risico s voor de leveringszekerheid ontwikkelt de Rijksoverheid medio 2020 een kader dat gebruikt kan worden op het moment dat de monitoring laat zien dat de ontwikkelingen in de
Nadere informatieDe snelste route naar aardgasvrije wijken
De snelste route naar aardgasvrije wijken Smart Energy NL, 5 juni 2018 Marijke Kellner, Gasunie #2 Energieverbruik: gebouwde omgeving 32% Bron: NEV 2017. Aandeel van sectoren in het bruto eindverbruik
Nadere informatieDe energietransitie in internationaal perspectief Dr. Ir. Martien Visser, lector energietransitie, Hanzehogeschool Groningen.
De energietransitie in internationaal perspectief Dr. Ir. Martien Visser, lector energietransitie, Hanzehogeschool Groningen Twitter: @BM_Visser De Nederlandse postzegel Dubbel zoveel CO2 als het wereldgemiddelde
Nadere informatieVisie op Windenergie en solar Update 2014
Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren
Nadere informatieNeVER/VMR 18 juni Klimaatakkoord en omgevingsrecht vanuit energierechtelijk perspectief
NeVER/VMR 18 juni 2019 Klimaatakkoord en omgevingsrecht vanuit energierechtelijk perspectief Waar energie- en omgevingsrecht elkaar ontmoeten Ollongren ziet ruimte voor gemeenten om stoppen met aardgas
Nadere informatieDe Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken;
INTENTIEVERKLARING CO 2 AFVANG, TRANSPORT en OPSLAG Partijen 1. De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vertegenwoordigd door de heer ir. J. van der Vlist, Secretaris-Generaal
Nadere informatieGroeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector
Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten
Nadere informatiePresentatie Paddy Noë 26 juni 2019 H 2 H. Huishoudens op waterstof Proef project Wageningen
Informatieavond 26 juni in de BBTHK H 2 H Huishoudens op waterstof Proef project Wageningen 1 1 H2H team Paddy Noë: Opzet Pilot Project in Wageningen 2 2 3 3 H2H initiatief Een burger initiatief; Voor
Nadere informatieNa aardgas komt zonneschijn
Economisch Bureau Na aardgas komt zonneschijn Hans van Cleef, sr. sectoreconoom energie 17 november 2016 @hansvancleef De uitdagende overgang naar een duurzame energievoorziening Mondiaal Europees Nederland
Nadere informatieFactsheet: Dong Energy
Factsheet: Dong Energy Holding/bestuurder Type bedrijf Actief in Markt Bedrijfsprofiel Dong Energy Producent/leverancier elektriciteit (en aardgas) Europa Consumenten/zakelijk - Omzet 900 miljoen (NL)/9
Nadere informatieEnergieakkoord voor duurzame groei. 6 september 2013
Energieakkoord voor duurzame groei 6 september 2013 Programma perspresentatie Korte toelichting Energieakkoord voor duurzame groei Wiebe Draijer Korte toelichting doorrekeningen ECN/PBL/EIB Maarten Hajer
Nadere informatieZonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft
Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieMANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND
MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieHeeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009
Heeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009 inhoud Wake up call: TenneT rapport Energiesector: ETS onvoldoende
Nadere informatieDE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar
DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar Drie scenario s bestaande technologie Netgebonden Infrastructuur: elektriciteit en warmte (gas) Actuele gegevens van 2012 vertaald naar 2035
Nadere informatieConcept Klimaatakkoord: De stand van zaken
Concept Klimaatakkoord: De stand van zaken Jan-Willem Lobeek Directeur-bestuurder Natuur en Milieufederatie Groningen Proces Klimaatakkoord I Klimaatberaad: Onder leiding van Ed Nijpels met vijf voorzitters
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieNet voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieEnergieakkoord voor duurzame groei
Energieakkoord voor duurzame groei Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland 15 januari 2014 Lodewijk de Waal Energieakkoord Wie zaten aan tafel? Inhoud presentatie Hoofdlijnen Energieakkoord
Nadere informatieKlimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE
Klimaatakkoord Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20401 2500 EK 'S-GRAVENHAGE BETREFT Procesbrief Klimaatakkoord DEN HAAG ONS KENMERK 5 oktober 2018 18.34838
Nadere informatieGrootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies
Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet
Nadere informatiePosition Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving
Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving 25 maart 2019 Pagina 2 van 5 Ingrijpende veranderingen voor het Nederlandse energienet De energietransitie
Nadere informatieFACTCHECKER OVER MORGEN
FACTCHECKER OVER MORGEN De druk op onze leefomgeving neemt toe. Met dezelfde ruimte willen we steeds meer doen. De hoogste tijd om in beweging te komen. Werk te maken van de leefbare stad, van elektrisch
Nadere informatieBeleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties
Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale
Nadere informatiePerspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas
Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl
Nadere informatieAll-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2
All-electric voorbij, op weg naar 0 CO 2 2050 alles duurzaam Ing. Marco J. Bijkerk Manager innovative technologies New Business Development Remeha 24-1-2017 remeha.nl ALL GAS Nul op de meter PV Groen Gas
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieONDERNEMERS ONTBIJT OOSTVOORNE 15 NOVEMBER 2018
ONDERNEMERS ONTBIJT OOSTVOORNE 15 NOVEMBER 2018 KENNISMAKEN 1959 Ir. bouwkunde Delft Getrouwd, 2+2 kinderen Sinds 2009 directeur Coöperatie Deltawind 1998-2009 zelfst. ondernemer 83-98 milieu en vhv Rode
Nadere informatieSamen maken we Nederland aardgasvrij
Samen maken we Nederland aardgasvrij Martien Visser, Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool, Groningen Donderdag, 28 september, Bakkeveen Achtergrond Klimaatverdrag van Parijs: well below
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieEnergie-neutrale woningen met groengas Inbreng voor klimaatberaadtafels Gebouwde omgeving en Energie
Dialoog J: Huishoudens moeten van het gas af F: Nee, van het aardgas J: Maar om de verduurzamen moet toch alles elektrisch? F: Nee, verduurzamen kan ook met groen gas J: Maar waar halen ze dan groen gas
Nadere informatieSamen omschakelen Arnhem, 7 september 2016
Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Waarom zijn we bijeen? Verduurzaming energievoorziening Samenwerking om de NL ambitie te verwezenlijken Samenwerking vanaf de start van initiatieven Draagvlak
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieWij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben
Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatieEnergievisie industrie Voorbij efficiency verbetering, met name rol van waterstof Frans Rooijers directeur CE Delft
Energievisie industrie Voorbij efficiency verbetering, met name rol van waterstof Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen
Nadere informatieVan Gasbel Naar Waterbel
Van Gasbel Naar Waterbel 11 oktober 2018, Jan-Maarten Elias Huidige klantvragen Unica voor verduurzaming Op gebouwniveau Corporatie -> Hoe kan ik de CO2 reduceren? En de woonlasten laag houden? Sportclub
Nadere informatieOnze koning zou op Prinsjesdag een klimaatbegroting moeten voorlezen
1 van 6 09-08-17 07:21 nieuws.achmea.nl Onze koning zou op Prinsjesdag een klimaatbegroting moeten voorlezen 7-9 minuten Leo Meyer is met pensioen, maar ook weer niet. Hij werkte jarenlang in de energiesector
Nadere informatieIs flexibiliteit het nieuwe goud?
Is flexibiliteit het nieuwe goud? Presentatie Congres Duurzaam Gebouwd 13 november 2014 Enexis Elektriciteit: 2,7 miljoen aangeslotenen 135,000 km MS / LS 53,000 stations Gas: 2,1 miljoen aangeslotenen
Nadere informatieWarmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst
Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieWij hebben méér dan een plan! Naar een klimaatneutraal Chemelot in 2050 Inzet voor het klimaatakkoord
Wij hebben méér dan een plan! Naar een klimaatneutraal Chemelot in 2050 Inzet voor het klimaatakkoord mei 2018 Wij hebben een plan Wij hebben een plan! Een plan waarmee we de CO2-uitstoot in 2050 vrijwel
Nadere informatieEnergie Transitie: traagheid en versnelling
twitter.com/janrotmans Energie Transitie: traagheid en versnelling Den Haag, 26 Juni 2014 In welke fase zit energietransitie? Transitie naar Duurzame Energie Pre-development stage Through development stage
Nadere informatieAanbevelingen voor een effectief klimaatakkoord. Leren van wind op zee: Naar een programmatische aanpak. Ron Wit, Den Haag, 19 januari
Aanbevelingen voor een effectief klimaatakkoord Leren van wind op zee: Naar een programmatische aanpak Ron Wit, Den Haag, 19 januari 2018 1 Inzet klimaatakkoord volgens minister EZK Een doelstelling van
Nadere informatieDe ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016
De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening
Nadere informatieWaterstof. Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie
Waterstof Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie Jörg Gigler & Marcel Weeda TKI Nieuw Gas Waterstofbijeenkomst
Nadere informatieDuurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden
Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord
Nadere informatieDUURZAME WARMTEVOORZIENING
DUURZAME WARMTEVOORZIENING Wijk van de Toekomst Xandra van Lipzig Pauline Tiecken ledenvergadering Zuidoost 20190423 Locatie: wijkcentrum De Stolp, Violierenplein 101. 24/4/19 Inhoud Verzoek om scenario
Nadere informatieKan Heiloo op de zon en de wind draaien?
Kan Heiloo op de zon en de wind draaien? - 26 Januari 2017 Wilma Eerenstein en Peter Leenders 1 Hoe zit het nu in Nederland? 2 Energiegebruik in Nederland Totaal: 3000 PJ = 833 333 333 333 333 kwh Per
Nadere informatie