Verkenning Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek

Transcriptie

1 2015 Verkenning Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek

2 Verkenning Natura 2000 gebied Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek Auteur: Mevr. D. Kluin Opdrachtgever: Samen Werkt Beter Informatie: Gemeente Dinkelland Afdeling: Maatschappelijke Effecten Programma: Economische Kracht en Werk Nicolaasplein AA Denekamp d.kluin@noaberkracht.nl Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 1

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord... 4 Samenvatting Inleiding Aanleiding Samen Werkt Beter Doel van de Verkenning Leeswijzer Het gebied Gebiedsbeschrijving ( Op basis van het beheerplan, juli 2014)) Begrenzing van het gebied Betrokken partijen Inhoudelijke randvoorwaarden voort het gebiedsproces Natuuropgave Overige opgaven Conclusie Kansen, knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen Kansen en knelpunten n.a.v. individuele gesprekken Opdracht B-ware Resultaten Conclusie planuitwerking Programma van Eisen Hoe zien wij de planuitwerking Planning Organisatorische randvoorwaarden Projectorganisatie Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 2

4 6.2. Procesmatige randvoorwaarden Wijze van realisatie Financiële kaders Communicatie Doelgroepen en communicatiemiddelen Communicatie tot op heden Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 3

5 VOORWOORD Als gemeente Dinkelland hebben we in juli 2014 besloten om voor drie Natura 2000 gebieden binnen de gemeente Dinkelland de verkenningen te gaan trekken. Een van deze gebieden is de Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek. De verkenning is de tweede fase van het gebiedsproces om tot uitvoering te komen van de Natura 2000 doelen. Als gemeente hebben wij geprobeerd om met alle gebiedspartners te komen tot een Programma van Eisen voor de volgende fase van het gebiedsproces: de planuitwerking. Wij willen dan ook alle gebiedspartners bedanken voor de constructieve samenwerking van het afgelopen halfjaar. Het biedt ons vertrouwen voor het vervolgproces dat moet leiden tot het behalen van de Natura 2000 doelen met draagvlak en commitment in het gebied. Eric Kleissen Wethouder Gemeente Dinkelland. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 4

6 SAMENVATTING De gemeente Dinkelland heeft voor het Natura 2000 gebied Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek de verkenning op zich genomen. Deze rapportage is het resultaat van een viertal werkgroepoverleggen en een vijftal individuele gesprekken die zijn gevoerd met de betrokken organisaties. Ook heeft er een veldbezoek plaatsgevonden met alle betrokken gebiedspartners. Daarnaast zijn de resultaten van onderzoekscentrum B- ware meegenomen. De rapportage is een advies zoals wij die, als verkenner, aanbieden aan het samenwerkingsverband Samen Werkt Beter. Deze eindrapportage is voorgelegd aan alle gebiedspartners en zij hebben aangegeven dat zij instemmen met de rapportage Hieronder is samenvatting weergegeven van deze verkenning, waarbij wordt ingegaan op alle relevante conclusies. DOELEN EN OPGAVE Het gebied is op basis van de Habitatrichtlijn aangewezen als Natura 2000 gebied. Voor het gebied Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek zijn met name natte habitattypes aangewezen. Om de instandhoudingsdoelstellingen voor de verschillende habitattypen te halen moeten er zowel interne maatregelen (binnen de begrenzing van het natuurgebied) en externe maatregelen (buiten de begrenzing van het natuurgebied worden genomen. Vanuit de gebiedsanalyses worden met name hydrologische maatregelen voorgeschreven. Gebleken is dat er naast de Natura 2000 doelen voor het gebied er voor de Tilligterbeek ook een Kader Richtlijn Wateropgave ligt. Er is hier dus sprake van een gecombineerde opgave vanuit het Waterschap en de provincie voor de Tilligterbeek. KANSEN, KNELPUNTEN EN OPLOSSINGSRICHTINGEN Vanuit de verkenning is met name gekeken naar de kansen en knelpunten die aanwezig zijn in en om rond het gebied. Hierbij is geconcludeerd dat de planuitwerking hoofdzakelijk gericht kan worden op het behalen van N2000 doelstellingen, maar dat het noodzakelijk kan zijn om ook buiten de begrenzing (inclusief uitwerkingsgebied) te kijken. Dit geeft mogelijkheden om ruimte te krijgen in het gebied, door bijvoorbeeld uitruil van gronden. Op deze manier kan mogelijk ook landbouwstructuurversterking mee genomen worden en een hoger rendement worden behaald uit de natuuropgaven. Daarnaast wordt geconstateerd dat op basis van de resultaten van onderzoekscentrum B-ware en het veldbezoek dat heeft plaatsgevonden er kansen zijn om de Natura 2000 doelen te behalen waarbij mogelijk minder externe werking van de hydrologische maatregelen optreedt. Op dit moment kan daar nog geen uitsluitsel voor worden gegeven. Hiervoor moeten diverse onderzoeken en een nadere uitwerking van de hydrologische maatregelen eerst plaats vinden. Aan de hand van de resultaten kan definitief worden bepaald wat de externe werking exact zal zijn. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 5

7 VERVOLGPROCES Gedurende de verkenningen zijn belangrijke uitgangspunten geformuleerd waar alle betrokken partijen zich in kunnen vinden. Deze vormen dan ook de basis voor het Programma van Eisen voor de planuitwerking. Hieronder is een overzicht opgenomen van de belangrijkste conclusies. 1. Geconstateerd is dat op basis van de resultaten van onderzoekscentrum B-ware en het veldbezoek dat heeft plaatsgevonden er kansen zijn om de Natura 2000 doelen te behalen waarbij mogelijk minder externe werking van de hydrologische maatregelen optreedt. Om hierover uitsluitsel te kunnen geven, moet er een aantal zaken nader onderzocht en uitgewerkt worden. 2. Vanuit de provincie is met name het financiële instrumentarium dat kan worden ingezet van groot belang om het proces voorspoedig te laten verlopen. Bij de keukentafelgesprekken die gevoerd moeten worden, moet helder in beeld zijn wat alle opties zijn voor de eigenaren. Dit instrumentarium moet zo mogelijk gereed zijn voor de keukentafelgesprekken; 3. Er dient een goede vertaling te komen van de effecten van de hydrologische maatregelen op de agrarische bedrijfsvoeringen en particuliere gronden; 4. Communicatie. Goede communicatie is van cruciaal belang bij de realisatie van de N2000 doelen. Het draagt bij aan vertrouwen en draagvlak, alleen dan kan een goed gebiedsproces slagen. Een nieuwsbrief in combinatie met veldexcursies en informatiebijeenkomsten lijkt de beste manier om met de (in) direct betrokken doelgroepen te communiceren. Daarnaast is het van groot belang om het vervolgproces ook open en transparant te houden. Grondeigenaren binnen de begrenzing en in de uitwerkingsgebieden hebben een persoonlijke communicatie nodig in de vorm van keukentafelgesprekken. Bij de planuitwerking zal ook een communicatieplan worden opgesteld en uitgevoerd om in het proces dit cruciale onderdeel niet uit het oog te verliezen. 5. Gebiedspartners hebben constructief samengewerkt tijdens de verkenning. Bij de planuitwerking is samenwerken met het gebied belangrijk. De planuitwerking zal dan ook zoveel mogelijk met een bottom-up constructie worden opgezet. Dit draagt ook bij aan draagvlak in het gebied. Bovenstaande voorwaarden vormen de basis van het Programma van Eisen dat in de eerste fase van de planuitwerking nader wordt uitgewerkt. VOORSTEL ORGANISATIE EN VERVOLG GEBIEDSPROCES Bij de individuele gesprekken met alle betrokken partijen is gevraagd wie zij als trekker zien bij de planuitwerking. Hierbij is door alle partijen aangegeven dat zij de voorkeur uitspreken dat een overheidsorganisatie als trekker van de planuitwerking optreedt. Met name de lokale partijen als LTO Dinkelland en de particuliere grondeigenaren hebben hun vertrouwen uitgesproken in de gemeente. De gemeente Dinkelland is bereid trekker te zijn bij de planuitwerking, mits de gemeente hierin voldoende wordt gefaciliteerd op het gebied van de aspecten tijd, geld en mankracht. Daarnaast is van groot belang dat ook de betrokken partijen van de verkenningen deelnemen aan de planuitwerking. ROLLEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN Voor de planuitwerking wordt geadviseerd een projectgroep samen te stellen waarbij de volgende partijen betrokken zijn: - Staatsbosbeheer - LTO Dinkelland - Stichting vrienden van AVAV - Provincie Overijssel (adviseur) Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 6

8 - Waterschap Vechtstromen - Gebiedspersoon (vertrouwenspersoon die keukentafelgesprekken kan voeren) - Gemeente Dinkelland Daarnaast ligt er een opgave om het gebied zelf goed te betrekken bij het proces. De verwachting is dat we de planuitwerking bottom-up tot stand kunnen brengen. FINANCIEEL De verwachting is dat het geraamde budget van euro voor de planuitwerking voldoende is. Of het geraamde budget voor de uitvoering toereikend is, kan pas worden bepaald als het maatregelenpakket definitief is uitgewerkt. Het uitgewerkte definitieve maatregelenpakket wordt opgenomen in de gebiedsofferte die als eindresultaat van de planuitwerking wordt aangeboden. Op voorhand lijkt het indicatieve budget van 10,4 miljoen voldoende. CONCLUSIE EN VOORSTEL VERVOLG Geconcludeerd kan worden dat de gebiedspartners constructief samen willen werken. Er moeten nog wel belangrijke stappen worden gezet om het uitgewerkte definitieve maatregelenpakket te kunnen vaststellen. Dit zal ook in de eerste fase van de planuitwerking opgepakt moeten worden. De verwachting is dat de planuitwerking een periode van circa 1,5 jaar in beslag zal nemen. Indien blijkt uit de nadere onderzoeken dat de externe effecten van de maatregelen kunnen worden verminderd, wordt de kans groter dat de realisatie plaatsvindt binnen de komende 6 jaar. Aandachtspunt in het vervolgproces is communicatie en draagvlak. Dit zijn cruciale aandachtspunten die bijdragen een de snelheid van realisatie en uitvoering. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 7

9 1. INLEIDING In dit hoofdstuk gaan we in op de aanleiding van deze verkenning en wat het doel is. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een leeswijzer AANLEIDING Op basis van de Europese habitatrichtlijn heeft Nederland 162 gebieden aangemeld. Zoals bij elke Europese wetgeving moet elk land deze vertalen in haar eigen wetgeving. De habitatrichtlijn is vertaald in de Natuurbeschermingswet. Deze gebieden in Nederland worden ook wel de Natura 2000 gebieden genoemd. Voor elk gebied moet een aanwijzingsbesluit worden genomen waarin de doelen voor de aanwezige habitattypen staan vermeld. Voor het gebied van Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek (AVAV) geldt dat de aanwijzing als Natura 2000 gebied op basis van de Natuurbeschermingswet op 7 mei 2013 bekend is gemaakt in de Staatscourant. Er zijn diverse beroepen ingediend tegen dit aanwijzingsbesluit. Inmiddels is het aanwijzingsbesluit onherroepelijk. In de beheerplannen en de gebiedsanalyses zijn maatregelen opgenomen die moeten waarborgen dat de doelen die zijn geformuleerd voor de aangewezen habitattypen worden behaald. Een groot deel van de maatregelen is opgenomen in de gebiedsanalyse als onderdeel van Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Voor het gebied van AVAV geldt dat er met name hydrologische maatregelen worden voorgeschreven. Deze maatregelen zijn noodzakelijk om de aanwezige habitattypen weerbaarder te maken tegen de te hoge stikstofbelasting. Met de uitvoering van de PAS kan er weer ontwikkelruimte worden uitgegeven voor economische ontwikkeling SAMEN WERKT BETER Op 29 mei 2013 ondertekenden vijftien Overijsselse organisaties het akkoord Samen Werkt Beter. De partijen zetten zich gezamenlijk in om de economie en ecologie de komende periode te versterken en nieuwe kansen te creëren door samenwerking en vernieuwing. De uitvoering van de Natura 2000 opgave maakt onderdeel uit van de gezamenlijke opgave van de betrokken partijen. Op grond van de quick scan naar de stand van zaken in de Natura 2000 gebieden, uitgevoerd in het najaar van 2013, is in het bestuurlijk overleg van Samen Werkt Beter op 15 januari 2014 afgesproken voor een aantal gebieden een verkenning uit te voeren. Figuur 1 fasering gebiedsproces ( bron: handreiking gebiedsprocessen swb) Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 8

10 De gemeente Dinkelland heeft in juli 2014 besloten de verkenning voor een drietal gebieden binnen de gemeente Dinkelland op zich te nemen. Het gebied AVAV is er één van. Voor het totale pakket aan maatregelen is maximaal 18 jaar (3x 6 jaar) opgenomen. Het grootste deel van de maatregelen moet echter in de eerste beheerplanperiode worden genomen om aan de Programmatische Aanpak Stikstof te voldoen. Daarnaast wordt opgemerkt dat monitoring van de gebieden een belangrijk onderdeel is DOEL VAN DE VERKENNING Doel van de verkenningen is te bepalen op welke wijze de opgaven voor de Natura 2000 en de PAS al dan niet in samenhang met andere opgaven in en nabij het Natura2000-gebieden het best opgepakt kunnen worden. Te verkennen vragen zijn onder meer: 1. Welke kansen en knelpunten doen zich voor bij de uitvoering van de natuuropgaven in het gebied? 2. Zijn er alternatieve maatregelen zodat de beoogde effecten van de PAS maatregelen slimmer, goedkoper en met meer draagvlak in het gebied kunnen worden gehaald? 3. Indien er grote knelpunten zijn, welke oplossingsrichtingen zijn er denkbaar? Indien er kansen zijn, hoe deze te benutten? 4. Zijn er andere gebiedsopgaven voor landbouw, recreatie, water die gekoppeld kunnen worden aan de uitvoering van de natuuropgaven, waardoor het rendement van de natuurinvesteringen vergroot kan worden? 5. Of andersom, zijn er in het gebied projecten en processen waaraan de uitvoering van de natuuropgaven gekoppeld kan worden? Bij de verkenning waren de volgende gebiedspartners betrokken: - Staatsbosbeheer - Provincie Overijssel - Waterschap vechtstromen - Stichting Vrienden van AVAV - LTO Dinkelland - Gemeente Dinkelland Het antwoord op bovenstaande vragen hebben wij gebaseerd op de individuele gesprekken met gebiedspartners die hebben deelgenomen in de werkgroep, de resultaten van het onderzoekscentrum B-Ware en een veldbezoek dat heeft plaatsgevonden. Het resultaat van de verkenning is het uitgangspunt voor de volgende fase van het gebiedsproces: de uitwerking van een gebiedsplan voor de realisatie van de ontwikkelopgaven. Belangrijke deelresultaten van de verkenning zijn: - een voorstel voor het programma van eisen voor het gebiedsplan. Oftewel: wat zijn de opgaven en de randvoorwaarden voor het gebiedsplan? - een voorstel voor de aanpak van het vervolgproces en met name voor de volgende stap, het opstellen van het gebiedsplan (gebiedsuitwerking). Oftewel: is er - draagvlak voor een bottom-up gebiedsproces? Of ligt een andere aanpak meer voor de hand? Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 9

11 1.4. LEESWIJZER In hoofdstuk 2 gaan wij eerst in op het gebied. In hoofdstuk 3 de opgaven: wat zijn de natuurdoelstellingen en zijn er nog andere opgaven geformuleerd voor het gebied. Ook wordt aangegeven wie de betrokken gebiedspartners zijn. In hoofdstuk 4 gaan we in op de resultaten van alle individuele gesprekken die met de gebiedspartners hebben plaatsgevonden. Hier leest u waar mogelijkheden kansen liggen om de natuuropgaven te combineren met andere kansen/opgaven. In hoofdstuk 4 worden ook de resultaten van onderzoekscentrum B-ware besproken en de resultaten van het veldbezoek in april In hoofdstuk 5 geven wij ons advies hoe de planuitwerking opgepakt kan worden. In hoofdstuk 6 gaan we in op de organisatorische randvoorwaarden en in hoofdstuk 7 op de financiële kaders. En in hoofdstuk 8 op de communicatie. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 10

12 2. HET GEBIED In dit hoofdstuk wordt een korte gebiedsbeschrijving gegeven, de aanwezige habitattypen en de knelpunten zoals die in PAS gebiedsanalyse zijn opgenomen GEBIEDSBESCHRIJVING (OP BASIS VAN HET BEHEERPLAN, JULI 2014)) Het gebied AVAV is gelegen in het midden van de gemeente Dinkelland en heeft een oppervlakte van 324 ha. Het Natura 2000 gebied ligt in een laagte tussen twee stuwwallen en wordt doorsneden door het kanaal Almelo-Nordhorn en een groot aantal beken. Achter de Voort ligt op de flank van de stuwwal van Ootmarsum. De beide stuwwallen zijn door de aanwezigheid van keileem en tertiaire klei ondiep onder het maaiveld, slecht doorlatend. Op de flanken van de beide stuwwallen richting het Natura 2000 gebied, neemt het watervoerend pakket snel in dikte toe. Er kunnen twee regionale grondwatersystemen onderscheiden worden: a) het grondwatersysteem van de stuwwal van Ootmarsum waar het grondwater vanaf de stuwwal in zuid-oostelijke richting naar het kanaal stroomt; b) het grondwatersysteem van de stuwwal van Oldenzaal dat vanaf Oldenzaal in noordwestelijke richting stroomt. Doordat deze grondwaterstromen een tegengestelde richting hebben en het watervoerend pakket een komvorm heeft wordt het grondwater ter hoogte van het kanaal omhoog geduwd. Van oorsprong vormen het Agelerbroek en delen van het Voltherbroek een kwelgebied waar grondwater uittreedt. Het Agelerbroek bestaat voornamelijk uit sterk verdroogd broekbos met daarin enkele graslandjes en moerassen. Het Voltherbroek bestaat uit uitgestrekte elzenbroekbossen, vochtige bossen en enkele natte schraallanden, graslandpercelen en poelen, met kamsalamanders en boomkikkers. De natuurlijke stromingsrichting van oppervlakkig afstromend grond- en regenwater vanuit het Voltherbroek richting het Agelerbroek is door de aanleg van het kanaal verstoord. In en rondom het Natura 2000-gebied ligt een groot aantal waterlopen die gegraven of vergraven zijn om de ontwatering in het gebied te verbeteren. Overstroming met beekwater treedt door ingrepen in de waterhuishouding niet meer op sinds de jaren 50 van de vorige eeuw. In het Ageler- en Voltherbroek stromen ten zuiden van het kanaal Almelo-Nordhorn de Peiingsbeek, Roelinksbeek en Voltherbeek. Het gedeelte van de Peiingsbeek dat ten westen langs het Voltherbroek stroomt is in de ruilverkaveling van Volthe grotendeels verduikerd om de drainerende werking tegen te gaan. De Roelinksbeek stroomt dwars door het gebied en gaat na het passeren van de onderleider onder het kanaal over in de Tilligterbeek. De Voltherbeek stroomt aan de oostzijde van het Voltherbroek. Verder bevindt zich ten noordwesten van het Agelerbroek een diepe waterloop welke Het Vree genoemd wordt. De laagte van het Agelerbroek met Het Vree, is vlak na de ruilverkaveling afgedamd met een kade met als doel om verdroging door ontwatering tegen te gaan. In Achter de Voort zijn aan de west-, noord- en oostzijde van het gebied diepe sloten aanwezig die bijdragen aan het diep wegzakken van de zomergrondwaterstand en wegzijging in Achter Voort. De verdrogende invloed zal aan de zuidzijde van het gebied groter zijn. Ook het kanaal Almelo-Nordhorn draineert het gebied. In de laagste delen van het Agelerbroek treedt inundatie op. In de meest natte zuidwesthoek (redelijk goed ontwikkeld) komt de gemiddeld hoogste grondwaterstand vaak meer dan 10 cm boven maaiveld. In de meest lage delen van de noordelijke helft treedt in de winter en het voorjaar diepe inundatie op doordat er een kade is aangelegd die is opgestuwd. In het oostelijk deel zijn de grondwaterstanden lager door de drainerende werking van de Tilligterbeek. Ook in het westelijk deel ligt een diep gegraven loop die sterk drainerend werkt. In Achter de Voort treden in de winter als gevolg van slecht doorlatend keileem en het ontbreken van diep drainerende sloten en greppels binnen het terrein, gedurende de winter hoge grondwaterstanden op. De waterstanden in het voorjaar zakken echter dieper uit dan in de oorspronkelijke situatie. Regenwater en kwelwater stromen in zuidoostelijke richting over het maaiveld en via ondiepe greppels het gebied uit. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 11

13 2.2. BEGRENZING VAN HET GEBIED Hieronder is een kaartweergave opgenomen van de begrenzing zoals die is opgenomen in het aanwijzingsbesluit. In de bijlage is een grotere kaart met de exacte begrenzing. In bijlage 1 is de habitatkaart en de maatregelenkaart opgenomen zoals deze in de gebiedsanalyse zijn opgenomen. Figuur 2 begrenzing Natura 2000 gebied ( bron: ontwerp-beheerplan AVAV) 2.3. BETROKKEN PARTIJEN Zoals hierboven is aangegeven is het gebied 324 ha. Er zijn in het gebied (inclusief uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000) 27 verschillende eigenaren, waarbij Staatsbosbeheer de meeste grond in eigendom heeft. De overige gronden zijn in bezit van agrarische bedrijven en particuliere grondeigenaren. In de gebiedsanalyse zijn maatregelen opgenomen die buiten de begrenzing genomen moeten worden of een dermate externe werking hebben dat zij van invloed zijn op het gebruik van gronden buiten de begrenzing. De oppervlakte van de gronden die buiten de begrenzing liggen bedraagt 109,6 ha. In totaal hebben 18 aantal agrarische bedrijven grond liggen binnen de maatregelenkaart zoals deze is opgenomen in de gebiedsanalyse. Er liggen 8 agrarische bedrijven met hun huiskavel binnen de begrenzing van het uitwerkingsgebied. Ook liggen er enkele woningen in het gebied zelf. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 12

14 Partij Overheid Gemeente Dinkelland Provincie Overijssel Waterschap Vechtstromen Belang Vitaal buitengebied, juiste balans tussen natuur en economie Verantwoordelijk voor het behalen van Natura 2000 doelstellingen en behalen doelstellingen zoals deze zijn verwoord in de provinciale omgevingsvisie en verordening. Verantwoordelijk voor waterkwaliteit en -kwantiteit en -veiligheid. Daarnaast functiebediening van natuur en landbouw. Niet Overheid Staatsbosbeheer LTO Dinkelland Agrarische grondeigenaren - Huiskavel in uitwerkingsgebied - Veldkavel binnen de begrenzing N Veldkavel in uitwerkingsgebied Niet agrarische grondeigenaren Eigenaar van het grootste gedeelte van het gebied. Streeft naar een duurzaam en robuust natuursysteem. Belangenbehartiger landbouw in het gebied, ontwikkelruimte voor agrarische bedrijvigheid Vitaal en toekomstig bestendig agrarisch bedrijf en landbouwstructuurversterking (betere verkaveling) Waarde van de gronden en gebruiksmogelijkheden gronden. - Gronden binnen de begrenzing N Gronden binnen uitwerkingsgebied Tabel 1 Overzicht betrokkenen en belang Indirect betrokkenen Naast de direct betrokken grondeigenaren zijn er ook andere partijen die op een of andere manier betrokken willen of moeten worden bij het gebiedsproces. Hierbij wordt voornamelijk gedacht aan de grondeigenaren in de omgeving van het Natura 2000 gebied. Mogelijk spelen zij ook een rol als er sprake mocht zijn van een kavelruil. Ook moet er aandacht zijn voor andere partijen in de omgeving die bij het vervolgproces een bepaalde rol en/of verantwoordelijkheden hebben. Denk hierbij aan de Kernraad Rossum en buurtschapsraad Agelo en het gebiedscollectief Twente. Zij kunnen in het vervolgproces ook een bijdrage leveren aan een bottom up benadering. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 13

15 3. INHOUDELIJKE RANDVOORWAARDEN VOORT HET GEBIEDSPROCES In dit hoofdstuk worden de doelen en opgaven voor het gebiedsproces Lemselermaten weergegeven, zoals deze uit de verkenning naar voren is gekomen NATUUROPGAVE Het behalen van de natuurdoelen die gesteld zijn in het kader van Natura 2000 staan centraal bij deze verkenning. Hiermee hebben ook alle partijen ingestemd. In het aanwijzingsbesluit zijn de volgende doelen geformuleerd voor het gebied. AVAV instandhoudingsdoelstelling Habitattypen Staat van instandhouding landelijk Doelstelling oppervlak H6410 Blauwgraslanden -- > > H9160A Eiken-haagbeuken bossen (hogere zandgronden) -- = = H91E0C Vochtige alluviale bossen - > > H3130 Zwakgebufferde vennen - = = Habitatsoorten Doel kwaliteit H1016 Zeggekorfslak -- = > > H1166 Kamsalamander - > > = Legenda: -- Zeer ongunstig - ongunstig > toename of uitbreiding opp, verbetering kwaliteit leefgebied of toename populatie = behoud * Prioritair habitattype Tabel 2 Instandhoudingsdoelstellingen ( Bron ontwerp beheerplan AVAV) In de gebiedsanalyse wordt naast een te hoge stikstofdepositie met name hydrologische knelpunten aangegeven voor het gebied. PAS maatregelen en overige Natura 2000 opgave Doel populatie Om de hierboven beschreven knelpunten op te lossen en de instandhoudingsdoelstellingen te behalen zal een set van maatregelen in en om het gebied moeten worden uitgevoerd. Er is onderscheid te maken tussen maatregelen op gebiedsniveau en maatregelen op habitatniveau. In de gebiedsanalyse zijn met name hydrologische maatregelen voorgeschreven die in de eerste 6 jaar moeten worden uitgevoerd. Met deze planning moet bij de planvorming en uitvoering rekening worden gehouden. Niet-PAS maatregelen in het gebied zijn met name de maatregelen die geformuleerd zijn voor de habitatsoorten die aanwezig zijn als de kamsalamander en de zeggekorfslak. De maatregelen gaan met name over het beheer en onderhoud van de gronden. Hoe wordt omgegaan met kappen, maaien etc. Met alle betrokkenen is afgesproken dat de doelen zoals deze zijn geformuleerd in het aanwijzingsbesluit leidend zijn. De route om de doelen te bereiken kan nader worden bekeken en worden uitgewerkt. Als blijkt dat alternatieve maatregelen op draagvlak kunnen rekenen in het gebied, dan kunnen maatregelen in de gebiedsanalyses en de beheerplannen kunnen worden vervangen middels een omwisselbesluit. In het ontwerp-beheerplan is hierover het volgende opgenomen: Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 14

16 Alle externe maatregelen die zijn opgenomen in de gebiedsanalyse zijn weergegeven op navolgend kaartbeeld. Hierna is dit kaartbeeld van het gebied Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek opgenomen. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 15

17 Figuur 3 Maatregelenkaart ( bron: ontwerpbeheerplan AVAV) 3.2. OVERIGE OPGAVEN Daarnaast is geïnventariseerd of er op dit moment op basis van andere beleidsdocumenten nog andere doelen voor het gebied zijn geformuleerd Wateropgave en Omgevingsvisie Het Waterschap Vechtstromen heeft wel een wateropgave in het gebied AVAV. De benedenlopen van de Voltherbeek en Roelinksbeek en de Tilligterbeek vormen samen het KRW waterlichaam Tilligterbeek (omgevingsvisie en WBP). Deze wateropgave leidt echter niet tot een aanpassing van de voorgestelde maatregelen in het gebied. Wel liggen er wensen buiten het gebied voor de realisatie van de KRW doelen na De bovenlopen van de Roelinksbeek en Voltherbeek maken onderdeel uit van de waardevolle kleine wateren uit de omgevingsvisie. Doelen zoals deze zijn omschreven in de Omgevingsvisie zijn leidend en kaderstellend. Waarbij wordt opgemerkt dat het watersysteem in en rondom AVAV ook van belang is voor het afvoer van hemelwater. Voorgestelde hydrologische maatregelen moeten zodanig worden vormgegeven dat wel zeker kan worden gesteld dat afvoer van water goed is geregeld in het kader van veiligheid. Voor het gebied AVAV zijn in de Omgevingsvisie geen specifieke doelen naast Natura 2000 opgenomen. Daarnaast is het van belang voor het Waterschap is dat de opgave hydrologisch gezien ook uitvoerbaar moet zijn. Bijvoorbeeld zo veel mogelijk voorkomen dat er versnippering komt. Dat is de algemene lijn van het waterschap, deze staat in die zin los van Natura 2000 opgave. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 16

18 Landbouw Voor het gebied is enkele jaren geleden een ruilverkaveling afgerond. Er zijn toen landbouwgronden uit het hart van het gebied geruild naar de randen ten behoeve van natuurontwikkeling. Vanuit de landbouw liggen er naast het doel voor behoud van landbouwgronden voor de agrarische sector en landbouwstructuurversterking geen specifieke doelen in het gebied Recreatie Voor het gebied zijn niet specifiek doelen gesteld ten aanzien van recreatie. Met name het Voltherbroek biedt mogelijkheden voor dagrecreatie in de vorm van fietsen en wandelen. Er zijn in beleidsdocumenten geen specifieke doelen hiervoor geformuleerd CONCLUSIE Voor het gebied en omstreken zijn doelstellingen ten aanzien van de realisatie van de EHS (Natura2000) opgenomen en de maatregelen die nodig zijn ten aanzien van de Tilligterbeek ligt een gezamenlijke opgave vanuit de Provincie en het Waterschap. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 17

19 4.KANSEN, KNELPUNTEN EN MOGELIJKE OPLOSSINGSRICHTINGEN In dit hoofdstuk gaan we in op welke kansen en knelpunten er zijn in en rond het gebied en, nog belangrijker, welke oplossingsrichtingen er zijn. Een belangrijk onderdeel hierbij is dat redenerend vanuit de Natura 2000 doelen een beoordeling plaatsvindt welke maatregelen uit de gebiedsanalyse zonder discussie kan worden vertaald naar het programma van eisen en welke maatregelen tot nadere discussie en/of alternatieven zouden kunnen of moeten leiden. Om dit in beeld te brengen zijn er individuele gesprekken gevoerd met de gebiedspartners en is onderzoekscentrum B-ware gevraagd om een ecologische en wetenschappelijke visie te geven op de voorgestelde maatregelen uit de gebiedsanalyses. Vervolgens is met alle gebiedspartners een voorstel gemaakt voor de planuitwerking KANSEN EN KNELPUNTEN N.A.V. INDIVIDUELE GESPREKKEN In de verkenning zijn de verschillende actoren in het gebied in beeld gebracht. Met alle betrokkenen is gesproken om te inventariseren of er naast de N2000 doelen in het gebied nog andere kansen en/of knelpunten zijn die we mee zouden kunnen nemen in het gebiedsproces. Hierbij moet worden opgemerkt dat de individuele gesprekken hebben plaatsgevonden op een moment dat de uitkomsten van onderzoekscentrum B-ware nog niet bekend waren. Hieronder zijn de belangrijkste conclusies opgenomen die voortkomen uit alle individuele gesprekken. In de bijlage behorende bij deze rapportage zijn alle gespreksverslagen opgenomen en een totaaloverzicht van de kansen en knelpunten voor dit gebied Natura 2000 doelen Alle gebiedspartners staan er voor open om in beeld te brengen of met alternatieve maatregelen mogelijk de doelen behaald kunnen worden met minder externe werking op nabijgelegen (landbouw)gronden. Bij deze alternatieve maatregelen moeten kosten en beheer en onderhoud ook worden afgewogen. Hierbij plaatst Staatsbosbeheer een belangrijke kanttekening dat zij als natuurorganisatie een duurzaam systeemherstel nastreeft om een robuust ecologisch herstel te waarborgen. Daarnaast moeten de uitbreidingsdoelstellingen waar mogelijk worden gerealiseerd op gronden die reeds in bezit zijn van Staatsbosbeheer. Dit moet wel locaties zijn waar logischerwijs de benodigde vegetaties realiseerbaar zijn en passend zijn binnen het systeem. De externe werking van de (hydrologische) maatregelen moet waar mogelijk binnen de begrenzing worden gerealiseerd, zodat het bestaand gebruik van (landbouw) gronden zoveel mogelijk kan worden voortgezet. Waar dit niet mogelijk is moet in goed worden beoordeeld wat de gevolgen zijn en de in goed overleg worden getreden met de grondeigenaren. Er moet ook voldoende aandacht zijn voor de gevolgen die de hydrologische maatregelen kunnen hebben. Hierbij moet men denken aan de schade aan funderingen van woningen, water in kruipruimtes en de vraag of de maatregelen ook een negatief effect kunnen hebben zoals een insectenplaag. Op dit moment is er bij enkele woningen aan de zuidkant van het Voltherbroek al sprake van natschade. Het draagvlak in het gebied zal hoogstwaarschijnlijk verbeteren als dit wordt meegenomen in het gebiedsproces. Hiervoor moet beoordeeld worden op welke wijze negatieve gevolgen voorkomen en/of verbeterd kunnen worden, waarbij bij de maatregelen gekeken wordt naar de noodzakelijkheid voor het behalen van de doelstellingen. Waar geen algehele overeenstemming over is, is de mogelijkheid om bijvoorbeeld middels aangepaste drainage landbouwgronden te kunnen behouden en de N2000 doelstellingen te behalen. Mogelijk zou het Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 18

20 slaan van bronnen in het gebied ook kunnen bijdragen aan het realiseren van doelen. Deze punten werden ingebracht door het LTO Dinkelland en de Stichting AVAV Recreatie Ten aanzien van het aspect recreatie liggen er kansen om het gebied beter te ontsluiten en bereikbaar te maken. Waar mogelijk wel kansen liggen is om Noord Oost Twente (NOT) beter op de kaart te krijgen ten aanzien van de waardevolle natuurgebieden die aanwezig zijn en de (cultuur-)historie daarvan. Het gaat dan met name om de verknoping van de aanwezige natuurgebieden en de landsbekendheid hiervan. Dit punt werd met name ingebracht door Staatsbosbeheer, Waterschap Vechtstromen, Gemeente en provincie Landbouw en bosbouw Mogelijk kan een vrijwillige uitplaatsing van een bedrijf bijdragen aan de (uitbreidings)mogelijkheden voor de blijven agrarische bedrijven. Hierbij wordt nadrukkelijk opgemerkt dat het moet gaan om een vrijwillige uitplaatsing en geen verplichting. Enkele jaren geleden is in het gebied een landinrichting afgerond, waarbij gronden reeds zijn geruild. Om in dit proces ruimte te krijgen voor ruilgronden of compensatiegronden zal ook buiten de begrenzing van het Natura 2000 gebied (inclusief uitwerkingszone) moeten worden gekeken. Er zijn kansen voor realisatie van de doelen als ook buiten de begrenzing gronden aangekocht kunnen worden die mogelijk ingebracht kunnen worden voor kavelruil e.d. In en om rond het gebied zitten gezonde landbouwbedrijven, die ook een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van gebied. Er moet naar gestreefd worden om deze te behouden Communicatie Alle gebiedspartners zijn van mening dat een goede communicatie van cruciaal belang is voor het gebiedsproces. Zowel naar de betrokken grondeigenaren, maar ook naar het gebied zelf. Een open en transparant proces draagt bij aan het creëren van draagvlak. Geconstateerd is dat er een behoefte is in het gebied om meer informatie te ontvangen over Natura Meer achtergrondinformatie waarom dit nu speelt en wat de mogelijkheden zijn. In het vervolgproces moet hier aandacht voor zijn. Een goed communicatieplan is noodzakelijk, waarbij met name communicatie naar het gebied toe een belangrijke plek krijgt. Een voorbeeld van wat zij kunnen bijdragen is het organiseren van veldexcursies in het gebied Financiële kaders Als er gesproken wordt met grondeigenaren moeten de financiële kaders duidelijk zijn. Een voorwaarde is dan ook dat instrumentarium dat de provincie heeft ten aanzien van schadeloosstelling, afwaardering, vergoedingen etc. zo spoedig mogelijk helder moet zijn bij de planuitwerking. Gebiedspartners hebben geconstateerd dat er ruimte is om ook buiten de begrenzing van het natura 2000 gebied (inclusief uitwerkingsgebied) aankopen te doen. Dit is al mogelijk op basis van huidige regelingen. Dit kan mogelijk een belangrijk puzzelstukje opleveren voor grondruil e.d. Op dit moment werkt de provincie nog aan een natschaderegeling en een verplaatsingsregeling. In de herziene provinciale nota grondbeleid is het al mogelijk gemaakt dat de provincie eigen gronden langere tijd kan Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 19

21 verpachten aan agrariërs. Dit is belangrijk in het geval een pachter zich verplaatst zonder dat de verpachter meegaat. Daarnaast is naar voren gekomen dat vergoedingen i.h.k.v. agrarisch/natuur/bosbeheer moeten kunnen worden gekoppeld aan het kadastrale perceel en niet alleen aan de eigenaar. Keuze voor langjarige (kleinere) vergoeding in plaats van eenmalig groter bedrag zou daarbij een optie kunnen zijn. Hierdoor behouden N2000- gronden naar verwachting beter hun waarde. Eigenaar zou een keuze moeten hebben: wat als ik het in een keer af laat kopen? Wat als het een jaarlijkse vergoeding betreft? Samenvatting Bij de planuitwerking kan hoofdzakelijk worden gericht op het behalen van N2000 doelstellingen, maar waarbij het zeer waardevol kan zijn om ook buiten de begrenzing (inclusief uitwerkingsgebied) gekeken moet worden. Om te kunnen puzzelen met kavels/grond is het zeer waarschijnlijk dat je een groter gebied nodig hebt. Op deze manier kan eventueel ook landbouwstructuurversterking meegenomen worden en een hoger rendement worden behaald uit de natuuropgaven. Om de planuitwerking tot een goed einde te brengen zijn ook de financiële en wettelijke kaders essentieel. Er moet een duidelijkheid beeld worden gegeven van de gevolgen van de maatregelen en welke keuze de grondeigenaren hebben. Daarnaast is het aspect communicatie zeer belangrijk. Betrokkenheid van het gebied is cruciaal om tot een plan te komen met draagvlak. In het vervolgproces moet hier voldoende aandacht voor zijn. Daarnaast wordt geadviseerd om bij de planuitwerking ook te komen tot een oplossing voor de woningen waarbij nu al sprake is van natschade. Ten aanzien van het aspect recreatie ligt er meer een kans om als Noord Oost Twente (NOT) het gebied beter op de kaart te krijgen. Mogelijk kan dit onderdeel worden meegenomen bij een project in het kader van de gebiedsontwikkeling NOT 4.2. OPDRACHT B-WARE Onderzoekscentrum B-ware heeft in opdracht van de gemeente Dinkelland een visie opgesteld naar aanleiding van een veldbezoek en gekeken naar de maatregelen zoals die zijn opgenomen in de PAS gebiedsanalyses. Alle betrokkenen hebben ingestemd met de opdracht aan B-ware. Hierbij heeft B-ware gekeken of het maatregelenpakket compleet is en of eventueel met alternatieve maatregelen de doelen ook behaald kunnen worden. B-ware heeft haar visie gebaseerd op een bureauonderzoek op basis van de gebiedsanalyse en een veldbezoek. Dit veldbezoek heeft in januari van 2015 plaatsgevonden. De volledige rapportage van B-ware is opgenomen in bijlage 3. Hierbij wordt opgemerkt dat het Waterschap Vechtstromen, Provincie en Staatsbosbeheer het beter had gevonden als alle beschikbare informatie die voorhanden is over het gebied bij het onderzoek betrokken was geweest. Een toelichting op die informatie had een aantal onduidelijkheden kunnen wegnemen en had vermoedelijk kunnen leiden tot het formuleren van een visie door B-ware met meer inzicht in eventuele kennislacunes en aandachtspunten voor het vervolg RESULTATEN De resultaten van B-ware zijn met alle betrokkenen gedeeld en op een bijeenkomst op 17 maart 2015 toegelicht en er bestond de gelegenheid voor het stellen van vragen. Daarnaast hebben we een extra Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 20

22 veldbezoek aan het gebied georganiseerd op 24 april Tijdens dit veldbezoek zijn de aanbevelingen van B- ware besproken. Belangrijke conclusies die door alle partijen worden gedeeld zijn: Aanvoer van kwelwater is van groot belang voor aanwezige habitattypen als vochtige alluviale bossen. Er dient echter ook aandacht te zijn voor de afwatering van de drie deelgebieden. De voorgestelde hydrologische maatregelen moeten nader worden uitgewerkt op detailniveau, waarbij goed wordt gekeken naar de afvoer van water uit het gebied, Bij de nadere uitwerking moet ook rekening worden gehouden dat het watersysteem zo wordt ingesteld (al dan niet met stuwen) dat ook bij extreme regenval het water kan worden afgevoerd en dat oppervlaktewater niet het natuurgebied instroomt; Uit nader onderzoek moet blijken of bemesten van landbouwgrond al dan niet een negatief effect heeft op de habitattypen; Het alleen ophogen van grondwaterpeil is onvoldoende om te waarborgen dat de instandhoudingsdoelstellingen en uitbreidingsdoelstellingen worden gehaald. Nadere uitwerking van de hydrologische maatregelen, onderzoeken naar de bodemchemische kwaliteit van landbouwgronden en onderzoek naar effect van uitspoeling van nitraat zijn hiervoor noodzakelijk. De mate waarin en de timing van de uitvoering van maatregelen is van cruciaal belang om de doelstellingen te halen. In de uitwerkingsfase moet hier veel aandacht voor zijn. Er moet goed in beeld worden gebracht welke gevolgen de maatregelen precies hebben voor particuliere en agrarische gronden. En welke mogelijke schade komt hier uit voort. Dit moet door een extern deskundig bureau worden beoordeeld. In de planuitwerking moet worden bepaald wie dat bureau aanstuurt. Dit zal in overleg met de provincie worden opgepakt. Als we deze conclusies doorvertalen naar het maatregelenpakket zoals deze op dit moment is opgenomen in de gebiedsanalyse, komen wij tot het volgende voorstel voor de planuitwerking. Maatregel Toelichting Actie planuitwerking Algemene opmerking t.a.v. hydrologie Achter de Voort Realisatie hydrologische bufferzone ten noorden, oosten en westen van het Agelerbroek, verondiepen Tilligterbeek, verwijderen randsloten Agelerbroek en detailontwatering (M1a) De vragen en kennisleemten behelzen onder andere de rol en invloed van het grondwater, de kwaliteit van het grondwater, de bodemchemie en vegetatiegegevens. Het is op dit moment niet helder wat de drainerende werking is van het kanaal Almelo Nordhorn. Dit kan een negatief effect hebben op Achter de Voort. De toevoer van kwel in het Agelerbroek moet worden verbeterd door de omliggende sloten te verondiepen dan wel te dempen. De doorstroom kan verbeterd worden door een goede afvoer van het oppervlaktewater. Het waterschap zou Nadere uitwerking en onderzoek van/naar de hydrologische maatregelen. Hiervoor moet worden beoordeeld welke informatie reeds voorhanden is en beoordeeld worden op relevantie en draagvlak voor deze informatie. Vervolgens kunnen onderzoeksvragen benoemd worden op basis van ontbrekende informatie. De onderzoeksvragen worden gezamenlijk in de projectgroep benoemd en we nemen daarbij ook de bevindingen van het B-ware rapport mee. Onderzoek uitzetten naar het effect dat het kanaal Almelo Nordhorn heeft op het gebied. In de planuitwerking worden de mogelijkheden voor de inrichting in kaart gebracht en gekozen voor de oplossing die het beste bij deze situatie past. (M1l en M1a). Hierbij moet in ieder geval aandacht zijn voor: Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 21

23 Maatregelen Voltherbroek (M1m, m1b, M1c, M4e, M4d) dit willen laten plaatsvinden volgens natuurlijk verhang. In het gebied kan doorstroom plaatsvinden door het natuurlijk hoogteverschil, maar B-ware adviseert om te zorgen dat het waterpeil gereguleerd kan worden met een stuw. De landbouwgronden ten westen van het Agelerbroek kunnen mogelijk een landbouwfunctie behouden. De mogelijkheden voor de bedrijfsvoering moeten samen met de grondeigenaren en een bodemdeskundige in kaart worden gebracht. De kweltoevoer en de afvoer van oppervlaktewater moeten worden verbeterd, zodat voldoende doorstroom is in het Voltherbroek. Voor de gronden ten westen van het Agelerbroek dient ook een bodemchemisch onderzoek uitgevoerd te worden. Deze gronden zijn met name opgenomen op de maatregelenkaart vanwege de bemestingproblematiek. Door het extra onderzoek naar de nitraatsuitspoeling in combinatie met maatregelen voor herstel van kwel en goede afwatering van oppervlaktewater kan worden bepaald welke maatregel op deze gronden noodzakelijk zijn. (M1a) De landbouwgronden net ten noorden van het Agelerbroek en ten oosten daarvan zullen dermate vernatten, dat hier minder of geen mogelijkheden zijn voor landbouwkundig gebruik. Om te beoordelen hoe het gebied het beste kan worden ingericht moet ook hier bodemchemisch onderzoek plaatsvinden. (M1a) De Tilligterbeek moeten worden verondiept en verbreed. De exacte hoogte van de bodem wordt in de planuitwerking berekend. Hierbij wordt rekening gehouden met de relatie met de Roelinksbeek/ Peilinksbeek. Het watersysteem moet ook in extreme situaties kunnen zorgen voor voldoende afvoer. In de planuitwerking worden de mogelijkheden voor de inrichting in kaart gebracht en wordt gekozen voor de oplossing die het beste bij deze situatie past. Bij de planuitwerking moet worden onderzocht wat de beste methode is om kwel in het gebied te herstellen. De grondwaterstanden mogen niet te diep wegzakken in de zomer, maar tevens moet voldoende afvoer van regenwater in de winter gewaarborgd worden. Hierbij moet bijvoorbeeld ook het effect van de gemeentelijke zandwegen en bermsloten op de afvoer van water worden meegenomen. Ook voor dit gebied geldt dat er een goed hydrologisch plan wordt opgesteld waarin de nadere detaillering van de maatregelen wordt bepaald. Daarnaast moeten de percelen waar natuurontwikkeling wordt nagestreefd bodemchemisch worden onderzocht. Dan kan worden bepaald wat de mogelijkheden zijn. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 22

24 Externe werking buiten het gebied Mate van fasering van de maatregelen Op dit moment zijn er woningen en agrarische bedrijven die nu al hinder onder vinden van de hoge grondwaterstanden. Voor het gebied zijn de hydrologische maatregelen van essentieel belang. Voordat wordt begonnen met de verdere inrichting van het gebied moet de hydrologische situatie op orde zijn. De effecten van de maatregelen voor de landbouw, bosgrond en andere eigenaren moeten in kaart worden gebracht. In overleg met de grondeigenaren moeten de toekomstige mogelijkheden voor het grondgebruik worden vastgesteld. Op de aanwezige landbouwgronden in het gebied moet onderzoek worden uitgevoerd naar nutriënten uitspoeling en de effecten hiervan. Bware adviseert om na inrichting van voormalige landbouwgronden, wanneer de bouwvoor is verwijderd, het perceel te enten met strooisel en bodemmateriaal van vergelijkbare habitattypen uit de regio. Hierdoor kan het bodemleven herstellen en kan de gewenste vegetatie zich sneller ontwikkelen. Voor de woningen/ bedrijven met natte kruipruimtes in de omgeving van het Voltherbroek wordt in de planuitwerking naar een oplossing gezocht en zo snel mogelijk toegepast. Opstellen uitvoeringsplan, waarbij aandacht is voor de juiste volgorde en timing van de te nemen maatregelen CONCLUSIE Naar aanleiding van de individuele gesprekken, de resultaten van B-ware en het veldbezoek kan worden gesteld dat de kans bestaat dat de externe werking als gevolg van noodzakelijke maatregelen minder kan zijn dan nu op de maatregelenkaart is weergegeven. Op dit moment kan hier nog geen definitief uitsluitsel worden gegeven. Aan de hand van de resultaten kan definitief worden bepaald wat de externe werking exact zal zijn. Om dit exact te bepalen moeten maatregelen nader worden uitgewerkt en een aantal extra onderzoeken naar bodemchemische kwaliteit en nitraatuitspoeling worden uitgevoerd. Daarnaast is het van belang om goed in beeld te brengen welke effecten de maatregelen hebben op particuliere en agrarische gronden. Dit wordt in het kader van de planuitwerking opgepakt. De resultaten van de verschillende onderzoeken zullen leiden tot het vaststellen van een uitgewerkt definitief maatregelenpakket. Dit uitgewerkte maatregelenpakket met de resultaten van de onderzoeken kunnen te zijner tijd als basis dienen voor een omwisselbesluit indien dat noodzakelijk zou zijn. Daarnaast liggen er kansen om mogelijk de realisatie van de Natura 2000 doelen ook een bijdrage te laten leveren aan de landbouwstructuur van het gebied. Hiervoor kan het noodzakelijk om ook aankopen buiten de begrenzing te doen. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 23

25 5. PLANUITWERKING In dit hoofdstuk geven wij als verkenner advies hoe het gebiedsproces verder het beste vorm kan worden gegeven. Op deze manier kan de provincie na de verkenning opdracht geven voor de volgende stap in het proces: de planuitwerking. Waar mogelijk zijn kosten voor het vervolgproces gespecificeerd PROGRAMMA VAN EISEN Gedurende de verkenningen zijn belangrijke uitgangspunten geformuleerd waar alle betrokken partijen zich in kunnen vinden. Deze vormen dan ook de basis voor het Programma van Eisen voor de planuitwerking. Hieronder is een overzicht opgenomen van de belangrijkste conclusies. 1. Herstel van de aanvoer van kwel is van groot belang voor het behalen van de instandhoudingsdoelen; er dient ook voldoende aandacht te zijn voor de afwatering van de gebieden. Waarbij aandacht moet zijn aan de kwaliteit en kwantiteit van de aanvoer van water. Stagnatie met oppervlaktewater kan leiden tot verslechtering van de aanwezige natuurwaarden; 2. Om hier zekerheid over te kunnen geven moeten bij de planuitwerking de maatregelen nader worden uitgewerkt en op verschillende onderdelen nader onderzoek worden uitgevoerd conform de tabel op pagina 21 tot en met 23; 3. Vanuit de provincie is met name het financiële instrumentarium dat kan worden ingezet van groot belang om het proces voorspoedig te laten verlopen. Bij de keukentafelgesprekken die gevoerd moeten worden, moet helder in beeld komen wat alle opties zijn voor de eigenaren. Dit instrumentarium moet zo spoedig mogelijk gereed zijn; 4. Er dient een goede vertaling te komen van de effecten van de hydrologische maatregelen op agrarische bedrijfsvoeringen en particuliere gronden; 5. Communicatie. Goede communicatie is van cruciaal belang bij de realisatie van de N2000 doelen. Het draagt bij aan vertrouwen en draagvlak, alleen dan kan een goed gebiedsproces slagen. Een nieuwsbrief in combinatie met veldexcursies en informatiebijeenkomsten lijkt de beste manier om met de (in) direct betrokkenen doelgroepen te communiceren. Daarnaast is het van groot belang om het vervolgproces ook open en transparant te houden. Grondeigenaren binnen de begrenzing en in de uitwerkingsgebieden hebben een persoonlijke communicatie nodig in de vorm van keukentafelgesprekken. Bij de planuitwerking zal ook een communicatieplan worden opgesteld en uitgevoerd om in het proces dit cruciale onderdeel niet uit het oog te verliezen. 6. Gebiedspartners hebben constructief samen gewerkt tijdens de verkenning. Bij de planuitwerking is samenwerken met het gebied belangrijk. De planuitwerking zal dan ook zoveel mogelijk met een bottom-up constructie worden opgezet. Dit draagt ook bij aan draagvlak in het gebied. Daarnaast adviseren wij u om in het kader van de vermarkting van NO Twente, die als kans naar voren komt bij de drie verkenningen die wij hebben uitgevoerd, te beoordelen of de gebiedsontwikkeling NOT hier een instrument voor kan zijn. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 24

26 5.2. HOE ZIEN WIJ DE PLANUITWERKING Wij adviseren om de planuitwerking op te knippen in verschillende fases. Alle fases worden afgesloten met een beslisdocument. Wij stellen de volgende fases voor: Fase I : Uitwerken Programma van Eisen in een Plan van Aanpak II : Onderzoekfase: III : Veldfase en inrichtingsplan / monitoring IV : Opstellen begroting en risicoanalyse VI : Opstellen stappenplan Omschrijving De voorgestelde nadere uitwerking van hydrologische maatregelen en de nadere onderzoeken uitwerken tot concrete onderzoeks- en uitwerkingsvragen. Nadere uitwerking opstellen voor de projectorganisatie. Welke capaciteiten zijn noodzakelijk voor deelnemers in de werkgroep en projectgroep. Ook wordt in deze fase een communicatieplan opgesteld. Deelproducten: Plan van aanpak Communicatieplan In deze fase kunnen individuele keukentafelgesprekken met grondeigenaren worden gevoerd om ze te informeren en het inventariseren wat de insteek is van de grondeigenaren Daarnaast worden alle onderzoeken en de nadere uitwerkingen van de hydrologische maatregelen uitgevoerd. Ook het onderzoek naar de effecten van de maatregelen voor de grondeigenaren. Dit leidt tot een overzicht waarin de noodzakelijke maatregelen zijn opgenomen. Gedurende deze fase wordt ook in kaart gebracht wat er procedureel/ juridisch gezien moet gebeuren en zal het financieel instrumentarium gereed moeten zijn; Deelproducten: Overzicht maatregelenpakket waarin de inventarisatie van de keukentafelgesprekken is meegenomen. Overzicht van effecten voor betrokken grondeigenaren. Overzicht van juridische en/of procedurele stappen die genomen moeten worden voor de uitvoering van de maatregelen. Met alle betrokken eigenaren en partijen individuele gesprekken voeren over de noodzakelijke maatregelen en op welke wijze hieraan uitvoering kan worden gegeven. In deze fase ook beoordelen hoe andere doelen vanuit gebied synergetisch kan werken met de natuuropgave. Daarnaast moet worden beoordeeld n.a.v. de individuele gesprekken welke vorm van uitvoering (vrijwillig/ wettelijk traject) het beste kan worden ingezet. Deelproduct Inrichtingsplan en monitoringsplan Er wordt een begroting opgesteld naar aanleiding van het uitgewerkte definitieve maatregelenpakket en de resultaten van de veldfase. Daarnaast zal een risicoanalyse worden opgesteld. Deelproduct: Begroting Risicoanalyse Stappenplan waarbij het inrichtingsplan wordt aangevuld met het tijdplan en realisatie, hierbij wordt ook een voorstel gedaan welke partij de uitvoering op zich kan nemen. Deelproducten: Uitvoeringsplan Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 25

27 5.3. PLANNING Hieronder is een globaal overzicht opgenomen van de activiteiten weggezet in de tijd Kwartaal Fase I Plan van aanpak Fase I Opstellen communicatieplan Uitvoeren communicatieplan Fase II Onderzoeken en nadere uitwerking: Fase II Keukentafelgesprekken Opleveren deelproducten Fase II Fase III Veldfase en inrichtingsplan/ monitoring Fase IV Opstellen begroting en risicoanalyse Fase V Tijdplan en realisatie en risicoanalyse Fase VI Opleveren uitvoeringsplan Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 26

28 6. ORGANISATORISCHE RANDVOORWAARDEN In dit hoofdstuk gaan we in op de organisatorische randvoorwaarden voor het vervolgproces. Hierbij wordt gekeken naar de projectorganisatie PROJECTORGANISATIE Het is van belang dat voor de planuitwerking een goede projectorganisatie wordt opgezet. De gemeente Dinkelland is bereid om trekker te zijn van de planuitwerking voor het gebied Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek. Gemeente Dinkelland zal ook trekker zijn van de gebieden Bergvennen en Brecklenkampse Veld (B&B) en Lemselermaten. Om deze reden bevat de projectstructuur ook de gebieden van B&B en Lemselermaten. Alle gebiedspartners hebben hiermee ingestemd. Het totale project van de planuitwerking zal projectmatig worden opgepakt en de volgende organisatiestructuur wordt voorgesteld: In het plan van aanpak bij de planuitwerking wordt de organisatiestructuur nader uitgewerkt met rollen en verantwoordelijkheden. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 27

29 6.2. PROCESMATIGE RANDVOORWAARDEN Het advies is om bij de planuitwerking ook een integrale aanpak te hanteren. Dit houdt in dat in de werkgroep alle gebiedspartners aan tafel moeten zitten aangevuld met een gebiedspersoon. Dit moet een vertrouwenspersoon zijn die functioneert als contactpersoon voor de grondeigenaren en ook de keukentafelgesprekken zal voeren. Dit zal in overleg met de provincie nader worden uitgewerkt. Op deze wijze kunnen in de werkgroep voorstellen geformuleerd worden die worden voorgelegd aan het projectteam planuitwerkingen Dinkelland. Het projectteam planuitwerkingen zal ondersteund worden door een jurist en eco-/hydroloog. Mochten er juridische of ecologische vraagstukken op tafel komen, dan zullen zij hierover advies uitbrengen. Zij zullen ook ondersteuning kunnen leveren aan de projectteam van AVAV. Het projectteam planuitwerkingen zal de stukken voorbereiden ter besluitvorming aan het college van Burgemeester en Wethouders en het college van Gedeputeerde Staten. Daarnaast wordt voorgesteld om met een stuurgroep bestuurlijke gebiedspartners te werken. Hier worden de beslisdocumenten ter kennisname voorgelegd en indien noodzakelijk kunnen hier zaken worden voorgelegd waarin het projectteam geen overeenstemming heeft bereikt WIJZE VAN REALISATIE In het kader van de verkenningen is met alle gebiedspartners gesproken op welke wijze het beste tot realisatie overgegaan kan worden. Alle partijen hebben een voorkeur dat realisatie op vrijwillige basis plaatsvindt. Het is echter op dit moment nog te vroeg in het proces om hierover een advies te formuleren. Wij verwachten dat op basis van het uitgewerkte definitieve maatregelenpakket en de keukentafelgesprekken hier een keuze in gemaakt kan worden. Veel hangt ook af van de aard en omvang van de maatregelen die genomen moeten worden of het op basis van vrijwilligheid kan of niet. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 28

30 7. FINANCIËLE KADERS In dit hoofdstuk zou een raming opgenomen moeten worden voor de uitvoering van het project. Op dit moment is het echter zo dat we nog geen exact beeld hebben van het uitgewerkte definitieve maatregelenpakket. Om deze reden is het niet mogelijk om een raming te maken van de kosten van de uitvoering. Wel is er een raming opgesteld voor de nadere onderzoeken die uitgevoerd moeten worden en de proceskosten voor de planuitwerking. Hieronder is een overzicht opgenomen. Algemene proceskosten Proces coördinatie (36 uur/maand) Algemene ondersteuning en toeslag projectteam ( 25 uur per maand) Overleggen werkgroepen ( 10x per jaar) Totaal Externe personeelskosten Extra ambtelijke inzet gemeente Dinkelland (15 uur/maand) Ecoloog/hydroloog Jurist Communicatieadviseur ( 10 overleggen per jaar plus gemiddeld 10 uur ondersteuning per maand Gebiedscoördinator (17 grondeigenaren x 3= 51 gesprekken plus uitwerking ) Vergoeding werkgroepleden Bodemchemisch onderzoek Onderzoek naar nitraatuitspoeling Nadere uitwerking hydrologische maatregelen Onderzoek naar gevolgen op bedrijfs en perceelsniveau communicatie Buro X Buro X Buro X in samenwerking met waterschap Buro x Opstellen communicatieplan Uitvoeren communicatieplan Totaal De provincie heeft op dit moment voor het gebied Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek een budget van geraamd voor de plankosten. De verwachting is dat dit budget toereikend zal zijn. In de eerste fase van de planuitwerking zal meer duidelijkheid komen over de exacte kosten van de planuitwerking. Indien blijkt dat het geraamde budget van de provincie ontoereikend zal zijn, wordt dit voorgelegd aan de provincie. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 29

31 8. COMMUNICATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de communicatie tijdens het gebiedsproces. Er wordt ingegaan op welke partijen moeten worden betrokken bij het gebiedsproces DOELGROEPEN EN COMMUNICATIEMIDDELEN In deze verkenning wordt geadviseerd om voor de planuitwerking een communicatieplan op te stellen. In dit communicatieplan moet worden ingegaan in het delen van informatie aan het gebied en het actief betrekken van de bewoners van het gebied. In hoofdstuk 2 zijn reeds de belanghebbenden in het gebiedsproces Achter de Voort, Agelerbroek en Voltherbroek benoemd. In het op te stellen communicatieplan moet een goed beeld worden gegeven van de communicatiemiddelen die worden ingezet. Hierbij kan gedacht worden aan nieuwsbrieven, social media en website etc. Daarnaast is het ook van belang om het gebied zelf interactief bij het proces te betrekken, dit kan door middel van informatieavonden, veldbezoeken en excursies COMMUNICATIE TOT OP HEDEN In het kader van de verkenning zijn er voor dit gebied twee informatieavonden gehouden voor het gebied. Een avond in november 2014 en een avond in mei Wat een duidelijk signaal was tijdens de avonden dat Natura 2000 voor veel mensen nog een ver van mijn bed -verhaal is en dat er niet veel begrip voor is. Dit gegeven moet ook aandacht krijgen bij het communicatieplan. Dit is een cruciaal onderdeel om ook meer draagvlak te krijgen in het gebied, dat weer bijdraagt aan de snelheid van uitvoering van de maatregelen. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 30

32 BIJLAGE 1 HABITATKAART EN MAATREGELENKAART Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 31

33 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 32

34 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 33

35 BIJLAGE 2 GESPREKSVERSLAGEN Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 34

36 AVAV Organisatie Waterschap Vechtstromen Contactpersoon Els Boerrigter, Rob van Dongen en Maarten Zonderwijk Datum 26 januari 2015 Algemeen Welke visie heeft uw organisatie voor het gebied op langere termijn. Rekening houdend met het feit dat het is aangewezen als een N2000 gebied. Het Waterschap heef geen eigen doelen; dat geldt voor alle Dinkellandse gebieden. De functies van de provincie moeten worden bediend door het waterschap. De Omgevingsvisie is leidend, kaderstellend voor het waterschap, en daarmee ook N2000. Rol is om te adviseren of en hoe met de maatregelen die getroffen worden de doelen bereikt kunnen worden. Als doelen veranderen, verandert het waterschap mee. Waterschap is in die zin volgend. Wel van belang voor het waterschap is dat de opgave hydrologisch gezien ook uitvoerbaar moet zijn. Bijvoorbeeld zo veel mogelijk voorkomen dat er versnippering komt. Dat is algemene lijn van waterschap, staat in die zin los van N2000. Waken voor tegenstrijdige doelen. Waterschap is adviserend. Neutrale rol. Gaat niet over de omvang van de gebieden, maar volgen de opgestelde visie. Inventarisatie kansen in/om het gebied We willen graag een eerste inventarisatie hebben van mogelijke kansen in het gebied. Hierbij kan men denken aan economisch potentieel van het gebied of bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde percelen. Hierbij mag buiten de begrenzing van het aanwijzingsbesluit worden gekeken, maar er moet wel een relatie zijn met het gebied. Voorbeelden zijn: Onder bepaalde voorwaarden (schadevergoeding/ beheersvergoeding) kan agrarisch natuurbeheer een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van de aanwezige agrarische bedrijven in en rond het gebied. Uitbreiding of nieuwvestiging recreatieve sector zijn kansrijk in de vorm van.. Kansrijks zijn projecten waar meerdere doelen worden gecombineerd zoals recreatie en natuurontwikkeling. Doorrekenen wat de effecten zijn van de verschillende maatregelen die door bijvoorbeeld provincie of Rijk worden opgelegd. Er is sprake van particuliere natuureigendommen. Betrek ook deze eigenaren bij het proces. Grondgebruikmogelijkheden na maatregelen zijn al eens in kaart gebracht. Wellicht mogelijkheden tav extensieve vorm van beweiding mogelijk. Is erg afhankelijk van de mate van vernatting e.d. Kansen zoeken door breder te kijken dan het gebied op de kaart. Proberen de landbouwstructuur beter te maken zodat blijvers een goed perspectief te bieden. Mogelijk een extra boer uitkopen, zodat meer ruimte is om verkaveling binnen, maar ook buiten het gebied beter kan worden afgestemd op de blijvers. Draagvlak is belangrijke randvoorwaarde Waterschap kan rol spelen in gebiedsproces doordat reststroken bij kavelruil mogelijk zijn in te vullen door het waterschap. In het gebied liggen kansen voor nieuwe Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 35

37 economische dragers of activiteiten zoals Wij willen u vragen om zo breed mogelijk over deze vraag na te denken. Antwoorden hoeven niet heel concreet te zijn. Bij planuitwerking kan nader onderzoek worden uitgevoerd naar het mogelijke economisch potentieel van het gebied. Als u hierboven heeft aangegeven dat voor het gebied kansen zijn, zou u een indicatie kunnen geven waar in het gebied de kansen het grootst zijn? Zie eerder onderzoek naar de gebruiksmogelijkheden (beschikbaar bij het waterschap) Hoe kunnen deze kansen het beste kunnen benut? Welke stappen moeten worden genomen om uitvoering te kunnen geven aan de kansen? Inventarisatie knelpunten in/om het gebied Waar liggen volgens uw organisatie de grootste knelpunten in het gebied? Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan strijdigheid tussen de aanwezige functies zoals agrarische gronden versus natuur, aanwezigheid van burgerwoningen in het gebied etc. (Verdere) vernatting van de erven/woningen. Breder kijken dan N2000. Wateroverlast bij kelders los dat probleem samen op. Beperk je dus niet tot de begrenzing! Lokale maatregelen treffen zodat probleem opgelost kan worden. Boodschap aan m.n. de provincie: Niet alleen gronden verwerven t.b.v. N2000. Probeer de landbouwstructuur te verbeteren. Je moet mensen wat te bieden hebben. Verkaveling kan wellicht nog beter. Geef de eigenaren de kans om te puzzelen. Indien nodig/wenselijk moet je ook gronden/eigendommen kunnen aankopen die (direct) buiten het gebied liggen. Niet krampachtig vasthouden aan regels t.a.v. percentage gronden die in het gebied ligt. Meer flexibiliteit. Daardoor valt er meer te kiezen voor de betrokkenen. Bijvoorbeeld: eigenaar besluit naar elders te gaan door fatsoenlijke compensatie, waardoor er ook ontwikkelruimte ontstaat voor de blijvers. Hou dus niet krampachtig vast aan de gebiedsbegrenzing. Daardoor ontstaat meer draagvlak binnen het gebied. Waar in het gebied zijn deze knelpunten het grootst? Wat zijn de meest kansrijke oplossingsrichtingen voor genoemde knelpunten? En waar zou de primaire focus moeten liggen om hiervoor oplossingen te vinden? Vervolgproces Na de verkenning begint de planuitwerking. Welke organisaties vindt u het meest geschikt om hierin het voortouw te nemen? Waterschap niet. Bij andere gebieden liggen overlappen met KRW-gebieden. Dat is binnen de gemeente Dinkelland niet aan de orde. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 36

38 Welke rol kan/wil uw eigen organisatie spelen in het vervolgproces? Geen voorkeur voor trekkerschap van de planuitwerking. Doorrekenen wat de effecten zijn van de verschillende maatregelen die door bijvoorbeeld provincie of Rijk worden opgelegd. Rol van het waterschap tav uitvoering is pas aan de orde als het gebied obstakelvrij is (grondverwerving, vergunningen). Financieel is provincie verantwoordelijk. Daarover zijn al afspraken gemaakt met provincie. In het kader van grondverwerving/kavelruil wil waterschap graag aan tafel zitten. Het waterschap wil graag aan deelnemen aan gebiedsproces (zie hierboven). Er zijn wellicht gronden beschikbaar die voor waterschap minder of juist meer interessant zijn en die dat voor een ander juist niet zijn. Waterschap heeft ook rol bij uitvoering, dus daarom graag in voorstadium aan tafel. Samengevat is de rol van het waterschap: 1. verkenningsfase: deelname aan verkenningsgroep advisering op basis van hydrologische expertise. 2. fase gebiedsplannen: advisering en deelname aan gebiedsproces. 3. uitvoeringsfase: uitvoering hydrologische maatregelen. Aan welke randvoorwaarden moet volgens uw organisatie worden voldaan zodat een vervolgproces kansrijk is? Er moeten grondruilopties zijn. Beperk je niet tot de gebiedsbegrenzing; er moet wat te kiezen zijn. Flexibel handelen moet mogelijk zijn. Mogelijkheden als extensieve gebruiksvormen voor agrariërs en maatregelenhandicap als opties meenemen. Kijk nog eens goed naar de doelen voor elk perceel. Laat mensen kiezen: vergoeding of verkoop, etc. Veel overleg met de eigenaren. Hoe ziet u de rol van de overige deelnemende organisaties in het proces? Na de uitwerking zal ook begonnen worden met de uitvoering. Welk soort proces is naar uw mening het meest geschikt.? Denk hierbij aan: Vrijwillige kavelruil Wettelijke kavelruil Etc. Van belang is dat vertegenwoordigers de inhoud en belangvertegenwoordiging kunnen scheiden. Vertrouwen in elkaar. Transparantie. Balans in vertegenwoordiging in werkgroep. Vrijwilligheid is voorkeur, maar inschatting kan pas na afloop verkenningen worden gemaakt. Verkavelen voor groei wellicht is dat een optie voor het vervolgproces in plaats van het traditionele gebiedsproces; d.w.z. alle eigenaren tegelijkertijd aan tafel en onderling tot vergelijk komen. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 37

39 Waar ziet uw organisatie kansen of knelpunten voor het proces. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Financieel Organisatorisch Planning Beleidsmatig Keukentafelgesprekken zijn essentieel. Betrek de eigenaren op tijd en intensief bij het vervolg. Communicatie is erg belangrijk. Duidelijkheid verschaffen en er moet wat te kiezen zijn voor de eigenaren: verkoop of vergoeding, etc. De keuze is sterk afhankelijk van de eigenaren. Financieel: voldoende middelen beschikbaar om te kunnen aankopen, inrichten, vergoeden, etc. Planning van zes jaar is vrij ambitieus. Tijd is belangrijkste factor. Beleid: kaarten van provincie m.b.t. EHS en Omgevingsvisie kloppen niet met elkaar. Kaarten van provincie met aanduiding als te verwerven of niet te verwerven of inrichten niet als heilig zien. Hoe ziet naar uw mening het communicatie traject in het vervolgproces eruit. Denk hierbij aan communicatie tussen de betrokken instanties maar ook aan de communicatie naar het gebied. Keukentafelgesprekken. AVAV Organisatie Stichting AVAV Contactpersoon De heer Scholten Meilink en de heer Hartman Datum 20 januari 2015 Algemeen Welke visie heeft uw organisaties voor het gebied op langere termijn. Rekening houdend met het feit dat het is aangewezen als een N2000 gebied. Inventarisatie kansen in/om het gebied We willen graag een eerste inventarisatie hebben van mogelijke kansen in het gebied. Hierbij kan men denken aan economisch potentieel van het gebied of bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde percelen. De visie dat de stichting AVAV voor ogen heeft is dat het een gebied is waar de om(in) wonende mensen een goede woonklimaat hebben en waar ze goede recreatie mogelijkheden hebben. Ook een gebied waar ze de medemensen kunnen laten genieten van de natuur in de zuiverste vorm. En waar de bewoners die er hun inkomen moeten verdienen deze mogelijkheid houden en behouden, ook op lange termijn. Eigenaren van gronden in het gebied geen sancties op leggen, de maatregelen binnen de grenzen van het gebied houden, met de nadruk op SBB gronden. Particuliere gronden in het gebied als bufferzone gebruiken t.b.v. landbouwgronden en agrarische bedrijven. Economische activiteiten zijn mogelijk. Agrarisch natuurbeheer, waarbij sprake is van een blijvende (jaarlijkse) vergoeding gekoppeld aan het perceel (kadastraal nummer) en niet aan de eigenaar. Bovendien niet in één keer een groter Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 38

40 Hierbij mag buiten de begrenzing van het aanwijzingsbesluit worden gekeken, maar er moet wel een relatie zijn met het gebied. Voorbeelden zijn: Onder bepaalde voorwaarden (schadevergoeding/ beheersvergoeding) kan agrarisch natuurbeheer een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van de aanwezige agrarische bedrijven in en rond het gebied. Uitbreiding of nieuwvestiging recreatieve sector zijn kansrijk in de vorm van.. Kansrijks zijn projecten waar meerdere doelen worden gecombineerd zoals recreatie en natuurontwikkeling. In het gebied liggen kansen voor nieuwe economische dragers of activiteiten zoals Wij willen u vragen om zo breed mogelijk over deze vraag na te denken. Antwoorden hoeven niet heel concreet te zijn. Bij planuitwerking kan nader onderzoek worden uitgevoerd naar het mogelijke economisch potentieel van het gebied. Als u hierboven heeft aangegeven dat voor het gebied kansen zijn, zou u een indicatie kunnen geven waar in het gebied de kansen het grootst zijn? Hoe kunnen deze kansen het beste kunnen benut? Welke stappen moeten worden genomen om uitvoering te kunnen geven aan de kansen? bedrag toekennen, maar structureel kleinere bedragen. Dit maakt dat gronden met een stempel Natura 2000 toch ook nog geld op kunnen brengen. Dit voorkomt dat gronden als gevolg van de stempel beduidend minder waard worden. Natschade. Particuliere grondeigenaren erbij houden door stimulerende blijvende beheersvergoeding. Zicht op perspectief voor particuliere eigenaren. Er wordt voorgeschoteld dat de grond in de toekomst niet veel meer waard is, dus ruil maar uit. Maar andere opties worden niet geboden. Buiten de begrenzing moeten blijvend normale agrarische activiteiten kunnen plaatsvinden. Voorkomen dat er over enkele jaren weer een aanslag wordt gedaan op de (bruikbaarheid van de) agrarische gronden. Rustpunten realiseren voor recreanten in het gebied. Afgeschermde wandelpaden in het gebied. Informatieborden in het gebied met uitleg over het gebied. Gebied beleefbaar (recreatief) maken en toegankelijk maken. SBB-gronden in Volther- Agelerbroek. Achter de Voort is aan de kleine kant qua oppervlakte. Bronnen slaan, zodat het kwelwater naar boven komt. Bronnen slaan in het hart van het gebied, op grond van SBB. Op die manier is geen/minder grond van particuliere grondeigenaren benodigd en hebben minder eigenaren hinder van het stijgende grondwaterpeil. Wandelpaden aanleggen in en om het gebied welke goed onderhouden worden. Natuurlijke materialen gebruiken (hout of houten vlonders). Een kanaaloversteek tussen de beide gebieden waardoor er een mooi fiets- en wandelgebied ontstaat. Inventarisatie knelpunten in/om het gebied Waar liggen volgens uw organisatie de grootste knelpunten in het gebied? Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan strijdigheid tussen de aanwezige functies zoals agrarische gronden versus natuur, aanwezigheid van burgerwoningen in het gebied etc. Aanduiding N2000 heeft negatieve invloed op de prijs/waarde, ook nu al in verband met eventuele toekomstige waarde. Er wordt in de waardebepaling op de markt nu al rekening mee gehouden. Leidt tot hypotheekproblemen; waarde van eigendom verdampt. Grondwaterpeil stijgt nog verder, waardoor normaal landbouwkundig gebruik niet meer mogelijk is. Angst voor insectenplagen en Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 39

41 schade aan fundering van woningen e.d., natschade aan bosgronden waardoor geen houtkap meer mogelijk is voor eigen gebruik. Diverse boseigenaren hebben een houtkachel thuis en willen deze aan het branden houden zonder hoge kosten voor houtaankoop, terwijl ze zelf hakhout op hun grond hebben staan. Waar in het gebied zijn deze knelpunten het grootst? Wat zijn de meest kansrijke oplossingsrichtingen voor genoemde knelpunten? En waar zou de primaire focus moeten liggen om hiervoor oplossingen te vinden? In PAS is een kapverbod opgenomen, hoe verhoudt zich dat tot beheerplan? Het beheerplan ligt nog niet ter inzage. Bij de bewoonde percelen en de particuliere gronden in het gebied (woningen aan de Oude Broekweg, Rossummerstraat, Voltherbroekweg en Twelweg). Agrarische bedrijven wordt de nek omgedraaid. Concentreren op in stand houding en niet op uitbreiding. Welke oppervlakte is nodig om het in stand te houden? De primaire focus moet liggen in het midden van de gebieden, hier heeft SBB ook de meeste gronden. Dat biedt mogelijkheden voor instandhouding en uitbreiding (soorten). Verwezen wordt naar de onderzoeksonderwerpen voor B-ware. Vervolgproces Na de verkenning begint de planuitwerking. Welke organisaties vindt u het meest geschikt om hierin het voortouw te nemen? Welke rol kan/wil uw eigen organisatie spelen in het vervolgproces? Gemeente Dinkelland, eventueel samen met geheel onafhankelijke instantie. DLG en/of SBB zijn partij in het gebied en zijn om die reden niet geschikt. Inbrengen van plaatselijke kennis. Inbrengen bij overlegsituaties. Oplossingen bedenken waar de omgeving ook mee kan leven. Er moet daadwerkelijk wat worden gedaan met de inbreng, niet voor de show aan tafel zitten. Aan welke randvoorwaarden moet volgens uw organisatie worden voldaan zodat een vervolgproces kansrijk is? Hoe ziet u de rol van de overige deelnemende organisaties in het proces? Na de uitwerking zal ook begonnen worden met de uitvoering. Welk soort proces is naar uw mening het meest geschikt.? Respecteren van eigendommen van grondeigenaren en woningeigenaren!! Peilverhoging aan de randen van het gebied moet worden voorkomen daarom in het hart van het gebied regelen door middel van kunstmatige bronnen. Er moet voldoende vertrouwen zijn. Het vertrouwen is in het verleden helaas grondig geschaad. Constructief overleg. Verplaats je in de (financiële en emotionele) positie van de grondeigenaren en woningeigenaren. Vaak zijn erven al generaties in de familie. Er moet wel toekomst zijn voor de eigendommen. Geen tegenstrijdige verplichtingen. Samen werkt beter. In goed overleg is veel mogelijk. Kavelruil en ontwikkeling van natuur(lijke) elementen op particuliere gronden zijn mogelijkheden. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 40

42 Denk hierbij aan: Vrijwillige kavelruil Wettelijke kavelruil Etc. Wensen van de omgeving sterker mee laten wegen dan tot op heden is gebeurd. Alle belangen gelijk afwegen. Vertrouwen herwinnen. Binnen het gebied vrijwillige kavelruil. Perspectief bieden aan de eigenaren. Er moet een keer een einde komen aan het voortdurend moeten opofferen. Het gebied heeft al enorme hoeveelheden hectares opgeofferd in het verleden (ruilverkaveling Volther). Waar ziet uw organisatie kansen of knelpunten voor het proces. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Financieel Organisatorisch Planning Beleidsmatig Financieel: inzichtelijk maken hoe de kostenbaten analyse eruit ziet. Wat levert dit hele traject op? Rekening houdend met o.a. gronden die reeds zijn aangekocht. Om eventueel te worden uitgeruild met grond in het gebied. Ook rekening houden met langdurig en duurzaam onderhoud van het gebied. Gaat niet alleen over aankoop en inrichting. Financieel schadeloos stellen: jaarlijks en niet in een keer. Daardoor blijft t z n waarde houden, ook op de markt (kadastraal nummer). Ruilverkavelingskosten moeten nog steeds worden betaald en het volgende traject komt er al weer aan. Eventueel moeten deze kosten worden vergoed of kwijtgescholden. Planning/tijdspad: zes jaar lijkt te kort om de natuur de tijd te geven om zich te herstellen. Ruilverkaveling: ook al 70 cm peilverhoging geweest. Wanneer houdt het op? Het water staat al boven maaiveld in delen van het gebied. Hoe ziet naar uw mening het communicatie traject in het vervolgproces eruit. Denk hierbij aan communicatie tussen de betrokken instanties maar ook aan de communicatie naar het gebied. Verandering van politieke richting kan ook van invloed zijn op het proces. Keukentafelgesprekken met eigenaren, maar waarbij ook een vertegenwoordiger van de stichting AVAV aanwezig is. Communicatie naar de burgers om/in het gebied moet eerlijk en duidelijk zijn. Communicatie met de achterban, o.a. via de mail. Wens om graag eens een keer iets positiefs te melden. Omgeving erbij betrekken. Doar woar heide bleuit en eek n wast, woont ok leu die d r bie past. AVAV Organisatie Staatsbosbeheer Contactpersoon De heer Dirks Datum 19 januari 2015 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 41

43 Algemeen Welke visie heeft uw organisatie voor het gebied op langere termijn. Rekening houdend met het feit dat het is aangewezen als een N2000 gebied. Het is belangrijk om een duurzame aanpak van de problemen te bereiken. Duurzaam beheer van de gebieden met alle soorten die daar bij horen. Herstel van het gebied. Komende zes jaar belangrijke stappen zetten, samen met andere partijen. Beheer als gezamenlijke buren. Focus op dat wat we hebben en wat aangewezen is. Laatste 20 tot 30 jaar flinke achteruitgang in het gebied. AVAV is juist unieke situatie, gezien aard en omvang. Dit maakt het waardevol en dus te behouden. Behoud van soorten in AVAV. Inventarisatie kansen in/om het gebied We willen graag een eerste inventarisatie hebben van mogelijke kansen in het gebied. Hierbij kan men denken aan economisch potentieel van het gebied of bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde percelen. Hierbij mag buiten de begrenzing van het aanwijzingsbesluit worden gekeken, maar er moet wel een relatie zijn met het gebied. Voorbeelden zijn: Onder bepaalde voorwaarden (schadevergoeding/ beheersvergoeding) kan agrarisch natuurbeheer een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van de aanwezige agrarische bedrijven in en rond het gebied. Uitbreiding of nieuwvestiging recreatieve sector zijn kansrijk in de vorm van.. Kansrijk zijn projecten waar meerdere doelen worden gecombineerd zoals recreatie en natuurontwikkeling. In het gebied liggen kansen voor nieuwe economische dragers of activiteiten zoals Veel meer samenwerking, ondanks tegenstrijdige belangen. Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn om samen te werken. Momenteel is alleen sprake van natuur en landbouw. Slechts een enkel fiets- en wandelpad. Verwachting is dat geen grote ontwikkelingen plaatsvinden IN het gebied. AVAV is een uniek gebied. Wellicht dat er door middel van routestructuren meer bekendheid kan worden gegeven aan het gebied wellicht recreatieve ondernemers in omgeving die het unieke karakter van het gebied kunnen promoten en daarmee dus kunnen benutten om een bijdrage te leveren aan het toerisme/recreatie in het gebied beleving van het gebied benutten. AVAV is weinig toegankelijk. Ontsluiten van het gebied biedt kansen, hoewel het feit dat het gaat om een nat en zompig gebied daarbij wel een aandachtspunt is. SBB beschouwt AVAV als een van de natuurparels in Noordoost Twente. Het is juist de kleinschaligheid en afwisseling die NO Twente in z n totaliteit (als regio) uniek maakt: dat geldt voor de biodiversiteit, maar ook voor de landschappelijke en cultuurhistorische setting. Dat biedt in de ruime zin kansen en kan meer worden benut. Wij willen u vragen om zo breed mogelijk over deze vraag na te denken. Antwoorden hoeven niet heel concreet te zijn. Bij planuitwerking kan nader onderzoek worden uitgevoerd naar het mogelijke economisch potentieel van het gebied. Als u hierboven heeft aangegeven dat voor het gebied kansen zijn, zou u een indicatie kunnen geven waar in het gebied de kansen het grootst zijn? Hoe kunnen deze kansen het beste kunnen benut? Welke stappen moeten worden genomen Met name erbuiten (recreatie-ondernemer). Of als onderdeel van een routestructuur. NOT-breed gezien levert AVAV een belangrijke bijdrage aan de afwisseling van het landschap en Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 42

44 om uitvoering te kunnen geven aan de kansen? de natuur. Het is een uniek gebied, niet alleen in Dinkelland, maar zeker ook NOT-breed en zelfs daarbuiten. Dit unieke gebied kan gepromoot worden. Het heeft een oerkarakter. Er is daar sprake van een beleving van het gebied voordat er ontginningen waren, en dus voordat er bewoning was. Dit maakt het onderscheidend t.o.v. rest van Twente. Inventarisatie knelpunten in/om het gebied Waar liggen volgens uw organisatie de grootste knelpunten in het gebied? Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan strijdigheid tussen de aanwezige functies zoals agrarische gronden versus natuur, aanwezigheid van burgerwoningen in het gebied etc. In de bufferzone, zoals voor alle partijen. Betrokkenen willen doorgaans de (gebruiksmogelijkheden van de) grond niet kwijt. Echter, dit kan ook kansen bieden. Nu bestaan er financiële mogelijkheden, dus kan men juist nu besluiten om gronden/panden te verkopen c.q. te verplaatsen. Daarom ontstaan voor blijvers misschien ook extra kansen. Staatsbosbeheer kan met de blijvers samen iets moois maken, qua beleving, natuur, etc. Waar in het gebied zijn deze knelpunten het grootst? Wat zijn de meest kansrijke oplossingsrichtingen voor genoemde knelpunten? En waar zou de primaire focus moeten liggen om hiervoor oplossingen te vinden? Laten we kijken waar we elkaar kunnen vinden. Ondanks tegenstrijdige belangen. Ombuigen in kansen. Bufferzone liggen daarmee ook de grootse kansen. Dit is afhankelijk van de betrokkenen. Kwaliteit van het water in de beken is nog niet voldoende. Herstel van doorstroommoeras zou wenselijk zijn, maar gezien de waterkwaliteit op dit moment nog niet. Maatregelen moeten met name in de bufferzones worden getroffen. Vervolgproces Na de verkenning begint de planuitwerking. Welke organisaties vindt u het meest geschikt om hierin het voortouw te nemen? Welke rol kan/wil uw eigen organisatie spelen in het vervolgproces? Aan welke randvoorwaarden moet volgens uw organisatie worden voldaan zodat een vervolgproces kansrijk is? Hoe ziet u de rol van de overige deelnemende organisaties in het proces? Provincie, samen met onafhankelijk bureau. Welke organisatie het uiteindelijk gaat trekken; het proces is ook in grote mate afhankelijk van de van de personen die het gaan trekken. Staatsbosbeheer ziet zichzelf niet als trekker van de planuitwerking. Dit is mede ingegeven door het moeizame proces bij de totstandkoming van het beheerplan. Daarbij is discussie geweest of Staatsbosbeheer wel de juiste partij was. Daarom beter om dat juist niet bij AVAV te doen. Partij kiezen die geen belangen in het gebied heeft. Kennis van het gebied inbrengen. Eigendom Zeer goed contact met alle individuele eigenaren/bewoners/etc. Men moet zelf ook hun verhaal mogen doen. Financiële middelen: goede regelingen voor verplaatsing, uit kopen, etc. Niet teveel achteruit kijken, maar juist vooruit. Vergelijkbaar met Staatsbosbeheer; iedereen heeft eigen belangen Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 43

45 Kennis inbrengen. Grond verwerving en inrichtingsmaatregelen: Provincie (N2000-opgave) en Waterschap (KRW) gaat om harde opgave Promotie van het gebied, bijv. NOT gemeentelijke bijdrage, samen met particuliere organisaties/ondernemers. Plusje bovenop de harde opgave. Na de uitwerking zal ook begonnen worden met de uitvoering. Welk soort proces is naar uw mening het meest geschikt.? Denk hierbij aan: Vrijwillige kavelruil Wettelijke kavelruil Etc. Waar ziet uw organisatie kansen of knelpunten voor het proces. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Financieel Organisatorisch Planning Beleidsmatig Hoe ziet naar uw mening het communicatie traject in het vervolgproces eruit. Denk hierbij aan communicatie tussen de betrokken instanties maar ook aan de communicatie naar het gebied. Zoals er op dit moment tegen aan wordt gekeken: Tussenvorm: vrijwillige kavelruil binnen een soort van wettelijk traject (vergelijkbaar met landinrichting). Wettelijke kavelruil biedt ook kansen t.a.v. financiële mogelijkheden. Opgave blijft, dus er moet (uiteindelijk) toch een wettelijk vangnet zijn. Vrijwillig om te voorkomen dat het helemaal opgelegd wordt. Utopie om te denken dat door middel van vrijwillige ruil de opgave wordt behaald. Flexibele mogelijkheden voor verwerving, niet alleen in het gebied zelf, maar ook in de nabijheid daarvan. Daardoor kan ruimte ontstaan in het gebied zelf. Financieel verwerven van gronden, flexibel genoeg. Maatwerk moet mogelijk zijn!! Communicatie met het gebied. Als men plannen voor bijv. verplaatsing heeft, dan moeten ze verder kunnen. Maatwerk is belangrijk. Als actie nodig is, dan moet dat kunnen. En niet wachten op afronding proces. Dat haalt de energie uit het proces. Individuele plannen moeten niet wachten op het totale proces. Keukentafelgesprekken met individuele betrokkenen. focus moet daarop liggen. AVAV Organisatie Provincie Overijssel Contactpersoon De heer Van Weerd (Programma Ontwikkelopgave EHS/N2000) en mevrouw Verheijen (eenheid Natuur en Milieu) Datum 20 januari 2015 Algemeen Welke visie heeft uw organisatie voor het gebied op langere termijn. Rekening houdend met het feit dat het is aangewezen als een N2000 gebied. Dit is verwoord in de Omgevingsvisie en de gebiedsvisie NOT. Natuurdoelstellingen, landbouwstructuurversterking, recreatie, etc. Provincie heeft dus niet alleen natuurdoelstellingen, maar heeft meerdere doelen. Wil bij voorkeur gaan voor gezamenlijk draagvlak. N2000-doelen moeten gehaald worden (verplichting), daar ligt de opgave. Waar mogelijk synergievoordelen benutten. Procesmatig is sprake van korte en lange termijn Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 44

46 Inventarisatie kansen in/om het gebied We willen graag een eerste inventarisatie hebben van mogelijke kansen in het gebied. Hierbij kan men denken aan economisch potentieel van het gebied of bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde percelen. Hierbij mag buiten de begrenzing van het aanwijzingsbesluit worden gekeken, maar er moet wel een relatie zijn met het gebied. Voorbeelden zijn: Onder bepaalde voorwaarden (schadevergoeding/ beheersvergoeding) kan agrarisch natuurbeheer een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van de aanwezige agrarische bedrijven in en rond het gebied. Uitbreiding of nieuwvestiging recreatieve sector zijn kansrijk in de vorm van.. Kansrijks zijn projecten waar meerdere doelen worden gecombineerd zoals recreatie en natuurontwikkeling. doelstellingen. Nu de kans om beide te realiseren, dus in samenhang bekijken. Provinciale Staten hebben in vastgestelde stukken geen belemmering opgeworpen om maatregelen die in de gebiedsanalyse gepland zijn voor de tweede PAS-periode van zes jaar eerder te realiseren indien dat wenselijk is. Natuur, landschap, recreatief medegebruik, kanaal, natuurtoerisme, routestructuur en agrarisch natuurbeheer worden als kansen genoemd. Uitplaatsing bedrijf kan ruimte verschaffen voor anderen. Dat biedt mogelijkheden. Hangt onder meer van de bereidheid van de eigenaar af. De termijn voor een beslissing in het vrijwillige fase moet niet te lang zijn (bijv. 2 jaar). Wel goede basis bieden voor keuze door helder voorstel; wat als ik verplaats versus wat als ik blijf met financiële compensatie voor bijvoorbeeld natschade. De nota Grondbeleid van de provincie wordt momenteel herzien en biedt meer mogelijkheden voor verplaatsing, verpachten, etc. Flexibeler handelen is daardoor mogelijk. De provincie wil in eerste instantie de voorstellen voor oplossingen aan het gebied laten; hoe zien zij het? In het gebied liggen kansen voor nieuwe economische dragers of activiteiten zoals Wij willen u vragen om zo breed mogelijk over deze vraag na te denken. Antwoorden hoeven niet heel concreet te zijn. Bij planuitwerking kan nader onderzoek worden uitgevoerd naar het mogelijke economisch potentieel van het gebied. Als u hierboven heeft aangegeven dat voor het gebied kansen zijn, zou u een indicatie kunnen geven waar in het gebied de kansen het grootst zijn? Hoe kunnen deze kansen het beste kunnen benut? Welke stappen moeten worden genomen om uitvoering te kunnen geven aan de kansen? Geen concrete suggesties. De beheerders kunnen het gebied meer beleefbaar maken. Extra financiële middelen voor andere doelen (niet EHS/N2000/PAS) wellicht beschikbaar middels cofinanciering, wellicht geld beschikbaar bij NOT, provincie (landbouwstructuurversterking bijvoorbeeld), Europan (bijvoorbeeld programma Life). Het gaat dan om extra middelen, t.b.v. bijvoorbeeld het beleefbaar maken van het gebied. Een Europees subsidietraject biedt wellicht mogelijkheden voor beschikbaarheid (extra) gelden (EHS/N2000/PAS gelden zijn dan beschikbaar als cofinanciering). Nadeel: starten Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 45

47 werkzaamheden pas mogelijk na toekenning middelen door Europa. Ook de mogelijkheden nagaan om werk met werk te maken. Inventarisatie knelpunten in/om het gebied Waar liggen volgens uw organisatie de grootste knelpunten in het gebied? Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan strijdigheid tussen de aanwezige functies zoals agrarische gronden versus natuur, aanwezigheid van burgerwoningen in het gebied etc. Maatregelen uit de gebiedsanalyse zoals ophogen grondwaterpeil leidt tot wateroverlast en verminderde gewasopbrengsten. Dat leidt tot problemen voor de betrokken landbouwbedrijven. Waar in het gebied zijn deze knelpunten het grootst? Wat zijn de meest kansrijke oplossingsrichtingen voor genoemde knelpunten? En waar zou de primaire focus moeten liggen om hiervoor oplossingen te vinden? Dit knelpunt betreft met name de landbouw (vooral in de bufferzones) en de bebouwde percelen (woningen en bedrijven). Vervolgproces Na de verkenning begint de planuitwerking. Welke organisaties vindt u het meest geschikt om hierin het voortouw te nemen? Welke rol kan/wil uw eigen organisatie spelen in het vervolgproces? Aan welke randvoorwaarden moet volgens uw organisatie worden voldaan zodat een vervolgproces kansrijk is? Hoe ziet u de rol van de overige deelnemende organisaties in het proces? Na de uitwerking zal ook begonnen worden met de uitvoering. Welk soort proces is naar uw mening het meest geschikt.? Denk hierbij aan: Vrijwillige kavelruil Wettelijke kavelruil Etc. Een partij in het gebied zelf, bijvoorbeeld de gemeente. Indien geen animo voor trekken van de planuitwerking, dan moet de provincie dat doen. Het (faciliteren van) proces is gelijk, ongeacht trekker. Gaat om vertrouwen in de betrokken instanties en personen. Gemeente bouwt nu vertrouwen en kennis op. Het zou jammer zijn als daar in de volgende fase, de planuitwerkingsfase, geen vervolg op komt. Faciliteren, indien de provincie niet de trekker is. Geld beschikbaar stellen. Of eventueel: zelf trekker zijn. Hoe meer uitgewerkt de verkenning is, hoe sneller we verder kunnen. Vertrouwen in de organisatie die de uitwerking gaat doen en in elkaar. Voldoende budget beschikbaar. Natuurdoelen moeten worden gehaald. Afstemming met medebestuursorganen. Integraal oppakken. Alle stakeholders er actief bij betrekken. Inzetten op vrijwillige kavelruil, maar met wettelijk vangnet middels WILG. Kavelruilprojecten eventueel laten uitvoeren door CKO (Coördinatiepunt Kavelruil Overijssel). Voorkeur voor korte doorlooptijd. Z.s.m. duidelijkheid verschaffen aan het gebied. Met beherende organisaties in overleg over interne maatregelen; gebruik SKNL (subsidieregeling kwaliteitsimpuls natuur en landschap) met 100% vergoeding voor uitvoeren beheersmaatregelen. Bevorderen dat deze maatregelen zo spoedig mogelijk (nu al) worden opgepakt. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 46

48 Waar ziet uw organisatie kansen of knelpunten voor het proces. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Financieel Organisatorisch Planning Beleidsmatig Belangrijk is om duidelijkheid te geven, maatwerk te leveren en flexibel te kunnen schakelen. Natuurdoelen moeten worden gehaald. Termijn van zes jaar is ambitieus. Rekening houden met eventueel procedure voor een omwisselbesluit. Omwisselbesluit is Awbprocedure. Moet zeer goed onderbouwd en gemotiveerd worden. Besluit is appellabel. De ene maatregel vervangen door een andere kan betekenen dat de ene eigenaar blij is, maar een andere niet. Zorgvuldigheid dus belangrijk. Interne maatregelen z.s.m. uitvoeren. Flexibele inzet van middelen is mogelijk omdat Provinciale Staten de beschikbare middelen voor de ontwikkelopgave binnen de Uitvoeringsreserve EHS hebben ontschot. Middelen zijn beschikbaar voor zowel zelfrealisatie als voor verwerving en uitvoering van maatregelen door de provincie. Beleidsmatig: PAS-maatregelen kunnen mogelijk in strijd zijn met ander provinciaal beleid (bijvoorbeeld Ruimtelijke kwaliteit in de Omgevingsvisie). Momenteel wordt nagegaan of beleid nog moet worden aangepast. Vergunningverlening Nb-wet nog niet helemaal geregeld. Er zijn nog aanvullende beleidsregels nodig om maatwerk te leveren, zie ontwerp PAS. Hierin staan uitgangspunten genoemd. Bovendien moet het register nog worden ingericht. Voorkomen dat dit vertragend gaat werken t.o.v. eventuele verplaatsingen e.d. Er kan nu nog niet altijd op voorhand zekerheid worden gegeven over de (on)mogelijkheden van een bepaalde vestigingslocatie voor een te verplaatsen bedrijf. Dat is een belangrijk aandachtspunt. Hoe ziet naar uw mening het communicatie traject in het vervolgproces eruit. Denk hierbij aan communicatie tussen de betrokken instanties maar ook aan de communicatie naar het gebied. Communicatie: vertrouwen is essentieel en ontstaat door samen te werken en goed te communiceren met eigenaren in het gebied. In overleg met eigenaren bespreken wat men zelf wil. Individuele gesprekken met eigenaren. Keukentafelgesprekken. Per situatie in beeld brengen wat de gevolgen van de maatregelen zijn. In beeld brengen welke schadevergoeding van toepassing is, maar ook welk bedrag is gemoeid met eventuele (ver)koop men moet wat te kiezen hebben. Duidelijkheid verschaffen tot hoe lang men de keuze heeft. In Verkenningen ook aangeven of het mogelijk is om in het vervolgtraject ook per perceel de hydrologische maatregelen door te rekenen, zodat de gevolgen minder gewasopbrengst beter inzichtelijk worden gemaakt. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 47

49 AVAV Organisatie LTO Dinkelland-Oldenzaal Contactpersoon De heer J. Broekhuis Datum 25 januari 2015 Algemeen Welke visie heeft uw organisaties voor het gebied op langere termijn. Rekening houdend met het feit dat het is aangewezen als een N2000 gebied. Realistische planuitwerking ten behoeve van instandhouding van natuurdoelen met maximale ontwikkelruimte voor landbouw en economie Inventarisatie kansen in/om het gebied We willen graag een eerste inventarisatie hebben van mogelijke kansen in het gebied. Hierbij kan men denken aan economisch potentieel van het gebied of bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde percelen. Hierbij mag buiten de begrenzing van het aanwijzingsbesluit worden gekeken, maar er moet wel een relatie zijn met het gebied. Voorbeelden zijn: Onder bepaalde voorwaarden (schadevergoeding/ beheersvergoeding) kan agrarisch natuurbeheer een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van de aanwezige agrarische bedrijven in en rond het gebied. Uitbreiding of nieuwvestiging recreatieve sector zijn kansrijk in de vorm van.. Kansrijks zijn projecten waar meerdere doelen worden gecombineerd zoals recreatie en natuurontwikkeling. In het gebied liggen kansen voor nieuwe economische dragers of activiteiten zoals Wij willen u vragen om zo breed mogelijk over deze vraag na te denken. Antwoorden hoeven niet heel concreet te zijn. Bij planuitwerking kan nader onderzoek worden uitgevoerd naar het mogelijke economisch potentieel van het gebied. Kansrijk is een gebied te ontwikkelen passend bij de potentie van de omgeving en de ambitie van omliggende ondernemers De omgeving rond AVAV is zeer geschikt voor weidebouw en kent in de omgeving een aantal ambitieuze en toekomst gerichte bedrijven die hun inkomen behalen uit grondgebonden melkveehouderij i.c.m. weidebouw Natuurontwikkeling is mogelijk bij voorkeur op gronden waar weidebouw bemoeilijkt is door geologische eigenschappen (te nat) of door een slechte structuur (verkaveling). In het gebied liggen weinig kansen voor nieuwe economische dragers passend bij de ambities van zowel de omgeving als de ondernemers. Recreatie lijkt weinig perspectief te hebben in het gebied. Schadevergoedingen als gevolg van natschade of beheer zijn beperkt inpasbaar. Hydrologische en beheersmaatregelen zijn in veel gevallen conflicterend met goede landbouwpraktijk en economisch rendement. Vooral de lange termijn effecten van beheer, zoals verschraling en vernatting zullen leiden tot afnemende rendementen en daarmee afnemende ontwikkelruimte. Bovendien wil een ondernemer niet afhankelijk zijn van subsidies. Kansrijk is het gebied te ontwikkelen met gebiedsprocessen die zich richten op de natuurlijke potentie van de percelen. Waar natuur gemakkelijk is te realiseren de natuur ontwikkelen en landbouw bevorderen op goed verkavelde, vruchtbare percelen. Breng in beeld wat de gevolgen van de maatregelen zijn Kijk naar de mogelijkheid om het zwakgebufferd ven elders te realiseren. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 48

50 Als u hierboven heeft aangegeven dat voor het gebied kansen zijn, zou u een indicatie kunnen geven waar in het gebied de kansen het grootst zijn? Hoe kunnen deze kansen het beste kunnen benut? Welke stappen moeten worden genomen om uitvoering te kunnen geven aan de kansen? Onderzoek om peilgestuurde drainage mogelijkheden biedt waardoor minder grond nodig is dan wel andere (voor landbouw minder geschikte) grond. Landbouw: Percelen aan Noord zijde van Agelerbroek. (eigendommen van Tenniglo e.d.) en Noord-West zijde van Voltherbroek. Leidt het water meer om het gebied in plaats van er doorheen. Natuur: Percelen aan Zuidzijde van Agelerbroek, (nu al in eigendom SBB) en delen van percelen aan Oostzijde van Agelerbroek. Percelen binnen Voltherbroek. In algemene zin zou het gebied eerst eens ingericht moeten worden en bekijk daarna wat er daadwerkelijk nog nodig is om de doelen te halen. Neem de maatregelen eerst IN het gebied en eventueel pas daarna erbuiten. Helderheid in lange termijn doelstellingen van bufferzones. Bufferzones zijn aangegeven t.b.v. instandhouding van natuurdoelen in het gebied maar uit vele eerdere natuurkaarten blijkt dat bufferzones onderdeel uitmaken van een lange termijn plan als onderdeel van EHS (verbinding Agelerbroek-Ottershagen), (verbinding Voltherbroek-Singraven) Inventarisatie knelpunten in/om het gebied Waar liggen volgens uw organisatie de grootste knelpunten in het gebied? Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan strijdigheid tussen de aanwezige functies zoals agrarische gronden versus natuur, aanwezigheid van burgerwoningen in het gebied etc. Waar in het gebied zijn deze knelpunten het grootst? Wat zijn de meest kansrijke oplossingsrichtingen voor genoemde knelpunten? En waar zou de primaire focus moeten liggen om hiervoor oplossingen te vinden? De kwantitatieve omvang van de bufferzones zonder goede argumentering: op dit moment ontbreekt een motivering waarom gekozen wordt voor bepaalde maatregelen. Beide aan de Noordzijde van Agelerbroek (gronden Tenniglo) Vervolgproces Na de verkenning begint de planuitwerking. Welke organisaties vindt u het meest geschikt om hierin het voortouw te nemen? Welke rol kan/wil uw eigen organisatie spelen in het vervolgproces? Aan welke randvoorwaarden moet volgens uw organisatie worden voldaan zodat een vervolgproces kansrijk is? Gemeente Dinkelland In elk geval een onafhankelijke partij Kennisuitwisseling Aanjager Positieve uitstraling naar de achterban (mobiliseren van het gebied) Realistische planvorming Respectvolle benadering Programmatische karakter (aansluiten bij Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 49

51 Hoe ziet u de rol van de overige deelnemende organisaties in het proces? Na de uitwerking zal ook begonnen worden met de uitvoering. Welk soort proces is naar uw mening het meest geschikt.? Denk hierbij aan: Vrijwillige kavelruil Wettelijke kavelruil Etc. Waar ziet uw organisatie kansen of knelpunten voor het proces. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Financieel Organisatorisch Planning Beleidsmatig Hoe ziet naar uw mening het communicatie traject in het vervolgproces eruit. Denk hierbij aan communicatie tussen de betrokken instanties maar ook aan de communicatie naar het gebied. feitelijke situatie inzetten op praktische aanpak) Gelijkwaardig met LTO = draagvlak Vrijwillige kavelruil m.b.t. gebiedsmakelaar uit de omgeving. Uitvoerbaarheid (is hetgeen overeengekomen wordt uiteindelijk wel uitvoerbaar?) Draagvlak Financieel: er lijkt voldoende geoormerkt geld beschikbaar; dat is van belang voor de uitvoering. Regelmatige nieuwsupdates Werkgroepen in stand houden als informatiekanaal Keukentafelgesprekken met alle (individuele) grondeigenaren. AVAV Organisatie Gemeente Dinkelland Contactpersoon Mevr. D. Kluin Datum 26 januari 2015 Algemeen Welke visie heeft uw organisaties voor het gebied op langere termijn. Rekening houdend met het feit dat het is aangewezen als een N2000 gebied. Inventarisatie kansen in/om het gebied We willen graag een eerste inventarisatie hebben van mogelijke kansen in het gebied. Hierbij kan men denken aan economisch potentieel van het gebied of bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde percelen. Hierbij mag buiten de begrenzing van het aanwijzingsbesluit worden gekeken, maar er moet wel een relatie zijn met het gebied. Voorbeelden zijn: Als gemeente zouden we graag zien dat in en rondom gebied de aanwezige functies zoveel mogelijk in goede balans met de aanwezige natuurwaarden wel verder kunnen. Het economisch potentieel van het gebied is van belang. Dit kan zowel recreatie en toerisme als meerdere vormen van landbouw zijn. Daarnaast is het van belang dat de plannen worden gedragen door het gebied. Recreatie en Toerisme Mogelijkheden om het gebied meer beleefbaar te maken voor toerist. Denk hierbij aan wandelpaden en of fietspaden. Ook de mogelijkheden om verbindingen te liggen tussen aanwezige ( horeca) functies. We moeten proberen zoveel mogelijke synergie tussen de functies te genereren. Agrarische bedrijvigheid. Kijk ruimer om het gebied heen bij de puzzel. Niet Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 50

52 Onder bepaalde voorwaarden (schadevergoeding/ beheersvergoeding) kan agrarisch natuurbeheer een bijdrage leveren aan het economisch potentieel van de aanwezige agrarische bedrijven in en rond het gebied. Uitbreiding of nieuwvestiging recreatieve sector zijn kansrijk in de vorm van.. Kansrijks zijn projecten waar meerdere doelen worden gecombineerd zoals recreatie en natuurontwikkeling. In het gebied liggen kansen voor nieuwe economische dragers of activiteiten zoals alleen richten op de aangewezen gronden. Daarnaast kijken naar de mogelijkheden om bepaalde gronden die beperkt agrarisch in gebruik kunnen worden genomen nog kunnen bijdragen aan het economisch potentieel van het bedrijf. Bijvoorbeeld dat de gronden wel mee mogen worden geteld bij de mestboekhouding en dat er een vergoeding en afwaardering komt voor het gewijzigd gebruik. Het gebied moet geen openluchtmuseum worden, dus vooral kijken naar het potentieel van de aanwezige functies. Verwerven moet geen doel op zich zijn, kijk naar de kansen die eigenaren zelf zien in het gebied. Wij willen u vragen om zo breed mogelijk over deze vraag na te denken. Antwoorden hoeven niet heel concreet te zijn. Bij planuitwerking kan nader onderzoek worden uitgevoerd naar het mogelijke economisch potentieel van het gebied. Als u hierboven heeft aangegeven dat voor het gebied kansen zijn, zou u een indicatie kunnen geven waar in het gebied de kansen het grootst zijn? Hoe kunnen deze kansen het beste kunnen benut? Welke stappen moeten worden genomen om uitvoering te kunnen geven aan de kansen? Er liggen goede landbouwgronden aan de noordzijde bij Agelerbroek. Gekeken moet worden hoe deze gronden zoveel mogelijk kunnen worden ontzien bij de vernatting van Agelerbroek. In het kader van de landinrichting is in het verleden al veel gebeurd in de kern van gebied van Voltherbroek. Kijk vooral in dit gebied om het natuurpotentieel te ontwikkelen. Bij de planuitwerking een goede beoordeling laten maken waar in het gebied het makkelijkst de doelstellingen gerealiseerd kunnen worden. Met als uitgangspunt de externe werking van de hydrologische maatregelen te minimaliseren. Inventarisatie knelpunten in/om het gebied Waar liggen volgens uw organisatie de grootste knelpunten in het gebied? Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan strijdigheid tussen de aanwezige functies zoals agrarische gronden versus natuur, aanwezigheid van burgerwoningen in het gebied etc. Waar in het gebied zijn deze knelpunten het grootst? Wat zijn de meest kansrijke oplossingsrichtingen voor genoemde knelpunten? En waar zou de primaire focus moeten liggen om hiervoor oplossingen te vinden? De externe werking van de hydrologische maatregelen zijn naar mening van de gemeente het grootste knelpunt. Gezocht moet worden naar oplossingen waarbinnen de doelen zoveel mogelijk binnen de begrenzing van het Natura 2000 gebied worden bereikt. De externe werking zorgt voor onbalans in functies die nu in en rondom het gebied liggen (burgerwoningen, (agrarische) bedrijven etc) Grootste knelpunten zijn waar de externe werking de huiskavels van bedrijven en particulier eigendom met burgerwoningen raakt. Vervolgproces Na de verkenning begint de planuitwerking. Welke organisaties vindt u het meest geschikt om hierin het voortouw te nemen? Een lokale partij heeft de voorkeur. Het moet immers een plan worden dat gedragen wordt door het gebied. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 51

53 Welke rol kan/wil uw eigen organisatie spelen in het vervolgproces? Aan welke randvoorwaarden moet volgens uw organisatie worden voldaan zodat een vervolgproces kansrijk is? Hoe ziet u de rol van de overige deelnemende organisaties in het proces? Na de uitwerking zal ook begonnen worden met de uitvoering. Welk soort proces is naar uw mening het meest geschikt.? Denk hierbij aan: Vrijwillige kavelruil Wettelijke kavelruil Etc. Waar ziet uw organisatie kansen of knelpunten voor het proces. Denk hierbij aan de volgende aspecten: Financieel Organisatorisch Planning Beleidsmatig Afhankelijk van de uiteindelijke rolverdeling kan het faciliterend zijn of als trekker. Plannen moeten een duidelijk begin en eind hebben. Dus in de vervolgfase ook goed scherp hebben wat er gedaan moet worden en wat het resultaat moet zijn. Daarnaast moeten de betrokken organisaties vertrouwen hebben in het proces. Als een van de partijen afhaakt en niet positief insteekt zal dat belemmerend werken op het proces. Gebruik de aanwezige kennis van alle betrokken organisaties. LTO Dinkelland, de particuliere grondeigenaren en SBB kennen het gebied goed, gebruik deze kennis. Ook de expertise die aanwezig is bij organisaties als het waterschap. Zij kunnen met name ondersteunen in het beeld brengen van de gevolgen van bepaalde maatregelen. Op dit moment is het nog erg vroeg in het proces om hier een uitspraak over te doen. Als een proces op basis van vrijwilligheid kan, moet die kans gegrepen worden. De planning is ambitieus om binnen 6 jaar ook tot uitvoering te komen. Om dit te halen moeten duidelijke afspraken worden gemaakt in het vervolgproces en geen verkeerde verwachtingen worden gewekt. Qua financiën gaan wij er vanuit dat de provincie serieus naar de opgave heeft gekeken en voldoende middelen heeft geraamd. Organisatorisch is het afhankelijk welke rol welke organisatie heeft in het vervolgproces. Hierbij moet rekening worden gehouden het feit dat vertrouwen vaak gekoppeld is aan personen en dat het niet zomaar iemand even inhuren is. Hoe ziet naar uw mening het communicatie traject in het vervolgproces eruit. Denk hierbij aan communicatie tussen de betrokken instanties maar ook aan de communicatie naar het gebied. Beleidsmatig moet er een screening uitgevoerd worden of er in beleidstukken geen strijdigheden zitten. Daarnaast ook goed in beeld brengen welke wettelijke eisen er aan bepaalde procedures zitten die noodzakelijk zijn om tot uitvoering te komen. Denk hierbij aan MER rapportages e.d. Communicatie is van cruciaal belang. Het gelijkwaardig betrekken van alle partijen en open/transparant zijn, zijn sleutelwoorden voor het vervolgproces. De mensen in het gebied moeten mee worden genomen in het proces en niet worden verrast door een presentatie van een eindplaatje. Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 52

54 Overzicht kansen en knelpunten AVAV Meerderheid ziet een kans Wellicht een kans; niet door meerderheid genoemd/onderschreven Meerderheid ziet een knelpunt Achter de staan de organisaties die het betreffende aspect onderschrijven Wellicht een knelpunt; niet door meerderheid genoemd/onderschreven Kansen Overzicht kansen in en om het gebied De externe werking van met name de hydrologische maatregelen moet zoveel mogelijk worden beperkt. Richt je in eerste instantie op het potentieel/bestaand gebruik van de functie/van det betreffende gronden (bijvoorbeeld: agrarisch gebruik op gronden noordzijde van het kanaal, maatregelen zoveel mogelijk op gronden SBB). LTO, AVAV, gemeente, Waterschap Beperk je niet tot de begrenzing Natura 2000 en de bufferzones als het gaat om grondruil, aankoop gronden e.d.; geef ruimte om te puzzelen SBB, gemeente, waterschap, provincie (geactualiseerde nota Grondbeleid), LTO, AVAV Ontsluiting en beleefbaar maken gebied, bijvoorbeeld door routestructuren, bekendheid geven aan unieke gebied SBB, AVAV, provincie, gemeente, waterschap Realisatie zwakgebufferd ven elders. LTO Realisatie peilgestuurde drainage / bronnen slaan, waardoor minder grond dan wel andere grond nodig is LTO, AVAV NB: deze optie wordt niet onderschreven door SBB. SBB streeft duurzame ecologische maatregelen na in het gebied. Vrijwillige uitplaatsing bedrijf kan kans bieden voor blijvers provincie, waterschap, SBB, AVAV, gemeente Inzicht in (financiële) compensatiemogelijkheden: er moet wat te kiezen zijn voor de betrokkenen. Welke mogelijkheden heeft men?: - Wat als ik kies voor een beheersvergoeding? - Wat als ik kies voor verkoop/ruiling/etc.? - Welke gebruiksmogelijkheden heb ik nog voor mijn grond? (bijvoorbeeld gronden die beperkt agrarisch gebruikt kunnen worden, zouden nog kunnen bijdragen aan het economisch potentieel van het bedrijf, bijv. in het kader van de mestboekhouding provincie, AVAV, SBB, waterschap, gemeente Vergoeding i.h.k.v. agrarisch/natuur/bosbeheer moeten kunnen worden gekoppeld aan het kadastrale perceel en niet alleen aan de eigenaar. Keuze voor langjarige (kleinere) vergoeding in plaats van eenmalig groter bedrag. Hierdoor behouden N2000-gronden beter hun waarde. Eigenaar moet keuze hebben: wat als ik het in een keer af laat kopen? Wat als het een jaarlijkse Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 53

55 vergoeding betreft? AVAV, provincie, waterschap, gemeente, SBB Betrek de grondeigenaren tijdig in het proces; onder meer door keukentafelgesprekken te voeren. Dit is van wezenlijk belang voor het vervolg, voor draagvlak SBB, LTO, AVAV, gemeente, waterschap, provincie Overzicht knelpunten in en om het gebied Knelpunten Externe werking van de hydrologische maatregelen; verdere vernatting; stijging grondwaterpeil gemeente, SBB, LTO, AVAV, provincie, waterschap Er bestaat een inhoudelijke informatiebehoefte in het gebied over hoe en waarom van N2000 AVAV, gemeente, SBB, LTO, provincie, waterschap Consequenties voor landbouw treden ook op buiten begrenzing. Krampachtig vasthouden aan de gebiedsbegrenzing biedt onvoldoende mogelijkheden om te kunnen puzzelen. Er is nog onvoldoende instrumentarium om het voor de landbouw op te lossen waterschap, SBB, gemeente, AVAV, provincie, LTO Prijsdrukkend effect op gronden kan optreden als gevolg van de N2000-aanwijzing; kan leiden tot hypotheekproblemen, waarde van het eigendom verdampt. Met name veroorzaakt door onzekerheid en tijdsverloop AVAV, provincie, waterschap, gemeente, SBB, LTO Zorgen om gevolgen hydrologische maatregelen (schade aan fundering, insectenplagen) AVAV, provincie, waterschap, gemeente, SBB, LTO Verdere natschade aan bosgronden waardoor houtkap (t.b.v. eigen gebruik) niet meer mogelijk is AVAV, LTO Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 54

56 BIJLAGE 3 RAPPORTAGE B-WARE Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 55

57 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 56

58 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 57

59 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 58

60 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 59

61 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 60

62 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 61

63 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 62

64 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 63

65 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 64

66 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 65

67 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 66

68 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 67

69 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 68

70 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 69

71 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 70

72 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 71

73 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 72

74 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 73

75 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 74

76 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 75

77 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 76

78 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 77

79 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 78

80 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 79

81 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 80

82 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 81

83 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 82

84 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 83

85 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 84

86 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 85

87 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 86

88 Eindrapportage Verkenning AVAV mei 2015 Pagina 87