Een herstelplan voor de bedreigde akkerflora in Noord-Brabant. Peter Verbeek

Transcriptie

1 Een herstelplan voor de bedreigde akkerflora in Noord-Brabant Peter Verbeek Ecologisch adviesbureau Natuurbalans-Limes Divergens BV M.m.v.: E. Brouwer, U. Prins, S. Luyten, Y. Hartman, M. v.d. Verheiden, W. Bos, M. Scherpenisse, S. de Goeij, M. Louwen, G. Traa, M. de Bijl, E. de Hoop, K. Akkermans, J. Smits, T. Bakker, J. Wanders

2 Inhoud lezing Aanleiding Huidige situatie bedreigde akkerplanten Genetisch onderzoek Akkerbeheer

3 Aanleiding - Veel bedreigde soorten zijn gebonden aan cultuurlandschap - Akkersvormdenbelangrijkonderdeelvan biodiversiteitin vroegere cultuurlandschap - Veel aandacht voor akkerranden, maar nauwelijks resultaat voor bedreigde akkerflora -LandelijkAkkerbeschermingsplanuit2000 (Bakker et al., 2000): doelstellingen nog lang niet gehaald. projectvoorstel ingediend bij provincie

4 Aanleiding -in NL 120 typische akkersoorten, waarvan 86 aandachtsoorten (RL) Voorbeelden aandachtsoorten:

5 Aanleiding Voorbeelden aandachtsoorten:

6 Huidige situatie akkerplanten Archiefonderzoek: NDFF en bestanden NB-organisaties Inventarisatie vrijwel alle akkers van Brabantse NB-organisaties (plantensoorten en bodemkwaliteit): Totaal 151 natuur akkers met opp. 345 ha (geen herbiciden en meestal beperkte mestgift)

7 Huidige situatie akkerplanten Archiefonderzoek: (67=ca 20% van alle bedreigde plantensoorten in Brabant!!)

8 Huidige situatie akkerplanten Veldonderzoek: Slechts 9 aandachtsoorten aangetroffen (meeste in slechts max. 2 akkers!) Bodemonderzoek: uitgevoerd door B-Ware

9 Werkwijze Probleem: zaadbank, bodem en beheer Aanpak en samenstelling team: - Aanleg authentieke zaadbank: bureau Natuurbalans - Genetisch onderzoek: Science4Nature - Bodemonderzoek: B-Ware - Beheer akkers: Louis Bolk Instituut

10 Aanleg zaadbank Brabantse akkers

11 Aanleg zaadbank Brabantse akkers 49 locaties, 17 soorten, vaak niet in akkers. Aanvullend circa 15 soorten uit aangrenzende gebieden verzameld.

12 Aanleg zaadbank Brabantse akkers

13 Genetisch onderzoek Genetische Analyse Inteelt Akkerflora Sheila Luijten Gerard Oostermeijer Genetische diversiteit Korensla (Arnoseris minima)

14 Genetisch onderzoek Genetische diversiteit Korensla (Arnoseris minima) vlaggenschip winterroggeakker typische soort voor Brabant, maar verdwenen alleen terug via herintroductie dichtbij of ver weg? Hoe verschillend zijn de populaties?

15 Genetisch onderzoek Genetische diversiteit Korensla (Arnoseris minima) analyse van de landelijk genetische structuur moleculaire merkers die inzicht geven in 1. mate van inteelt 2. verwantschap tussen populaties 3. Voortplantingssysteem Hypothese (verwachting uit de theorie) korensla = eenjarig = zelfbestuiver veel inteelt hoge variatie tussen populaties (akkers) en minder in populaties - modelsoort voor plantensoorten met dezelfde levensstrategie -

16 Genetisch onderzoek Genetische diversiteit Korensla (Arnoseris minima) locaties in analyse 1 Corversbos 2 Naardereng 3 Laarserberg 4 Amerongse berg 5 Noordhout 6 Leersumse veld 7 Uffelter Es 1 8 Uffelter Es 2 9 Woldberg B 10 Manderheide 11 De Lutte 12 Hatertse Vennen A 13 Hatertse Vennen B 14 Sint Jansberg 15 Wellerlooi 16 Govelin(DE) Govelin

17 Genetisch onderzoek Genetische diversiteit Korensla (Arnoseris minima) Resultaten Populaties genetisch verschillend hoge mate van inteelt (85 %) Hypothese klopt! Govelin

18 Genetisch onderzoek Resultaten Korensla en andere akkerplanten Kunnen we nu een voorspelling doen voor andere plantensoorten met een vergelijkbare levensstrategie? M.A.W. zijn de andere akkerplanten ook zelfbestuivers? inhullings-experiment van bloemen VRAAG: is er een verschil in zaadproductie tussen ingehulde bloemen en vrij bestoven bloemen?

19 Genetisch onderzoek Handjesereprijs Akkerandoorn Akkerleeuwenbek Korensla Bleekgele hennepnetel

20 Genetisch onderzoek Resultaten inhullings-experiment Al onderzochte plantensoorten zijn éénjarige zelfbestuivers Ook voor deze soorten geldt, net als Korensla, hoge mate van inteelt genetische diversiteit verschilt per akker ingehuld <> vrij zaadzetting (%) zaden per vrucht (hoofdje) gemiddeld zaden per plant gemiddeld Korensla Handjesereprijs Akkerleeuwenbek Akkerandoorn Bleekgele hennepnetel 73 < > < > < > < > < > ,

21 Genetisch onderzoek Belangrijke conclusies 1. alle akkers dragen bij aan de totale genetische diversiteit in NL 2. met het verdwijnen van akkers verdwijnt genetische diversiteit 3. de ene korenslapopulatie is de andere niet 4. genetische samenstelling verschilt tussen akkers 5. hoge mate van inteelt (veel zelfbestuiving) 6. geldt ook voor soorten met dezelfde levensstrategie Succesvolle herintroductie en/of genetische versterking bij voorkeur met meerdere bronpopulaties

22 Aanleg zaadbank Brabantse akkers Inzaaien pleegakkers (basiszaadbron andere akkers) In 2013 & 2014: In Brabant14 winterakkers en 4 zomerakkers en 3 backups Van Brabants Landschap, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten en particulier Limburg+Gelderland

23 Aanleg zaadbank Brabantse akkers Situatie 2015 Brabant Situatie 2015 "x=ingezaaid/aanwezig afkomstig 1 populatie "xx=ingezaaid aanwezig afkomstig meerdere populaties rood gedrukte naam: akker reeds goed ontwikkeld o: reeds aanwezig akkerandoorn akkerogentroost behaarde boterbloem bolderik bleekgele hennepnetel dauwnetel dreps geel viltkruid gele ganzenbloem gewone klaproos groot spiegelklokje klein spiegelklokje heelbeen handjesereprijs Winterakkers eerste inzaaijaar aantal soorten 0,7 ha 2013 merkske xx xx x xx x xx xx xx x xx xx x xx x x x x xx x 19 0,4 ha 2013 olland xx x x x x x x xx x x xx x x x x xx x 17 0,25ha 2013 mortelen x xx xx xx x xx x x xx x x x xx xx x x x x x xx x x 22 1,7 ha 2012 achtmaal xx xx xx x x x x xx xx xx x xxx xx xx x x x xx 18 0,7ha 2013 Heeze xx x xx x x x xx xx x xx xx x x x xx x xx x 18 0,5 ha 2013 Huis ter Heyden xx xx xx x x x x x x xx x xx xx x x xx x x 18 0,4 ha 2013 zandstraat 1 Oirschot xx xx x x x x xx xx x x xx xx x x x x x xx x 19 0,4ha 2013 zandstraat2 Oirschot xx x x o x xx xx x xx xx x x x x xx 15 1 ha 2013 strabrecht xx x xx x o xx xx x x xx xx x xx x x x x xx x x 20 0,2ha 2013 strabrecht volkstuintjes x xx x xx xx xx xx xx x xx x xx x 13 1,5ha 2014 Langakkers xx xx x x xx xx xx xx xx x x x x 13 1ha? 2014 merkske nieuw bij best xx xx xx xx xx xx xx xx x x x x xx xx x 15 1,7ha 2014 merkske nieuw driehoeki xx xx xx xx xx xx xx xx x x x x xx xx x 15 80m akkertje plaza x x x x x x xx xx xx x x x x x xx x x x x x x x x x x x x x 28 80m akkertje arcadië x x xx x xx x x xx xx x x x x xx x x x xx x x x x x 23 zomerakkers 0,3 ha 2014 Oude Buissche heide 2 xx xx x xx xx x xx x x xx xx xx xx 13 0,3 ha 2014 Oude Buissche heide1 xx x xx xx x xx x x xx xx xx xx 12 1 ha 2014 Akker de Logt oisterwijk xx xx x xx xx x xx x x xx xx x xx 13 1ha? 2013 merkske zomerakker x x x xx xx x x xx x x x x xx xx xx 15 20m zomerakker plaza x x x X* x x x x x x 10 korensla harige ratelaar korenbloem nachtkoekoeksbloem ruige klaproos slofhak ruw parelzaad smalle raai smal streepzaad spiesleeuwenbek valse kamille wilde ridderspoor stijf vergeet mij nietje stinkende kamille geel vogelpootje franse silene wilde weit akkerleeuwenbek franse boekweit glad biggenkruid

24 Akkerbeheer Goed akkerbeheer essentieel (Louis bolk instituut) Historisch akkerbeheer en landelijke succesverhalen en ervaringen Referentiebeeld historisch akkerbeheer bij beheerders heel vaak vreemd (schrale akkers en eeuwige roggeakkers niet juist!) Basiskennis ontbreekt zelfs vaak bij beheerders (vb gewaskeuze, bewerking ed) Belangrijke voorwaarden geschikt akkerbeheer: Juiste bemesting! (stalmest) Juiste gewaskeuze (op zandgrond: winterrogge, zomerrogge of (haver)) Goede bodembewerking op juiste moment (voorkom verslemping, cultivator indien nodig, probleem vaak onderaannemers) Beheerder moet betrokken zijn bij zijn akkers

25 Akkerbeheer Extra aandacht bij opbouwfase zaadbank in nieuwe akker Eerste jaren geen kerende grondbewerking! (schijveneg/cultivator/frees) Voorlopig geen drieslagenstelsel, braaklegging ed Uitgangsituatie akker is belangrijk, weinig (on)kruiden reeds aanwezig: (net omgezet grasland of maïsakker op zand vaak ideale beginsituatie) Weinig wortelonkruiden aanwezig zodat ca eerste 3 jaar die niet hoeven te worden machinaal bestreden. Goed graangewas altijd erg belangrijke basis voor akkerkruiden Goede vochthuishoudig aanwezig (snelle droogte in voorjaar funest voor winterakkeronkruiden)

26 Akkerbeheer Vervolgbeheer akker Akkerbeheer is per akker niet zomaar universeel, is maatwerk Belangrijke basisvoorwaarden: Regelmatige bemesting met stalmest bijvoorkeur Om paar jaar wisselen van zomer naar winterteelt of andersom Wortelonkruiden indien nodig mechanisch bestrijden (cultivator/kwik-up) In Brabant en Limburgproject is voorzien in enkele jaren monitoring begeleiding akker(beheerders).

27 Aanleg zaadbank Brabantse akkers Doel inzaaien pleegakkers (2014/2015): - Vermeerdering zaad - Fine-tuning beheer - Meer inzicht in eisen verschillende soorten - Met eigen praktijkvoorbeelden beheerders begeleiden - Inzicht in welke groeiplaatsen per soort gebruikt kunnen worden voor genetische verbreding - Vormen straks basis voor zaadbron andere akkers Eindresultaat (2015): - Elke NB-organisatie heeft eigen zaadbron en beheer ervaring. - Praktijkgericht boekje met beheersadviezen en informatie Brabantse akkersoorten.

28 Eindresultaat (2015): voorbeeldfoto s