Studie. Prijzen, kosten en rendabiliteit in de varkenskolom

Transcriptie

1 Studie Prijzen, kosten en rendabiliteit in de varkenskolom

2

3 Prijzen, kosten en rendabiliteit in de varkenskolom

4 2 Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 B BRUSSEL Ondernemingsnr.: tel Vanuit het buitenland: tel Verantwoordelijke uitgever: Regis Massant Voorzitter a.i. van het Directiecomité Vooruitgangstraat 50 B-1210 BRUSSEL Wettelijk depot: internet versie S /012-10

5 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Inhoudstafel Inhoudstafel...3 Lijst van afkortingen...5 Inleiding Voorstelling van de varkenskolom De varkenshouderij in België A. Economisch belang en structuur van de varkenshouderij in België B. Buitenlandse handel in levende varkens C. Kostenstructuur, met speciale aandacht voor de voederkost D. Prijzen van levende varkens en biggen E. Rendabiliteit De vleesproducerende en de vleesverwerkende sector A. Verschillende stappen in de productie van varkensvlees B. Situering van de sector C. In- en uitvoer van karkassen en versneden varkensvlees D. Rendabiliteit Consumptieprijzen voor het varkensvlees A. Prijsverloop van het varkensvlees in België B. Verloop van de gemiddelde prijs en de prijs per type distributeur van varkensgebraad C. Vergelijking van het verloop van de consumptieprijs voor varkensvlees met het buitenland...46 Besluit...49 Statistische bijlage...53

6 4

7 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Lijst van afkortingen ADSEI: AMS: BEMEFA: BIRB: CBS: EC: EU: Eurostat: FADN: FEBEV: Fedis: Fenavian: FOD Economie: IMF: INR: INSEE : NBB: OTE: OVR: StBa: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (FOD Economie) Afdeling Monitoring en Studie (Vlaams Gewest) Beroepsvereniging van Mengvoerderfabrikanten Belgisch Interventie en Restitutie Bureau Centraal Bureau voor de Statistiek (Nederland) Europese Commissie Europese Unie Statistical Office of the European Commission Farm accountancy data network Federatie van het Belgische Vlees Belgische federatie van de distributie Nationale Federatie der Fabrikanten van Vleeswaren en Vleesconserven Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Internationaal Monetair Fonds Instituut voor nationale rekeningen Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques (Frankrijk) Nationale Bank van België Orientation techno-économique Opbrengst Voer Ratio Statistiches Bundesamt Deutschland (Duitsland) 5

8 VEVA: ZMP: Vereniging voor varkenshouders Zentrale Markt- und Preisberichtstelle GmbH 6

9 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Inleiding Deze nota tracht meer duidelijkheid te verschaffen omtrent het prijstransmissiemechanisme in de varkenskolom. Daarnaast wordt in elke schakel van de kolom aandacht besteed aan de kosten en de rendabiliteit. In het regeerakkoord van 18 maart 2008 besliste de federale regering om een prijzenobservatorium te installeren. Gevolg gevend aan deze beslissing werden de taken van het INR uitgebreid met de opdracht tot prijsobservatie en -analyse. De wetswijziging hieromtrent werd op 30 il 2009 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. In afwachting van de eigenlijke werkzaamheden van dit Comité, en geconfronteerd met de hoge prijsstijgingen voor onder meer voedingswaren, richtte de minister voor Ondernemen eind juni 2008 de werkgroep Transparantie van de prijzen in de vleesen melksector op. Deze werkgroep verzocht de Federale Overheidsdienst Economie om meer duidelijkheid te verschaffen in de prijsvorming in drie specifieke productketens van voedingswaren. De eerste twee studies, over de prijzen in de melk- en rundvleesketens werden afgerond in respectievelijk ober 2008 en februari Het derde luik, over de prijzen van het varkensvlees, werd op 12 februari 2009 door de minister voor Ondernemen, toevertrouwd aan de FOD Economie. Naar analogie met de vorige studies, wordt het prijstransmissiemechanisme in de volledige productiekolom op systematische wijze ontleed op basis van objectieve, betrouwbare statistieken. Daarbij wordt het traject gevolgd dat start bij de varkenshouderij en dat, via diverse tussenschakels (varkensslachthuis, uitsnijderij, vleeswarenfabrikant en distributiesector) eindigt bij de consument. De studie werd afgesloten op 28 mei Naast de analyse van het bestaande cijfermateriaal, maakte een gespreksronde met de organisaties die de verschillende betrokkenen vertegenwoordigen eveneens deel uit van de gevolgde aanpak. Tussen half maart en half il werden de Boerenbond, FEBEV, Fenavian, VEVA, Fedis, BIRB, de afdeling Monitoring en Studie en de dienst landbouw en visserij van het Vlaams Gewest, en de vakgroep landbouweconomie (UGent) geraadpleegd. De insteek van de studie, zoals die werd toegelicht door diverse leden van de werkgroep, was de penibele financiële situatie van de varkenshouder. Begin 2009 lijkt die er nauwelijks in te slagen om het hoofd boven water te houden. De keten voor de productie van varkensvlees wordt beschreven in het eerste deel van de nota, en is gelijkaardig aan die van de runderkolom. Er bestaan echter twee wezenlijke verschillen met het rundvlees. Enerzijds is er het belang van de buitenlandse handel.

10 Terwijl de rundvleessector het magere vlees van het Belgisch witblauwras specifiek voor de Belgische markt produceert, is de markt van varkensvlees een Europese en zelfs mondiale markt. Anderzijds bestaat het eindproduct dat voorkomt uit het varken niet alleen uit vers vlees zoals gebraad, kotelet, ribben, maar wordt een belangrijk deel van varkensvlees verder verwerkt tot vleeswaren zoals ham en salami. Het tweede en meest volumineuze deel is gewijd aan de varkenshouderij. De meeste aandacht gaat daarbij uit naar de rendabiliteit van de varkenshouder. Kosten (voederkosten en andere) en opbrengsten (prijzen voor levende varkens en biggen) worden in kaart gebracht. Daarbij wordt tot en met 2008 gebruik gemaakt van reeds officieel gepubliceerde cijfers. Voor begin 2009 werd een indicator opgesteld die toelaat om de evolutie van de financiële situatie van de varkenshouders voor de afgelopen maanden in te schatten. Andere aspecten die aan bod komen in dit deel zijn onder meer de structuur van de varkenshouderij, het economische belang, en in- en uitvoer van levende varkens. 8 De vleesproducerende (slachthuizen en uitsnijderijen) en de vleesverwerkende industrie worden belicht in het derde deel. Er wordt onder andere aandacht besteed aan de diverse stappen in het productieproces van consumptieklaar varkensvlees. Producentenprijzen, productiekosten en marges binnen deze sectoren worden besproken evenals de demografie van de ondernemingen en de buitenlandse handel. In het vierde deel worden de consumentenprijzen geanalyseerd. Het verloop van de Belgische consumentenprijs wordt vergeleken met die in de buurlanden, het prijsverloop wordt eveneens uitgesplitst per type distributeur en per soort vlees, en ook de onderlinge prijsbewegingen tussen diverse soorten vlees komen aan bod. In het laatste deel wordt onderzocht of er enerzijds een verband bestaat tussen het verloop van diverse producentenprijzen en anderzijds wordt ook de mogelijke band met de consumentenprijs besproken. Daarbij wordt de prijsvorming van vers varkensvlees en die van vleeswaren samen behandeld.

11 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 1. Voorstelling van de varkenskolom Bijgevoegde figuur geeft schematisch de belangrijkste stromen in de varkenskolom weer. Het schema is gebaseerd op gesprekken met de diverse stakeholders. De eerste schakel in de keten is de mengvoederindustrie, die voeder (zeugen-, biggen en afmestvoer) produceert voor de varkenshouderij. In de varkenshouderij kunnen drie types varkensbedrijven worden onderscheiden: fokvarkensbedrijven, mestvarkensbedrijven en gesloten bedrijven. Deze indeling wordt overigens ook op Europees niveau gebruikt. Fokvarkensbedrijven produceren biggen om ze vervolgens door te verkopen aan mestvarkensbedrijven, die instaan voor de vetmesting ervan. Gesloten bedrijven kweken biggen en staan vervolgens ook zelf in voor de vetmesting ervan. In België komt verticale integratie op het niveau mengvoederindustrie varkenshouderij voor via zogenaamde garantiecontracten en looncontracten. Bij looncontracten is de mengvoederfabrikant eigenaar van de varkens, terwijl de varkenshouder in ruil voor een arbeidsloon een dienst levert. Uit de interviews blijkt dat zo een 50 % van de mestvarkens in België onder contract geproduceerd worden. Wanneer er een garantiecontract wordt afgesloten, verkoopt de varkenshouder zijn dieren aan een voorafbepaalde prijs (prijsgarantiecontract) of met een voorafbepaalde winst (winstgarantiecontract). 9 Levende dieren worden vervolgens geslacht in Belgische slachthuizen of worden geëxporteerd voor verwerking naar de ons omringende landen, waarbij veehandelaren fungeren als tussenpersoon. Integratie op het niveau slachthuis uitsnijderij komt in België veelvuldig en in diverse vormen voor. Karkassen worden dan in dezelfde onderneming verder versneden tot deelstukken of zelfs consumeerbaar varkensvlees (zie ook deel 3). Uitsnijderijen hebben vier verschillende soorten afzetkanalen: de grootdistributie, de verwerkende industrie, de slagers en tenslotte wordt een groot deel van hun productie uitgevoerd. In de Belgische varkenskolom komt nauwelijks integratie voor tussen uitsnijderijen en verwerkende industrie. Hiermee verschillen de Belgische verwerkende bedrijven sterk van hun buitenlandse concurrenten. De grootdistributie koopt ofwel karkassen aan bij de slachthuizen ofwel verderop in de keten bij de uitsnijderijen. Bij de aankoop van karkassen gebeurt de verdere verwerking van het vlees door de vleesafdeling van de supermarkt zelf. De beenhouwer koopt zijn vlees ofwel rechtstreeks aan bij vleesverwerkers en slachthuizen of uitsnijderijen ofwel via de groothandel die dan als tussenpersoon fungeert.

12 Grafiek 1: Schema van de varkenskolom 10 Bron: FOD Economie

13 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 2. De varkenshouderij in België 2.A. Economisch belang en structuur van de varkenshouderij in België De varkenshouderij is goed voor ongeveer 21 % van de totale productiewaarde in de Belgische landbouw. Tussen 2000 en 2007 bedroeg deze gemiddeld meer dan 1,4 miljard euro, waarmee deze sector meteen ook de grootste tak is binnen de Belgische veeteelt. Het overgrote deel van de productiewaarde wordt gecreëerd in Vlaanderen. Deze regio staat in voor 95 % van de totale productie in de varkenshouderij. In Vlaanderen is de varkensstapel en het aantal varkensbedrijven sterk geconcentreerd in West Vlaanderen. Grafiek 2: Verdeling van de gemiddelde productiewaarde in de Belgische landbouw ( ) (in %) Plantaardige producten 44% Landbouwdiensten 1% Melk 13% 11 Varkens 21% Overige dierlijke producten 2% Bron: Berekeningen FOD Economie Pluimvee 5% Runderen 14% In 2008 waren er nog ongeveer varkensbedrijven in België met in totaal meer dan 6 miljoen varkens. Tussen 2000 en 2008 is de varkensstapel in België met 15 % gekrompen, terwijl het aantal varkensbedrijven met meer dan 35 % afnam. Het aantal varkens per bedrijf nam in de beschouwde periode dus toe, van 720 eenheden in het jaar 2000 tot 960 in 2008, een stijging met 33 %. Deze trend tot schaalvergroting zet zich al decennialang door 1. 1 In 1988 bezat een varkensbedrijf gemiddeld slechts 264 varkens.

14 Grafiek 3: De varkensstapel en het aantal varkensbedrijven in België (index 2000 = 100) 100 Varkensstapel Aantal varkensbedrijven Bron: ADSEI Ondanks de daling van de varkensstapel, heeft België nog steeds een hoge zelfvoorzieningsgraad voor varkensvlees, in 2005 (meest recente cijfer) bedroeg deze nog 211 %. De Belgische productie van varkens is meer dan dubbel zo hoog als het binnenlandse verbruik ervan. Belgische varkensbedrijven worden, zoals eerder gesteld, ingedeeld volgens specialisatiegraad, hierbij gebruikmakend van de Eurostat-classificatie. Enerzijds onderscheiden we binnen de gespecialiseerde bedrijven 3 verschillende klassen: de fokvarkensbedrijven, de mestvarkensbedrijven en de gesloten bedrijven. Gesloten bedrijven zijn de belangrijkste bedrijfstak qua aantal levende dieren. Zij hadden in 2007 ongeveer 29 % van de totale varkensstapel in handen. Mestvarkensbedrijven nemen 28 % van de totale varkensstapel voor hun rekening. Fokvarkensbedrijven daarentegen komen veel minder vaak voor in België. Er zijn amper 189 dergelijke bedrijven in België, ongeveer 3 % van de totale populatie, en ze hebben nauwelijks 4 % van het aantal levende varkens in hun bezit. De niet gespecialiseerde bedrijven anderzijds halen een belangrijk deel van hun omzet uit een andere activiteit dan de varkensteelt (veelal gaat het om pluimveeteelt in combinatie met varkensteelt). Hoewel deze bedrijfstak nog steeds een groot aandeel heeft in de totale varkensstapel en in het totale aantal varkensbedrijven, nam hun be-

15 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." lang de afgelopen jaren sterk af. We stellen een toenemende tendens tot specialisatie vast, en dan vooral in de richting van de vetmesting. Tussen 2000 en 2007 is het aantal mestvarkens in België gedaald met 11 % terwijl de globale varkensstapel met meer dan 15 % afnam. In dezelfde periode is het aantal biggen en fokvarkens gedaald met respectievelijk 21 % en 23 %. Tussen 1990 en 2007 daalde het aantal gespecialiseerde mestvarkensbedrijven met amper 9 %, terwijl het aantal niet gespecialiseerde bedrijven, fokvarkensbedrijven en gesloten varkensbedrijven daalde met respectievelijk 73 %, 69 % en 40 %. Ondanks de daling van het aantal mestvarkens- en gesloten bedrijven bleef het aantal slachtingen in België stabiel 2, wat kon worden gehandhaafd door de stijging van het aantal ingevoerde mestvarkens. Tabel 1: Uitsplitsing van de varkenshouderij per bedrijfstak in 2007 Exploitaties Levende dieren Aantal % Aantal % Gespecialiseerde bedrijven Fokvarkensbedrijven Mestvarkensbedrijven Gesloten bedrijven Niet-gespecialiseerde bedrijven Totaal Bron: ADSEI 2.B. Buitenlandse handel in levende varkens Gezien de hoge zelfvoorzieningsgraad van België en het belang van de internationale varkenshandel voor de varkensprijs, verdient de in- en uitvoer van varkensproducten de nodige aandacht. De Europese Unie is een netto-uitvoerder van levende varkens en varkensvlees (karkassen en versneden vlees). In 2007 voerden de Europese lidstaten voor bijna 2,7 miljard euro aan varkensproducten (98 % varkensvlees en 2 % levende varkens) uit naar derde landen terwijl amper 116 miljoen euro werd ingevoerd uit de rest van de wereld. 2 Zie ook grafiek 1 in bijlage: Aantal slachtingen in België.

16 Grafiek 4: De extracommunautaire handelsbalans in varkensproducten (levende varkens en varkensvlees) (in euro) Invoer Uitvoer Bron: Eurostat In dit deel wordt, na een korte schets van de buitenlandse handel op Europees niveau, de Belgische in- en uitvoer van levende varkens en biggen bestudeerd. De handel in varkensvlees wordt in het volgende deel verder uitgewerkt. De in- en uitvoer van levende varkens is voornamelijk een intracommunautair gebeuren, 98 % van de totale EU-uitvoer (jaarlijks gemiddeld ongeveer 19 miljoen varkens gedurende ) is bestemd voor andere EU-lidstaten. De grootste uitvoerders zijn Denemarken (27 %), Nederland (20 %), Duitsland (15 %) en Spanje (11 %). België komt pas op de 8 ste plaats, met een aandeel van 2,6 %. Binnen de Europese Unie is Duitsland met grote afstand de grootste afnemer van levende varkens, met bijna 50 % van de totale invoer van levende varkens. De uitvoer van levende varkens naar niet-lidstaten (voornamelijk mestvarkens naar Rusland en Kroatië) vindt plaats via Polen, Hongarije en Litouwen, die samen ongeveer 58 % van de extracommunautaire uitvoer voor hun rekening nemen. Tussen uari 2005 en december 2008, is de uitvoer van mestvarkens naar niet-eu-lidstaten echter explosief (meer dan vertienvoudigd) toegenomen. Ook de uitvoer van biggen is de afgelopen vier jaar stelselmatig toegenomen. De invoer van levende varkens vanuit derde landen naar de Europese Unie is daarentegen vrijwel onbestaand.

17 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." België is een netto-invoerder wat betreft levende varkens. Alleen in 1999 en 2000 was dit niet het geval. Tussen 2001 en 2005 werden minder levende varkens in- en uitgevoerd. De laatste drie jaar lijkt zich een kentering voor te doen en herneemt de buitenlandse handel in varkens, voor België een bijna uitsluitend Europese aangelegenheid. De belangrijkste handelspartner is Nederland, goed voor 71 % van de ingevoerde levende varkens in de periode Vanuit Nederland worden voornamelijk biggen en mestvarkens (jaarlijks gemiddeld biggen en mestvarkens over de periode ) ingevoerd. Bijna 3/4 van de uitgevoerde levende varkens is bestemd voor Nederland. Deze uitvoer bestaat voor bijna 90 % uit mestvarkens (jaarlijks gemiddeld ongeveer mestvarkens over de periode ). Grafiek 5: Belgische in- en uitvoer van levende varkens: voornaamste handelspartners en verloop van de in- en uitvoer (in % en aantal levende varkens) Invoer Uitvoer 20,71% 2,43% 1,81% 3,74% 10,52% 7,97% 3,31% 5,39% 15 71,32% 72,81% Nederland Frankrijk Luxemburg Nederland Italië Duitsland Denemarken Overige landen Spanje Overige landen Invoer Uitvoer Bron: Eurostat

18 Gezien de structuur van de Belgische varkenshouderij met veel mestvarkensbedrijven voert België veel biggen in. Sinds 2000 worden echter ook meer mestvarkens ingevoerd 3 : het binnenlands aanbod daalt en de vleesproducerende industrie verhoogt haar volume. In 2004 werden er zelfs meer mestvarkens dan biggen ingevoerd. De invoer van biggen kende een piek in 1995, maar is daarna sterk afgenomen. In 2004 daalde de invoer van biggen zelfs met meer dan 70 % ten opzichte van Sinds 2005 herneemt de biggeninvoer en in 2008 lag de invoer opnieuw boven het niveau van De invoer van mestvarkens is in de periode bijna vervijfvoudigd. In 2008 kende deze invoer echter een terugval. 16 In 1993 bedroeg het aandeel van mestvarkens in de totale uitvoer van levende varkens nog 95 % maar in 2008 zakte dit aandeel naar 85 %. In 1999 (varkenspest in Nederland) piekte de uitvoer van levende varkens, zowel van biggen als van mestvarkens. Deze piek werd gevolgd door een scherpe daling in 2001, wellicht door de dioxinecrisis. Sinds 2004 neemt de uitvoer van levende varkens terug toe (herstel van de uitval, na de dioxinecrisis) en in 2008 werden bijna dubbel zoveel varkens (+ 80 %) uitgevoerd dan in De uitvoer in waarde van levende varkens lag dankzij het volume en ondanks de lage prijs voor mestvarkens, in 1999 en 2000 vrij hoog. De daaropvolgende jaren daalde de uitvoer in waarde, maar sinds 2005 is de uitvoerwaarde van levende varkens aan het stijgen, zowel door een stijging van het aantal uitgevoerde varkens als door een stijgende prijs (met een lichte terugval in 2007) voor levende varkens. Zowel de door de Belgische varkenshouder betaalde prijs voor de aankoop van een big uit het buitenland, als de prijs die een varkenshouder bekomt voor de verkoop van een slachtvarken aan het buitenland vertonen hetzelfde verloop als de prijzen op de binnenlandse markt. Tabel 2: Binnenlandse prijzen en in- en uitvoerprijs voor een levend varken en een big. (in euro per big en in euro/kg) Biggenprijs (BE) 28,93 23,84 27,56 29,42 34,03 23,83 32,11 Eenheidsprijs ingevoerd big 41,86 35,33 36,85 43,76 48,78 41,53 50,44 Varkensprijs (BE) 1,00 0,90 1,02 1,02 1,06 0,96 1,08 Eenheidsprijs uitgevoerd 1,32 1,22 1,28 1,31 1,34 1,23 1,42 varken Bron: Westvlees, Sint-Truiden, Eurostat 3 Zie ook grafiek 2 in bijlage: Belgische buitenlandse handel in levende varkens.

19 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 2.C. Kostenstructuur, met speciale aandacht voor de voederkost In een gespecialiseerd varkensbedrijf bestaan de daadwerkelijke en verrekende kosten (per dier geraamd, maar rekening houdend met alle activiteiten) vooral uit variabele kosten (bijna 60 %). Deze variabele kosten bestaan voor gemiddeld 90 % uit voederkosten. Het varkensvoeder vormt globaal meer dan de helft van alle kosten 4. Grafiek 6: Gespecialiseerde bedrijven verdeling van de kosten, gemiddelde % 2% 6% Zaai-en pootgoed 0,24% Veevoeders (in %) 11% 15% 54% Mestoffen Bestrijdingsmiddelen Diergeneeskundige Energie Werktuigkosten Grond- en gebouwenkapitaal Berekende lonen Betaalde lonen 17 3% Werk door derden Bron: AMS 3% 4% 1% 0,35% Overige kosten Grafiek 7 geeft enerzijds het prijsverloop weer van verschillende soorten varkensvoeder: mestvarkensmeel, zeugenmeel en biggenmeel en anderzijds de gewogen gemiddelde prijs-evolutie van vier belangrijke grondstoffen voor de productie van varkensvoeder (tarwe, gerst, maïs en sojaschroot 5 ). Gezien de totale kosten voor de veevoederfabrikanten voor 90 % uit de aankoop van grondstoffen bestaat, doet er zich een grote correlatie voor tussen het prijs-verloop van het varkensvoeder en dat van de 4 De gezinsarbeid (verrekende kosten) vertegenwoordigt 15 % van de totale kosten. Als men deze post buiten beschouwing laat, bedraagt het aandeel van het voeder in de totale kosten gemiddeld 63 %. 5 Voor de berekening van de gewogen gemiddelde prijsevolutie werd een gewicht van 46 % toegekend aan tarwe, 25 % aan gerst, 22 % aan maïs en 7 % aan soja.

20 samengestelde grondstoffenkorf. Tussen uari 2000 en september 2006 bleven de veevoederprijzen op een stabiel niveau. Vanaf ober 2006 tot maart 2008 is de gewogen gemiddelde grondstoffenprijs gestegen met 75 %, terwijl in dezelfde periode ook de prijzen van mestvarkensmeel, zeugenmeel en biggenmeel sterk toegenomen zijn met respectievelijk 46 %, 44 % en 32 %. Na gepiekt te hebben in maart 2008, daalden de voederprijzen met ongeveer 14 % tussen maart 2008 en maart Het lijkt er op dat de prijzen voor varkensvoeder zich de afgelopen maanden gestabiliseerd hebben, weliswaar op een hoger niveau (zoals ook de prijzen van de onderliggende grondstoffen) dan voor het uitbreken van de grondstoffenrally. Volgens de meest recente jaarrekeninggegevens, zijn de marges in de sector van de mengvoederfabrikanten (NACE 15.71) dan ook niet substantieel verhoogd (netto verkoopmarge van 1,7 % in 2007 t.o.v. 2,0 % in 2006 en 1,7 % in 2000). Grafiek 7: Prijsverloop van varkensvoeder en zijn grondstoffen, en vergelijking met de buurlanden (index 2000=100, resp. 2005=100) Gewogen gemiddelde prijs vier grondstoffen (maïs, tarwe, gerst en sojaschroot) Prijs mestvarkensmeel Prijs zeugenmeel Prijs biggenmeel België Frankrijk Duitsland Nederland feb maa mei jun aug sept nov dec feb maa mei jun aug sept nov dec feb maa mei jun aug sept nov dec feb maa mei jun aug sept nov dec feb Bron: IMF, BEMEFA, EC en berekeningen FOD Economie De Europese Commissie publiceert voor een aantal Europese landen ook prijshistorieken van varkensvoeder (in euro/kg). Aangezien de kwaliteit en/of samenstelling van varkensvoeder verschilt van lidstaat tot lidstaat, heeft een vergelijking van het prijsniveau tussen de Europese landen onderling weinig zin. Een analyse van de prijsevoluties is echter wel relevant. Daaruit blijkt dat de Belgische prijzen de afgelopen jaren minder snel en sterk gestegen zijn dan in de ons omringende landen. Terwijl de voederprijzen begin 2008 in alle Europese landen pieken, liggen de Belgische prijzen ongeveer de helft hoger dan in het referentiejaar 2005, de Nederlandse prijzen liggen meer dan 62 % hoger en de Franse en Duitse prijzen meer dan 73 à 74 %. Omgekeerd lijkt het alsof de algemene prijsdaling van de jongste maanden zich trager doorzet in België dan in de ons omringende landen. In vergelijking met uari 2005, toen de voederprijzen nog een stabiel gedrag vertoonden, kost het varkensvoeder in België in februari % meer, net zoals in Frankrijk. In Duitsland en Nederland bedraagt de stijging ongeveer 30 %. 6 Tussen maart 2008 en maart 2009 daalden de prijzen voor mestvarkens-, zeugen- en biggenmeel met respectievelijk 15 %, 16 % en 10 %.

21 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." 2.D. Prijzen van levende varkens en biggen De prijs die de varkenshouder ontvangt voor zijn levend varken kent een cyclisch patroon, Dit fenomeen is ook wel gekend als de varkenscyclus en het wordt op zijn beurt verklaard door het spinnenwebtheorema. Een hoog aanbod op de markt leidt tot een lage prijs 7 en geeft een impuls om de productie in te krimpen, hetgeen op een volgend tijdstip zal resulteren in een lager aanbod met een hogere prijs. De varkenshouder reageert op deze prijsverhoging door zijn productie te verhogen en aldus het aanbod te vergroten. Grafiek 8 illustreert deze cyclus. Hij bevat een overzicht van de prijzen voor varkenskarkassen per trimester sinds Een varkenscyclus duurt ongeveer 3 tot 5 jaar. De verschillende crisissen die in 1996 en 1997 plaats vonden (o.a. varkenspest in Nederland) lagen aan de basis van de historisch hoge prijzen. De jaren daarop, waarin de varkensproductie zich herstelde en zelfs toenam, bereikte de varkensprijs een dieptepunt, ook onder invloed van de dioxinecrisis die toen losbarstte. In 2001 zorgde de 2 de BSE-crisis opnieuw voor een forse toename van de prijs. De vraag naar varkensvlees, als substituut voor rundvlees, nam immers toe. De afgelopen jaren, toen de vleessector gespaard bleef van grote crisissen, lijken de uitschieters van de varkensprijs wat uitgevlakt. Grafiek 8: Verloop van de prijs van varkenskarkassen 19 2,00 Gemiddelde prijzen per trimester 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q Bron: BIRB Naast het cyclische prijzenpatroon op lange termijn, wordt de varkensprijs eveneens gekenmerkt door een uitgesproken seizoenspatroon. De karkasprijzen, in se dus ook 7 Zie ook grafiek 3 in bijlage: Aantal slachtingen in Europa en de prijs van levende varkens.

22 de varkensprijzen (zie infra), bouwen steeds opnieuw op naar een piek in de zomermaanden om dan de laatste vier maanden van het jaar terug te dalen. Dit seizoenspatroon kan verklaard worden door een grotere uitval van biggen in de winter, waardoor er een lager aanbod is in de zomer en eveneens door een grotere vraag naar varkensvlees in de zomer (onder meer vanwege het barbecueseizoen). De prijsdaling in februari 2009 lijkt enigszins af te wijken van de gewone gang van zaken. In maart herstelt de varkensprijs zich en de laatste cijfers van il 2009 wijzen erop dat deze positieve kentering aanhoudt. Grafiek 9: Het seizoenspatroon van de varkensprijs (in euro/kg) 1,30 1, , ,00 0,90 0,80 0,70 feb maa mei jun aug sept nov dec Bron: Westvlees De prijs die de Belgische varkenshouder bekomt, wordt bepaald door vraag en aanbod op de Europese markt, doorslaggevend daarbij is de prijs die in Duitsland betaald wordt voor een levend varken. De Duitse varkensprijs is richtinggevend voor de volledige Noord-Europese markt (Duitsland, Denemarken, Nederland, België, ). Duitsland is immers de voornaamste uitvoerbestemming in de Europese Unie, zowel voor levende varkens als varkensvlees. De diverse prijzen voor levende varkens in verschillende landen zijn in absoluut niveau niet zomaar te vergelijken. Elk land hanteert immers een eigen definitie, en ook de gehanteerde toeslagen op de basisprijs verschillen sterk. De prijzen voor zowel levende varkens als varkensvlees in België, Nederland, Frankrijk en Duitsland kennen wel een gelijkaardig verloop 8. 8 Grafiek 4 in bijlage illustreert het verloop van prijzen voor levende varkens en varkenskarkassen in België, Duitsland, Nederland en Denemarken.

23 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Het inkomen dat een varkenshouder haalt uit de verkoop van een mestvarken of big bestaat uit twee componenten: enerzijds de basisprijs, maar anderzijds bestaat er eveneens een arsenaal aan toeslagen (onder meer een kwaliteitstoeslag, volumetoeslag, ) hetgeen de transparantie in de sector niet ten goede komt. Vaak geciteerde basisprijzen voor mestvarkens zijn de Danis- en Westvleesprijs (beide kennen een identiek verloop en na overleg met de sector werd gekozen voor de Westvleesprijs als prijsindicator). De prijzen voor varkenskarkassen worden verzameld en verspreid door het BIRB 9. Voor de biggenprijzen, zijn de prijzen van de markt van Sint-Truiden representatief. Algemeen kan worden gesteld dat de prijzen van levende varkens en varkenskarkassen in België, net zoals op Europees vlak, een gelijkaardig verloop kennen. Over de beschouwde periode evolueren de varkens- en biggenprijzen in dezelfde richting. Als de prijs voor een levend varken zich op een hoog niveau bevindt, is er immers eveneens een grotere vraag naar biggen. Prijsdalingen en prijsstijgingen zijn echter meer uitgesproken voor biggenprijzen dan voor mestvarkensprijzen. Grafiek 10: Prijzen van levende varkens, varkenskarkassen en biggen in België (index uari 2001 = 100) Levende varkens Varkenskarkassen Biggen Bron: Westvlees, BIRB, Biggenveiling St-Truiden 9 De slachthuizen geven de prijzen door aan de Vlaamse overheid, die deze overmaakt aan het BIRB.

24 De prijs die de varkenshouder in 2008 kon verkrijgen voor zijn levend varken lag beduidend hoger dan de afgelopen jaren. Zeker gedurende de eerste helft van 2008 stond de varkensprijs zeer hoog. Naar het einde van het jaar toe, daalde de prijs opnieuw. Het seizoenspatroon en de terugval van de extracommunautaire vraag droegen daar ongetwijfeld toe bij. De prijs voor een levend varken is de eerste twee maanden van 2009 verder blijven dalen tot 0,91 euro per kg. In maart en il is de prijs voor een levend varken weer beginnen aantrekken. Maar in mei 2009, lijkt de inhaalbeweging afgestopt te zijn. De prijs voor een levend varken bedroeg toen 1,02 euro per kg, ongeveer 10 % lager dan het voorgaande jaar. Voor de biggenprijzen was 2008 eveneens een goed jaar. De biggenprijs begon in ober 2007 aan een steile klim, die zich even stabiliseert, en vanaf het derde kwartaal van 2008 weer stijgt. De laatste maanden houdt deze prijsstijging aan. In uari en februari werd er 35 euro betaald voor een big, in il stond de prijs met 37 euro op zijn hoogste peil sinds juni 2006, in mei 2009 daalde de biggenprijs naar 36,25 euro. 22 Tabel 3: Gemiddelde prijs voor een mestvarken en een big Eerste 5 maanden 2008 (in euro/kg en per big) Eeste 5 maanden 2009 Levend 1,27 1,00 0,90 1,02 1,02 1,06 0,96 1,08 1,00 0,96 varken Big 46,15 28,93 23,84 27,56 29,42 34,03 23,83 32,11 29,63 35,82 Bron: Westvlees, StTruiden Gedurende de eerste vijf maanden van 2009 ontving de varkenshouder voor zijn levend varken gemiddeld 4 eurocent minder per kg levend varken dan één jaar geleden, voor een big werd gemiddeld 6,19 euro meer betaald. De Europese Commissie verwacht 10 dat de varkensprijzen in de lente en zomer weer gaan aantrekken tot een niveau dat zich net onder het niveau van 2008 situeert. 2.E. Rendabiliteit In dit hoofdstuk wordt beoogd om de verschillende, meest recente ramingen van de economische rendabiliteit van de varkensbedrijven voor te stellen. De meeste ramingen houden rekening met het onderscheid tussen de drie grote categorieën varkensbedrijven: de fokvarkensbedrijven, de mestvarkensbedrijven en de gesloten bedrijven. 10 The European Pigmeat sector, Single CMO Management Committe 19 March 2009

25 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Elk van deze categorieën heeft namelijk een eigen, typerende kosten- en opbrengstenstructuur. De rendabiliteit kan rechtstreeks of onrechtstreeks geraamd worden. De rechtstreekse benadering berust op de gegevens van het FADN 11 en biedt de mogelijkheid een jaarlijkse rendabiliteitsberekening op te stellen, met de activiteiten van een heel jaar dus. Via de indirecte benadering kan men de financiële situatie snel en regelmatig volgen, van maand tot maand, op basis van het verloop van verkoop- en aankoopprijzen. Aan de hand van de gegevens van het FADN kan men de algemene rendabiliteit van gespecialiseerde varkensbedrijven (OTE 501) 12 ramen, op jaarbasis en rekening houdend met alle activiteiten van deze bedrijven. Deze berekening bevat dus alle kosten en alle opbrengsten die met deze activiteiten samenhangen. De totale inkomsten en kosten worden gerelateerd aan het gemiddelde aantal aanwezige varkens. Er zijn enkel gegevens beschikbaar van het netwerk van de Vlaamse Gemeenschap. Het Waalse netwerk omvat namelijk geen bedrijven van dit type. De Vlaamse steekgroep omvat 64 bedrijven die bedrijven van de OTE 501 vertegenwoordigen. De recentste gegevens dateren van De gegevens van het boekhoudnetwerk, gebaseerd op de gespecialiseerde varkensbedrijven, tonen aan dat de rendabiliteit in 2007 negatief was, na 2 positieve jaren. Men dient hierbij te vermelden dat in deze berekening rekening gehouden is met de gezinsarbeid (verrekende kosten). In het geval van de gespecialiseerde vetmestbedrijven wordt de aankoop van biggen als een negatief inkomen in de verkoop van een varken beschouwd Het FADN (Farm Accountancy Data Network) is een netwerk van landbouwbedrijven die gedetailleerde gegevens over hun boekhouding leveren voor invoering in een geharmoniseerde databank van de Europese Commissie (Eurostat). In België beheren het Vlaams Gewest en het Waals Gewest elk hun eigen netwerk. 12 Een varkensbedrijf wordt als gespecialiseerd beschouwd wanneer de standaard brutomarge (SBM) van de varkensactiviteit meer dan 2/3 van de totale standaard brutomarge vertegenwoordigt. In elk bedrijf wordt voor elke productie een SBM berekend door het aantal hectare van de oppervlakte of het aantal stuks vee te vermenigvuldigen met de coëfficiënt die overeenstemt met het beschouwde product en de beschouwde regio. Deze coëfficiënt omvat het verschil tussen de standaardwaarde van de productie en de specifieke standaardkosten die met deze productie samenhangen. De totale SBM verkrijgt men door de som te maken van de SBM s van de verschillende producties.

26 Grafiek 11: Gespecialiseerde bedrijven, netto resultaat met verrekening van de gezinsarbeid euro/varken 300 Variabele kost Totale kost Saldo Vaste kost Inkomen gemiddelde Bron: FADN, AMS Een AMS studie van il 2009, brengt de economische resultaten van de bedrijfstakken fokvarkensbedrijven en mestvarkensbedrijven in kaart van 2006 tot en met Deze studie hanteert concepten zoals brutosaldo (opbrengsten min variabele kosten), familiaal arbeidsinkomen (brutosaldo min vaste kosten, exclusief toegerekend loon bedrijfsleider) en nettobedrijfsresultaat (familiaal arbeidsinkomen min toegerekend loon van de bedrijfsleider). De resultaten hebben betrekking op varkensbedrijven die aangesloten zijn bij het landbouwmonitoringsnetwerk (FADN). Er wordt echter enkel rekening gehouden met de opbrengsten en kosten die betrekking hebben op een activiteit in de varkenssfeer. De economische kengetallen afkomstig van andere activiteiten, zoals akkerbouw, worden niet meegenomen in de analyse (dit in tegenstelling tot de informatie weergegeven in grafiek 11). Een ander verschilpunt is de bestudeerde populatie. Die wordt onder meer bepaald door een ondergrens: het aantal dieren op een bedrijf. Voor de bedrijfstak fokvarkensbedrijven gaat het om bedrijven met meer dan 50 zeugen (66 bedrijven werden bevraagd), terwijl voor de vleesvarkensbedrijven, de ondergrens op 300 vleesvarkens lag (gebaseerd op 63 bedrijven). De economische resultaten voor de gesloten varkens- 13 Voor het jaar 2004 werden de gegevens niet gepubliceerd. 14 Voorlopige resultaten voor 2008.

27 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." bedrijven werden verzameld voor 49 bedrijven die gemiddeld meer dan 50 zeugen en meer dan 300 vleesvarkens houden. In de praktijk gaat het om een combinatie van de kengetallen uit de fokvarkens- en de vleesvarkensbedrijven. Grafiek 12: Economische resultaten van de varkenshouderij per bedrijfstak, 2006 tot (in euro, per gemiddeld aanwezige zeug of per gemiddeld aanwezig mestvarken) 1000 Fokvarkensbedrijven 300 Mestvarkensbedrijven Bron: AMS De fokvarkensbedrijven zagen hun resultaten in 2008 verbeteren, ten opzichte van het bijzonder zwakke jaar 2007, maar ze slaagden er nog steeds niet in om uit de kosten te komen. Het familiale arbeidsinkomen bleef immers negatief. 25 In 2007 zorgde de lage biggenprijs, samen met de stijging van de voederkost (+16 %) voor een heel sterke afkalving van het brutosaldo. Dit nam af van 258 naar 37 euro per gemiddeld aanwezige zeug. Vanaf de 2 de helft van 2008 gaan de voederprijzen dalen, terwijl de biggenprijs opnieuw naar het hogere niveau van 2006 klom, resulterend in een brutosaldo van 152 euro per gemiddeld aanwezige zeug. De vaste kosten, vooral gestuwd door afschrijvingen en fictieve intresten, namen zowel in 2007 als in 2008 toe, wat leidde tot een negatief familiaal inkomen. Wanneer daar bovenop nog eens rekening wordt gehouden met de vergoeding voor de bedrijfsleider, bedroeg het nettobedrijfsresultaat in 2008, voor een gemiddeld fokvarkensbedrijf, -233 euro per gemiddeld aanwezige zeug. In de bedrijfstak mestvarkensbedrijven is de tendens veelal gelijkaardig. De situatie in 2008 is beter dan in 2007, maar blijft achterop ten opzichte van 2006, wat voor de mestvarkensbedrijven een goed jaar was. In tegenstelling tot de fokvarkensbedrijven was de bedrijfsvoering in de bestudeerde periode wel nog winstgevend, gezien het positief familiaal arbeidsinkomen. 15 Zie ook tabel 2 in bijlage: Economische resultaten per bedrijfstak in de varkenshouderij

28 Na een kleine daling van de opbrengsten (waarbij de aankoop van het big in mindering is gebracht) in 2007 als gevolg van de lagere mestvarkensprijzen, hernam deze prijs in Dit resulteerde in een klim van de totale opbrengst per gemiddeld aanwezig mestvarken van 206 naar 246 euro. In 2007 en 2008, stegen de variabele kosten met respectievelijk 26 % en 12 %. Het brutosaldo zakt fors in 2007, en nam terug toe in De vaste kosten bleven stabiel tussen 2006 en 2007, maar stegen vervolgens iets in Bovendien hebben ze een veel kleiner gewicht in de totale kost in vergelijking met de situatie bij de fokvarkensbedrijven (11 t.o.v. 20 %). Synthetische indicator voor recente tendensen in de financiële situatie van de varkenshouder 26 Voor het jaar 2009 zijn er nog geen officiële rendabiliteitscijfers beschikbaar. De opzet van de studie is echter om ook de huidige financiële situatie in beeld te brengen. Om hieraan tegemoet te komen ontwikkelde de FOD Economie, een vereenvoudigde synthetische rendabiliteitsindicator. Deze vereenvoudigde indicator is slechts gebaseerd op enerzijds de verkoopprijs van een levend varken of een big en anderzijds de kostprijs van varkensvoeder. Daarnaast stellen ook de Boerenbond en PKS (adviesbureau aan de veehouderij) samen met het tijdschrift Varkensbedrijf, rendabiliteitsindicatoren op. Daarbij wordt wat een dier opbrengt wanneer het voor de meest recente prijs verkocht wordt vergeleken met een raming van zijn (gehele of gedeeltelijke) kost. Deze benadering geeft dus niet het jaarlijkse bedrijfsresultaat van een onderneming weer, maar het laat toe wekelijks het verloop van een rendabiliteitsindicator te volgen evenals de rendabiliteitsvariaties in de loop van een jaar. Het uitgangspunt van de indicator, volgens de door de FOD Economie gehanteerde methode, is om de prijsevolutie van de output (verkopen van levende varkens of biggen) te relateren aan die van de gebruikte input (voederkost, en aankoop van biggen voor mestvarkensbedrijven). Deze indicator (de gele curve op de drie grafieken) geeft dan het verschil weer tussen de index van de opbrengsten uit verkoop van levende varkens of van biggen en de index van de voederkosten. Per type varkensbedrijf is een aparte indicator opgesteld. Voederkosten zijn veruit de belangrijkste kostenfactor in varkensbedrijven (zie deel 2C). Afhankelijk van het type varkensbedrijf, zijn verschillende soorten voeder in rekening gebracht namelijk biggen-, zeugen-, en mestvarkensvoeder. De index van de voederkost per type varkensbedrijf in maand t wordt berekend via een voortschrijdend en gewogen gemiddelde van de maanden daarvoor voor biggen-, zeugen- en mestvarkensvoeder. Hierbij is rekening gehouden met de diverse soorten voeder dat een

29 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." varken nodig heeft gedurende de cyclus (zeug met big tot mestvarken) 16. De prijsinformatie is verkregen via de Beroepsvereniging van Mengvoederfabrikanten (Bemefa). Bij mestvarkensbedrijven, die biggen aankopen om ze als mestvarkens te verkopen, wordt de aankooprijs van de biggen in mindering gebracht van de verkoopprijs voor mestvarkens om de nettoverkoopprijs 17 van mestvarkens te berekenen. Voor fokvarkensbedrijven is enkel gewerkt met de opbrengstprijzen van biggen, terwijl voor gesloten bedrijven gewerkt is met de verkoopprijzen van mestvarkens. De prijzen van levende varkens zijn de verkoopprijzen Westvlees, de prijzen voor biggen die zijn van Sint-Truiden. Grafiek 13 geeft de evolutie weer van de belangrijkste variabelen die aan de basis liggen van de berekening van het brutosaldo door AMS via het landbouwmonitoringnetwerk, met name de opbrengstprijzen (verminderd met de aankoopprijs van een big voor een vleesvarkensbedrijf) en de prijzen voor varkensvoeder. De evolutie van het brutosaldo is dan herkenbaar in de grafiek: voor fokvarkensbedrijven verslechtert de situatie sterk in 2007, en toont de synthesecurve in 2008 een stijgende tendens, terwijl de curve voor mestvarkensbedrijven wijst op een vermindering van het brutosaldo in 2007, die voortduurde in De indicator toont aan dat de brutorendabiliteit in zowel de gesloten varkensbedrijven als de mestvarkensbedrijven de afgelopen maanden sterk onder druk staat. Bij mestvarkensbedrijven is de indicator pas vanaf december 2008 onder het break-evenniveau gedaald, terwijl voor gesloten varkensbedrijven de indicator vanaf augustus 2008 sterk is beginnen dalen tot ver onder het break-evenniveau. 27 De scherpe daling van de nettoverkoopprijs bij mestvarkensbedrijven, gedurende de laatste 6 maanden, is de resultante van een scherpe stijging van de aankoopprijs voor biggen enerzijds (+30 % tussen februari 2008 en augustus 2008, de maanden waarin de varkens verkocht in augustus 2008 en februari 2009, als big werden aangekocht) en een daling van de verkoopprijs van levende varkens anderzijds (-27 % tussen augustus 2008 en februari 2009). Zoals hierboven meegedeeld, vertoonde de OVR-indicator van PKS in de beschouwde periode geen dergelijke daling van de rendabiliteit. De OVRindicator houdt dan ook geen rekening met de aankoopprijs van biggen. 16 De voederindex voor een gesloten varkensbedrijf in de maand t is dan het gewogen gemiddelde van de evolutie van de voederprijs voor mestvarkens van t-4 tot en met t-1, de evolutie van de voederprijs voor biggen van t-6 tot en met t-5 én de evolutie van de voederprijs voor zeugen van t-10 tot en met t-7. Voor een fokvarkensbedrijf gaat het dan om het rekenkundig gemiddelde van de evolutie van de voederprijs voor biggen van t-2 tot en met t-1 en de evolutie van de voederprijs voor zeugen van t-6 tot en met t-3. Bij mestvarkensbedrijven houden we enkel rekening met de evolutie van de voederprijs voor mestvarkens van t-4 tot en met t De berekening gebeurt aan de hand van de verkoopprijs van een levend varken in maand t, bij een gewicht van 114 kg verminderd met de aankoopprijs van het big in t-6.

30 Bij gesloten bedrijven speelt uiteraard enkel de daling van de verkoopprijs van levende varkens een rol. De index van de voederprijzen daalt voor beide types maar bevindt zicht nog steeds op een hoog niveau. Zo is de index van voederprijzen voor mestvarkensbedrijven slechts met 13 % gedaald tussen augustus 2008 en februari 2009, en de index van voederprijzen voor gesloten bedrijven met 9 % in dezelfde periode. De financiële situatie op zeugenhouderijen lijkt daarentegen iets beter. De gesynthetiseerde curve bereikte zijn dieptepunt in ober 2007 en begon toen aan een steile opgang. Tussen ober 2007 en februari 2009 nam de biggenprijs met maar liefst 77 % toe, terwijl de berekende index van de voederprijs voor fokvarkensbedrijven in dezelfde periode slechts met 9 % toenam. Grafiek 13: Synthesegrafieken rendabiliteit per bedrijfstak (index 2005=100) 160 Mestvarkensbedrijf Fokvarkensbedrijf i i i i i i i i Gesloten varkensbedrijf i i i i Bron: Berekeningen FOD Economie De rendabiliteit in de varkenshouderij werd via verschillende indicatoren en bronnen in kaart gebracht, we zetten ze nog eens op een rijtje. De rendabiliteit van de gespecialiseerde varkenshouderij varieert sterk. 2001, 2005 en 2006 waren goede jaren, terwijl 2002, 2003, 2007 en 2008 als minder goede jaren kunnen worden bestempeld.

31 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." De onderliggende bedrijfstakken presteerden in 2007 zwakker dan in het voorgaande jaar, 2008 vertoonde een beperkte kentering, maar de resultaten bleven onder het peil van De fokvarkensbedrijven halen in 2007 en 2008 zelfs geen bedrijfswinst (negatief familiaal inkomen). In 2006 was dat wel het geval, maar als een vergoeding voor de bedrijfsleider in de analyse wordt meegeteld, dan wordt het nettobedrijfsresultaat ook in 2006 negatief. De mestvarkensbedrijven boeken wel een kleine winst in de periode van 2006 tot De eerste indicaties voor 2009, met achterophinkende varkensprijzen, laat vermoeden dat hier ook problemen zouden kunnen rijzen. Diverse contacten met verenigingen die de varkenshouders vertegenwoordigen bevestigen deze situatie, volgens hun berekeningen raken noch mestvarkens- noch fokvarkensbedrijven op dit moment uit hun kosten Zie ook tabel 3 in bijlage: kostenstructuur van fokvarkens- en mestvarkensbedrijven

32 3. De vleesproducerende en de vleesverwerkende sector 3.A. Verschillende stappen in de productie van varkensvlees De verkoopprijs van het levende varken kan niet zomaar worden afgezet tegenover de consumptieprijs van vers vlees. Alvorens te worden aangeboden aan de consument worden immers steevast een aantal stappen doorlopen die zorgen voor een toename van de kostprijs per kilo 19. In deze paragraaf wordt dit verder uitgewerkt. 30 De varkenshouder verkoopt een slachtklaar mestvarken per kilogram levend gewicht (zowat 114 kg). Na het slachten blijft er zowat 89 kilo warm geslacht gewicht over (dus 25 kilo slachtafval, het gaat onder meer om botten, darmen met inhoud, organen, haren, bloed Deze bijproducten worden onder meer verder verwerkt door de farmaceutische en diervoederbedrijven). Onder andere door het verbod op het gebruik van diermeel, kunnen botten niet meer gevaloriseerd worden. Ook de economische waarde van de andere nevenstromen is fors afgenomen. Vervolgens wordt een karkas gekoeld, wat opnieuw een gewichtsverlies (7 kilo) met zich meebrengt. De kostprijs gaat hier omhoog omwille van de slachtkost en het dubbele gewichtsverlies. In de uitsnijderijen wordt een karkas verder versneden. Naast de loonkost voor de versnijding, treedt er hier opnieuw een gewichtverlies op. Uiteindelijk blijft er zo een 80 kg varkensvlees over dat geschikt is voor menselijke consumptie. Een half karkas weegt ongeveer 40 kg, en bestaat uit een ribstuk, achter- en voorham, buik- en rugspek en een halve kop. Bepaalde stukken van het varken worden niet als dusdanig als vers vlees verkocht, maar worden verder verwerkt door de vleesverwerkende industrie. Dergelijke producten zullen in de praktijk aan een lagere prijs worden gevaloriseerd dan producten voor vers vlees. De aankoop van vlees en de loonkost zijn voor slachthuizen en uitsnijderijen de voornaamste kostenposten (zie ook deel 3.D). Voor de theoretische kostenopbouw naar de consument toe, vormt de aankoopkost van het vlees de kostenpost voor de distributiesector. Andere variabele kosten zijn de energie- en verpakkingskost. Samen met afschrijvingen, transport en marges bepalen zij de kostenopbouw, zoals tabel 4 illustreert. 19 In grafiek 5 in bijlage worden deze stappen schematisch voorgesteld.