NATIONAAL JEUGD ORKEST BELEIDSPLAN

Transcriptie

1 NATIONAAL JEUGD ORKEST BELEIDSPLAN

2 Inhoud 1. Inleiding 2. Context en algemene visie 3. Artistiek beleid 4. De talentontwikkelingsprojecten 5. Audities en lidmaatschap 6. Samenwerking en ondernemerschap 6.1.Samenwerkingsverbanden en doorlopende leerlijn 6.2. Overheden en maatschappelijke partners 6.3. Publieksgroepen en bedrijven 7. Tot slot 1. Inleiding: NATIONAAL JEUGD ORKEST BELEIDSPLAN Het Nationaal Jeugd Orkest (NJO) is uniek: het is de enige organisatie in Nederland die jonge, talentvolle musici de kans biedt om zich op (inter-)nationaal topniveau te ontwikkelen tot volwaardig orkest- en ensemblemusicus. Precies in de leeftijd waarop iemand zich ontwikkelt van jongere tot jongvolwassene groeit een jonge, talentvolle muzikant uit van iemand die gewoon goed kan spelen tot een volwaardig musicus in orkesten en ensembles. Het NJO is het opleidingsinstituut waar deze toptalenten van 18 tot 26 jaar deze ontwikkeling kunnen doormaken. Het is de brug tussen de voornamelijk individueel, op techniek en theorie gerichte, conservatoriumopleiding en de praktijk van het functioneren in orkesten, ontwikkelen van programma s en optreden voor publiek. Het NJO heeft twee hoofddoelstellingen: Het NJO wil de meest getalenteerde conservatoriumstudenten uit binnen- en buitenland ondersteunen bij het opbouwen van een professionele carrière als musicus. én Het NJO wil een zo breed en zo groot mogelijk publiek in aanraking laten komen met een breed spectrum aan klassieke muziek uitgevoerd door aanstormend jong talent. Deze doelstellingen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en geven precies aan wat het verschil is tussen het NJO en een opleiding of een concours. Het voorbereidingstraject en de optredens vormen samen de talentontwikkelingsprojecten. NJO-musici krijgen de kans om ervaring op te doen in orkesten ensemblespel, hebben de mogelijkheid om eigen producties te maken en worden begeleid door vooraanstaande dirigenten, coaches en docenten. Dat die kans van groot belang is voor een succesvolle carrière is evident: vrijwel alle Nederlandse musici in professionele orkesten en ensembles hebben bij het NJO het vak geleerd. Het NJO is als orkest- en ensemble-academie daadwerkelijk de praktijkschool voor jonge, talentvolle conservatoriumstudenten. 2. Context en algemene visie Talentontwikkeling Wij geloven heilig in de combinatie van een intensieve voorbereidingsperiode, direct gevolgd door meerdere optredens. Net zoals het voor jonge voetballers van belang is dat ze zich kunnen ontwikkelen van talentvolle, individuele balkunstenaars tot echte teamspelers met spelinzicht, die bestand zijn tegen de druk van het moeten presteren onder het oog van kritisch publiek geldt dat ook voor de ontwikkeling van musici. Het NJO is er daarom niet alleen voor de training en ervaring van het muzikale samenspel op hoog niveau onder leiding van topcoaches, maar ook voor de begeleiding van de studenten in het hele traject van repeteren tot het uitvoeren voor een kritisch, nationaal en internationaal publiek. 2

3 Dit proces doorloopt een talentvol musicus niet in één of slechts enkele losse projecten. Daarom heeft het NJO een nog duidelijker keus gemaakt voor verbreding van activiteiten en het logisch combineren ervan in een langer doorlopend leertraject. Studenten zijn langer lid van het NJO en alle projecten die worden georganiseerd passen in de beoogde leerlijn. Het leerproces van elk project bestaat uit uitgebreide repetities, coaching en uitvoeringen voor publiek. Om die reden is de vroegere, wat kunstmatige scheiding in de zomerperiode tussen de Summer Academy (repetities) en de Muziekzomer (uitvoeringen) losgelaten. Het hele proces van repeteren en toewerken naar de werkelijke uitvoeringen vormt één geheel. Ook is ervoor gekozen om elke zomer aansluitend aan het hele leer- en ervaringstraject binnen de Muziekzomer op tournee te gaan. Voor het spelen op internationaal niveau is het van essentieel belang je ook te kunnen meten met orkesten en musici van dat niveau en te spelen op grote podia in het buitenland. Leren in de praktijk: publiek en podia Vanwege het hiervoor beschreven belang van het toewerken naar werkelijke uitvoeringen zijn publiek en podia voor het NJO van essentieel belang. Binnen Nederland spelen de orkesten en ensembles van het NJO op de grote concertpodia waaronder het Koninklijk Concertgebouw, De Doelen, TivoliVredenburg en De Vereeniging. Ook is het NJO te gast bij bijvoorbeeld het Grachtenfestival, de Robeco Summer Nights, op Lowlands en bij diverse buitenlandse festivals. Binnen het eigen festival de NJO Muziekzomer Gelderland kan ook het podium worden geboden voor bijzondere producties in speciale bezettingen en op ongebruikelijke locaties. Gelderland is daarmee in de zomer ons grootste podium. De provincie heeft een aantal uitstekende concertzalen (Apeldoorn, Arnhem, Nijmegen), maar grossiert ook in onderscheidende locaties, zoals het befaamde Radio Kootwijk, prachtige kastelen en landgoederen, verlaten industrieel erfgoed, enzovoort. Het publiek waardeert het gevarieerde aanbod aan programma s en locaties en voor onze musici biedt dit de kans om de verschillen te ervaren tussen een gewone concertzaal en een buitenlocatie of een kasteel of fabriek. Op elke plek zijn er immers bijzonderheden waar je als musicus rekening mee moet houden. Ook de reacties en wensen van de verschillende soorten publiek vormen een belangrijke leerschool. Dat alles hoort bij de ontwikkeling tot professioneel musicus. Het leertraject Bij het NJO wordt gewerkt aan klassieke muziek in de breedste zin van het woord. Naast de training in orkest- en ensemblespel doen de deelnemers ook ervaring op met jazz en improvisatie en de combinatie van muziek met o.a. theater, opera, film en dans. Ook worden speciale coaching-sessies op het gebied van podiumpresentatie, mentale en auditietraining georganiseerd. Door een grote groep jonge, getalenteerde musici bij elkaar te brengen en hen te koppelen aan gerenommeerde coaches, dirigenten en solisten, worden in korte tijd zeer grote resultaten geboekt. De studenten krijgen binnen het NJO de kans om door te groeien van bijvoorbeeld tutti-orkestmusicus, via aanvoerder van een sectie, tot een optreden met een eigen ensemble of zelfs tot Young Artist in Residence. Op elk moment in hun ontwikkeling krijgt een jonge musicus op die manier aangeboden wat hij of zij op dat moment nodig heeft. Daarnaast leren ze om hoge artistieke kwaliteit te combineren met een hoge mate van flexibiliteit. Het NJO biedt de musici van de toekomst de kans zich breed te ontwikkelen. Tijdens de intensieve en diepgaande training, die ze bij het NJO ondergaan doen ze ervaringen en vaardigheden op waar ze in hun verdere carrière veel profijt van hebben. Ik heb hier in 3 weken meer geleerd dan in een jaar op het conservatorium deelnemer in de enquête 3. Artistiek beleid 3

4 Het artistieke beleid van het NJO is erop gericht om met de meest talentvolle conservatoriumstudenten een zo breed mogelijk scala aan ensemble- en orkestprojecten te maken en uit te voeren. Daarbij staat klassieke muziek in de breedste zin van het woord centraal. Ronduit spetterend was Ravels beroemde orkestratie van Moessorgski s Schilderijententoonstelling. De sfeer werd in deze aaneenschakeling van tableaus telkens goed getroffen: de koperfanfare aan het begin blonk als een zeepromenade in de zon, even later dansten de kuikens olijk in hun eierschalen. (****) - NRC Selectie: De meest getalenteerde studenten van de conservatoria worden via audities geselecteerd en krijgen de kans zich onder leiding van topcoaches en -dirigenten verder te ontwikkelen in orkest- en ensemblespel. Het NJO vormt hiermee een unieke aanvulling op de conservatoriumopleiding, doordat de studenten het hele proces van repeteren tot daadwerkelijk uitvoeren in (symfonie-) orkesten en ensembles op internationaal topniveau ervaren. (Zie over de selectie onder 5. Audities) Orkesten De basis van het NJO wordt gevormd door de verschillende orkestprojecten. Elk jaar zijn er meerdere symfonieorkesten en gedirigeerde ensembles zoals een kamerorkest, oude muziekorkest of hedendaags ensemble. Het NJO symfonieorkest is het vlaggenschip waarmee jaarlijks minimaal drie grote, symfonische programma s worden ingestudeerd en uitgevoerd. Onder leiding van internationaal vermaarde dirigenten en met bekende solisten wordt opgetreden in de grote concertzalen en bij festivals in Nederland en daarbuiten. Sinds 2015 is er ook het Jong Metropole, dat zich naar het voorbeeld van het professionele Metropole Orkest richt op lichte muziek. Dit orkest is een samenwerkingsverband tussen het NJO, het Nationaal Jeugd Jazz Orkest (NJJO) en het Metropole Orkest. Ensembles Binnen de doorlopende leerlijn van het NJO kunnen de jonge talenten groeien en zich steeds breder ontwikkelen. Na eerst ervaring te hebben opgedaan in de orkesten zijn de gevorderde NJO-leden toe aan extra uitdagingen als het ontwikkelen van programma s met bijvoorbeeld dans, film of theater en kamermuziek. De NJO Muziekzomer biedt daarvoor de perfecte gelegenheid. Onder begeleiding van coaches en regisseurs worden bijzondere programma s gemaakt, ingestudeerd en uitgevoerd. De komende jaren willen we deze activiteiten verder uitbreiden met onder meer jazz, improvisatie en samenwerking met jonge componisten. Opera Opera maakt inmiddels een vast onderdeel uit van de activiteiten van het NJO. In principe wordt jaarlijks een operaproductie ontwikkeld en uitgevoerd tijdens de NJO Muziekzomer. De laatste jaren doen we dat in samenwerking met Dutch National Opera Academy (DNOA). Op deze manier krijgt naast de NJO-instrumentalisten ook een aantal zeer getalenteerde jonge zangers de kans zich het speciale métier van de opera in de praktijk eigen te maken. Daarnaast treedt het NJO regelmatig op als ensemble bij operaproducties van professionele partners. In 2016 wordt de opera Il Matrimonio Segreto uitgevoerd in een co-productie met De Nationale Opera, De Nederlandse Reisopera en Opera Zuid. In 2017 zal het NJO Johns Adams Nixon in China uitvoeren voor de NTR ZaterdagMatinee in samenwerking met Capella Amsterdam. Young Artist in Residence 4

5 Elk jaar wordt, op voordracht van de Nederlandse conservatoria en na een uitgebreide selectie, een Young Artist in Residence (YAIR) gekozen. Hij of zij is een jonge musicus van uitzonderlijk hoog niveau, die de kans krijgt om in het festival een aantal eigen projecten vorm te geven en om te soleren met een van de orkesten. Het is een jonge musicus waar ook in de toekomst veel van wordt verwacht, en iemand die een voorbeeld kan zijn voor zijn of haar generatie. De YAIR heeft een centrale positie in de NJO Muziekzomer en ontwikkelt, begeleid door het NJO, ook een of meerdere projecten met theatrale aspecten, dans of crossovers. Zo koos de Young Artist van 2011 (Remy van Kesteren) voor een voorstelling met Kees van Kooten en zocht Sebastiaan Kemner in 2015 voor zijn uitvoering van Music for Wilderness Lake de randen van een grote vijver op met het publiek in kano s op de vijver! Componisten en nieuwe composities In de programma s van het NJO worden elk jaar werken van eigentijdse componisten opgenomen. In veel gevallen zijn die componisten ook aanwezig bij het repetitieproces. De deelnemende studenten leren zo nieuwe muziek en de werkwijze van componisten kennen. In de afgelopen jaren waren zeer vooraanstaande componisten zoals Steve Reich, Unsuk Chin, Wolfgang Rihm en Oliver Knussen te gast. In 2015 hadden we met Louis Andriessen als coach in Workers Union, Anders Hilborg bij het symfonieorkest en Steffen Schorn en Martin Fondse als dirigent/componist bij het Jong Metropole maar liefst vier componisten over de vloer! Voor NJO-musici is het een geweldige verrijking om direct met de makers over hun werk en intenties te kunnen praten. In de toekomst willen we ook vaker jonge componisten uitnodigen. Door hen, gecoacht door ervaren componisten, te laten werken met diverse ensembles krijgen ook zij de kans om zich verder te ontwikkelen. Ook voor hen geldt dat het direct in de klinkende praktijk ervaren van hun werk een enorme toegevoegde waarde heeft ten opzichte van hun gebruikelijke, individuele (en eenzame) compositieproces. Jonge dirigenten Als opleidingsinstituut voor orkest- en ensemblespel vindt het NJO het logisch om ook jonge, talentvolle dirigenten de kans te geven ervaring op te doen. We werken daarom nauw samen met de Nationale Master Orkestdirectie (NMO) van het Koninklijk Conservatorium Den Haag en het Conservatorium van Amsterdam. Studenten van de NMO krijgen de kans om bij het NJO als assistent-dirigent te helpen en worden dan gecoacht door de dirigenten die onze projecten leiden. Ook is met het NJO Symfonieorkest twee maal een masterclass voor dirigenten georganiseerd. Vanaf 2017 willen we het opleidingstraject voor dirigenten een structurelere plek binnen het NJO geven. We zijn daarover in gesprek met private fondsen. 4. De talentontwikkelingsprojecten De belangrijkste projecten van het Nationaal Jeugd Orkest zijn de NJO Wintertournee, de NJO Muziekzomer Gelderland en de internationale tournee. Daarnaast zijn er door het jaar heen verschillende projecten in samenwerking met externe partners. NJO Wintertournee Tijdens de NJO Wintertournee wordt een programma met groot-symfonisch repertoire ingestudeerd en uitgevoerd. Er wordt gewerkt met gerenommeerde dirigenten en solisten, zoals afgelopen jaren onder andere Xian Zhang, Lucas Jussen, Etienne Siebens en Isabelle van Keulen. Ervaren professionals, afkomstig uit de Nederlandse beroepsorkesten, 5

6 leiden de groepsrepetities. De studenten verblijven tijdens de repetitieperiode in Apeldoorn en kunnen zich zo volledig richten op het project, waardoor er een zeer hoog niveau wordt bereikt. Naast orkesten sectierepetities is er ruimte voor training van andere aspecten van het musiceren, zoals podiumpresentatie en stressreductie. Na een week van intensieve repetities en coaching wordt een tournee gemaakt langs de grote concertzalen van Nederland. Inderdaad bleek dit orkest gedurende het gehele concert in topvorm. Chefdirigente Xian Zhang wist de jeugdige musici tot een niveau te brengen, waar menig beroepsorkest trots op zou mogen zijn: niet alleen qua enthousiasme, maar ook qua zuiverheid, gelijkheid en toonkwaliteit in alle instrumentgroepen! (****) - Trouw Vooruitblik: De Wintertournee blijft de komende jaren uiteraard één van de hoogtepunten in het NJO-programma. Dat begint in januari 2017, aan het begin van ons 60-jarig jubileum, gelijk goed: onder leiding van artistiek adviseur en dirigent Antony Hermus staat Mahler s zesde symfonie op het programma. De tour brengt ons langs de grote zalen in Rotterdam, Utrecht, Apeldoorn, Nijmegen en Enschede. NJO Muziekzomer Gelderland De NJO Muziekzomer Gelderland is het `leukste klassieke muziekfestival van Nederland`. Elke zomer kunnen deelnemers en bezoekers zich laven aan een `aangename overdosis klassieke muziek`. Deelname aan de NJO Muziekzomer (en de aansluitende internationale tournee) is voor conservatoriumstudenten één van de meest vooraanstaande internationale zomeractiviteiten. Drie tot vier weken werken zo n 150 jonge conservatoriumstudenten uit binnen- en buitenland aan een gevarieerd muzikaal repertoire, onder leiding van tientallen professionele dirigenten en coaches. De orkesten en ensembles vormen de basis van het festival met repertoire dat reikt van groot symfonisch tot kamerorkest en van barok tot hedendaags. Het NJO Symfonieorkest, het Jong Metropole, de opera en de Young Artist in Residence zijn vaste onderdelen, Ook jazz, improvisatie en crossovers met bijvoorbeeld theater, film en dans krijgen in het festival een plek, omdat dat essentiële onderdelen zijn van de brede ontwikkeling van onze talenten. Iedere deelnemer werkt aan meerdere programma s, die ook allemaal worden uitgevoerd. Ook krijgen studenten trainingen op het gebied van podiumpresentatie, audities en stressreductie. Aansluitend aan de Muziekzomer gaan we met het symfonieorkest op internationale tournee. Vooruitblik: Op dit moment zijn we druk bezig met de voorbereidingen voor de Muziekzomer Dit geeft een goed beeld van de contouren voor de programmering voor Orkesten: o Honorair gastdirigent en voormalig artistiek leider Xian Zhang neemt het symfonieorkest onder haar hoede met het tweede pianoconcert van Brahms (solist Hannes Minnaar) en de 7 e symfonie van Beethoven. Naast concerten in de NJO Muziekzomer Gelderland wordt dit programma op 14 augustus ook uitgevoerd in het Koninklijk Concertgebouw Amsterdam (Robeco Summer Nights). o Artistiek adviseur van het NJO, Antony Hermus, dirigeert het symfonieorkest met Brahms Dubbelconcert voor viool en cello, Der Rosenkavalier Suite van Richard Strauss en La Valse van Ravel. Dit programma vormt onder andere het slotconcert van de NJO Muziekzomer Gelderland. Daarna gaat het Nationaal Jeugd Orkest op tournee. 6

7 o Het Jong Metropole onder de bezielende leiding van Jules Buckley, chef-dirigent van het Metropole Orkest, richt zich volledig op lichte muziek. Voor veel van onze klassieke musici een eerste kennismaking met dit genre en een verrijking van hun kennis. Opera: De doelstellingen op het gebied van talentontwikkeling van het NJO en de Dutch National Opera Academy (DNOA) sluiten perfect op elkaar aan en dat levert mooie producties op. Na Le nozze di Figaro in 2013 en Die stumme Serenade in 2014 brengen we in 2016 de opera Mother of Black- Winged Dreams van Hanna Kulenty op de planken. Hanna Kulenty is een Poolse componiste, woonachtig in Arnhem. Deze opera schreef ze in 1995 in opdracht van de stad München voor de Münchener Biënnale. Wij verzorgen de Nederlandse première. Voor de cast van DNOA is dit een van de weinige gelegenheden om tijdens hun opleiding een grote operaproductie voor een echt publiek uit te voeren. Voor de geselecteerde NJO-musici is het vaak de eerste kennismaking met opera. Young Artist In Residence: Na trombonist Sebastiaan Kemner in 2015 en pianiste Andrea Vasi in 2014 is het in 2016 de beurt aan de pas 21-jarige violist Shin Sihan, student van het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Hij zal soleren met het symfonieorkest in Brahms dubbelconcert voor viool en cello. De andere solist in dit concert is cellist Raphael Wallfisch, die al jaren één van de vaste docenten van de Internationale Stichting Masterclass Apeldoorn (ISMA) is. Een mooie combinatie van een ervaren `meester` en een aanstormende `gezel`. Shin Sihan zal ook optreden met zijn eigen strijkkwartet, in een duo programma met pianiste Anne Brackman en een theatraal programma rondom Kafka. Ook in 2017 tot en met 2020 zal er een Young Artist in Residence zijn, met opnieuw een op maat gemaakt programma dat bij zijn of haar ontwikkeling past. Ensembles: Talloze kleine en grotere ensembles krijgen de kans onder begeleiding van ervaren coaches eigen programma s te maken en presenteren. Vaak op bijzondere locaties en in combinatie met andere kunstvormen. Enkele voorbeelden: Jazz-violist Tim Kliphuis en zijn trio zijn dit jaar speciale gasten bij de NJO Muziekzomer. Zij zullen samen met een groot ensemble van NJO-musici werken aan een programma dat bij elke uitvoering anders zal zijn. Klassiek opgeleide musici zijn gewend zo dicht mogelijk bij de voorschriften van een componist te blijven terwijl in de jazz juist improvisatie een grote rol speelt. Tim Kliphuis is zelf oorspronkelijk opgeleid als klassiek violist en heeft zich ontwikkeld tot één van de meest vooraanstaande jazz-violisten van deze tijd. Voor de NJO-musici is dit een unieke gelegenheid zich in hun ontwikkeling te verbreden richting jazz en improvisatie. Charlie Chaplin films met live muzikale begeleiding: Dit jaar is het 100 jaar geleden dat Charlie Chaplin 12 korte films, "the Mutuals", creëerde. Bovendien wordt dit jaar de 80ste verjaardag van Carl Davis, die bij deze films geniale muziek voor klein orkest componeerde, gevierd. Reden voor de NJO Muziekzomer om twee van de Mutuals met live muzikale begeleiding in het programma op te nemen. Net als in de begintijd van de stomme film wordt de muziek live bij de films uitgevoerd. Internationale tournee Naast het werken met dirigenten, solisten en componisten van internationaal niveau, vindt het NJO het ook van belang dat de deelnemers zelf die internationale ervaring opdoen. Van een musicus wordt verwacht dat hij of zij om kan gaan met andere omstandigheden en culturen, gewoonten van publiek en afwijkende werkwijzen in het buitenland. Ook is het voor presteren op internationaal niveau essentieel om je te kunnen meten met orkesten en musici van dat niveau en te spelen op grote podia in het buitenland. Daarom streeft het NJO ernaar de komende jaren weer eenmaal per jaar een internationale tournee te maken. Vooruitblik: In 2016 zal het NJO Symfonieorkest op tournee gaan naar Duitsland en Italië met optredens in het Konzerthaus Berlijn tijdens het internationaal jeugdorkesten festival Young Euro Classic, in het 7

8 Anhaltisches Theater Dessau en bij het vermaarde Alto Adige Festival in het Italiaanse Toblach. Voor de periode worden diverse mogelijkheden onderzocht. Onder andere een concrete uitnodiging voor concerten in China biedt kansen om de NJO-leden ervaring te laten opdoen in een heel andere cultuur. Alhoewel voor de financiering van die tournee een grote bijdrage vanuit Chinese culturele uitwisselingsfondsen wordt verwacht, zullen hiervoor nog aanvullende fondsen of sponsors moeten worden gevonden. Het NJO kan dit niet uit reguliere middelen bekostigen. Overige projecten Juist omdat we voor de ontwikkeling van toptalent een breed scala aan activiteiten van essentieel belang vinden, heeft het NJO het aantal activiteiten naast de traditionele Wintertournee en de Muziekzomer de afgelopen jaren uitgebreid. We organiseren zowel kleine concertseries als grootschalige producties waarin NJO-leden extra ervaring en coaching kunnen opdoen. Vaak worden deze projecten georganiseerd in samenwerking met professionele organisaties zodat onze talenten ook rechtstreeks in aanraking komen met professionals uit het vak. Een aantal voorbeelden zijn: de serie verrassingsconcerten in Theater Orpheus Apeldoorn, het VNG-jaarcongres en de begeleiding van het openingsconcert van het festival Young Pianist Foundation. Ook optredens op radio en tv dragen bij aan de leerervaringen van de jonge musici. Het 5 mei concert in 2015 was daarbij natuurlijk een onbetwist hoogtepunt, met alle spanning van live op televisie, bekende artiesten en gasten en barre weersomstandigheden. 1,7 miljoen televisiekijkers en ruim kijkers in Amsterdam waren getuige van een spectaculair optreden. In 2016 maakten we onze opwachting in Podium Witteman en de Tiende van Tijl. Ook dit soort studio-opnames leveren waardevolle ervaringen op. Voor al deze projecten geldt dat ze een toegevoegde waarde hebben op de reguliere activiteiten van het NJO. De ontwikkeling van onze leden krijgt verder vorm en bovendien wordt onze naamsbekendheid vergroot. 8

9 Vooruitblik: De opera Il Matrimonio Segreto met De Nationale Opera, Nederlandse Reisopera en Opera Zuid in maart Een speciaal symfonisch programma in het kader van 100 jaar NEN met Benjamin Zander in het Concertgebouw Amsterdam in april De opera Nixon in China van John Adams voor de NTR ZaterdagMatinee met Capella Amsterdam en solisten in februari Audities en lidmaatschap De deelnemers van het Nationaal Jeugd Orkest worden op basis van audities geselecteerd uit studenten van conservatoria in binnen- en buitenland. De conservatoria kennen een sterke internationale populatie en dat vertaalt zich ook naar onze bezetting. We kiezen voor een langer doorlopend leertraject: meer projecten gedurende het jaar en lidmaatschap voor langere tijd. Daarbij richten we ons zowel op de meest talentvolle studenten van de conservatoria in Nederland en Vlaanderen (dat zelf geen vergelijkbaar orkest heeft) als die uit de rest van Europa. Het lidmaatschap staat open voor de eerste groep studenten. Voor elke Muziekzomer worden in diverse steden in de rest van Europa audities gehouden. Omdat deze studenten gedurende het reguliere studiejaar verplichtingen hebben aan hun eigen conservatorium en het regelmatig heen en weer naar Nederland reizen voor deze groep te duur is, worden zij geen lid. Wel kunnen ze meerdere jaren aan de Muziekzomer deelnemen. Door het lidmaatschap krijgen de deelnemers de kans om ervaring op te doen in de verschillende orkesten en ensembles, bijzondere producties in combinatie met dans, film of theater te ontwikkelen, coachingstrajecten te volgen en komen ze in aanmerking voor extra projecten gedurende het seizoen en voor het uitwisselingsprogramma MusXchange van de Europese Federatie van Nationale Jeugdorkesten (EFNYO). Audities vormen de basis voor de selectie. Elk voorjaar en elk najaar vinden audities plaats. In het najaar alleen in Nederland, in het voorjaar ook in diverse steden in de rest van Europa. Per instrumentgroep wordt een jury samengesteld bestaande uit de artistiek manager van het NJO, een specialist per instrumentgroep en een specialist per instrument. De orkestmanager van het NJO is technisch voorzitter en draagt zorg voor een goed verloop van de audities. De artistiek manager is uiteindelijk verantwoordelijk voor de samenstelling en de kwaliteit van de orkesten en ensembles. Juryleden zijn bij voorkeur afkomstig uit de professionele orkesten en niet tevens docent aan de conservatoria waar de studenten vandaan komen. Voor bijzondere projecten kunnen specifieke vakjuryleden worden toegevoegd. Voor de selectie van musici voor het Jong Metropole worden bijvoorbeeld leden van het Metropole Orkest toegevoegd aan de jury. Docenten of vertegenwoordigers van conservatoria zijn ten behoeve van latere coaching welkom om de audities van hun eigen studenten bij te wonen, maar hebben geen stem in de jury en zijn niet aanwezig bij het juryberaad. Auditanten krijgen desgewenst feedback van de jury op hun auditie. 6. Samenwerking en ondernemerschap 6.1. Samenwerkingsverbanden en doorlopende leerlijn Voor de versterking en verbreding van de doorlopende leerlijn binnen het NJO is de afgelopen jaren samengewerkt met onder meer het JeugdOrkest Nederland, de professionele orkesten en de conservatoria. De komende jaren zullen deze samenwerkingsverbanden worden geïntensiveerd en met andere partijen nieuwe partnerschappen worden aangegaan. JeugdOrkest Nederland (JON) en andere jeugdorkesten Het contact met het JeugdOrkest Nederland (JON) is de laatste jaren sterk geïntensiveerd. Dat heeft onder andere geresulteerd in betere afstemming van de planning, optredens van het JON in de NJO Muziekzomer Gelderland, strategisch overleg op directieniveau en kennis- en 9

10 informatie-uitwisseling. De verhuizing van het JON-kantoor in 2016 van Enschede naar Orpheus Apeldoorn, waar ook het NJO is gevestigd, onderstreept de toegenomen samenwerking van JON en NJO. Orpheus wordt steeds meer een baken voor jong muziektalent: niet alleen onze kantoren en die van het JON zijn hier gevestigd, maar sinds kort nemen ook de collega s van het Nationaal Jeugd Strijk Orkest hier regelmatig hun intrek. Dat maakt samenwerking, afstemming en het delen van expertise veel eenvoudiger. Met de samenwerking tussen het NJO en het JON wordt de doorlopende lijn in de ontwikkeling van Nederlandse jonge (orkest-)musici sterk verbeterd. Door intensievere samenwerking en afstemming is een aanzienlijk deel van de talentontwikkeling-piramide in zicht en kan een betere structuur worden geboden voor een optimale doorstroming naar de top. Door koppeling van het grote netwerk van beide partners zal afstemming en samenwerking met partners op lokaal en landelijk niveau sterk verbeteren en zal talent gemakkelijker de juiste richting kunnen vinden. Conservatoria De conservatoria onderschrijven de belangrijke positie van het NJO als aanvulling op het muziekvakonderwijs. De participatie van studenten van de klassieke afdelingen in de NJO projecten biedt deze studenten een uitstekende voorbereiding op de beroepspraktijk. De conservatoria met een orkestprofiel (Den Haag/Rotterdam, Amsterdam, Groningen en Maastricht) hebben de NJO Wintertournee verankerd in hun curriculum. In een convenant is vastgelegd dat studenten worden gestimuleerd en begeleid om auditie te doen en dat de opleiding vrijstelling verleent voor deelname aan de Wintertournee. Ten minste twee maal per jaar vindt een gezamenlijk overleg plaats, waarin aandacht wordt besteed aan planning van projecten, de programmering, en aansluiting tussen de conservatoriumopleiding en het NJOontwikkelingstraject. Ook met de andere conservatoria vindt regelmatig afstemming plaats, onder andere bij de selectie voor de Young Artist in Residence en rondom audities. Professionele orkesten Uit alle orkesten komen coaches of juryleden. Bij het Orkest van het Oosten wordt een NJOconcert opgenomen in hun serie, het Metropole Orkest is een belangrijke partner van het Jong Metropole. Voor de prestigieuze orkestacademie van het Koninklijk Concertgebouworkest worden vacatures actief onder de aandacht van NJO ers gebracht. En met succes: de laatste jaren zijn verschillende NJO ers aangenomen op deze zeer gewilde posities. Met het Gelders Orkest worden samenwerkingsprogramma s ontwikkeld en vanuit de Young Composers Meeting van orkest de ereprijs komen jonge talentvolle componisten naar het NJO. Partners in talentontwikkeling en festivals Met verschillende partners worden gezamenlijke projecten opgezet: Nationale Master Orkestdirectie (NMO), voor jonge dirigenten Dutch National Opera Academy, voor jonge operazangers Het Kameroperahuis Zwolle, voor talentontwikkeling van muziektheatermakers, regisseurs, zangers, acteurs Nationaal Jeugd Jazz Orkest, voor jonge jazzmusici Grachtenfestival Amsterdam Delft Chamber Music Festival 6.2. Overheden en maatschappelijke partners Uitbreiding gebied NJO Muziekzomer Op verzoek van de provincie Overijssel en de gemeente Enschede breiden we in 2016 ons festival uit naar Overijssel. Startend met een pilot in Enschede bereiken we nieuw potentieel publiek én nieuwe potentiele sponsors en subsidiënten. In nauwe samenwerking met de gemeente Enschede zoeken we in het eerste jaar locaties waar publiek al aanwezig is, zoals buitenoptredens, om de eerste kennismaking zo laagdrempelig mogelijk te maken. 10

11 Oost-Nederland Het Landsdeel Oost-Nederland (Gelderland en Overijssel) verkeert in de uitzonderlijke positie dat het een groot deel van de piramide voor talentontwikkeling van orkestmusici in huis heeft. Het JON, NJO, HGO en OvhO slaan de handen ineen om het hele leer-ervaringstraject van eerste kennismaking tot en met de eerste ervaring in de beroepspraktijk van het symfonieorkest verder te stroomlijnen en te professionaliseren. In 2016 worden deze plannen verder uitgewerkt om vanaf 2017 als `proeftuin talentontwikkeling` aan de slag te kunnen. De gemeente Apeldoorn is als thuisbasis van het NJO een belangrijke partner. De samenwerking met de gemeente en met lokale partners wordt verder verstevigd. De Gelderse steden Arnhem, Nijmegen, Ede en kleinere gemeenten als Nunspeet, Ermelo en Wageningen dragen bij aan de optredens in hun gemeente. Waar mogelijk wordt ingespeeld op lokale wensen en gebeurtenissen. Maatschappelijke partners Vanaf 2016 verbinden we ons nadrukkelijk aan een aantal maatschappelijke partners. Daar hebben we drie redenen voor: ten eerste vinden we het onze maatschappelijke plicht om ons tot partners in de samenleving te verhouden, ten tweede omdat we daarmee een nieuw en meer divers publiek bereiken en ten derde omdat het voor musici van belang is om te leren met andere publieksgroepen en op andere locaties op te treden en na te denken over de specifieke eisen die dit vraagt op het gebied van programmering en presentatie Publieksgroepen en bedrijven Het NJO heeft een grote schare trouwe bezoekers. Het behouden van het huidige publiek en het binden van nieuwe publieksgroepen is van wezenlijk belang voor het NJO. Inkomsten uit kaartverkoop vormen een belangrijk onderdeel van onze begroting, daarnaast is een grote achterban van belang om steun te krijgen en te behouden van overheden, fondsen en sponsors. De Vrienden van het NJO zijn daarbij een aparte aandachtsgroep, met zo n 700 zeer betrokken fans. Ook het bedrijfsleven weet ons in toenemende mate te vinden. Dat komt tot uiting in een breed scala aan samenwerkings- en sponsorrelaties, zoals concertbezoek en optredens op maat. Om ons publiek en daarmee ons draagvlak te blijven verbreden zoeken we continu naar andere publieksgroepen, zoals de achterban van onze samenwerkingspartners en specifiek publiek van het `andere` genre bij crossovers. Door bijvoorbeeld samen te werken met partners als het Grachtenfestival, maar ook met specifieke locaties zoals Radio Kootwijk, bereiken we ook de achterban van deze partners. Er worden afspraken gemaakt over marketing via hun kanalen en we bieden gerichte acties aan. 7. Tot slot: In 2017 vieren we ons 60-jarig jubileum. De start van een nieuwe periode, met onverminderd aandacht voor jonge musici, nieuwe producties, klassiek erfgoed, bestaand en nieuw publiek. En daarnaast de start van een periode om, met steun van publiek, overheden en private partners, successen uit te bouwen en kansen te benutten. Het NJO heeft alles in zich om deze doelen in de komende vier jaar te bereiken. Wij hebben er het volste vertrouwen in dat wij, samen met het FCP en met de andere stakeholders de ambities waar kunnen maken en dat we gezamenlijk eind 2020 kunnen concluderen dat er een nieuwe generatie musici is opgeleid, klaar voor de toekomst en toegerust voor `klassieke muziek` met nieuw elan! Gedrevenheid die je alleen bij jeugdorkesten aantreft (****) - De Volkskrant 11

12 de ereprijs Apeldoorn beleidsplannen

13 Beleidsplan van orkest de ereprijs Missie en doelen Met engagement en hartstocht brengt de ereprijs vanuit Gelderland een breed (inter)nationaal publiek in verbinding met actuele gecomponeerde muziek. Wij staan voor authenticiteit, internationale kwaliteit, een dynamische positie in het muziekveld en vitale verbindingen met de samenleving. Wij willen: - nieuwe gecomponeerde muziek initiëren, ontwikkelen en presenteren - een ensemble met een unieke bezetting en hoge kwaliteit zijn - vanuit Gelderland een dynamische rol spelen in de keten van het muziekleven - innovatieve educatie- en talentontwikkelings activiteiten realiseren - een breed en onbevangen publiek bereiken de ereprijs met zijn onderscheidende bezetting is hét voertuig in de realisatie van onze missie. We zijn een living lab dat jonge makers de kans biedt interactief vorm te geven aan hun authentieke muzikale ideeën. de ereprijs is een medium voor componisten, dat onontbeerlijk is voor hun muzikale ontwikkeling en de opbouw van een publiek. Met hen realiseren we telkens inspirerende ontmoetingen en nodigen uit tot prikkelende reflecties op het eigen werk. de ereprijs opent oren en ogen voor een ander geluid in een maatschappij die dreigt te worden overspoeld door een commerciële geluid- en beeldcultuur; een tegenstem van nieuwe, avontuurlijke muziek en interdisciplinaire programma s, die bruggen slaat tussen publiek en makers. de ereprijs bereikt een breed en divers publiek: jong en oud, liefhebbers en professionals, niet-kenners en ingewijden. We zetten in op informalisering van de concertpraktijk. We zoeken naar laagdrempelige presentatievormen, zowel voor de expert als voor de nieuwsgierige eclecticus. We zoeken naar luisteraars die actief willen onderzoeken en in gesprek willen met jonge makers en minder geïnteresseerd zijn in de rituele archaïsche concertcultuur. de ereprijs is een echte verbinder, we realiseren onze projecten als organische schakels in de keten van kennismaken, scheppen, produceren en publiek. de ereprijs heeft vanuit Apeldoorn nationaal en internationaal een eigen plaats in de wereld van de actuele muziek veroverd; een sterke regionale en lokale inbedding met nationale en internationale uitstraling. De afgelopen vier jaar zijn we, ondanks een forse bezuiniging, in de kwaliteit van onze projecten blijven investeren met als gevolg een nog scherpere focus op de kern waarvoor de ereprijs staat: het waarborgen van de authentieke ontwikkeling van componisten en het verdedigen van betekenis en legitimiteit van hedendaagse muziek naar het publiek. We organiseerden nieuw support bij ons publiek, onze partners en de componisten, zonder concessies te doen. Onze passie en volharding zijn ongebroken en als laboratorium en pleitbezorger van de gecomponeerde muziek bouwen we de komende jaren voort op onze expertise en verworvenheden. Soms kunnen we ons niet aan de indruk onttrekken dat de tijd, met zijn aandacht voor social engineering en maatschappelijk draagvlak, steeds rijper is voor onze verbindende, bottom-up werkmethode, die zich als verworvenheid heeft uitgekristalliseerd in de huidige plannen. Als een bijdrage van het Fonds Podiumkunsten samen op gaat met de al toegezegde meerjarige investeringen van de provincie Gelderland, de gemeenten Apeldoorn en Arnhem, ontstaat er een realistisch en vernieuwd fundament voor de dynamische rol van methode de ereprijs in het Nederlandse muziekleven. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 1 van 14

14 Artistieke uitgangspunten motto: Trouw zijn aan mezelf betekent trouw zijn aan mijn eigen originaliteit, en dat is iets wat alleen ík onder woorden kan brengen en ontdekken ( ) Dat is de achtergrond die de cultuur van authenticiteit morele kracht verleent, inclusief haar meest ontaarde, absurde of platvloerse vormen. Charles Taylor De malaise van de moderniteit. Onze inhoudelijke uitgangspunten vormen een drieslag: het frame van de ereprijs. Zoeken naar authenticiteit Het hoorbaar maken van Natte Noten, heet van de naald (nieuw werk) in de meest ruime zin, is onze life-line, bestaansreden. We willen bijdragen aan een muziekcultuur die zich actualiseert; het nieuwe luisteren, zodat we er iets van kunnen vinden, aangezet worden tot het maken van kritisch onderscheid. Nieuwe geschreven muziek laten we daarom klinken, vrijwel volledig onafhankelijk van economische rendement. de ereprijs speelt een rol naar het publiek als een gepassioneerde gids, met selectieve, maar heldere keuzes. We kiezen scherp, samen met gastdocenten en curatoren als Martijn Padding, Richard Ayres en Louis Andriessen.. De authenticiteit waarnaar we zoeken is een woord dat we inkleuren met zeggingskracht, technische kwaliteit, persoonlijkheid. Ons perspectief op de ontwikkelingen in de actuele muziek is open en ondogmatisch. We zien de ontwikkelingen als een centrifuge van stijlen en subgenres die in elkaar over gaan en zich mengen. We verbreden en vernieuwen het repertoire, een nieuw gehoor voor nieuwe muziek, muziektheater en prikkelen met interdisciplinariteit. Het orkest presenteert een jaarprogramma met een groot accent op premières; nieuw werk door een mix van aankomende en gevestigde componisten; een breed scala, dat een polaroid is van de diversiteit van het actuele componeren. Betrokken opdrachtgeverschap de ereprijs wil het opdrachtgeverschap naar componisten op een betrokken manier invullen en zeker niet beperken tot het stellen van de kale vraag een muziekstuk voor onze bezetting te schrijven. We ondersteunen productioneel, coachen met seniors, geven feedback, scheppen uitwisselingsmomenten met collega s en een betrokken interactie met ensembleleden en solisten. We koppelen het aan educatieve activiteiten en stellen samen de presentatievorm voor het publiek vast. Deze processen zijn intensief en spannend, maar natuurlijk en onlosmakelijk onderdeel van het opdrachtgeverschap dat wij ambiëren en dat gekoppeld is aan de voor ons belangrijke doelstellingen van talentontwikkeling en educatie. Verbindingen, middel en doel Het gerichte zoeken naar coproductie met onze directe muzikale omgeving in Gelderland, maar op momenten ook nationaal en internationaal, is onze tweede natuur. Het vormt zowel beoogd resultaat als middel. Deze samenwerkingsallianties vergroten kennis, middelen, slagkracht en distributiemogelijkheden en stimuleren inspiratie en innovatie. Ze geven hedendaagse muziek een eigen, legitieme positie in elke schakel van de keten participatie- educatie-talentontwikkeling en professionele muziekpraktijk. Kernactiviteiten Projecten op jaarbasis Natte Noten (nieuw werk) Concerten op scholen en muziekscholen ereprijs compositieproject/ in 1 weekend componist Concerten met kort werk voor ereprijs en zangers - YOUNG COMPOSERS MEETING AARDLEK Presentatie van programma s in nauwe relatie met de Composer in Residence programma s van onze partners het HGO, NJO en ArtEZ Interdisciplinaire concerten Buitenlandse podia en festivals Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 2 van 14

15 Gemiddelde 43/45 concerten/voorstellingen per seizoen /6 concerten met nieuw werk op wisselende locaties: Ostade Amsterdam, Orgelpark Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ Amsterdam, Schouwburg Deventer, Musis Sacrum Arnhem, Grand Theater Groningen, Plaza Futura Eindhoven, Theater Kikker/Vredenburg Utrecht/Gaudeamus, Korzo Den Haag 4 voorstellingen - YOUNG COMPOSERS MEETING Gigant Apeldoorn, Vredenburg/ Gaudeamus Utrecht, Musis Arnhem, Grand Theatre Groningen/PRIME 12 locatieconcerten op scholen en muziekscholen Doetinchem, Enschede, Nijmegen, Apeldoorn, Almelo, Velp, Almere, Ede, Barneveld, Amersfoort, (Duitsland) Bochum en Hattingen 4 interdisciplinaire concerten in een serie Compagnietheater Amsterdam, Schouwburg Deventer 4 concerten buitenlandse podia en festivals 4 voorstellingen gemiddeld - 1 interdisciplinaire productie per twee jaar op locaties RKST21-4 concerten - samenwerking met HGO Musis Sacrum, Stadhuishal Apeldoorn, Vereniging Nijmegen en Orpheus Apeldoorn 7 voorstellingen AARDLEK ACEC - eigen ruimte Apeldoorn / Musis Sacrum /Luxor Live / Ostade Amsterdam / Deventer Schouwburg Kernprojecten RKST21 Het Gelders Orkest, de ereprijs en NJO/JON (nieuw) Wij ontwikkelden het Orkest van de 21 e eeuw, gevormd uit de ereprijs en het HGO, dan wel met andere sinfonische partners, als daar zijn Orkest van het Oosten en NJO/JON. De bezetting bestaat uit dubbele blazers (zonder dubbelrieten) 10 strijkers eventueel versterkt, piano, synthesizer, accordeon, 2 slagwerkers, zangers 33 muzikanten. Het is een sprekend voorbeeld van onze werkwijze gerealiseerd tijdens het Pushkin Festival Arnhem, 2011/2012 Marseille en Mons/Brussel met steun van de Europese Unie. In een voor Nederland unieke samenwerking met Het Gelders Orkest loopt het project vanaf het openingsconcert van de YOUNG COMPOSERS MEETING en de Internationale Gaudeamus Muziekweek in 2013, Apeldoorn en Arnhem in 2014 en Continuering en uitbreiding is er 2016/2017 met een update naar een festival voor nieuwe muziek en 3 bijzondere voorstellingen, waarvan I FEEL in januari 2016 de try-out was. Synergie ontstaat tussen uitvoering, opdrachtverstrekking en organisatie. We realiseren in deze context een ruimer publieksbereik (bv door de marketing van Het Gelders Orkest). We onderzoeken met RKST21 het format van muziek ensembles en orkestcultuur, experimenteren met nieuwe muziekvormen en presentaties voor het publiek in een sprankelend, levend laboratorium. In dit kader ontwikkelen we een nieuw project in nauwe samenwerking met onze partners in Apeldoorn: NJO/JON en ISMA. Music Made in Apeldoorn bijzondere lokaties en presentaties, door alle tijden en stijlen, samengesteld uit leden van de diverse orkesten, ensembles en docenten in Apeldoorn voor een nieuw publiek in het kader van bestaande activiteiten. interdisciplinaire projecten We ontwikkelen interdisciplinaire concerten en voorstellingen in nauwe relatie met podia en lokale festivals. Een samenwerkingsmodel, matrix voor de grote steden Stadstheater Arnhem, Musis Arnhem, Ostade Amsterdam, Orgelpark Amsterdam, Vereeniging Nijmegen, November Music en Deventer Schouwburg. Het orkest combineert elementen uit meerdere disciplines - dans, film, literatuur, theater - in geïntegreerde voorstellingen. Met Piet Gerbrandy en Chiel Meijering werken we aan Who s Afraid Of Orfeo? juni 2016 Stadstheater Arnhem. Met de Plaats (muziektheater gezelschap uit Arnhem) aan een reprise van Onder Melkwoud van Dylan Thomas met muziek van Andries van Rossem, die in 2016 centrale componist is; in 2017 met Christiaan Richter in die rol. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 3 van 14

16 Met Marjolein Bierens en Kaveh Vares wordt ONTHEEMD ontwikkeld dat onbenoembare vervreemdende element en zo bepalend bij migratie. AARDLEK AARDLEK in Apeldoorn staat model voor de wijze waarop we over structurele drempelverlagende series denken: concerten en voorstellingen in de keuken van het orkest. Een kijkje achter de schermen waarbij programma s worden geboden op basis van confrontaties, open frontiers en speciale gasten, die een nieuwe wereld van geluid en presentaties openen. Serie Titties and Beer - Zappa, naast Meijering, Andriessen, Ives en gewoon nieuw werk van jonge componisten, ook studenten van ArtEZ met film en media op de derde etage van het ACEC en in Luxor Live in Arnhem. Ooit onderdeel van het ACE programma van de gemeente Apeldoorn en als zodanig open voor jonge uitvoerders en interdisciplinaire producties. Een bescheiden bijdrage van euro brengt het totaal weer op 10 AARDLEKken per seizoen daarmee weer structuur in het kunstkwartier van de Apeldoornse binnenstad. Publiek, doelgroepen Met onze programma s vol natte noten begeven we ons in de muzikale voorhoede. We geven vorm aan een keten met het scheppen (van muziek) als uitgangspunt. Naar het publiek is sprake van een zekere niche in de podiumkunst met een relatief bescheiden publieksomvang. Wij hebben een helder beeld van het (betalende) publiek dat naar onze concerten komt luisteren. Uit analyse van de databases ook van de podia, blijkt dat 80% van het publiek uit Gelderland en 10% van de bezoekers uit de Randstad komt. De overige 10% komt uit de rest van Nederland of zijn deelnemers. Ons publiek is in meerderheid hoger opgeleid en gelijkmatig verdeeld over alle leeftijdscategorieën onder volwassenen. Wij hebben een relatief trouwe achterban: 60% van de bezoekers keert veelvuldig terug. Het spiegelbeeld daarvan is dat elk jaar ook veel publiek voor het eerst kennismaakt met onze producties. Wij gaan bij onze marketing uit van drie globale publiekssegmenten. Onze ervaring is dat in ons genre bij een verdere segmentatie van publieksgroepen geen rechtstreekse relatie met de accenten in de marketing meer ontstaat. Wij onderscheiden: Fans Het publiek dat de ereprijs trouw en enthousiast volgt, varieert van heavy users tot jong, nieuwsgierig publiek In actuele kunst en cultuur geïnteresseerd publiek van alle leeftijden Liefhebbers van actuele gecomponeerde muziek, liefhebbers van muziektheater die open staan voor vernieuwing en experiment Partners en stakeholders coproducenten, maatschappelijke organisaties, politici, ambtenaren, adviseurs, collega-instellingen, opleidingen, musici en zangers, studenten Specifieke doelgroepen Jongeren/scholieren van twaalf jaar en ouder Publiek vanuit (nieuwe) samenwerkingsverbanden Spreiding de ereprijs is een cruciaal en onmisbaar onderdeel van de, relatief dunne productionele infrastructuur in de podiumkunsten. In Gelderland is het Ereprijs Living Lab operationeel en heeft het de deuren en ramen open staan. Dat wil niet zeggen dat het orkest alleen opereert binnen de grenzen van het Gelderse. We zijn te vinden op een waaier van locaties en ook ongebruikelijk concertlocaties. De openbare ruimte, in galeries, aula s van scholen en vanzelfsprekend op de podia, non hiërarchisch en voor iedereen. De locatie creëert zelfstandig Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 4 van 14

17 nieuwsgierigheid die drempelverlagend werkt voor de vaak nog onvermoede muzikale inhoud. We denken juist daar bij de veranderde beleving van veel luisteraars te kunnen aansluiten Onze concerten vinden door het hele land en ook buiten de landsgrenzen plaats; *Het FPK heeft in 2015 opdrachten gehonoreerd aan Marjolein Bierens - libretto van Ontheemd en Chiel Meijering voor Hellevaart van As (opera) en aan Janco Verduin voor een Hammond orgel concerto met lichtcompositie. Deze composities vinden hun première in Stadstheater Arnhem, November Music in Den Bosch en het GLOW Festival in Eindhoven. *Het Stadstheater/Musis Arnhem, de Vereeniging Nijmegen, Ostade Amsterdam, Deventer Schouwburg realiseert met ons natte noten en interdisciplinaire producties. Met Gaudeamus, Het Gelders Orkest en Podium Gigant Apeldoorn in de YOUNG COMPOSERS MEETING is een traditie gevormd. *Concerten in het Orgelpark, voor Stichting Axes Eindhoven, Glow Festival, November Music Den Bosch, Tivoli en Kikker Utrecht, Grand Theatre Groningen, allemaal terugkerend. *Festivals in Oost-Europa zijn een regelmatige partner; Warschau, Lublin evenals trajecten met buitenlandse universiteiten en conservatoria: Birmingham, York, Preston, Cardiff, Bolzano. Steeds zijn ze gebaseerd op specifieke programmering van onder meer Wielecki, Kulenty, Andriessen, Padding, Ayres, en Cutler. Lossere samenwerkingen zijn gerealiseerd met De Plaats en incidentele muziektheaterproducties, Generale Oost en de Wintertuin. In de afgelopen periode speelden we in Bochum, Hattingen, structureel en Lublin (Polen) KODY / Festival of Traditional and Avant-garde Music in mei Nieuwe projecten zijn concreet gepland in Warschau in juni 2016 in het kader van het jubileum Poolse Componisten Bond, in november 2016 in Bolzano met een special over Donatoni (3 concerten) en in de koker een UK trip (Birmingham, Cardiff, London o.a. met Boogie Nights, de ereprijs met draaiorgel van Joe Cutler). educatie en talentontwikkeling - investeren in de toekomst de ereprijs scout, coacht en is kweekvijver voor jonge, aanstormende componisten. Velen die hun eerste stukken door de ereprijs gepresenteerd kregen, zijn doorgestoomd naar toonaangevende ensembles en instituten. Hun werk is daardoor te volgen in Nederland en daarbuiten. de ereprijs herkent en selecteert kwaliteit. De YOUNG COMPOSERS MEETING is al 22 jaar een duurzame, structurele vorm voor talentontwikkeling op het hoogst denkbare niveau. Het respect is ook internationaal getuige de o.a. meer dan 100 aanmeldingen voor 16 plekken in 2016! Het vormt mede het unieke DNA van de ereprijs, een intrinsiek deel van de keten kennismaken ontwikkelen presenteren dat moeilijk te kwantificeren is, maar wel specifiek wordt in de volgende projecten: ereprijs compositieproject Het ereprijs compositieproject is een project voor middelbare scholieren die gedurende hun laatste schooljaar zelf een compositie schrijven voor de ereprijs. Openbare repetities op de school resulteren in een concert bestaande uit werk van de leerlingen en ereprijs repertoire. in 1 weekend componist is een laagdrempeliger vorm die we ook op muziekscholen en in niet leergebonden situaties realiseren. Het biedt het HGO en Orkest van het Oosten diepgang als aanvulling op hun aanbod, door actief te participeren met een strijkkwintet op een aantal scholen. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 5 van 14

18 De allerjongste oren maken we idolaat van muziek doordat ze zelf met de handen in de klei zitten en we versterken de rol van educatie door expertise (website) te delen. YOUNG COMPOSERS MEETING De YOUNG COMPOSERS MEETING is wereldwijd gerespecteerd als platform voor aanstormend compositietalent. Een jaarlijks evenement, in samenwerking met Gaudeamus, waarbij 16 jonge componisten uit de hele wereld een week lang, onder begeleiding van een team van seniorcomponisten een nieuw werk voor de ereprijs tegen het licht houden. Het orkest met 5 zangers (studenten KC Den Haag) staat die week volledig tot hun beschikking. Opdrachten worden toegekend door de senioren in naam van de ereprijs, het NJO, Masterclass Apeldoorn, het HGO (RKST21) en incidenteel door het Orgelpark Amsterdam. De Young Composers Meeting staat op de rol voor verdere ontwikkeling in het kader van de Proeftuinen op instigatie van O,CenW in samenwerking met de gemeente Apeldoorn. In dit kader wordt ook gekeken naar de eventuele mogelijkheden binnen de Proeftuinen voor Talentontwikkeling van NJO/JON/HGO en Ov/hO. Een vast artistiek kernteam speelt met ons samen een cruciale rol: Martijn Padding en Richard Ayres en Louis Andriessen als emeritus. Het wordt geopend met een concert met ondermeer werk van de winnaar van de vorige editie en afgesloten met een slotconcert waarbij het werk van de 16 componisten van dat jaar integraal wordt uitgevoerd. Een selectie wordt gepresenteerd tijdens de Gaudeamus Muziekweek en vormt ook de onderlegger voor de opdrachten in het kader van RKST21. Louis Andriessen:.. Dit orkest doorbreekt de grenzen tussen de van oudsher hoge of elitaire kunst en lage, populaire kunst Het openingsconcert wordt door RKST21 verzorgd en vindt plaats in de Stadhuishal van Apeldoorn; in 2016 voor het eerst met een special van nieuwe muziek Brand New Day in Musis Arnhem, met componerende amateurs en in 2017 met een aftakking in Groningen. We moeten vermelden dat we ook in dit verband de grens van toelaatbare onderbetaling van de ereprijs leden sterk overschrijden. Zij zijn in dit kader 6 dagen (opening 4 repetitie dagen generale + slotconcert) voor 4 bruto per uur op het hoogste niveau compleet nieuw werk openbaar aan het instuderen, met componisten en uitvoeren. Dat gaan we zo niet volhouden na 22 edities, sinds 1995 in Apeldoorn. Prime - De YOUNG COMPOSERS MEETING (jaarlijks in februari in Groningen met ingang van 2017) Voor de YOUNG COMPOSERS MEETING gaat Prime de komende jaren voor de eerste Groningse editie een samenwerking aan met het Prins Claus Conservatorium. Het wereldwijd bekende project krijgt in Groningen een satellietproject gedurende twee dagen. Alle activiteiten zijn openbaar toegankelijk, hetgeen leidt tot een bijzondere muzikale dynamiek in de stad. Musici daarbij zijn de componisten zelf, De Ereprijs en een ensemble van studenten van het Conservatorium. Twee van de tien deelnemers worden voor de Groningse editie in Noord Nederland geselecteerd, uit alumni van de Popacademie, Academie Minerva of het Prins Claus Conservatorium. Op de afdelingen klassieke- en lichte muziek vinden een studieweek en leerlingenconcerten plaats. Prime probeert met dergelijke intensieve projecten een prikkelende rol te spelen in de muziekketen tussen onderwijs en praktijk in Groningen. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 6 van 14

19 MIXED EMOTIONS Met Generale Oost en ArtEZ-dansacademie realiseren we sinds 2008 Mixed Emotions: nieuwe composities en choreografieën voortzetting van TRIAS sinds In 2012 gerealiseerd met de universiteiten van Valencia en Keulen (Europese steun) en in 2013 OFF SACRE in de openbare ruimte in Arnhem en in het kader van de Mode Biënnale. In 2014 Boogie Nights van Joe Cutler met een heus draaiorgel en we werken nu aan een special met de choreografe en filmmaker Dunja Jocic, in samenwerking met Prime uit Groningen. Choreografen en componisten begeleiden we in CHOCO een jaarlijkse snelkookpan. We onderzoeken met Mixed Emotions interdisciplinaire modellen waarin educatie, onderzoek en professionele uitvoeringspraktijk worden ontwikkeld en getoetst waar de verbinding tussen onderwijs en uitvoeringspraktijk wordt verbeterd. ereprijs met vakopleidingen, alumni en jong professionals De alliantie in deze projecten met de vakopleidingen van de conservatoria in Arnhem, Zwolle, Enschede, Den Haag en Rotterdam is stevig, de deelnemers zijn jongeren van jaar - studenten compositie, studenten docent muziek, instrumentale studenten, etc. - Naast de openbaar toegankelijke repetities presenteren we de resultaten op bijzondere locaties in de betreffende steden. Met de universiteiten en conservatoria in Birmingham en York ontwikkelen we een vergelijkbaar format waarvoor Europese fondsen binnen bereik komen. Presentaties in het kader van AARDLEK en op bijzondere lokaties in Apeldoorn, liggen allemaal binnen handbereik, mits het beschikbare budget meer toe laat dan het betalen van de huur van de zeer gewaardeerde en noodzakelijke ruimte in het ACEC in Apeldoorn. Ereprijs Living Lab Een groot Ereprijs Living Lab dat een kweekvijver is voor jong componeertalent en jonge makers in diverse disciplines, waarbij een basis voor jarenlange allianties wordt gelegd. Er is steun door gerenommeerde componisten waardoor jong talent makkelijker haar weg vindt bij andere gezelschappen en podia (atelier 63 effect). De samenwerking met Gaudeamus Muziekweek is daar een onderdeel van. In dat kader is de upgrading van de YOUNG COMPOSERS MEETING naar een heus festival voor actuele muziek in Arnhem ons streven, een betere plek met meer uitstraling, naast de aftakking in 2017 met Prime in Groningen. Demonstructieconcert (extra instructief, zeer divers geprogrammeerd, informatief concert), extra repetities, kopiist voor de verwerking van de zelf gemaakte werken, geluidsopnames van alle deelnemers met beeld en de montage op de site, productionele ondersteuning en extra vervoerskosten vragen de komende jaren extra investeringen van de ereprijs. Positie de ereprijs heeft een unieke bezetting dat makers zeer diverse stijlen biedt (van rock tot klassiek). We kennen geen artistieke dogma s en bieden ruimte voor veel pluriformiteit. de ereprijs produceert en ontwikkelt programmaconcepten met een eigen brand. Het merk Ereprijs delen we met onze partners: componist in een weekend, compositieproject, YOUNG COMPOSERS MEETING, RKST21. Met onze interactieve projecten genereren we een nieuw publiek, klein, maar zeer gemotiveerd en bestendig. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 7 van 14

20 We maken programma s met langere speelperiodes op multifunctionele locaties. We trekken het publiek mee in het componeerproces. De sociale media benutten we om het publiek interactief te betrekken bij de informatie-uitwisseling. Onze compositieprojecten kennen een bijzondere vorm van interactiviteit en verbinding. Het is het Ereprijs Woonkamer Lab in haar bare essence : de ereprijs als instrument in handen van jongeren. Iedereen komt binnen met componeren op het netvlies: Hoe hebben ze dat gedaan? Klinkt het ergens naar? Wauw, te gek zeg. Ik wist niet dat ze dat in zich hadden! Dat zetten we ook zo in de markt: Het componeren als intrinsiek onderdeel van het LAB, een Gelders organisme, een levende biotoop. Partners in dezen het HGO, Orkest van het Oosten en het Festival Who s Next, scholen van Doetinchem tot Almere. de ereprijs blijft haar muzikale kwaliteit als ensemble op een gestructureerde wijze door ontwikkelen met stages, intercollegiale toetsing, doorstroming en scherp geselecteerde gastdirigenten (Clark Rundell, Ed Spanjaard, Rob Vermeulen en Bas Wiegers) en met een kleurrijk palet aan solisten (Marco Blaauw, Monica Germino en Cindy Albracht). De voortdurende kritische interactie tussen componisten en ensemble tijdens repetities en concerten is essentieel. De samenwerking met Het Gelders Orkest betekent daarbij een kwaliteitsimpuls, zowel inhoudelijk als bedrijfsmatig. We opereren primair vanuit Gelderland als onmisbaar ensemble binnen de culturele infrastructuur in het Oosten. We vinden samenwerking in de stad, de regio en van daaruit op nationaal en internationaal niveau cruciaal. Het vergroot wederzijdse kennis, middelen, slagkracht en distributiemogelijkheden en stimuleert inspiratie en innovatie. Structureel wordt gewerkt met hoge scholen voor de kunsten: KC, Codarts, en ArtEZ aan de verbinding van de studenten met de professionele wereld. RKST21- met Het Gelders Orkest sinds de opening van de YOUNG COMPOSERS MEETING in februari Continuering in 2016/2017 met de Vereeniging in Nijmegen en in 2016 schuift het NJO/JON aan. Wij kennen geen andere regio waarin een dergelijke samenwerking tussen een ensemble voor actuele muziek en de traditionele orkeststructuur tot stand is gekomen. Het Stadstheater/Musis Arnhem, de Vereeniging Nijmegen, Ostade Amsterdam, Deventer Schouwburg zijn onze partners bij het presenteren van première en interdisciplinaire programma s. Ook buiten Gelderland zijn onze verbindingen sterk. Met Gaudeamus, het HGO en Podium Gigant Apeldoorn in de YOUNG COMPOSERS MEETING is een niet meer weg te denken traditie gevormd. Concerten in het Orgelpark, Stichting Axes Eindhoven, Glow Festival, November Music Den Bosch, Tivoli en Kikker Utrecht, Grand Groningen maken ons breed zichtbaar met specifieke programmering. Op festivals in Oost-Europa Warschau, Lublin in projecten met buitenlandse universiteiten en conservatoria: Birmingham, York, Preston, Cardiff, Bolzano zijn we over de grens een graag geziene gast met specifieke programmering: Wielecki, Kulenty, Andriessen, Padding, Ayres, Cutler, etc.. de onderneming de ereprijs is een vereniging met 15 leden en een extern bestuur. De vergadering kiest uit haar midden een artistiek leider en daarmee de algemene directeur. De werkmethode, trackrecord, expertise, doorzettingsvermogen en de passie van het collectief is het echte kapitaal en de kwaliteitswaarborg van de ereprijs. Projectmedewerkers zorgen voor inspirerende impulsen en onverwachte experimenten. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 8 van 14

21 We beschrijven met deze aanvraag een wendbaar programma. Onze beheersorganisatie is in de afgelopen vier jaar tot een minimale kern teruggebracht. Het is gelukt op een ondernemende en niet geïnstitutionaliseerde manier te blijven produceren. De grens tussen doorzettingsvermogen en roofbouw is echter dun. Alleen met een verstevigde structurele financieringsbasis worden onze plannen in deze aanvraag realiseerbaar en kunnen we onze publieksrelaties blijven ontwikkelen. Onze financiering is een optelsom van meerjarige overheidssubsidies, bijdrages van private fondsen en sponsoring en een divers palet aan publieksinkomsten als entreegelden, vriendenbijdragen en crowdfunding. Het realiseren van ons plan is mogelijk als de gevraagde subsidie van het FPK zich met de toegezegde structurele bijdrage van de provincie Gelderland en de gemeente Apeldoorn en Arnhem bindt. Structurele steun ontvangen we sinds 1990 van de provincie Gelderland, sinds 1992 van de gemeente Apeldoorn. Sedert 1990 ontvangen we project bijdrage en sedert 2002 meerjarige bijdrages van de gemeente Arnhem. In Gelderland wordt de ereprijs tot de basisinfrastructuur gerekend beleidsplan Nijmegen heeft zich in 2015 aangesloten met een projectsubsidie. Bij onze voornemens gaan we uit van matching tussen onze 2 belangrijkste lokale partners Apeldoorn en Arnhem, naast de inbreng van de provincie Gelderland. We benadrukken telkens het belang van een Gelderse infrastructuur voor de Kunsten en de daarmee samenhangende gedeelde verantwoordelijkheid. Dat betekent een opwaardering van de bijdrages van alle partners, waarbij de bijdrage van de gemeente Apeldoorn is afgenomen met 70% en die van de provincie Gelderland met 50%, terwijl Arnhem met 20% gestegen is. AARDLEK weer structureel utvoeren met gasten vraagt 6 x 1250 extra. Onze projectmatige financiering combineert publieke-, private financiering en sponsorgelden. In de afgelopen jaren waren o.a. het VSB Fonds, Fonds 21 en particuliere fondsen belangrijke financiers. de ereprijs heeft de ANBI status. Met ons lange track-record moeten we waken voor een zekere slijtage in de relatie met private fondsen, maar met inhoudelijke invalshoeken en ons stevige draagvlak bij het publiek blijven we kansen voor private financiering benutten. Particulieren Bij het werven van particuliere middelen, steun voor programma s en projecten met nieuwe, actuele muziek, zijn wij realistisch. We geloven in de committent van een kleine groep liefhebbers en doen er alles aan hen aan de ereprijs en de ontwikkeling van nieuwe muziek te binden. We hebben actief het Wijzer Werven programma, aangeboden door het FPK, gevolgd en de inzichten geïmplementeerd in onze bedrijfsvoering met specifieke acties gericht op de grotere bedrijven in onze omgeving, Tot nu toe hebben we hen niet kunnen binden, mogelijk ook door de moeizame economische omstandigheden. We constateren tevens dat het een zeer arbeidsintensief proces voor onze organisatie is. We blijven zoeken naar mogelijkheden wat dat betreft. Meerjarige ondersteuning door het Fonds Podiumkunsten is een erg belangrijk positief signaal voor potentiële financiers. Met een verstevigde financiële basis kan de fondswerving geïntensiveerd worden en partnerschappen steeds gelijkwaardiger en daarmee natuurlijker tot stand komen. Met ons kleurrijke programma voor de komende vier jaar ontstaan kansen om projectfinanciering met diverse partners te realiseren. We zijn al succesvol in de koppeling van componist met sponsor en in het aanboren van fondsen voor het verstrekken van opdrachten en zullen die inspanningen continueren: in 2015 bedroegen voor diverse opdrachten zowel particulier als institutioneel de opbrengsten ruim Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 9 van 14

22 Onze fondswervingsactie actie 35 voor 35 die overigens werd gehonoreerd met giften van veelvouden van 35, geven we een structureel vervolg en koesteren een aantal mecenassen die zich structureel verbonden hebben in het kader van de Geefwet. Opvallend en hartverwarmend in dit kader was de succesvolle sponsorloop van 2 Engelse componisten van Birmingham naar London, voormalige deelnemers van de YOUNG COMPOSERS MEETING; de inzet was daarbij een opbrengst UK pond. Financiers van compositie opdrachten waren de afgelopen jaren Fonds Podiumkunsten, Orgelpark Amsterdam, NJO Summer Academy, Internationale Masterclass Apeldoorn, HGO en diverse particulieren. Daarnaast moeten we niet vergeten de eigen bijdrage van componisten die geen honorarium aan ons vroegen: Tadeusz Wielecki, Joe Cutler, Ed Bennett, Dolf de Kinkelder, Martijn Padding, Andy Ingamells en voor 2017 Cassandra Miller. Samenwerken Als een tweede natuur werken we in coproductie of in opdracht, waarbij de kosten worden gedeeld of door derden betaald. Onze projecten als RKST21, YOUNG COMPOSERS MEETING, Music Made in Apeldoorn en Brand New Day zijn alleen mogelijk dankzij de substantiële productionele bijdrage van onze hechte partners HGO, Musis, Gigant, Markant, ISMA en KC Den Haag. Dat geldt de komende jaren ook voor de producties met ArtEZ en met Gaudeamus. Geen out of pocket geld maar samenwerking met een resultaat dat groter is dan de som der delen in bijzondere en opvallende producties In dit kader verwerven we forse private bijdrages ten behoeve van nieuwe composities, libretti en producties, zoals eerder genoemd: opdrachten door HGO, FPK, Mecenassen, ISMA, Orgelpark, NJO en buitenlandse fondsen, waaronder zeven nieuwe werken door de Poolse Componisten Bond. Binnen het compositieproject brengen de partners HGO en Orkest van Oosten bijv, om niet de strijkers afdeling in. De begroting verwerkt de publieksinkomsten van het jaarprogramma aan de hand van de bezoekersprognose, mix van particuliere bijdrages en de entreetarieven. Reprise van producties en spelen in het buitenland leveren enig rendement op dat voor nieuwe producties wordt ingezet. Nieuw is het initiatief in Apeldoorn van NJO/JON, ISMA en ereprijs met Music Made in Apeldoorn, waarbij uitvoeringsconcept en inhoud worden vormgegeven in de orkest van de 21 ste eeuw gedachte en orkest/ensemble gevormd worden door muzikanten van de 4 partners. Er wordt aansluiting gezocht bij bestaande lokale evenementen teneinde een nieuw publiek te interesseren voor het bijzondere van de muziekcanon. Programmering van middeleeuwen tot nu, van rock tot klassiek en ook de electronica (dj s, techno) zal aan bod komen. De percentages eigen inkomsten over 2013, 2014 en 2015 stemmen tot tevredenheid. De normen in subsidierichtlijnen van het Fonds Podiumkunsten zijn daarbij gehaald. Wij willen in de komende jaren een tijdelijke financiële buffer opbouwen om de risico s van onze innovatieve vormgeving te kunnen dragen. In afgelopen jaren ontstond door projectmatige financiering én de onverminderd hoge verwachtingen én ambities druk op de exploitatie. Het eigen vermogen is nu realistisch en we willen dat de komende vier jaar op een reële manier vergroten. Ons compacte kernteam gaat uiterst efficiënt en creatief met beschikbare middelen om. We monitoren intensief. De financiële kleurverschillen tussen de verschillende projecten biedt bij tegenvallende inkomsten mogelijkheden tot kostenbeheersing. In de komende periode zal er ook weer gekozen moeten worden om, als projectinkomsten tegenvallen, het uitgavenpatroon naar beneden bij te stellen. Bij de afweging om activiteiten te adonissen zijn mogelijke inkomstenderving en schade aan het merk de Ereprijs belangrijke criteria. Afzien van een productie kan dan een kortzichtige korte termijnoplossing zijn, die we tot nu wisten te vermijden mede dankzij het commitment van de leden. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 10 van 14

23 Governance de ereprijs hanteert een bestuur-directie model. Hiermee ontstaat een goede balans tussen de speelruimte en verantwoordelijkheid van het management en de behoefte aan advies, control en ambassadeurschap. De leden van het bestuur zijn geworven op basis van profielen. Bedrijfsmatige, politieke en kunstinhoudelijke competenties zijn in het bestuur op een evenwichtige manier vertegenwoordigd. De leden van het bestuur worden geworven in Gelderland om de binding met onze directe omgeving in het bestuur te verankeren. Voor het bestuur zijn de richtlijnen van de Code met betrekking tot het bestuursmodel maatstaf. Wij werken met een vaste cyclus voor de beleidsvaststelling en financiële planning. Jaarlijkse kerndocumenten zijn een activiteitenplan, een beleidsplan, een jaar- en meerjarenbegroting, jaarrekening/accountantsrapportages en een bestuur verslag. Jaarlijks vergadert het bestuur minimaal éénmaal buiten afwezigheid van het management, ook om zijn eigen functioneren te evalueren. Er is een rooster voor het aftreden van bestuursleden opgesteld. Marketingaccenten Het ereprijs publiek is in de praktijk een subtiele stapeling van (vooral kleinere) netwerken van allerlei leeftijden en achtergronden. Binnen de keten educatie, talentontwikkeling, actuele muziek en interdisciplinaire producties spreken we telkens verschillende lagen aan, waarvan een deel de overstap niet schuwt. We hanteren de volgende accenten in onze marketing Nieuwsgierigheid, kennismaking Een muzikale Curious Community startend vanuit Gelderland is ons doel, geleidelijke opbouw van een netwerk van mensen die muzikaal gezien nieuwsgierig zijn ingesteld. Zij bezoeken niet alleen concerten om te horen wat al bekend is, maar ook om te ontdekken. Bovendien weten ze dat zij daarvoor in Gelderland, Landsdeel Oost terecht kunnen bij ons aanbod: Als u nieuwsgierige oren heeft, is dit wat u niet mag missen. Onze marketing is ten eerste gericht op het creëren van zoveel mogelijk nieuwe kennismakingsmomenten voor potentieel publiek. We communiceren beknopte kernboodschappen. Steeds geven we programmatisch een helder herkenbare rode draad of hoofdaccent vorm. We vertellen bij elk concert een kort muzikaal verhaal en trachten conceptualisme en abstracte termen te vermijden, want actuele muziek heeft soms te maken met complexiteit als vooroordeel. Het feit dat veel makers onbekend zijn bij het grote publiek maakt dat een traditionele muziekmarketing niet altijd effectief is. Vooral het klinkende resultaat van de muzikale verrassing moet in onze ogen werken als katalysator. Concertbezoekers met daadwerkelijk nieuwsgierige oren willen we muzikale ontdekkingen bieden, die zij op een informele manier met anderen kunnen delen. Juist bij deze kennismaking met iets nieuws waarborgen we de kwaliteit. De tijd lijkt steeds gevoeliger voor dat aspect. Met de democratisering en nivellering van de muziek maken immers ook steeds meer mensen hun eigen (digitale) muziek. Wij bieden inspiratie en nieuwe perspectieven. Wij zijn in zekere zin optimistisch. Actuele live muziek gaat o.i. steeds meer het verschil maken in de onophoudelijke stroom van gebruiksmuziek in ons leven. Het generen van free publicity is in het proces van nieuwsgierig maken een echte kracht van de ereprijs. Het contact met de regionale kranten is intensief voor zover dat mogelijk is met de uitgeklede kunst redacties. Radio 4, de Concertzender en niet te vergeten de buitenlandse radiozenders, laten veel van onze concerten horen. Informalisering Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 11 van 14

24 Met de inzet van de stad en ook het publiek domein als podium, informaliseren we presentatie en marketing. We verkleinen de afstand tussen makers en bezoekers. In de stad kan het publiek op een informele manier muziek ervaren, een locatie kan zelfstandig nieuwsgierigheid creëren die drempelverlagend werkt voor de vaak nog onvermoede muzikale inhoud. We sluiten aan bij de veranderde beleving van veel luisteraars (RKST21) en deze informalisering beïnvloedt de atmosfeer bij de concerten. We roepen een minimum aan inhoudelijke drempels op. De concerten met dans in de openbare ruimte, waarbij we ook qua toegangsprijzen letterlijk alle drempels wegnemen, zijn een voorbeeld. Met het loslaten van een aantal vaste cultuurkenmerken beogen we een directer contact tussen uitvoerder en luisteraars. Onze muzikanten en componisten zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid in dezen. Zij treden in onze concerten verbaal met het publiek in contact en bieden zo een blauwdruk van hun persoonlijkheid en hun muziek. De vooral digitale beeld- en tekst communicatie met ons muziekpubliek is veelkleurig en casual. Wij streven er naar hen te inspireren hun fascinatie voor actuele muziek over te dragen aan anderen, om een informele ambassadeur te zijn. Fanbased elementen met gebruik van de sociale media zijn belangrijk in onze aanpak. De YOUNG COMPOSERS MEETING met gerenommeerde seniors als trekkers voor de internationale jet set van jonge componisten vormt een kenmerkend onderdeel in dat opzicht. Alumni compositie, compositiestudenten, docenten muziek, studenten, schoolklassen, leerlingen van instituten voor kunsteducatie etc., bezoeken de repetities en de lezingen. Er is een openingsconcert en het slotconcert is al jaren uitverkocht. Ook dit format met jonge-, exotisch-, getalenteerde componisten brengt de gemoederen in beweging, vooral door mond tot mond reclame. Joint-promotions Bij die publieksbenadering spelen de presentatoren van de podia in en buiten Nederland een cruciale rol. Zij beschikken elk over een eigen specifiek netwerk en faciliteren mede onze marketing. Wij bieden de presentatoren een basispakket dat bestaat uit traditioneel print materiaal, naast foto s, geluid en film. Wij werken zo concreet aan joint-promotions met de presentatoren en maken per podium afspraken over het profileren van de productie en het benaderen van specifieke doelgroepen. Sterker nog, zonder afspraken over de manier waarop we samen zo veel mogelijk kennismaking kunnen veroorzaken en deze publieksgroep zo direct mogelijk kunnen benaderen, worden geen presentaties vastgelegd. Daarvoor zijn de dagkosten en de risico's te groot. Met de locaties die nu in de agenda staan is dit mogelijk en is er sprake van een inhoudelijke relatie die verder gaat dan een eenmalig optreden. Ook ons trackrecord zorgt er voor de dat deze relaties zeer hecht zijn. Naar onze ervaring voelen zij het onderscheidende karakter van onze concerten goed aan en hebben we een structurele relatie gebouwd. Prijsbeleid Onze prijsstrategie is gericht op vergroting van de publieksinkomsten én een realistische waardebepaling van onze aanbod. Belangrijke overweging is ook het effect van de prijsstelling voor o.a. jongeren en studenten en in het verlengde van ons streven om te informaliseren en drempels te verlagen. Toelichting meerjaren begroting ( ) Voor de helderheid van de begroting is het goed te kijken naar 2012 en de rekening Dit is om duidelijk te maken waar we nu zitten als gevolg van een bezuiniging van meer dan 50 procent op onze publieke steun en welk fundament wij noodzakelijk achten. Noodzakelijk om verder te kunnen op basis Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 12 van 14

25 van continuïteit met minimaal 40 concerten die het uitvoeringsniveau in stand houdt. Anno 2015 presteren wij nog steeds meer dan behoorlijk, gemiddeld tussen de 30 en 38 concerten per jaar met een orkest dat een eigen bijdrage levert van jaarlijks (gekapitaliseerde bijdrage leden en directie) om door te kunnen en te blijven doen waar wij goed in zijn. We vragen ondersteuning aan het fonds voor alle concerten buiten onze standplaats en daarnaast een toeslag voor talentontwikkeling van 26180, want de ereprijs is talentontwikkeling, is nieuw, is innovatief, kortom juist en op de goede plek. We vragen een gelijk niveau aan bijdrages van de gemeenten Apeldoorn en Arnhem en het schrappen van de 50% korting door de provincie Gelderland. Een extra bijdrage lijkt Apeldoorn in het verschiet voor de gezamenlijk productie: Music Made in Apeldoorn en wij opteren voor een extra bijdrage in het kader van AARDLEK. Financiële mix Wij streven naar een intelligentie duurzame mix van meerjarige ondersteuning op lokaal, regionaal en nationaal niveau. Dit levert een EIQ op van ruim 25% bij een AIQ van ruim 46 % voor de periode , wat volgens ons rechtvaardigt dat wij aanvragen op het niveau van een EIQ van 30%. Wij hebben partners in Gelderland, in Apeldoorn, in Arnhem en in Amsterdam. Het publiek van deze partners proberen we op een persoonlijke manier aan ons te binden en te verleiden ons te steunen. Wij vergroten daarmee ons draagvlak. Het afgelopen jaar zijn er zo talloze contacten ontstaan die we duurzaam onderhouden. de ereprijs is een orkest dat zich midden in de samenleving bevindt en een klein maar loyaal publiek aan zich weet te binden. We ontwikkelen daarmee draagvlak voor de lange termijn, duurzame verbintenissen voor vijf jaar, die veel fiscaal voordeel kennen. We hebben al een aantal mecenassen, die dat doen, weliswaar met kleine bedragen, maar toch. Het publiek voor eigentijdse actuele muziek is niet enorm groot. Bedrijven, zalen e.d. staan niet te springen om ons te steunen, mede omdat het niet om het grote publiek gaat. Daar verandert Wijzer Werven ook niets aan, ook niet nadat we in talloze sessies de eindeloze mogelijkheden van fondsenwerven hebben uitgeprobeerd. We vinden steeds beter ondersteuning voor onze componisten. Deze middelen worden aanvullend bij fondsen gevonden. Zo werken we aan de vernieuwing van ons repertoire. In de magere periode hebben we geleerd zeer efficiënt met onze middelen om te gaan. Dit persoonlijk commitment tekent het geloof in en het draagvlak voor de ereprijs. Het kan natuurlijk niet eindeloos doorgaan dat mensen voor de helft van het geld dubbel zo hard moeten werken. Even voor de beeldvorming: Een orkestlid krijgt nu voor al dat werk 4800 per jaar. Normaal zou een orkestlid 90 per repetitie krijgen (3 uur plus reistijd) en 130 per concert/uitvoering (5 uur inclusief repetitie plus reistijd) moeten krijgen ( per jaar). Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 13 van 14

26 BATEN werkelijk 2012 werkelijk 2014 gemiddeld Directe opbrengsten Publieksinkomsten Sponsorinkomsten particulier en zakelijk Overige inkomsten eigen bijdrage leden en directie ereprijs korting fees en honoraria leden en directie ereprijs Indirecte opbrengsten Totaal Opbrengsten Subsidie AFK Overige subsidies uit publieke middelen Structureel Fonds Podiumkunsten Provincie Gelderland Gemeente Arnhem Gemeente Apeldoorn Incidenteel Bijdragen uit private middelen Totaal Subsdies/ Bijdragen TOTAAL BATEN EIQ FPK 14,48% 22,70% 25,44% AIQ FPK 59,11% 77,30% 46,88% Meerjaren begroting- Lasten LASTEN Beheerslasten personeel Beheerslasten materieel Totaal beheerslasten Activiteitslasten personeel Activiteitslasten materieel Totaal activiteitslasten TOTAAL LASTEN Meerjarenbegroting- Saldo uit gewone bedrijfsvoering SALDO UIT GEWONE BEDRIJFSVOERING (=TOTAAL BATEN- TOTAAL LASTEN) saldo rentebaten en lasten saldo buitengewone baten en lasten EXPLOITAITIERESULTAAT RKST21 en ereprijs in Musis maart olv Clark Rundell Holly Harrison ereprijs - YOUNG COMPOSERS MEETING winnaar Marije van de Berg in bas fluit concert van Martijn Padding - RKST21 David Lang Increase Michael Daugherty - compilatie van De Staat Louis Andriessen bew. Janco Verduijn - Baäl in Deventer Brecht Festival Rick Paul van Mulligen - Elephant stood on my foot zomertoer met Vera Westera Trevor Grahl over de YOUNG COMPOSERS MEETING - Marko Blaauw in Piéton de Hautrives van Martijn Padding - Rob Nauta in Almelo - het ereprijs compositieproject. verder op de site integrale concert registraties, CD - Volume 9, Compilatie van De Staat van Louis Andriessen in een geautoriseerde bewerking van Janco Verduijn, werk van middelbare scholieren en video s: Grenspost Zinnenwald, Mixed Emotions, 1 weekend componist en meer. Beleidsplan van orkest de ereprijs Pagina 14 van 14

27

28 Apeldoorn was rond 1900 volop in ontwikkeling. Werkplaatsen en de handel van ambachtslieden bepaalden het dagelijks leven en het beeld van de stad. Van schoenmakers, kleermakers en hoedenmakers tot de fabrikanten van de mooiste meubels, allemaal waren ze gevestigd in het centrum van Apeldoorn. a

29 A Peldoorn 1900 Arts & Crafts Festival is een jaarlijks terugkerend evenement in het centrum van de stad dat Apeldoorn in een historische context plaatst. Tijdens het evenement wordt de sfeer en ambiance van Apeldoorn rond 1900 beleefbaar gemaakt met een programma dat een groot en breed publiek aanspreekt. Het dagelijks leven rond de eeuwwisseling staat daarbij centraal. Het Engelse Arts & Crafts beschrijft het tijdvak rond 1900 waarbij niet alleen het ambachtelijke centraal staat maar ook het kunstzinnige en het decoratieve belangrijk zijn. Het uarts & Craftsv Festival maakt deze periode rond 1900 in Apeldoorn tot een fantastische belevenis. Met het Festival komt de stad rond 1900 in al haar facetten tot leven waardoor de bezoeker deze periode voelt, ruikt, proeft, ziet en beleeft.

30 R ond 1900 ontwikkelt Apeldoorn zich tot een stad met een winkelhart en uitbreidingsgebieden als De Parken. In de periode ontstaat er ook een burgerlijke middenstand. Het Apeldoorn zoals we het vandaag de dag kennen, is grotendeels in de periode rond ontstaan. De aanleg van het spoor en het kanaal zijn daarbij belangrijk geweest voor de industriële ontwikkeling van de stad. In deze periode worden bedrijven opgericht als de Nettenfabriek, de Apeldoornse Messenfabriek (AMEFA), Talens en Zwitsal. Ook worden de nutsvoorzieningen aangelegd. Deze welvaartsgroei vormde de motor achter de ontwikkeling van het huidige winkelgebied met de Hoofdstraat als centrale as. In deze periode werd het Oranjepark en de Parken aangelegd doordat welgestelde inwoners hier hun huizen lieten bouwen. Apeldoorn werd bovendien een vestigingsplaats voor oud- Indiëgangers. Ten westen van de Hoofdstraat werden typische Apeldoornse woningen de zogenaamde huusjes gebouwd. Dit waren kleinere, vrijstaande woningen met de kenmerken van een villa. Naast de scholen voor voortgezet en hoger onderwijs (de Hogere Burgerschool) werden ook culturele voorzieningen als theater Tivoli, een bioscoop, de bibliotheek en een muziekschool in het leven geroepen.

31 H et stadsbeeld van 1900 is nog altijd nadrukkelijk aanwezig in het binnenstedelijke gebied van Apeldoorn en is een weerspiegeling van de (historische) identiteit van de stad. Met Apeldoorn 1900 uarts & Craftsv Festival wordt dit tijdvak op uiteenlopende wijze beleefbaar gemaakt. Apeldoorn Arts & Crafts Festival is een cultureel-commercieel festival dat rust op de samenwerking tussen de instellingen verenigd in de stichting Cultuurkwartier en de diverse samenwerkingsverbanden van de ondernemers in de binnenstad. Daarnaast biedt het festival talrijke aanknopingspunten voor publieksparticipatie. Ook het Erfgoedplatform, scholen en amateurverenigingen worden bij het festival betrokken.

32 e en toekomstbestendige stad is een (binnen) stad met een eigen gezicht en identiteit. Voor de Hanzesteden aan de IJssel of het Romeins Nijmegen en Maastricht ligt dat eigen gezicht bijna letterlijk op straat. Jongere steden als Apeldoorn moeten andere wegen bewandelen om de cultuurhistorische identiteit van de stad scherp te krijgen. Apeldoorn is tot stedelijke ontplooiing gekomen in de periode rond Voor die tijd bestond Apeldoorn uit een dorpse bebouwing. In de periode van 1870 tot 1930 is het dorp Apeldoorn welhaast geëxplodeerd tot een stad van formaat. In die periode is het stedelijke watermerk van Apeldoorn ontstaan: een binnenstad met een trotse winkelstraat met daaromheen schitterende villabebouwing en wijken voor de middenklasse. Apeldoorn veranderde van een dorp van boter, kaas, eieren, papier en wasserijen naar een stad van handel en industrie. Deze periode bepaalt tot op de dag van vandaag de sfeer, het karakter en de identiteit van Apeldoorn.

33 festival Met het festival wordt de cultuurhistorische identiteit van de stad niet alleen benoemd maar wordt er ook gebouwd aan een eigen, onderscheidend profiel voor de toekomst van het hart van de stad.

34 MUSEUM Stad als museum met historische straten en stegen, een staalkaart van architectuur en historische stadsparken PODIUM Stad als podium voor muziek en theater. Professionals en enthousiaste inwoners ontwikkelen stadschoreografie en programma van beleving en ervaring.

35 marktplaats Stad als martkplaats van de culturele sector en binnenstadsondernemers in de sfeer van De hedendaagse erfgoedbeleving verbonden met innovatie en productontwikkeling. Apeldoorn 1900 zal ook een digitaal 1900 zijn!

36 publiek Het hedendaags publiek verwacht beleving, dynamiek en kwaliteit. Met Apeldoorn 1900 wordt geschiedenis levend gemaakt. Om de jongste inwoners van Apeldoorn te betrekken en te interesseren is dit van groot belang. Het moet een programma zijn dat boeiend is voor kinderen en kan rekenen op de komst van ouders en grootouders. Voor de oudere generaties is Apeldoorn 1900 een feest van herkenning en een uitgelezen mogelijkheid om kinderen en kleinkinderen deelgenoot te maken van hun verleden en geschiedenis. Apeldoorn 1900 is alleen mogelijk bij de gratie van publieksparticipatie: als toeschouwer en als uitvoerend producent en deelnemer.

37 binnenstadseconomie Apeldoorn 1900 kan worden gezien als framing van de historische identiteit van de binnenstad. Met deze kadering biedt Apeldoorn 1900 een herkenbare en onderscheidende marketingtool, die gebruikt kan worden voor collectieve citypromotie, bedrijfsspecifieke promotie en productontwikkeling. De verwachting is dat Apeldoorn 1900 als voertuig kan dienen voor intensivering van samenwerking binnen de binnenstadseconomie.

38 toerisme In de startfase van de eerste twee jaar is de voornaamste doelgroep van Apeldoorn 1900 de bevolking van Apeldoorn (ca inwoners). Daarna zal het vizier gericht worden op de toeristische bezoeker. In het bedrijfsmodel voor Apeldoorn 1900 wordt uitgegaan van ca bezoekers in het tweede jaar. In de daaropvolgende jaren wordt ingezet op een jaarlijkse groei van ca mensen. Voor wat betreft bezoekersaantallen kan de Veluwe wedijveren met de kust. Apeldoorn 1900 biedt in dat kader ongekende mogelijkheden om de wisselwerking tussen de stad en Veluwe te vergroten en als eyecatcher te fungeren in promotie van de Veluwe.

39 jong en erfgoed Met alle Social Media zijn we aangesloten op iedereen in heel de wereld. Tegelijkertijd is er een sterke behoefte de verbinding met de samenleving dicht bij huis aan te gaan en te onderhouden. Apeldoorn 1900 biedt, middels Social Media, uitstekende mogelijkheden om op lokaal niveau de jonge inwoners van Apeldoorn actief te betrekken bij de geschiedenis van hun stad. Met Apeldoorn 1900 wordt de geschiedenis tot leven gebracht. Er kunnen verbindingen gelegd worden met leerlijnen in het primair en voortgezet onderwijs. Apeldoorn 1900 geeft de jongste generaties een actieve rol in het levend maken van de geschiedenis.

40 vernieuwing De binnenstadseconomie en de vrijetijdseconomie raken steeds meer verbonden. Apeldoorn 1900 is een cultuurtoeristisch project waarin cultuur en erfgoed gekoppeld worden aan de binnenstadseconomie en stadspromotie. Deze doelstellingen sluiten naadloos aan op het beleid van de provincie Gelderland voor zowel Erfgoed & Cultuur, als voor de versterking en vernieuwing van het toeristische aanbod in dit deel van Nederland.

41 Stichting Cultuurkwartier is initiatiefnemer voor Apeldoorn 1900 In deze stichting participeren: CODA (museum, archief, bibliotheek) Gigant (popcentrum, filmhuis) Markant (muzikale en creatieve vorming, cultuurparticipatie) ACEC (kunstpresentatie, debat)

42 Partners: Erfgoedplatform Apeldoorn Nationaal Museum Paleis Het Loo BOA De inzet is de volgende partners te verbinden: BKA (bedrijvenkring Apeldoorn) Horecapleinen Amateurkunstsector Orkest Ereprijs, Nationaal Jeugdorkest STA Real X Primair en voortgezet onderwijs, ROC Aventus Hogere Hotelschool Saxion Koffiepitch Borrelnood SMC 55 Branche organisaties Sociëteiten bedrijfsleven Serviceclubs Media: De Stentor Website Binnenstad Apeldoorn Ultimate opvolger VBT Apeldoorn Direct Stichting Stadspromotie Apeldoorn ontwerp: studio koster van lienen

43 2015

44 Music Made in Apeldoorn Een samenwerkingsproject van de producerende instellingen in Apeldoorn: orkest de ereprijs, Internationale Stichting Masterclass Apeldoorn, JeugdOrkest Nederland en Nationaal Jeugd Orkest Inleiding/aanleiding In Apeldoorn houden zich vier organisaties op hoog niveau bezig met de productie van klassieke muziek (in de brede zin van het woord). Orkest de ereprijs, de Internationale Stichting Masterclass Apeldoorn, het Nationaal Jeugd Orkest en sinds kort ook JeugdOrkest Nederland opereren op nationaal en zelf internationaal niveau, maar zijn allen gevestigd in Apeldoorn en hebben hier hun basis. Talentontwikkeling en professionele ontwikkeling zijn voor alle vier de organisaties centrale thema s. De activiteiten van de vier organisaties trekken een groot publiek, afkomstig uit Apeldoorn, de regio, en voor sommige activiteiten uit het hele land. Toch denken we de bekendheid onder inwoners van Apeldoorn te kunnen vergroten. Liefhebbers van klassieke muziek weten ons te vinden, maar wij willen onze bekendheid bij álle Apeldoorners vergroten. Apeldoorn heeft iets bijzonders in huis, en dat willen we met Music Made in Apeldoorn laten zien! Wat is het plan? Tijdens Roots in the Woods, in oktober 2016, of tijdens de volgende editie van Lopende Band in de Zwitsalfabriek, in december 2016, presenteren wij ons met alle vier de organisaties met een afwisselend programma. Daarmee laten we de grote diversiteit van onze vier organisaties afzonderlijk en de meerwaarde van de combinatie zien.

45 We onderzoeken nog de beste samenwerkingspartner, waarbij Roots in the Woods en Lopende Band allebei interessant zijn, omdat daar een groot publiek komt en een ander publiek dan bij onze eigen activiteiten. We stellen een orkest samen met musici uit alle vier de organisaties, waarbij in het programma een combinatie wordt gemaakt van muziek in de grote samenstelling, dus met alle musici, en in kleiner verband. Dat vergroot de diversiteit en de kennismaking voor het publiek. We zetten in op een professioneel niveau, de deelnemende musici zijn professionals of jonge musici die op weg zijn naar een professioneel niveau. Talentontwikkeling is daarbij het centrale thema. Programma Door een divers samengestelde groep te maken is het mogelijk om een breed scala aan muzieksoorten en een breed scala aan ensembles te laten horen. We willen dat ophangen aan een centraal thema. Uitgaande van contrastrijk repertoire en zo groot mogelijke diversiteit denken we bijvoorbeeld aan: Een centraal thema en vervolgens repertoire per subthema: gewijd/ etherisch Giovanni Gabrieli Canzone a tre cori, trascrizione per orchestra di Bruno Maderna Hoog romantisch/ meeslepend Samuel Barber: Adagio for Strings Minimalistisch David Lang: Increase Chaos complexiteit / Woede Julia Wolfe: Tell me everything Rustig Arvo Part : Cantus in Memory of Benjamin Britten Humoristisch Michael Daugherty What s that spell Mystiek Ligeti Poème symphonique In een dergelijke programmering laten we de grote diversiteit zien en horen van onze orkesten en van de muziek. De bezetting varieert van solo/duo tot groot ensemble.

46 PR & marketing Naast het muzikaal inhoudelijke programma willen we de bezoekers ook informeren over onze activiteiten, door materiaal en informatie te verstrekken. We gebruiken daarvoor pakkende filmpjes en beelden. Daarmee willen we bezoekers uitnodigen om ook onze andere activiteiten te bezoeken of zich bijvoorbeeld te abonneren op onze nieuwsbrieven of ons te volgen via social media. We maken gebruik van onze eigen marketingkanalen en die van Roots in the Woods of Lopende Band. Financiën Voor de vier organisaties is dit een extra activiteit die niet binnen de reguliere budgetten en planningen valt. We zullen voor dit project in april/mei een aparte projectaanvraag indienen, waarin de kosten voor het ensemble (musici, dirigent), faciliteiten (repetitieruimte, bladmuziek) en marketing inzichtelijk gemaakt zullen worden. Tot slot Wij zijn dit project als een pilot, die we bij succes graag voort willen zetten. Natuurlijk zal er na afloop van het project een evaluatie plaatsvinden en blijven we over de resultaten van het project ook graag met de gemeente in gesprek. Apeldoorn, 1 april 2016 Orkest de ereprijs, Wim Boerman Internationale Stichting Masterclass Apeldoorn, Roeland Robert JeugdOrkest Nederland, Katja Neurink Nationaal Jeugd Orkest, Miranda van Drie

47

48 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 Inhoud Pagina 1. Inleiding Aanleiding Vraagstelling en uitvoering 3 2. Conclusies en aanbevelingen Hoofdconclusie Kerntaken beleidskeuzes en bezuinigingen Relevante maatschappelijke trends en factoren Focus onderzoek Maatregelen Effecten Slotconclusies en aanbevelingen 12 Rapport van bevindingen Hiemstra & De Vries Rekenkamercommissie Apeldoorn Postadres: Postbus ES Apeldoorn Telefoon: (055) h.vandenbroek@apeldoorn.nl Website: 2

49 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeenteraad van Apeldoorn heeft in 2012 een kerntakendiscussie gevoerd. Naar aanleiding daarvan is besloten in ruimte mate te bezuinigen op subsidies in de sectoren sport en cultuur. Voorafgaand aan dat besluit heeft de raad zich laten informeren over de mogelijke effecten. Ook heeft de raad vertrouwd op de deskundigheid van de instellingen om de bezuinigingen maatschappelijk verantwoord in te vullen. Nu de subsidieontvangers concrete maatregelen hebben genomen om de bezuinigingen op te vangen, acht de rekenkamercommissie de tijd rijp om te onderzoeken op welke wijze dit is gedaan en wat de maatschappelijke gevolgen daarvan zijn. Is bijvoorbeeld het aanbod aan sport- en cultuurvoorzieningen zichtbaar verminderd, of is er sprake van lastenverzwaring voor gebruikers en zo ja in welke mate? Doel van het onderzoek is te leren van de resultaten met het oog op de gewenste ontwikkelingen in de sport- en cultuursector en met het oog op soortgelijke besluitvormingsprocessen in de toekomst. De conclusies en aanbevelingen aan de gemeenteraad zijn samengevat in dit bestuurlijk rapport. De onderzoeksaanpak en de resultaten van onderzoek zijn in detail beschreven in het bijgesloten rapport van bevindingen. 1.2 Vraagstelling en uitvoering De rekenkamercommissie wil met dit onderzoek de raad antwoord geven op de volgende vraag: Wat zijn de effecten van de bezuinigingen in de sport- en cultuursector in de gemeente Apeldoorn? Om deze vraag te beantwoorden is onderzocht: 1) Welke maatregelen instellingen en verenigingen hebben genomen om de subsidiekorting op te vangen; 2) Tot welke (maatschappelijke) effecten deze maatregelen voor de burgers, de gebruikers van de voorzieningen hebben geleid. Als voorvraag heeft de commissie laten uitzoeken op welke wijze het Apeldoornse systeem van subsidieverlening is ingericht en hoe dat in de praktijk werkt. Het onderzoek is in opdracht van de rekenkamercommissie uitgevoerd door bureau Hiemstra & De Vries. De uitvoering van het onderzoek is begeleid door de voorzitter, drie leden uit de commissie en de secretaris. Het rapport Knokken op eigen kracht is digitaal toegankelijk via de gemeentelijke website rubriek: Bestuur> Gemeenteraad> Rekenkamercommissie. De werking van het Apeldoornse subsidiesysteem is uitgelegd in een korte animatiefilm (te zien via een link op de website). De rekenkamercommissie, J. van Alten, M. van Erkelens, S. Kok, M. Kuiper, M. van der Maal, J.M. Roebroek (vz), D. Russchen, A. Tamsma, F.H. Tiekstra, G.J. Walgemoed en H. van den Broek (secr). 3

50 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april Conclusies en aanbevelingen 2.1 Hoofdconclusie Het onderzoek levert positieve signalen op, maar stemt ook tot nadenken. Positief is de veerkracht die de sport- en cultuursector de achterliggende jaren hebben getoond. De verenigingen en instellingen hebben de bezuinigingen weten op te vangen zonder noemenswaardige verschraling van de sport- en cultuurvoorzieningen. Sport- en cultuurliefhebbers kunnen in Apeldoorn grotendeels nog van hetzelfde aanbod genieten als in 2012, voor de gemeentelijke bezuinigingsslag. Het verwerken van de bezuinigingen heeft wel pijn veroorzaakt. Veel instellingen en verenigingen moeten knokken om de bedrijfsvoering rond te krijgen. Her en der is ingeteerd op reserves, werkt men met minimale bezetting en ontbreekt het aan capaciteit om als vereniging of instelling actief bezig te zijn met het toekomstperspectief. Verenigingen en instellingen met veel vaste lasten, bijvoorbeeld door eigendom of beheer van vastgoed, hebben het extra zwaar. In vergelijking met de cultuursector heeft de sportsector meer mogelijkheden om financiële klappen op te vangen. De sportsector is gemiddeld genomen meer zelfredzaam. De uitkomsten van dit rekenkameronderzoek geven nog geen eindbeeld van de effecten van de bezuinigingen. Een aantal verenigingen en instellingen heeft er bijvoorbeeld voor gekozen tijdelijk reserves aan te spreken of onderhoud en investeringen uit te stellen. Dat betekent dat de pijn van de bezuinigingen nog niet overal is geweken en zich bij sommige instellingen opnieuw kan manifesteren (zoals de gemeente nu ondervindt met podium Gigant). Het onderzoek laat zien dat er in de sport- en cultuurwereld veel is veranderd. Het voortbestaan van verenigingen en instellingen is van meer factoren afhankelijk dan de beschikbaarheid van subsidie. Verenigingen en instellingen hebben te maken met demografische ontwikkelingen (minder jeugd, meer senioren), veranderend gedrag in tijdbesteding van burgers (meer individueel of los-vast, minder in verenigingsverband, toenemende concurrentie van mediavermaak, internet), en afname van vrij besteedbaar inkomen in de afgelopen 7 jaar. Enkele subsidieontvangers melden negatieve ontwikkelingen als een daling van het ledental of afname van publiek. Deze effecten mogen niet één-op-één worden toegeschreven aan de gemeentelijke bezuinigingen. 4

51 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april Kerntaken beleidskeuzes en bezuinigingen In 2011 heeft de gemeenteraad na een kerntakendiscussie beleidskeuzes gemaakt. Voor de sportsector is besloten dat het subsidiëren van sportverenigingen geen kerntaak van de overheid meer is. Sportverenigingen en de andere verenigingen en instellingen die in de buurten en dorpen gevestigd zijn, worden uitgedaagd om zich maatschappelijk te verenigen. Indien zij een bijdrage leveren aan de sociale structuur in de wijken en dorpen, kunnen de verenigingen voor dat deel gesubsidieerd worden. De algemene sportsubsidie (subsidie naar rato van het aantal jeugdleden) is met ingang van 2013 stapsgewijs beëindigd. Ook sportstimulering is niet langer een kerntaak. Wel blijft de gemeente verantwoordelijkheid dragen voor een goede (basis) sportinfrastructuur. Dit levert netto een bezuiniging van structureel Door herschikking van bestaande middelen blijft een Ondersteuningsregeling Sportinfrastructuur van kracht van per jaar voor rentesubsidies ten behoeve van investeringen in kunstgrasvelden, sportaccommodaties en het stimuleren van fusies of samenwerking van verenigingen. Daarnaast is er aanzienlijk bezuinigd op de zwemsport. Het Sportfondsenbad is gesloten een maatregel die al los van de bezuinigingen gepland was - en daaraan gekoppeld is geïnvesteerd in De Sprenkelaar. Bij de resterende baden zijn de gemeentelijke exploitatiebijdragen taakstellend verlaagd. in totaal een bezuiniging van structureel Tenslotte zijn aan het gemeentelijk vastgoedbeheerbedrijf Accres buiten de zwembaden bezuinigingen opgelegd die voor structureel doorwerken in de sportsector waarvan via huurverhoging voor gebruik van accommodaties ten laste van sportverenigingen komt. Per saldo is het gemeentelijk budget voor sport en sportinfrastructuur in vier jaar met 13% gekrompen. Voor de cultuursector heeft de gemeenteraad na de kerntakendiscussie uitgesproken dat het zorgdragen voor een goede culturele infrastructuur, een belangrijke taak blijft van de gemeente. De rol van de gemeente verandert en richt zich op meer loslaten en schrappen van taken. De verantwoordelijkheid van burgers en organisaties dient te worden versterkt. Onderdeel hiervan is het verschuiven van de taakuitvoering van aanbod- naar vraaggericht. Subsidiëring van amateurkunstverenigingen op grond van ledental wordt beperkt. Instandhouding van het museum is geen kerntaak meer. Instandhouding van de schouwburg, popodium en filmtheater zijn dat in het licht van de centrumfunctie van Apeldoorn wel. Ook de instandhouding van de bibliotheek is deels een kerntaak. 5

52 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 Ondersteuning van cultuureducatie wordt beperkt tot kinderen en jongeren. Cultuureducatie aan volwassenen moet op eigen bijdragen kostendekkend werken. Per saldo is het gemeentelijk budget voor cultuur in vier jaar met ruim 19% gekrompen. Met ingang van 2013 is stapsgewijs tot 60% bezuinigd op de subsidie aan amateurkunstverenigingen (subsidie naar rato van ledental); dit levert een besparing van structureel Voor de budgetgesubsidieerde instellingen in het cultuurkwartier is besloten tot maatwerk. - Aan schouwburg Orpheus en poppodium/filmhuis Gigant samen is een bezuiniging van opgelegd die in de praktijk volledig ten laste van Gigant is gebracht. - Centrum voor Cultuureducatie Markant is geconfronteerd met een bezuinigingstaakstelling van structureel CODA (combinatie van museum, archief en bibliotheek) moet structureel een verlaging van op de gemeentelijke subsidie verwerken. - Daarnaast leveren subsidies op andere instellingen als CBK/ACEC, orkesten en toneelgezelschappen en instellingen voor bouw- en architectuur een besparing van structureel ruim Relevante maatschappelijke trends en factoren De verlaging van de gemeentelijke subsidie is één van de vele ontwikkelingen waarvoor verenigingen en instellingen in de sport- en cultuursector zich geplaatst zien. In het rapport van bevindingen (paragraaf 2.4 en hoofdstuk 4) gaan wij daar dieper op in. 6

53 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 In dit bestek enkele onderzoeksgegevens en praktijkvoorbeelden. Demografische en technologische ontwikkelingen in samenhang met voorkeuren voor vrijetijdsbesteding: - Jongeren wisselen snel van interesse in vrijetijdsgedrag en zijn geografisch steeds minder lokaal gebonden. Dat zet een rem op de aantrekkingskracht van verenigingen. - Het aantal uren sportbeoefening in de vrije tijd stijgt weliswaar (18-79 jaar: van 3,0 uur/week in 2006 naar 3,6 uur week/week in ), maar de groei zit in individuele sporten en niet het sporten in verenigingsverband inwoners van Apeldoorn doen ongeorganiseerd aan sport burgers doen dat georganiseerd binnen één van de circa 150 verenigingen. Volgens cijfers van NOC/NSF is het ledental van sportverenigingen de afgelopen jaren stabiel. Tussen sporten bestaan verschillen. Bijv. in Apeldoorn groei van de hockeysport en afname van voetbal. - Apeldoorn ontgroent en vergrijst. Vooral amateurkunstverenigingen zien wel verlies van oudere leden maar minder aanwas van jonge leden. - De bibliotheken zijn minder populair onder volwassenen. Het aantal volwassen leden daalt en men leent minder boeken uit. De digitalisering (het e-readen) versterkt deze ontwikkeling. Het aantal jeugdleden van de bibliotheek stijgt wel. In de cultuursector is in toenemende mate sprake van aanbod dat concurreert met bestaande gesubsidieerde voorzieningen. Bijvoorbeeld: - Particulier muziekonderwijs door zzp-ers in concurrentie met het aanbod van Markant; - Muziek- en theater opleidingen en -producties zoals van Tim Koldenhof Producties in concurrentie met het aanbod van Gigant en Markant; - De vernieuwing van de JT-bioscoop Apeldoorn (2011) deels concurrent van filmhuis Gigant. Inkomsten van verenigingen en instellingen staan mede door de laagconjunctuur ook vanuit andere bronnen onder druk: - Andere subsidiegevers (provincie, rijk, of fondsen) kennen minder subsidie toe; - Bedrijven heroverwegen hun sponsoring mede door de recessie 2 ; - Mensen hebben minder te besteden en beperken hun uitgaven aan cultuur en uitgaan. Deze opsomming illustreert dat effecten die de rekenkamercommissie heeft onderzocht niet enkel hun oorzaak vinden in vermindering van gemeentelijke subsidies. Een combinatie van ontwikkelingen werkt op verschillende wijze door in het functioneren van elke instelling en vereniging, en de sport- en cultuurbeleving van leden en bezoekers. 1 CPB april 2014, rapport Uitstappers en doorzetters over sportdeelname 2 De (provinciale) Rekenkamer Oost Nederland bevestigt in zijn recente rapport (Een hele onderneming) over cultureel ondernemerschap in Gelderland dat het aantal sponsors en sponsorbudgetten na de crisis aanzienlijk is geslonken. 7

54 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april Focus onderzoek De rekenkamercommissie heeft het onderzoek selectief uitgevoerd. Eerste aandacht gaat uit naar de sport- en amateurkunstverenigingen die geconfronteerd zijn met het schrappen van de ledensubsidie, resp. verlaging van de ledensubsidie met 60%. Onder alle verenigingen die in 2012 subsidie ontvingen is een enquête gehouden. Er is specifiek casusonderzoek gedaan bij enkele budgetgesubsidieerde instellingen: in de cultuursector bij CODA, Markant en ACEC, in de sportsector bij ACCRES. Daarnaast is telefonisch en via een groepsgesprek het inzicht in verenigingen verdiept: in de cultuursector met Muziektheater Apeldoorn, Muziekverenigingen Ugchelen, Phoenix Apeldoorn en Brassband Apeldoorn, in de sportsector met WSV, KDO, De Schakel en De Sprenkelaar. Naar schouwburg Orpheus is geen casusonderzoek gedaan omdat er niet op de subsidie is bezuinigd. Naar Gigant is geen casusonderzoek gedaan omdat het college van burgemeester en wethouders de financiële situatie van Gigant zelf in onderzoek heeft. 2.5 Maatregelen Om de impact te begrijpen is aan verenigingen gevraagd wat het verlagen of schappen van de subsidie betekent voor de begroting. In de sportsector schat ongeveer 1 op de 10 respondenten het inkomstenverlies groter dan 10%. In de cultuursector schat ruim 4 op de 10 respondenten het verlies op meer dan 10%. De bezuinigingen hebben gemiddeld genomen dus veel grotere financiële gevolgen voor amateurkunstverenigingen dan voor sportverenigingen. De verenigingen en instellingen is gevraagd welke maatregelen zij hebben genomen om de bezuinigingen te verwerken. Een beknopt overzicht. Inkomstenverhoging - Verhogen van lidmaatschapsgelden wordt als maatregel het meest genoemd (sport en cultuur). Het verhogen van prijzen van consumpties is een tweede maatregel; deze wordt in de sportsector vaker genoemd dan in de cultuursector (3 van de 10 respondenten tegen 2 van de 10 respondenten). - Aantrekken van meer leden of bezoekers. Bij sport noemt ongeveer de helft van de respondenten hierop actie te hebben genomen. Bij cultuur ligt dit aandeel lager (ruim 3 op de 10 respondenten). - Aanboren van andere inkomstenbronnen. In de sport zegt ruim de helft van de respondenten hierop actief te zijn. In de cultuursector is dit zelfs ruim 6 op de 10 respondenten. Genoemd zijn: collectes, verlotingen, inkomsten uit optreden (muziek), sponsoracties (vooral sport). Kostenverlaging - Efficiënter werken. Dit wordt als maatregel veelvuldig genoemd. Digitalisering van ledenberichten en clubbladen levert snelle besparingen. Samenwerken met andere verenigingen of instellingen leidt tot voordelen. 8

55 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april Versoberingen. Verenigingen en instellingen organiseren hun aanbod soberder en doelmatiger. Materialen worden meer en meer hergebruikt of afgeschaft, activiteiten, workshops en uitvoeringen worden teruggebracht in aantal, en professionele trainers, dirigenten en instructeurs worden minder ingehuurd, openingstijden worden beperkt. Besparende maatregelen die ten koste gaan van de kwaliteit worden nauwelijks genoemd. - Spelen met kosten van accommodaties. De sportsector is actiever op dit vlak dan de cultuursector. Sommige sportclubs verlagen huurkosten door minder uren af te nemen. Sommige instellingen geven aan dat zij moeten toegeven op het onderhoud van voorzieningen, maar ook op aspecten zoals veiligheid. Zwembad De Sprenkelaar verhuurt badwater aan een school, WSV verhuurt het clubhuis parttime aan een BSO. CODA heeft een kantoorvleugel aan Saxion Hogescholen verhuurd om de frictiekosten van de formatiekrimp te bekostigen. Aanspreken van reserves en voorzieningen of uitstel van uitgaven Sommige verenigingen en instellingen die te maken hebben met ledenverlies, terugloop in bezoek of minder inkomsten om andere redenen, hebben een greep in de reserves gedaan of uitgaven uitgesteld. Zo meldde één vereniging het gespaard geld voor een jubileum noodgedwongen anders besteed te hebben. Het spreekt voor zich dat dit type maatregelen slechts een tijdelijke oplossing biedt. 2.6 Effecten Wat is het effect van de genomen maatregelen, in het besef dat diverse maatschappelijke ontwikkelingen naast de bezuinigingen effect hebben op het functioneren van instellingen en verenigingen en het gebruik van sport en cultuur in de stad? Conclusie op effecten voor de inwoners van Apeldoorn De zichtbare effecten van de bezuinigingen voor leden en bezoekers lijken tot nu toe beperkt. Zeker, de prijzen voor lidmaatschap, toegangsbewijzen en consumpties zijn zowel in de sport-, als ook de cultuursector verhoogd, maar voor zover er sprake is van afname in beide sectoren in aantallen leden en bezoekers is dit niet groter dan de algemene trends in Nederland. Een kleine groep haakt wellicht af omdat de financiële toegang tot het aanbod verhoogd is. Daar staat tegenover dat Apeldoorn via de regeling Regelrecht en inzet van de stichting Leergeld 3 een vangnet heeft om negatieve effecten te beperken. De sluiting van het Sportfondsenbad heeft effect gehad op de inwoners van Apeldoorn, maar dit effect is niet verder onderzocht. In de cultuursector zien we veel creativiteit waardoor het cultuuraanbod op peil blijft en bijvoorbeeld het ACEC succesvol tentoonstellingen en debatten organiseert, het museumbezoek bij CODA in de lift zit en Orpheus volle zalen trekt. 3 Aantallen hulpverlening Stichting Leergeld aan contributie van kinderen steeg van 2012 naar 2014 (cultuur: van 45 naar 66 kinderen, sport van 598 naar 651 kinderen). 9

56 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 Het is in deze samenhang wel van belang erop te wijzen dat de gevolgen voor leden en bezoekers binnen dit onderzoek niet direct vanuit het burgerperspectief zijn onderzocht, maar op basis van opvattingen van bestuurders en medewerkers/vrijwilligers van instellingen en verenigingen. Conclusies op effecten voor de verenigingen en instellingen De effecten van de bezuinigingen voor de verenigingen en instellingen zijn, in tegenstelling tot die voor leden en bezoekers, wel substantieel te noemen zijn. Deze effecten zijn veelkleurig van aard en kunnen zowel ten positieve, als ten negatieve geduid worden. (a) De financiële kwetsbaarheid van instellingen en verenigingen is de afgelopen jaren toegenomen. Het wordt steeds moeilijker de begroting rond te krijgen. In het rapport van de VSA De vitale sportvereniging Apeldoorn geeft 13% van de respondenten aan geen sluitende begroting te hebben en nog eens 13% enkel met subsidie rond te komen. Instellingen en verenigingen hebben de afgelopen jaren gebruik moeten maken van hun reserves en getroffen voorzieningen zoals algemene reserves, onderhoudsreserves of voorzieningen. Dit geldt voor zowel de sport- als de cultuursector. Vooralsnog lijken er echter geen verenigingen en instellingen te zijn omgevallen vanwege financiële tekorten. (b) Verenigingen en instellingen met eigendom of onderhoudsplicht van belangrijk vastgoed zijn extra kwetsbaar. Onderstaand overzicht toont het aandeel huisvestingslasten in de totale begroting 2014 van de grote 4 instellingen van het cultuurkwartier. Het is begrijpelijk dat bij een hoog aandeel vaste lasten het verwerken van bezuinigingen neer komt op extra ingrijpen in personeel en programmering. De mogelijkheden om als cultuurinstelling iets te doen aan de huisvestingslasten zijn immers beperkt door de aard van de vastgoedobjecten (schouwburg, bibliotheek) en de geringe opties voor alternatieve benutting. 10

57 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 (c) De werkzaamheden moeten door minder professionals worden verricht. Een deel van de betaalde formatie is vervangen door freelancers en vrijwilligers. Het blijkt steeds moeilijker om die extra hulpkrachten te vinden, waardoor met name de druk op bestaande vrijwilligers sterk toeneemt. En dat, terwijl taken en uitdagingen waarvoor verenigingen en instellingen staan onder invloed van de teruglopende middelen en veranderingen in de samenleving om meer inzet van menskracht vragen. (d) Bij verenigingen geven de actieve leden en bestuursleden aan dat door versobering en doelmatigheid het plezier, de lol en de gezelligheid afnemen. Verenigingen hebben moeite met het blijven invullen van plekken in het bestuur, het vasthouden en vinden van vrijwilligers, terwijl instellingen vaker te maken krijgen met een verhoogd ziekteverzuim. In het VSA onderzoek De vitale sportvereniging signaleert circa 30% van de ondervraagde sportclubs een tekort aan vrijwilligers. De rekenkamercommissie heeft het Verenigingsburo 4 een reactie gevraagd op deze resultaten. Het buro herkent zich in de uitkomsten, maar nuanceert de tekorten. Men wijst erop dat Apeldoorn relatief gezien rijk is aan vrijwilligers. Tekorten zouden oplosbaar zijn door actiever vrijwilligers te rekruteren, bijvoorbeeld in de wijk of het stadsdeel in plaats van enkel in de kring van verenigingsleden. Het afgelopen jaar kwam daar beweging in. De afgelopen jaren is een voorzichtig begin gemaakt met het beschikbaar stellen van Talentplekken (vrijwilligerswerk voor mensen in de bijstand) bij 3 sportverenigingen. Van de 15 plekken is ongeveer de helft nu bezet. (e) Een toename van de kosten en een verlaging van de baten leiden ook tot instellingen en verenigingen die slimmer en innovatiever zijn gaan werken. Zij kijken naar trends en ontwikkelingen in de samenleving en passen hun aanbod daar op aan. Instellingen en verenigingen die hun eigen vastgoed of accommodatie beheren geven aan te investeren in verduurzaming, zoals isolatie en energiezuinige cv-ketels, om de energiekosten te drukken. Daarnaast werken instellingen en verenigingen meer digitaal waardoor nieuwsbrieven digitaal worden verspreid. Ook zien we samenwerkingsverbanden ontstaan, zodat materialen met elkaar kunnen worden geruild. (f) Instellingen en verenigingen zijn als gevolg van de bezuinigingen meer vraaggericht gaan werken. Dat is in lijn met de wens van de gemeenteraad. Zij stemmen hun inhoudelijk aanbod beter af op de wensen van leden en bezoekers door nieuwe faciliteiten of activiteiten aan te bieden en proberen door nieuwe vormen zoals workshops of knipkaarten hun activiteiten breed toegankelijk te houden. (g) Of zij hun taken ook dichter bij de burger zijn gaan uitvoeren dan voorheen is uit het onderzoek niet eenduidig op te maken. Wat wel opvalt is dat instellingen en verenigingen actief de samenwerking opzoeken met het onderwijs en ook op scholen activiteiten organiseren. Verder lijken de grote cultuurinstellingen door hun huisvesting ook gebonden te zijn aan het cultuurkwartier in de binnenstad wat het lastig maakt om op grote schaal activiteiten meer in de wijk en buurt te organiseren. 4 Het Verenigingsburo is onderdeel van Stimenz en ondersteunt het verenigingsleven in Apeldoorn o.a. met trainingen voor bestuurders en vrijwilligers, een vrijwilligersvacaturebank en met adviezen. 11

58 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 De politieke wens dat sportverenigingen meer maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen en een bijdrage leveren aan de sociale structuur van wijken en dorpen is een punt van aandacht en verdere ontwikkeling. Volgens het VSA onderzoek De vitale sportvereniging wil 85% van de ondervraagde verenigingen een maatschappelijk rol oppakken, maar is circa 40% van de ondervraagden nog niet of nauwelijks betrokken bij wijk of dorp. 2.7 Slotconclusies en aanbevelingen Uit het onderzoek komt het beeld naar voren dat verenigingen en instellingen er alles aan doen om de kwaliteit van hun activiteiten en producten op peil te houden middels soberder en doelmatiger aanbod, meer vraaggericht te werken en meer in te spelen op nieuwe trends en vormen van organisatie. Aan de andere kant trekt deze ontwikkeling (en de daarmee gepaard gaande inspanningen) een sterke wissel op de financiële kaders (vooral de vermogens en reserves) van verenigingen en instellingen, alsook op de werkdruk, energie en ook gezondheid van medewerkers, bestuursleden en vrijwilligers. Het onderzoek levert feitelijk een momentopname van dit spanningsveld, na een eerste periode waarin verenigingen en instellingen hebben moeten bezuinigen. Het blijft de vraag hoe dit spanningsveld zich de komende jaren gaat ontwikkelen. Mocht de spankracht te groot worden, dan is de vraag of de conclusie nog overeind blijft dat de zichtbare effecten van de bezuinigingen voor inwoners van Apeldoorn beperkt zijn. Sportsector op eigen kracht? De bezuinigingen op verenigingssubsidies hebben tot nu toe weinig tot geen schade veroorzaakt in het aanbod aan sportvoorzieningen in Apeldoorn. De sportverenigingen, daarin actief ondersteund door de Sportraad Apeldoorn, tonen veerkracht. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de samenwerking waarmee de Sportagenda (september 2015) tot stand is gekomen, een agenda van 32 initiatieven en projecten om sport in Apeldoorn nieuwe impulsen te geven. Dat blijkt ook uit het kritische zelfonderzoek van de VSA dat heeft geleid tot het rapport De Vitale Sportvereniging Apeldoorn (oktober 2015), een rapport dat aanknopingspunten biedt om verder te werken aan krachtige sportverenigingen. Bij de commissie overheerst de indruk dat de sportsector op eigen kracht kan voortbestaan. 12

59 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 Op drie punten ziet de commissie aanleiding tot verdere zelfreflectie van de sportsector en tot herijking en mogelijke bijstelling van het sportbeleid. 1. Maatschappelijke realiteit is dat de interesses en behoeften van de sportconsument meer dan ooit veranderlijk zijn. Jongeren binden zich korter aan vormen van sportbeleving zijn daarin minder lokaal gebonden. Er is veel concurrentie van commerciële sportvoorzieningen en van bewegen in de natuur. Sportverenigingen moeten zich bewust zijn van deze trends en de concurrentie. Omgekeerd kunnen verenigingen veel leren van het commerciële aanbod en zich daarmee verbinden zoals dat bijvoorbeeld bij sportevenementen gebeurt. Aanbeveling 1 (aan gemeenteraad en college) De rekenkamercommissie adviseert de blik van de gemeente niet eenzijdig op de sportverenigingen te richten. De gemeente zou bijvoorbeeld een podium kunnen bieden voor een trenddebat over sport en bewegen in Apeldoorn. In zo n debat worden betrokken inwoners, commerciële partijen, verenigingen en andere niet commerciële instellingen uitgedaagd om samen na te denken over toekomstperspectieven van bewegen en sport. Een eerste evaluatie van de Sportagenda verdient een plek in dit debat. 2. Na de bezuinigingen heeft de gemeente resterende sportgelden gebundeld in een Ondersteuningsregeling Sportinfrastructuur. Daarmee kan de gemeente vanaf 2014 rentesubsidies verlenen voor investeringen in sportvelden, renovatie van accommodaties en het stimuleren van samenwerking en fusies van verenigingen. Hiervan is in 2014 en 2015 hoofdzakelijk gebruik gemaakt in verband met rentelasten voor de aanleg van kunstgrasvelden. Voor de beide andere doeleinden wordt weinig beroep gedaan op de regeling. In 2014 was er een onderbesteding van 65% op het beschikbare budget, in 2015 van 57%. Aanbeveling 2 (aan gemeenteraad en college) Evalueer de ondersteuningsregeling Sportinfrastructuur en overweeg of de beschikbare middelen flexibeler en effectiever inzetbaar zijn ter ondersteuning van de sportinfrastructuur. 3. Verenigingen hebben in toenemende mate moeite met het vinden van voldoende vrijwilligers voor het draaiende houden van hun vereniging. In het rapport van de VSA De vitale sportvereniging Apeldoorn geeft circa 30% van de respondenten aan niet te beschikken over voldoende vrijwilligers. Verenigingen lijken in financieel opzicht op eigen benen te kunnen staan, maar (mede) daardoor is het noodzakelijk dat verenigingen de beschikking hebben over voldoende 'handjes'. Aanbeveling 3 (aan college) Onderzoek in hoeverre de gemeente een faciliterende rol kan spelen in het stimuleren van vrijwilligerswerk bij verenigingen, bijvoorbeeld door extra inzet van het Verenigingsburo of door het scheppen van extra Talentplekken in het kader van de Participatiewet. 13

60 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 Cultuursector op eigen kracht? Ook de cultuursector ondervindt de dynamiek van maatschappelijke ontwikkelingen en van het snel veranderende gedrag van consumenten, zeker de jongere generaties. De kerntakendiscussie laat zien dat de gemeenteraad bij de cultuursector meer heeft geworsteld met de opgave om de rolverdeling (Waar is de gemeente voor en wat kan de samenleving?) helder te definiëren. 1. Amateurkunstverenigingen hebben moeite de snelle veranderingen bij te benen waarbij de vergrijzing van verenigingen een rol speelt. De commissie heeft de indruk dat er nog kansen onbenut blijven om de amateurkunst, al dan niet in verenigingsverband in Apeldoorn meer leven in te blazen. Aanbeveling 4 (aan het college) Laat - vergelijkbaar met het VSA-onderzoek voor de sportsector - nader onderzoek doen naar de vitaliteit van amateurkunstverenigingen in Apeldoorn. Onderzoek daarbij de mogelijkheden tot verdere versterking van banden tussen de amateurkunst en de sociale cohesie in wijken en dorpen. Gebruik de resultaten als basis voor een beleidsafweging op de inzet van de resterende subsidiegelden van amateurkunst. 2. De gemeente draagt mede verantwoordelijkheid voor de instandhouding van stedelijke culturele voorzieningen en het daaraan gekoppelde vastgoed. De gemeente is eigenaar van de gebouwen van Orpheus, CODA, Markant en Gigant (Huis voor Schoone Kunsten), en ACEC. Deze panden vertegenwoordigen begin 2015 een gezamenlijke boekwaarde van 61 miljoen. De achterliggende jaren heeft de gemeente de financiële problemen van de grote culturele instellingen steevast per geval beoordeeld en de noodzaak van extra ondersteuning naar de situatie afgewogen. Dit was het geval bij schouwburg Orpheus (exploitatie parkeergarage 2008) en algemene exploitatietekorten na de economische recessie van 2009 (Kansen voor Orpheus 2011). Dat is nu manifest bij Gigant, waar onderzocht wordt of nauwere samenwerking of fusie met Markant een uitweg biedt uit de financiële problematiek. In deze lijn past ook het recente voorstel van het college om bij de jaarrekening 2015 een extra onderhoudsvoorziening van het gebouw van CODA te treffen. Ondanks dat de gemeente eigenaar is van het vastgoed kiest het college er voor om het eigenaaronderhoud toe te vertrouwen aan de culturele instelling. Aanbeveling 5 (aan de gemeenteraad en het college) Zorg voor heldere consistente lijnen waarlangs de gemeente de grote culturele instellingen financieel ondersteunt. Wees u bewust van de zware last die bestaand vastgoed drukt op de exploitatie van de grote instellingen. Werk samen met de culturele instellingen doorlopend aan een (lange termijn) visie op de behoefte aan gesubsidieerd cultuuraanbod en een daarbij passend perspectief op de functionaliteit en instandhouding van voorzieningen en gebouwen. Onderzoek of de cultureel ondernemers meer ruimte nodig hebben om de gebouwen die zij beheren te exploiteren. 14

61 KNOKKEN OP EIGEN KRACHT Bestuurlijk rapport Effecten van bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies Rekenkamercommissie Apeldoorn - april 2016 Perspectief verenigingen algemeen De commissie heeft eerder het spanningsveld geschetst tussen aan de ene kant beperkte zichtbare effecten van de bezuinigingen voor leden en bezoekers, en aan de andere kant de sterke wissel op de financiële kader en inzet van menskracht, alsook de wens om aandacht te schenken aan de lange-termijn-ontwikkeling binnen de sport- en cultuursector. En dat niet alleen op basis van mogelijke effecten van bezuinigingen, maar ook met het oog op genoemde maatschappelijke ontwikkelingen als het dalend ledenaantal, de vergrijzing, verhoogde lasten, en nieuwe vormen van sport- en cultuurbeleving van burgers. Dat geldt zeker met het oog op beleidsdoelstellingen als het verhogen van sociale cohesie, het bevorderen van sport- en cultuurparticipatie voor kinderen, en het zorg dagen voor een goede sport- en culturele infrastructuur. In aanvulling op de aanbevelingen 1 en 4 leidt dit tot en algemene oproep om bezinning op de positie van verenigingen in de samenleving. Aanbeveling 6 (aan de gemeenteraad en het college) De gemeente zou in het kader van het versterken van de beleidsdoelstellingen van Apeldoorn breed de verenigingen en instellingen kunnen stimuleren en ondersteunen om meer samen te werken, met elkaar, met onderwijsinstellingen, en met wijk- en buurtactiviteiten. Daarbij kan ook worden gezocht naar nieuwe inhoud en vormen van het sport- en cultuuraanbod. De ondersteunende faciliteiten van het Verenigingsburo kunnen beter worden benut; dat is in de eerste plaats een verantwoordelijkheid van de verenigingen zelf. 15

62 rapport Bezuinigingen op subsidies in de Apeldoornse sport- en cultuursector Bezuinigingen, maatregelen en effecten Hiemstra & De Vries B.V. is gevestigd te Utrecht en ingeschreven bij de Kamer van Koophandel aldaar onder nummer

63 Versie 2.0 (concept) na bespreking met ambtelijke organisatie 2015/159 Utrecht, 3 maart 2016 Bezuinigingen op subsidies in de Apeldoornse sport- en cultuursector 2

64 Inhoud Samenvatting 5 Inleiding Aanleiding Toelichting op het onderzoek Beperkingen van het onderzoek Leeswijzer 8 Context van het onderzoek Feitelijk beeld: alle bezuinigingen op een rij Bezuinigingen in cijfers Impact bezuinigingen op begroting van instellingen/verenigingen Relevante (maatschappelijke) trends en factoren 12 Conclusies effecten Instellingen en verenigingen in de knel maar effect voor inwoners Apeldoorn vooralsnog beperkt Betekenis voor instellingen en verenigingen in Apeldoorn Betekenis voor inwoners Apeldoorn Is deze uitkomst goed of slecht? Apeldoorn in perspectief 20 Stimulerende en belemmerende factoren Aantal leden lijkt niet te dalen door de bezuinigingen Kwaliteit overeind met minder middelen Slimmer werken maar innovatie en organisaties onder druk 24 Factsheets maatregelen Factsheet verhogen eigen bijdrage Factsheet aantrekken extra externe inkomsten Factsheet vergroten aantal bezoekers/leden Factsheet verhogen efficiëntie Factsheet versoberingen Factsheet verlagen kosten huisvesting 37 Bijlage 1: Overzicht bezuinigingen cultuursubsidies 39 Bijlage 2: Overzicht bezuinigingen sportsubsidies 40 Inhoud 3

65 Bijlage 3: Overzicht respondenten 42 Bijlage 4: toelichting op de analyse 43 Bijlage 5: toelichting op het subsidiesysteem 45 Bijlage 6: Referenties 47 Inhoud 4

66 Samenvatting In dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Rekenkamercommissie Apeldoorn en heeft tot doel inzicht te bieden in de effecten op de subsidieverlaging die heeft plaatsgevonden in de sport- en cultuursector. De subsidieverlaging is één van de belangrijke ontwikkelingen in de sport- en cultuursector die voor iedere instelling/vereniging in mindere of meerdere mate voorkomt. Andere belangrijke ontwikkelingen zijn bijvoorbeeld het dalend ledenaantal, vergrijzing, verhoogde lasten, et cetera. De combinatie van deze ontwikkelingen, waar de subsidieverlaging er één van is, maakt dat instellingen en verenigingen ieder op hun eigen kruispunt van ontwikkelingen staan. De zichtbare effecten van deze ontwikkelingen lijken voor leden en bezoekers tot nu toe beperkt. De interne effecten zijn voor instellingen en verenigingen echter groot. Uit het onderzoek blijkt dat de kwetsbaarheid van instellingen en verenigingen in de sport- en cultuursector is de afgelopen jaren vergroot. De financiën staan onder druk door afnemende inkomsten, onder andere door de gemeentelijke bezuinigingen. Het is in de huidige omstandigheden een hele klus om de begroting sluitend te krijgen. Vaak lukt dit niet, waardoor een deel van de instellingen en verenigingen genoodzaakt is om de reserves aan te spreken. Ook op het vlak van personele bezetting knelt het. Instellingen zijn genoodzaakt om hun formatie in te krimpen, terwijl hun takenpakket gelijk blijft. In het onderzoek hebben we ervaren hoe intrinsiek gemotiveerd medewerkers en vrijwilligers zijn en hoe hard ze werken de kwaliteit op een zo hoog mogelijk niveau te houden. Dit leidt in een aantal gevallen tot een verhoogde werkdruk. Beperkte financiën en toegenomen werkdruk zorgen ervoor dat instellingen/verenigingen het lastig vinden om ruimte te creëren en met een vernieuwde blik vooruit te kijken. Instellingen en verenigingen in de sport- en cultuursector organiseren het aanbod soberder en doelmatiger. Ze proberen kosten te drukken door het aanbod in kwantitatieve zin in te perken. Dat leidt tot minder trainingsuren of minder voorstellingen en optredens. Daarnaast zien we versoberingen op het gebied van materiaalgebruik, bijvoorbeeld instrumenten of benodigde sportmaterialen. Ook zien we dat instellingen en verenigingen in de sport- en cultuursector slimmer en innovatiever zijn gaan werken. Door te digitaliseren, samen te werken met anderen en meer vraaggericht te werken ontstaan slimme samenwerkingsverbanden en nieuwe producten en diensten. Aan de inkomstenkant zien we dat instellingen en verenigingen de prijzen tot hun aanbod verhogen. De prijzen voor lidmaatschap, toegangsbewijzen en consumpties zijn in beide sectoren verhoogd. Daarnaast proberen instellingen en verenigingen om meer externe financiering aan te trekken in de vorm van sponsoren of giften, of zetten zij acties op om inkomsten te genereren. De ontwikkelingen (waaronder de gemeentelijke bezuinigingen) trekken een grote wissel op de sport- en cultuursector. Ondanks de kostenbesparende maatregelen blijft de kwaliteit van de aangeboden voorzieningen zo goed mogelijk op peil. Ook de effecten op aantallen leden en bezoekers zijn tot nu toe beperkt. De afname in beide sectoren is niet groter dan algemene trends in Nederland. Een kleine groep haakt wellicht af doordat de financiële toegang tot het aanbod is verhoogd. 5

67 Inleiding 1.1 Aanleiding Voor u ligt het rekenkameronderzoek naar de effecten van bezuinigingen op subsidies in de Apeldoornse sport- en cultuursector. In de periode 2011 tot 2015 heeft de gemeente gefaseerd bezuinigingen doorgevoerd op subsidies die verstrekt werden aan instellingen en verenigingen in de Apeldoornse sport- en cultuursector. Nu enkele jaren na het besluit heeft de rekenkamercommissie Apeldoorn het initiatief genomen om de effecten van deze bezuinigingen te onderzoeken met als doel te leren van de resultaten en ervaringen van deze maatregelen. Dit rapport verschijnt tegelijk met een animatie die de werking van het Apeldoornse subsidiesysteem toelicht. Aanleiding voor de bezuinigingen was de kerntakendiscussie van de gemeenteraad uit 2011 die heeft geleid tot een nieuwe opvatting over het sporten cultuurbeleid in Apeldoorn. De gewijzigde taakopvatting is gepaard gegaan met bezuinigingen, die vanwege de financiële situatie in de Zomernota 2012 verder zijn uitgewerkt. De rekenkamercommissie Apeldoorn heeft Hiemstra & De Vries gevraagd dit rekenkameronderzoek uit te voeren. De begeleidingscommissie, bestaande uit vier leden van de rekenkamercommissie, heeft het onderzoek begeleid. Gedurende het onderzoek hebben wij, de onderzoekers, regelmatig contact gehad met de begeleidingscommissie over de aanpak en het verloop van het onderzoek. Ook zijn leden van de begeleidingscommissie bij meerdere gesprekken met instellingen en verenigingen aanwezig geweest om een beter beeld te krijgen van de situatie. Bijna 100 sport- en cultuurinstellingen/verenigingen in de stad hebben hun medewerking verleend aan dit onderzoek door het invullen van de enquête of deelname aan een (groeps)gesprek. 1 De respondenten waarderen het initiatief voor dit onderzoek omdat zij door dit onderzoek een mogelijkheid hebben om hun verhaal te doen en inzicht te geven in de huidige situatie binnen instellingen en verenigingen in de sport- en cultuursector. Wat opviel in de reacties is de grote betrokkenheid van professionals en vrijwilligers bij hun instelling/vereniging en hun activiteiten instellingen/verenigingen uit de cultuursector en 38 uit de sportsector 6

68 1.2 Toelichting op het onderzoek De rekenkamercommissie wil met dit onderzoek de raad inzicht geven in de volgende vraag: wat zijn de effecten van de bezuinigingen in de sport- en cultuursector in de gemeente Apeldoorn? Om deze vraag te beantwoorden hebben wij onderzocht: 1) welke maatregelen instellingen/verenigingen hebben genomen om de subsidiekorting op te vangen; 2) tot welke (maatschappelijke) effecten het nemen van deze maatregelen heeft geleid. Bezuinigingen op subsidies voor sport- en cultuurverenigingen /instellingen (hoofdstuk 2) Maatregelen Inkomstenverhogende maatregelen 1. Verhogen eigen bijdrage bezoekers/leden 2. Extra externe inkomsten aangetrokken 3. Vergroten aantal bezoekers/leden Kostenverlagende maatregelen 1. Verhogen efficiëntie 2. Versoberingen 3. Afstoten/verminderen vastgoed (hoofdstuk 5) Effecten 1. Veranderingen in aantallen klanten/gebruikers/ leden. 2. Kwaliteit van dienstverlening. 3. Slimmer gaan werken (hoofdstuk 3 en 4) Figuur 1: toelichting op het onderzoek: bezuinigingen, maatregelen en effecten Het onderzoek richt zich primair op de verenigingen die vóór 2012 nog een normsubsidie (bedrag per lid) ontvingen. Deze subsidie is met de bezuinigingen geheel vervallen. Daarnaast richt het onderzoek zich op een selectie van instellingen waaraan een aparte taakstellende bezuiniging opgelegd. Voor het onderzoek hebben wij een enquête gebruikt die een breed beeld geeft van de genomen maatregelen en de effecten daarvan. De enquête is uitgezet onder ruim 100 sport- en 100 cultuurinstellingen en verenigingen die in 2012 subsidie ontvingen van de gemeente Apeldoorn. In de sportsector hebben 36 respondenten de vragenlijst ingevuld, in de cultuursector 56. Door het voeren van verrijkende gesprekken in de casestudies hebben we het brede beeld getoetst en aangevuld met specifieke inzichten. De selectie van de cases is gemaakt door de begeleidingscommissie van het onderzoek op basis van grootte (instelling of vereniging), focus (sport of cultuur) en aard van case (spreiding type activiteiten). Daarnaast is gekozen om alleen cases te onderzoeken waarbij daadwerkelijk bezuinigingen zijn opgelegd en doorgevoerd. Zo is om die reden geen casestudie gedaan naar Schouwburg Orpheus. De casestudies zijn uitgevoerd bij Markant, CODA, ACEC, en we zijn in gesprek gegaan met een groep amateurkunstverenigingen Phoenix Apeldoorn, Brassband Apeldoorn, Muziekverenigingen Ugchelen en Muziektheater Apeldoorn. Voor poppodium Gigant is geen casestudie gedaan omdat het college van BenW de financiële situatie van Gigant zelf in onderzoek heeft (Cultuur). Verder hebben we gesprekken gevoerd met: WSV, KDO, ACCRES, De Schakel en De Sprenkelaar (Sport). 7

69 1.3 Beperkingen van het onderzoek 1. Dit onderzoek is in opdracht van de rekenkamercommissie uitgevoerd onder bestuurders en medewerkers/vrijwilligers van instellingen en verenigingen. Het beeld dat wij beschrijven komt daarmee uit tweede hand. Specifiek inzicht over deze groep vraagt om nader onderzoek. 2. Er bestaat een mogelijkheid dat instellingen en verenigingen de enquête gekleurd hebben ingevuld of wenselijke antwoorden hebben gegeven in de verrijkende gesprekken. Bijvoorbeeld uit zorg dat de uitkomsten gebruikt zullen worden voor nieuwe bezuinigingen. Wij hebben als onderzoekers geen aanwijzingen dat dit daadwerkelijk gebeurd is maar kunnen het ook niet uitsluiten. Hoewel de bezuinigingen in 2012 reeds zijn ingezet, blijkt uit de enquêteresultaten dat instellingen en verenigingen veelvuldig op hun reserves interen. Uit de casestudy is gebleken dat de reden niet eenduidig is: soms door alternatieve inkomsten die tegenvallen, soms door gebrek aan keuzes. Het kan zijn dat de effecten van de bezuinigingen bij deze instellingen en verenigingen daardoor nog niet in volle omvang zichtbaar zijn in dit rapport. De toekomst moet uitwijzen in hoeverre de bezuinigingen de komende jaren nog meer effect zullen hebben. 1.4 Leeswijzer Dit rapport laat zich als volgt lezen. Hoofdstuk 1 beschrijft de aanleiding en de vraag van de rekenkamercommissie, de wijze van onderzoek en mogelijke beperkingen die in acht genomen moeten worden. Hoofdstuk 2 beschrijft relevante context waarbinnen dit onderzoek geplaatst moet worden. Hoofdstuk 3 beschrijft de effecten van de verlagingen van sport- en cultuursubsidies in Apeldoorn en is daarmee de hoofdconclusie van dit onderzoek. Hoofdstuk 4 beschrijft welke factoren stimulerend en belemmerend werken op de onderzochte effecten. Hoofdstuk 5 beschrijft ten slotte aan de hand van factsheets welke maatregelen instellingen en verenigingen hebben genomen. 8

70 Context van het onderzoek Om de uitkomsten van het onderzoek in perspectief te kunnen plaatsen schetsen we in dit hoofdstuk kort de context waarin het onderzoek zich heeft afgespeeld. We beschrijven: 1. Het feitelijke beeld: a. Wat is de omvang van de bezuinigingen op subsidies in de sporten cultuursector in de gemeente Apeldoorn? b. Wat is de financiële impact van deze bezuiniging voor de sport- en cultuurinstellingen/verenigingen? 2. Andere relevante (maatschappelijke) trends en factoren die van invloed zijn op de prestaties van de instellingen en verenigingen. 2.1 Feitelijk beeld: alle bezuinigingen op een rij Al voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2010 is bekend dat Apeldoorn te maken zal krijgen met financiële tekorten. In totaal wordt de bezuinigingsopgave in 2015 geraamd op een bedrag van 30 miljoen euro structureel. Het bestuursakkoord Veerkracht en verbinding bevat een bezuinigingsopgave van 17 miljoen euro. De resterende bezuinigingsopgave van 13 miljoen euro structureel wordt ingevuld door een kerntakendiscussie die de gemeenteraad voert in het najaar van De raadsopdracht Kerntaken uit januari 2011 bevat de volgende toekomstbeelden voor de sectoren sport en cultuur: Sport: Het subsidiëren van sportverenigingen is geen kerntaak meer van de overheid. Sportverenigingen en de andere verenigingen en instellingen die in de buurten en dorpen gevestigd zijn, worden uitgedaagd om zich maatschappelijk te verenigen. Indien zij een bijdrage leveren aan de sociale structuur in de wijken en dorpen, kunnen de verenigingen voor dat deel gesubsidieerd worden. Sportstimulering ziet de gemeente niet langer als een kerntaak (Raadsopdracht Kerntaken, 13 januari 2011). Cultuur: Het zorgdragen voor een goede culturele infrastructuur, blijft een belangrijk taakveld voor de gemeente. Ten aanzien van het taakveld cultuur in brede zin geldt echter dat de rol van de gemeente verandert en zich richt op meer loslaten en schrappen van taken. De verantwoordelijkheid van burgers en organisaties dient te worden versterkt. Onderdeel hiervan is dat de taakuitvoering verschuift van aanbod- naar vraaggericht (Raadsopdracht Kerntaken, 13 januari 2011). In 2012 en 2013 heeft bovenstaande koers geleid tot een forse vermindering van de budgetten voor sportsubsidies. De Algemene Sportsubsidie (verenigingen ontvingen hieruit een bedrag naar rato van het aantal jeugdleden), de OZB subsidie en subsidie op het onderhoud van sportvelden zijn sindsdien beëindigd. Sinds 2013 is het vernieuwde uitgangspunt dat er niet meer wordt bijgedragen aan activiteiten van sportverenigingen, maar dat de resterende subsidiemiddelen vooral worden ingezet op het bieden van ondersteuning bij het behoud van een 9

71 gezonde sportinfrastructuur. Dat heeft geleid tot een nieuwe regeling sportinfrastructuur. Per saldo is er daardoor 65% bezuinigd op de subsidie aan de sportsector. Ook in de cultuursector is flink bezuinigd. De sector krijgt de taak om te vernieuwen, minder financieel afhankelijk te zijn en aansluiting te zoeken bij de wensen van de consument (Cultuurnota Spin-off #2, 2014). Voor amateurkunstverenigingen is een subsidiekorting van 60% per lid doorgevoerd. Voor budgetgesubsidieerde (zowel cultuur als sport) instellingen en verenigingen zijn taakstellende bezuinigingen opgelegd naar draagkracht (zie de bijlagen 1 en 2). 2.2 Bezuinigingen in cijfers De totale bezuiniging in de sportsector bedraagt op eindwaarde In de MPB is voor aan taakstellingen opgelegd. De Zomernota 2012 voegt daar specifiek voor de verenigingen per saldo structureel aan toe. ( rechtstreeks en indirect omdat van de bezuinigingen bij Accres een deel via tariefsverhoging voor accommodaties terecht komt bij sportverenigingen. Overige taakstellingen bij de zwembaden zijn goed voor op eindwaarde (2017). In bijlage 2 is een totaaloverzicht opgenomen van de bezuinigingen in de sportsector. De totale bezuiniging in de cultuursector omvat tot In de MPB wordt voor aan taakstellingen opgelegd. In de MPB wordt daar aan toegevoegd. De Zomernota van 2012 legt extra taakstelling op. Ten slotte volgt in de meicirculaire van 2014 een laatste taakstelling van In bijlage 1 is een totaaloverzicht opgenomen van de bezuinigingen in de cultuursector. 2.3 Impact bezuinigingen op begroting van instellingen/verenigingen De bezuinigingen hebben in verschillende mate financieel effect gehad op de sport- en cultuursector. We hebben instellingen en verenigingen in de cultuur- en sportsector door middel van de enquête gevraagd of zij een indicatie kunnen geven wat de bezuiniging voor hun instelling/vereniging financieel heeft betekend voor hun begroting. We hebben twee zaken gevraagd: 1) hoe groot is de relatieve verlaging van inkomsten uit subsidie? En 2) welke impact heeft deze verlaging op de begroting van de instelling/vereniging? Relatieve omvang verlaging subsidie Als het gaat om de mate waarin de subsidie is verlaagd is het verschil tussen sport en cultuur opvallend (zie figuur 2): 10

72 De meeste respondenten in de sportsector geven aan dat minder dan 30% gekort is op de subsidies; dit komt niet overeen met de werkelijke gemeentelijke korting van 100% met compensatie op sportinfrastructuur; In de cultuursector geven de meeste respondenten aan dat 30-70% is gekort op de subsidies wat wel overeenstemt met de werkelijkheid. De beeldvorming in de sportsector over de opgelegde bezuinigingen is (te) optimistisch. Bezuiniging subsidie sport N=30 Bezuiniging subsidie cultuur N=50 Weet niet 9 Weet niet % % % % % % % 30-70% % Weet niet 0-30% 30-70% % Weet niet Figuur 2: relatieve omvang verlaging subsidie van instellingen/verenigingen Impact verlaging op de begroting van instellingen/verenigingen Vervolgens is interessant welke impact deze subsidieverlaging heeft op de totale begroting van de instellingen/verenigingen. Zie ook figuur 3. 11

73 Verhouding subsidie - totaalbegroting sport N=29 Verhouding subsidie - totaalbegroting cultuur N=50 Weet niet 12 Weet niet 4 >10% 2 >10% % % 22 <3% 8 <3% <3% 3-10% >10% Weet niet <3% 3-10% >10% Weet niet Figuur 3: impact verlaging subsidie op de begroting van instellingen/verenigingen Hieruit kunnen we concluderen dat: In 28% van de sportsector zijn subsidies een klein onderdeel (minder dan 3%) van de totaalbegroting van instellingen en verenigingen. In de cultuursector zijn de meeste subsidies meer dan 3% van de totaalbegroting van instellingen en verenigingen, waarbij 40% aangeeft dat subsidie meer dan 10% is van de totaalbegroting. Het schrappen of verlagen van de subsidie in de cultuursector gemiddeld genomen een grotere impact dan in de sportsector. 2.4 Relevante (maatschappelijke) trends en factoren Kruispunt van ontwikkelingen maakt de situatie uniek De situatie waarin instellingen en verenigingen verkeren is dynamisch. De inkomstendaling die instellingen/verenigingen ervaren vanwege de bezuinigingen op sport- en cultuursubsidies is slechts één van de ontwikkelingen waar deze organisaties mee te maken krijgen. We noemen er een aantal die we verderop nog genuanceerder toelichten: Ontwikkelingen als gevolg van veranderingen in de omvang en samenstelling van bezoekers/leden. Bijvoorbeeld de vergrijzing onder de leden van amateurkunstverenigingen. Of de ontwikkeling van bezoekersaantallen van bibliotheken. Of selectiever gebruik van sport- en cultuurvoorzieningen door minder vrij besteedbaar inkomen. 12

74 Ontwikkelingen als gevolg van algemene marktomstandigheden in economische laagconjunctuur, zoals het aantrekken van sponsorinkomsten of de huur- en onderhoudsprijzen. Ontwikkelingen als gevolg van verhoogde contributies per lid aan sportbonden. Een toename van een structurele last over de volle breedte van een vereniging waar bij voorkeur structurele inkomsten tegenover staan. Bovengenoemde ontwikkelingen, waar de subsidieverlaging door de gemeente Apeldoorn er één van is, zijn niet zozeer uniek of bijzonder. Maar de wijze waarop een ontwikkeling op een instelling/vereniging ingrijpt verschilt. Het is de combinatie die maakt dat de financiële en organisatorische opgave per instelling/vereniging varieert. Iedere instelling/vereniging staat als het ware op haar eigen kruispunt van relevante ontwikkelingen. De combinatie van factoren maakt het in dit onderzoek lastig om directe causale relaties te leggen tussen subsidieverlaging, bepaalde maatregelen en de gevolgen daarvan. Daar komt bij dat de ernst van de subsidieverlaging per instelling/vereniging verschilt. Bij het lezen van dit rapport is het belangrijk om te beseffen dat de resultaten en conclusies in dit bredere perspectief geplaatst moeten worden. Vanzelfsprekend zullen we waar mogelijk de directe causale relaties benoemen Bezuiniging gaat gepaard met extra kosten De korting op de subsidie door de gemeente staat voor veel instellingen/verenigingen niet op zichzelf, andere organisaties berekenen als gevolg van de financiële situatie meer kosten door aan verenigingen en instellingen. Hierbij valt te denken aan verhoging van de bondscontributie van leden aan een nationale sportbond, huurverhoging of kosten van groenbeheer dat zij nu zelf doen in plaats van de gemeente Amateurkunst vergrijst, sport blijft populair Het aantal mensen dat lid is van een vereniging neemt landelijk over het algemeen af. Boer & Croon 2 constateren dat leden kieskeuriger worden als het gaat om de verwachte toegevoegde waarde van hun vereniging. Ook het aantal alternatieven waar leden zich toe kunnen wenden wordt groter, wat het aantrekken en het behoud van leden moeilijker maakt. Zij stellen dat dit onder andere het gevolg is van het feit dat de huidige en toekomstige generaties grenzelozer zijn en zich niet snel binden aan één maatschappelijk onderwerp of vereniging. Dat wil overigens niet zeggen dat mensen minder sporten. Over het algemeen kunnen we stellen dat mensen meer sporten, maar zich minder vaak aansluiten bij een vereniging. Het aantal mensen dat lid is bij een sportbond is in 2013 voor het eerst in tien jaar gedaald. In 2014 is het aantal weer gestabiliseerd. Uiteraard zijn er altijd meer en minder populaire sporten. 3 2 Boer & Croon, Een duurzame toekomst van verenigingen (2010) 3 Bron: Ledentallenrapportage 2014 van NOC*NSF. 13

75 In het onderzoek zien we een sterk verschil tussen de mate waarop dit van toepassing is op sportverenigingen en amateurkunstverenigingen. Amateurkunstverenigingen hebben vaker te maken met een vergrijzing van het ledenbestand. Als reden geven zij dat jongeren vaker van tijdsbesteding wisselen ( zappcultuur ) en dat de vereniging door bezuinigingen minder of geen middelen heeft om nieuwe leden op te leiden, waar dat vroeger wel kon. Voor sport ligt dit anders: ongeveer twee van de drie bewoners van Apeldoorn doet aan sport. De meeste van de sportende Apeldoorners doen dat ongeorganiseerd en Apeldoorners doen dat georganiseerd, bijvoorbeeld binnen één van de circa 150 sportverenigingen Bibliotheken minder populair onder volwassenen Het aantal mensen dat lid is van een bibliotheek neemt landelijk al jaren af. Veranderende vrijetijdsbesteding, meer informatiebronnen via internet en de opkomst van e-books kunnen hier een verklaring voor zijn. Opvallend is dat alleen het aantal volwassenen dat lid is van de bibliotheek afneemt. Het aandeel van de volwassen bevolking dat lid is van een bibliotheek is gedaald van 14% in 2010 naar 12% in Het aantal jeugdleden stijgt juist: van 60% in 2010 naar 65% in Ook brengen mensen minder fysieke bezoeken aan de bibliotheek als gevolg van digitalisering maar lenen zij vaker online e-boeken Nationale ontwikkelingen cultuursector Berenschot deed in 2015 onderzoek naar de financiële ontwikkelingen in de culturele sector 5. Zij becijferden dat het ministerie van OCW in 2013 aan cultuur 24% minder uitgaf in vergelijking met het jaar Gemiddeld financieren gemeenten 65% van het cultuurbudget en het Rijk 30%. De overige 5% wordt gegenereerd door eigen inkomsten. Berenschot stelt dat er grenzen zitten aan het verdienvermogen van de culturele sector, met een maximum stijging van ongeveer 2 tot 3% per jaar. 4 Bron: Sportagenda Apeldoorn (2015) 5 Bron: Berenschot, Financiering van de cultuursector (2015) 14

76 Conclusies effecten 3.1 Instellingen en verenigingen in de knel maar effect voor inwoners Apeldoorn vooralsnog beperkt In dit hoofdstuk kijken we met enige afstand naar de feitelijke uitkomsten die in hoofdstuk 2 en 5 in dit rapport worden toegelicht. Doel van dit hoofdstuk is om duiding te geven aan de uitkomsten uit de enquête en de casestudy door antwoord te geven op de vraag: wat betekenen deze uitkomsten voor Apeldoorn? Het antwoord werken wij hieronder uit op twee niveaus: 1. Niveau van de instellingen en verenigingen in Apeldoorn: wat zijn de effecten van de genomen maatregelen voor instellingen en verenigingen in de sporten cultuursector? 2. Niveau voor de inwoners van Apeldoorn: wat zijn de effecten van de genomen maatregelen voor de bezoekers en leden van deze Apeldoornse instellingen en verenigingen? In de basis zien we bij instellingen en verenigingen dat het hard werken is om de begroting in balans te houden. Onder andere door de verlaging van subsidies moeten zij alle zeilen bijzetten om de eindjes aan elkaar te knopen. Dat lukt over het algemeen net wel of net niet, vaak door gebruik te maken van reserves. Doordat instellingen en verenigingen hard werken om de eindjes aan elkaar te knopen is het effect voor de inwoners vooralsnog beperkt. Om een duidelijker beeld te krijgen van de typische sport- en cultuurvereniging anno 2016 volgen hieronder twee fictieve voorbeelden die we hebben opgesteld op basis van de uitkomsten uit dit onderzoek. Het typische verhaal van een bestuurslid van een willekeurige muziekvereniging Nog steeds ben ik met veel plezier actief in onze muziekvereniging. We hebben het samen gezellig, zien elkaar regelmatig en werken hard om ook dit jaar weer mooie voorstellingen te maken dat een breder publiek trekt dat onze eigen familie, vrienden en kennissen. Maar het is er de laatste jaren niet makkelijker op geworden want we hebben minder inkomsten terwijl de uitgaven zijn gestegen. Dat komt door de gemeentelijke subsidie die we niet meer krijgen. Maar ook doordat ons ledenaantal daalt door vergrijzing en minder aanwas. Niet gek, want een instrument leren bespelen is ook duur tegenwoordig. Om de inkomsten te verhogen hebben we noodgedwongen de contributie moeten verhogen van 15,50 naar 20,-. En we treden meer op om de kas te spekken. Bij die optredens verkopen we dan onze eigen gemaakte cake voor een extraatje. 15

77 Wat ons ook parten speelt is het zoeken naar een goede en betaalbare locatie om te repeteren en uitvoeringen te doen. Die zijn er nauwelijks in Apeldoorn. We zijn al een aantal keer van oefenruimte moeten veranderen en optreden in Orpheus is niet meer te betalen. Ook geven we minder uit aan onze tenues en de muziek zelf. Tenues hebben we afgeschaft en muziek proberen we veel te ruilen met andere verenigingen. We kunnen niet meer spelen wat we echt willen. We zijn ook kwetsbaarder geworden. Als een van de dure instrumenten stuk gaat hebben we echt een groot financieel probleem. We hebben nog steeds lol in onze vereniging, maar het is zoeken naar wat we kunnen doen. Het typische verhaal van een bestuurslid van een willekeurige sportvereniging Ik ben dit jaar 10 jaar bestuurslid van onze vereniging. Ik vind het hard werken om de club draaiende te houden. Ik ben gepensioneerd dus gelukkig heb ik de tijd. Maar dat is voor veel van mijn bestuursleden anders. Liefst hebben we er nog een kracht bij, maar niemand uit de club wil de vacante plaats in het bestuur innemen. De afgelopen 10 jaar heb ik veel zien veranderen. Er was natuurlijk een economische crisis, maar ook de maatschappij is veranderd. Het is niet vanzelfsprekend dat er ieder jaar weer jonge leden bijkomen. Door extra promotie en ons aanbod te vergroten met clinics blijven er wat jongeren hangen. Maar die promotie kost geld en de clinics moeten wèl georganiseerd worden. Eigen mensen mobiliseren blijft lastig. Ook hebben we onze eigen accommodatie, waar we zelf onderhoud aan moeten plegen. Het is fijn om je eigen plek te hebben, maar we merken dat we geld tekort komen in ons onderhoud. De accommodatie wordt een molensteen om ons nek. We zouden er wel dingen in willen veranderen, bijvoorbeeld door te verduurzamen. Maar waar halen we dat geld vandaan? We merken dat het onderhoud duurder is geworden. We kunnen veel zelf, maar niet alle leden kunnen even goed klussen. En ik kan niet altijd dezelfde leden vragen. Die doen al zo veel. Om grip te houden op de financiën hebben we de inkomsten verhoogd. De contributie is verhoogd en ook de prijzen van bier, fris en koffie zijn met 20 eurocent omhoog gegaan. Maar ons spaarpotje begint leeg te raken. 3.2 Betekenis voor instellingen en verenigingen in Apeldoorn Ten eerste kijken we naar het niveau van de instellingen en verenigingen in Apeldoorn. Op basis van de uitkomsten uit de enquête en de casestudy zien we drie effecten die we hieronder toelichten. De drie effecten zijn: 1. Grotere kwetsbaarheid 2. Soberder en doelmatiger 3. Slimmer en innovatiever 16

78 3.2.1 Grotere kwetsbaarheid We zien dat de kwetsbaarheid van instellingen en verenigingen de afgelopen jaren is toegenomen. Om te beginnen zien we een toegenomen financiële kwetsbaarheid. In zowel de casestudy als in de enquête zien we terugkeren dat instellingen en verenigingen de afgelopen jaren gebruik hebben moeten maken van hun reserves en getroffen voorzieningen zoals algemene reserves, onderhoudsreserves of voorzieningen zoals gespaard geld voor het jubileum van een vereniging. Dit geldt voor zowel de sport- als de cultuursector. Vooral wanneer instellingen en verenigingen voor algemene uitgaven moeten interen op onderhoudsreserves neemt de kwetsbaarheid toe wanneer, bijvoorbeeld door een incident, grootschalig onderhoud moet plaatsvinden. In het recente rapportage De vitale sportvereniging van de Sportraad Apeldoorn geeft 13% van de geënquêteerde verenigingen aan geen sluitende begroting te kennen. Verder zien we dat de werkzaamheden binnen instellingen moeten worden verricht door minder professionals. Een deel van de betaalde formatie wordt vervangen door freelancers en vrijwilligers. Instellingen zijn daardoor in grootte afgenomen (minder formatie). Bij verenigingen is de daling van het aantal actieve leden en/of het langere tijd hebben van vacante bestuursfuncties een signaal. Verenigingen in de sport- en cultuursector hebben over het algemeen weinig betaalde krachten en draaien vrijwel geheel op de inzet van vrijwilligers. Het aantrekken van extra vrijwilligers is daardoor moeilijk. Initiatieven en maatregelen om de instelling of vereniging financieel gezonder te maken kosten tijd en energie, maar deze tijd en energie worden al voor een belangrijk deel opgenomen voor het dagelijks draaiende houden van de instelling en de vereniging. Instellingen en verenigingen worden extra kwetsbaar omdat ze zich moeten aanpassen aan maatschappelijke ontwikkelingen, maar niet de tijd en de energie hebben om dit te doen. Voor grote instellingen en verenigingen is het eigendom en onderhoud van vastgoed een grote kostenpost. Cultuurinstellingen zitten doorgaans in (te) grote gebouwen die gebouwd zijn in een tijd van economische voorspoed. De onderhouds- en exploitatiekosten van deze gebouwenzijn groot. Naast het eigendom is ook het huren van accommodatie een grote kostenpost, doordat huurprijzen jaarlijks worden verhoogd (zie ook de uitgebreide beschouwing in paragraaf 5.6) Soberder en doelmatiger Met name bij verenigingen (zowel in de sport- als de cultuursector) zien we een beweging naar sobere en doelmatige manier van organiseren. Materialen worden steeds hergebruikt of afgeschaft. Activiteiten, workshops en uitvoeringen worden teruggebracht in aantal. 6 Professionele trainers, dirigenten en instructeurs worden minder ingehuurd. En er wordt minder tijd, geld en energie besteed aan drukwerk zoals posters en flyers. Kortom, instellingen en verenigingen in de sport en cultuursector in Apeldoorn moeten echt op de kleine uitgaven letten. 6 Echter is in de casestudy ook naar voren gekomen dat een aantal verenigingen juist meer activiteiten ontplooit om daarmee de inkomsten te verhogen. 17

79 Verder geven instellingen aan dat zij moeten toegeven op het onderhoud van voorzieningen, maar ook op aspecten zoals veiligheid. En bij enkele instellingen zien we het ziekteverzuim onder het personeel oplopen. Bij verenigingen geven de actieve leden en bestuursleden aan dat door deze versobering en doelmatigheid het plezier, de lol en de gezelligheid afnemen. Zij zien enerzijds de hoeveelheid vrijwilligerswerk toenemen en anderzijds de beweging naar een sobere en doelmatige vereniging Slimmer en innovatiever Een toename van de kosten en een verlaging van de baten leiden ook tot instellingen en verenigingen die slimmer en innovatiever zijn gaan werken. Zij kijken naar trends en ontwikkelingen in de samenleving en passen hun aanbod daar op aan. Dansverenigingen die met succes nieuwe workshops starten omdat zij dat als trend zagen. Markant centrum voor kunsteducatie probeert door middel van de knipkaart cursisten in staat te stellen om een kleiner aantal lessen te volgen. Een ander voorbeeld is de bibliotheek van CODA die in Ugchelen en Zevenhuizen haar vestigingen heeft moeten sluiten maar door samenwerking met scholen daar toch de populaire boeken beschikbaar kan stellen aan leden van de bibliotheek. Instellingen en verenigingen die hun eigen vastgoed of accommodatie beheren geven aan te investeren in verduurzaming, zoals isolatie en energiezuinige cvketels, om de energiekosten te drukken. Daarnaast werken instellingen en verenigingen meer digitaal waardoor nieuwsbrieven digitaal worden verspreid. Ook zien we samenwerkingsverbanden ontstaan, zodat materialen met elkaar kunnen worden geruild. 3.3 Betekenis voor inwoners Apeldoorn Op dit niveau kijken we naar de leden en bezoekers achter de instellingen en verenigingen. Wat is het effect van de verlagingen van subsidies en andere ontwikkelingen op de inwoners van Apeldoorn? Samengevat kunnen we stellen dat we in dit onderzoek weinig aanwijzingen hebben om aan te nemen dat leden en bezoekers te maken hebben verstrekkende consequenties. Er is echter wel een aantal gevolgen te noemen dat voor kleinere groepen problematisch zijn: 1. Prijsstijgingen waardoor een kleine groep afhaakt 2. Beperking aanbod is een verlies voor een kleine groep Prijsstijgingen waardoor kleine groep afhaakt In meer dan de helft van de gevallen worden leden en bezoekers geconfronteerd met een prijsstijging om te participeren. Door de bank genomen leidt deze prijsstijging tot gemopper en geklaag aan de balie of op Algemene Ledenvergaderingen, maar niet tot significante daling van het aantal leden en bezoekers. 18

80 Verenigingen geven echter wel aan dat dit voor een aantal leden met een zeer smalle beurs heeft geleid tot het opzeggen van het lidmaatschap. Onduidelijk is of er een causaal verband bestaat tussen de verlaging van subsidies en het beëindigen van het lidmaatschap, of dat de eerder genoemde landelijke trend een rol van betekenis speelt. Ook het verhogen van consumptieprijzen heeft bij deze groep tot gevolg dat zij geen consumpties meer kunnen aanschaffen. Maar verder zien we dat hogere consumptieprijzen hebben geleid tot extra inkomsten Beperking aanbod is een verlies voor een kleine groep Instellingen en verenigingen hebben zo weinig mogelijk gekozen voor een beperking van het aanbod. Daar waar versobering in het aanbod wel heeft plaatsgevonden geven instellingen en verenigingen aan het op die onderdelen te doen waar het zo weinig mogelijk effect heeft op de leden en bezoekers. Anders gezegd: de activiteiten die zijn geschrapt hadden voor 2011 en 2012 al een beperkte opkomst. Verder zien we dat met name verenigingen soberder omgaan met (professionele) begeleiding. Dat leidt feitelijk tot een daling in de kwaliteit. We zien dat echter niet terug in een significante afname van bezoekers- of ledenaantallen. Samenvattend constateren we een lichte verschraling van het aanbod op cultuur. Gezien de breedte van het aanbod is in de sportsector geen sprake van verschraling. 3.4 Is deze uitkomst goed of slecht? De vraag is of deze effecten goed of slecht zijn voor Apeldoorn. Het antwoord op deze vraag hangt af van de manier hoe je naar de rol van instellingen en verenigingen kijkt. Wanneer je het sport- en cultuuraanbod en het verenigingsleven wat daar bij hoort van groot belang acht, bijvoorbeeld vanwege de sociale cohesie, dan kunnen we stellen dat instellingen en verenigingen op hun tenen lopen. Een andere manier om naar dit onderwerp te kijken is sport en cultuurinstellingen en verenigingen te beschouwen als één van de middelen om sport- en cultuurparticipatie te faciliteren. In dat geval is het nog maar de vraag of de ingezette subsidieverlaging een negatief effect heeft, omdat we geen signalen hebben dat ledenaantallen op grote schaal dalen door de korting op subsidies. Omdat de Apeldoornse sport- en cultuurparticipatie als dusdanig buiten de scope van dit onderzoek valt, is aanvullend onderzoek nodig om hier meer inzicht in te krijgen. En derde insteek om naar de effecten van de bezuinigingen te kijken is langs de lijn van de taakopvatting over sport en cultuur in Apeldoorn. De gemeenteraad heeft in de kerntakendiscussie van 2011 bepaald dat de gemeente ten aanzien van sport een verantwoordelijkheid heeft bij het in stand houden van een goede sportinfrastructuur. Voor cultuur is die taakopvatting breder en ziet de gemeenteraad het zorgdragen voor een goede culturele infrastructuur, als een belangrijk taakveld voor de gemeente. Wat de inwoners van Apeldoorn in hun vrije tijd aan sociaal-culturele en sportactiviteiten ondernemen is aan henzelf, evenals het budget dat zij daarvoor over hebben. 19

81 In de kerntakendiscussie heeft de gemeente verder meegegeven dat gesubsidieerde instellingen in hun dienstverlening uit moeten gaan van de vraag van de burger en hun taken dichter bij de burger moeten uitvoeren. Instellingen en verenigingen zijn als gevolg van de bezuinigingen meer vraaggericht gaan werken. Zij stemmen hun inhoudelijk aanbod beter af op de wensen van leden/bezoekers door nieuwe faciliteiten of activiteiten aan te bieden en proberen door nieuwe vormen zoals workshops of knipkaarten hun activiteiten breed toegankelijk te houden. Of zij hun taken ook dichter bij de burger zijn gaan uitvoeren dan voorheen is uit het onderzoek niet eenduidig op te maken. Wat wel opvalt is dat instellingen en verenigingen actief de samenwerking opzoeken met het onderwijs en ook op scholen activiteiten organiseren. Verder lijken de grote cultuurinstellingen door hun huisvesting ook gebonden te zijn aan het cultuurkwartier wat het lastig maakt om op grote schaal activiteiten meer in de wijk en buurt te organiseren. 3.5 Apeldoorn in perspectief Een interessante vraag is in hoeverre deze uitkomsten in Apeldoorn verschillen ten opzichte van andere gemeenten. In 2014 heeft de rekenkamer West Twente een onderzoek laten uitvoeren naar de doorwerking van bezuinigingsmaatregelen bij de gemeente Hellendoorn. 7 Een aantal van de doorwerkingen heeft betrekking op het theater, de bibliotheek en het zwembad. Uit het rapport blijkt dat de organisaties een flinke aanpassingen hebben moeten verrichten om de begroting op orde te krijgen: er is gesneden in de formatie, er zijn efficiencymaatregelen genomen en er zijn inkomstenverhogende maatregelen getroffen. De effecten voor de bezoekers en leden zijn vooralsnog beperkt. Leden en bezoekersaantallen laten maar een beperkte fluctuatie zien. Ook zijn er weinig aanwijzingen dat het kwaliteitsniveau significant is gewijzigd. De rekenkamercommissie van de gemeente Voorst heeft onderzoek laten uitvoeren naar de effecten van bezuinigingen. 8 Uit dit onderzoek is naar voren gekomen dat inwoners van Voorst eveneens zijn geconfronteerd met een stijging van de prijzen. Daarnaast laat het onderzoek zien dat er een versobering van dienstverlening heeft plaatsgevonden. De mate waarin er sprake is van versobering ligt genuanceerd. Het zwembad, bijvoorbeeld, ziet een terugloop van het aantal bezoekers maar dat ligt niet hoger dan het landelijke gemiddelde. Ook bij de bibliotheek is er sprake van versobering in het aanbod. Daar is een terugloop van het bereik onder peuters, maar is de bibliotheek op scholen beter toegankelijk geworden. 7 Rekenkamer West Twente (2014). Doorwerking bezuinigingen gemeente Hellendoorn. Beschikbaar via raad.hellendoorn.nl 8 Rekenkamercommissie Voorst (2014). Effecten van bezuinigingen in de gemeente Voorst. Beschikbaar via voorst.nl 20

82 Stimulerende en belemmerende factoren In het onderzoek hebben we gekeken wat de effecten zijn van de bezuinigingen op de gemeentelijke subsidies in de sport- en cultuursector, en welke factoren daar een stimulerende en belemmerende rol in hebben. Wij hebben drie effecten onderzocht: 1. Effect op aantal leden/bezoekers 2. Effect op de kwaliteit van de dienstverlening 3. Effect op het slimmer werken als instelling/vereniging Uit de beantwoording van enquête blijkt dat respondenten het lastiger vinden om aan te geven wat de effecten van de genomen maatregelen zijn dan om te benoemen welke maatregelen zij hebben genomen. Veel respondenten hebben de vragen over de effecten overgeslagen (sportsector: 30-66%, cultuursector: 40-55% beantwoord). De effecten van maatregelen op het gebied van vastgoed stijgen hier nog verder boven uit: 83% van de respondenten uit de sportsector en 95% van de respondenten uit de cultuursector heeft deze vraag overgeslagen. De effecten van deze laatste maatregel hebben we daarom niet meegenomen in de analyse. Hieronder lichten we de uitkomsten per effect toe. Als we spreken over respondenten spreken we over degene die de vraag wel hebben beantwoord. 4.1 Aantal leden lijkt niet te dalen door de bezuinigingen Op basis van de resultaten van dit onderzoek is er geen aanleiding om aan te nemen dat de bezuinigingen in de sport- en cultuursector een sterk positief of negatief effect hebben op het aantal leden/bezoekers van sport- en cultuurverenigingen/instellingen in Apeldoorn. Dat heeft een aantal redenen: 1. Instellingen en verenigingen hebben weliswaar hun aanbod of dienstverlening versoberd, maar daar staat tegenover dat zij ook meer vraaggericht zijn gaan werken om aantrekkelijk en toegankelijk te blijven voor het publiek. 2. Ondanks dat breed verhogingen zijn doorgevoerd in contributies en entreeprijzen heeft dit niet breed geleid tot opzeggingen of minder bezoekers. Wel geven respondenten in de casestudies aan dat leden meer gebruik maken van regelingen zoals de Regelrecht regeling of een beroep doen op de Stichting Leergeld. Of dit een direct effect is van het verhogen van de ledenprijzen of dat dit komt door de persoonlijke financiële situatie is niet op te maken uit dit onderzoek. 3. Andere factoren zijn ook van invloed, zoals populariteit, meer digitale en online activiteiten en nieuwe generaties die vaker wisselen van activiteit en minder gebonden zijn aan een vereniging of instelling (zie context). Zo zegt een aantal kleinere amateurkunstverenigingen moeite te hebben om jongeren aan hun vereniging te binden. Ook loopt het aantal leden van bibliotheken terug. 21

83 4.1.1 Stimulerende factoren Promotie leidt tot meer leden: Instellingen/verenigingen zijn actief bezig met het promoten van hun aanbod om het aantal leden te verhogen (en daarmee de structurele contributie-inkomsten). En om de bezoekersaantallen te verhogen (verhogen van incidentele inkomsten uit toegangsbewijzen, consumpties, et cetera). Zo geeft De Sprenkelaar ouders van kinderen die zwemles hebben een gratis kaartje en leiden actieprijzen voor abonnementen tot betere verkoop. Ook in de cultuursector zijn voorbeelden zichtbaar en treedt de Brassband Apeldoorn uitsluitend nog op in ensembleverband om zo meer naamsbekendheid te krijgen in Apeldoorn en omgeving. Verbreden aanbod leidt tot meer leden: Instellingen/verenigingen zijn de afgelopen jaren meer vraaggericht gaan werken en stemmen hun aanbod gerichter af op de wensen van leden en bezoekers. KDO investeert bijvoorbeeld in nieuwe populaire sporten zoals Freerunnen en Walljump. KDO is mede door verbreding van het aanbod gegroeid van 1100 naar 1300 leden. En CODA heeft CODA junior opgericht: een creatieve plek waar kinderen met hun ouders kunnen spelen en lezen. Het muziektheater Apeldoorn is meer workshops gaan geven om zo een nieuwe doelgroep te bedienen. Ook heeft De Sprenkelaar geïnvesteerd in een nieuwe wellness om meer mensen naar het zwembad te trekken Belemmerende factoren Versoberen leidt tot minder leden: Ruim de helft van de respondenten geeft aan versoberingen te hebben doorgevoerd waarvan het vaakst in het aantal activiteiten (aanbod) en materialen. Zo heeft bijvoorbeeld de brassband Apeldoorn geen eigen kostuums meer en heeft KDO besloten niet langer te investeren in de turnselectie. Ook zeggen muziekverenigingen geen budget meer te hebben om nieuwe leden naar de muziekschool te sturen voor een opleiding. Hierdoor is de werving van nieuwe leden lastig. Het minst vaak besluiten instellingen/verenigingen te snijden in de kwaliteit van het aanbod. Van de respondenten die deze vraag hebben beantwoord geeft 50% aan dat de versoberingen een bijdrage levert aan de daling van het aantal leden/bezoekers. Vergroten van de eigen bijdrage leidt tot minder leden: Van de respondenten die de vraag over de effecten hebben ingevuld zegt men in de sport relatief vaker dat het verhogen van de eigen bijdrage leidt tot minder leden/bezoekers (50%). In de cultuursector zegt het merendeel van de respondenten dat het effect niet waarneembaar is (60%). Deze uitkomsten zeggen niet hoe sterk het effect is. Uit de casestudies blijkt dat verhoging van de eigen bijdrage in slechts enkele gevallen daadwerkelijk ertoe heeft geleid dat leden hebben opgezegd of dat bezoekers niet meer of minder komen. Wel ziet bijvoorbeeld Markant dat mensen steeds vaker één in plaats van twee cursussen volgen of gebruik maken van een knipkaart. 22

84 4.2 Kwaliteit overeind met minder middelen Wie zien over de breedte minimale signalen dat de kwaliteit afneemt in het aanbod van sport- en cultuurinstellingen/verenigingen, over het algemeen blijft het niveau overeind. Dat heeft meerdere redenen: Instellingen en verenigingen voeren weliswaar versoberingen door die ook effect hebben op de kwaliteit van het aanbod maar tegelijkertijd zien we dat zij ook slimmer en gerichter zijn gaan werken waardoor de ze kwaliteit overeind hebben kunnen houden. Instellingen en verenigingen hebben breed maatregelen doorgevoerd om nieuwe inkomsten te krijgen en zo de subsidiekorting op te vangen. Hierdoor hebben ze niet hoeven snijden in de kwaliteit van hun activiteiten. Instellingen en verenigingen doen er alles aan om ondanks de bezuinigingen de kwaliteit van hun activiteiten te handhaven. De druk op vrijwilligers en professionals neemt hierdoor sterk toe. Het laatste dat zij willen is snijden in (de kwaliteit van) activiteiten, dat wordt gezien als het begin van het einde. Gevolg is dat instellingen/verenigingen met minder middelen (en mensen) proberen dezelfde kwaliteit te realiseren, wat leidt tot een gevoelde toename van werkdruk bij vrijwilligers en professionals Stimulerende factoren Betere kwaliteit door scherpte in het aanbod: Uit de casestudies blijkt dat instellingen en verenigingen de afgelopen jaren meer vraaggericht zijn gaan werken en zij hun aanbod beter afstemmen op de wensen van leden en bezoekers. Dit lijkt een positief effect te hebben op de kwaliteit van de activiteiten. 50% van de sportinstellingen/verenigingen geeft aan dat de kwaliteit is toegenomen door verbreding van het aanbod, bij cultuur is dat 37,5%. Door nieuwe inkomsten kwaliteit op peil: Instellingen en verenigingen zijn om de korting op de subsidie op te vangen op zoek naar nieuwe bronnen van inkomsten. Het merendeel van de respondenten geeft aan contributies en toegangsprijzen verhoogd te hebben maar zij maken ook gebruiken van externe sponsors en subsidies zoals het Prins Bernard Cultuurfonds, de Bank Giro Loterij en de sportimpuls-subsidie van het ministerie van VWS. Hierdoor kunnen zij de kwaliteit op peil houden. Toch zijn met name cultuurinstellingen en verenigingen kritisch over de verdiencapaciteit van de culturele sector. 23

85 4.2.2 Belemmerende factoren Versoberingen leiden in sommige gevallen tot minder kwaliteit: Van de respondenten die heeft aangegeven wat de effecten van de maatregelen zijn, zegt de helft dat de versoberingen geen effect hebben gehad op de kwaliteit van de activiteiten. 30% van de cultuurinstellingen/verenigingen en 50% van de sportverenigingen/instellingen stelt dat de versoberingen een negatief effect hebben gehad op de kwaliteit. Voorbeelden zijn het samenvoegen van trainingsuren waardoor teams een kleinere zaal hebben en of één docent op meer leerlingen. Toch proberen de instellingen en verenigingen de kwaliteit zoveel mogelijk in stand te houden omdat het snijden in de kwaliteit het begin van het einde is volgens meerdere respondenten. Zo heeft CODA de bezuinigingen ( euro) grotendeels opgevangen door in de eigen organisatie te snijden. De formatie is tussen teruggebracht met ongeveer 30%, maar het activiteitenbudget gehandhaafd. CODA heeft weliswaar de satellietvestigingen van de bibliotheek in Ugchelen en Zevenhuizen gesloten maar heeft wel gezorgd dat de best gelezen boeken nog steeds daar te leen zijn. 4.3 Slimmer werken maar innovatie en organisaties onder druk Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat veel sport- en cultuurinstellingen/verenigingen in Apeldoorn op onderdelen slimmer zijn gaan werken als gevolg van de bezuinigingen. Slechts één sport- en één cultuurinstelling/vereniging geeft in de enquête aan dat zij minder slim zijn gaan werken door de bezuinigingen % van de respondenten geeft afhankelijk van de maatregel aan dat dit er toe heeft geleid dat zij slimmer zijn gaan werken. Dat doen zij op twee manieren: Instellingen/verenigingen hebben werkprocessen efficiënter gemaakt waardoor zij met minder middelen dezelfde prestaties kunnen leveren. Daar staat tegenover dat verschillende instellingen en verenigingen in de casestudies aangeven dat de werkdruk voor zowel professionals als vrijwilligers hierdoor hoger is geworden. Verenigingen hebben moeite met het invullen van plekken in het bestuur en professionele instellingen hebben personeel moeten laten gaan. In een enkel geval is aangegeven dat dit ook tot een hoger ziekteverzuim leidt. Instellingen en verenigingen werken meer vraaggericht: een aantal instellingen/verenigingen heeft bewust geïnvesteerd in nieuwe activiteiten; anderen in verandering van type abonnementen/toegang. Tegelijk geeft een aantal respondenten aan dat de ruimte voor innovatie steeds kleiner wordt. Veel instellingen/verenigingen teren in op hun reserves en hebben minder ruimte meer om te investeren in duurzaamheid, nieuw materiaal of het ontwikkelen van nieuwe activiteiten Stimulerende factoren Efficiënter werken: Door werkprocessen efficiënter in te richten zijn instellingen/verenigingen in staat dezelfde prestaties te leveren met minder 24

86 middelen. Zo geeft 77% van de respondenten in de sportsector en 55% in de cultuursector aan slimmer te zijn gaan werken door bijvoorbeeld meer samen of meer digitaal te werken. Zo kijkt de muziekvereniging Ugchelen voortaan eerst of nieuwe bladmuziek te leen is bij een andere vereniging of de muziekbibliotheek en hebben meerdere verenigingen besloten alleen nog digitaal post te versturen aan hun leden. Meer vraaggericht werken: De helft van de instellingen en verenigingen zegt ook slimmer te zijn gaan werken door hun aanbod beter af te stemmen op de wensen van leden en bezoekers (50% sport, 47% cultuur). Dat doen zij grofweg op twee manieren: Door nieuwe activiteiten op te zetten zoals de nieuwe sport Walljump bij KDO. En in type aanbod zoals de knipkaart die Markant heeft ontwikkeld en Phoenix Apeldoorn die steeds meer met workshops werkt. Deze investeringen leiden niet direct tot een besparing maar dragen potentieel wel bij aan het behoud en de werving van nieuwe leden Kanttekeningen Respondenten zijn kritisch over de veranderende werkwijzen. Versoberingen lijken soms erg efficiënt maar doen afbreuk aan de daadwerkelijke prestaties. Denk aan het vergroten van de groepen waardoor cursisten minder aandacht krijgen van de docent of het samenvoegen van trainingsuren om te besparen op de huur. Daardoor hebben teams minder ruimte om te trainen. Ook signaleert een aantal verenigingen/instellingen in de casestudies dat de ruimte voor innovatie klein is als gevolg van de bezuinigingen. WSV stelt investeringen in duurzaamheid die op lange termijn rendabel zijn uit, omdat de vereniging inteert op de reserves en dus niet voldoende investeringsruimte heeft voor duurzame innovatie. Markant geeft aan dat het door een hoge werkdruk lastig is om tijd en ruimte te vinden om te werken aan nieuw aanbod. 25

87 Factsheets maatregelen Als reactie op dalende inkomsten uit subsidies hebben instellingen en verenigingen maatregelen genomen. In dit hoofdstuk presenteren we zes factsheets van maatregelen: 1. Factsheet verhogen eigen bijdrage 2. Factsheet aantrekken extra externe inkomsten 3. Factsheet vergroten aantal bezoekers/leden 4. Factsheet verhogen efficiëntie 5. Factsheet versoberingen 6. Factsheet verlagen kosten huisvesting 26

88 5.1 Factsheet verhogen eigen bijdrage Meer dan de helft van de respondenten geeft aan dat zij de eigen bijdrage voor leden en/of bezoekers hebben verhoogd. Zij kiezen hier vaak voor omdat andere maatregelen om de inkomsten te verhogen onvoldoende opleveren. Daardoor zien zij zichzelf gedwongen om het tekort aan inkomsten te verhalen op hun leden en/of bezoekers. Verhogen eigen bijdrage sport N=33 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 5 Verhogen eigen bijdrage cultuur N=44 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 12 30% 15% 21% 18% 55% Verhogen van de toegangsprijs Verhogen van lidmaatschapsgelden Verhogen van de prijzen van consumpties 61% Verhogen van de toegangsprijs Verhogen van lidmaatschapsgelden Verhogen van de prijzen van consumpties Figuur 4: Maatregelen om eigen bijdragen te verhogen 1. Verhogen van lidmaatschapsgelden Het verhogen van lidmaatschapsgelden is zowel in de sport- als cultuursector een veelgenoemde maatregel (respectievelijk 55% en 61%). Zo is de prijs van een bibliotheekabonnement stapsgewijs verhoogd, waarbij de grootste stijging zichtbaar is tussen 2011 en De kosten voor een klein abonnement zijn gestegen van 40,80 (2011) tot 49,- (2015). Voor een groot abonnement is de prijs gestegen van 69,90 (2011) tot 79,- (2015). Meerdere cultuurinstellingen of verenigingen geven aan dat zij de verhoging uitgesteld hebben, maar per 2016 alsnog genoodzaakt zijn om het lidmaatschap voor hun leden/bezoekers te verhogen. Omni-sportvereniging WSV heeft een bedrag van doorberekend naar haar vijf verschillende sportafdelingen. Bij WSV heeft dit geleid tot maximaal 25 contributieverhoging per lid. Markant heeft de lesgelden in 2012 verhoogd met 10% en in 2013 met 20%. Deze verhoging heeft structureel opgeleverd in 2012 en in Ook de brassband 27

89 Apeldoorn en de muziekvereniging Ugchelen hebben de contributie verhoogd (resp. van 15 naar 20 en van 12,50 naar 15). 2. Verhogen van de toegangsprijs Verschillende instellingen en verenigingen hebben als gevolg van de bezuinigingen de toegangsprijzen verhoogd (sport 15% en cultuur 18%). Zo heeft zwembad De Sprenkelaar in de periode het basistarief voor een enkel toegangskaartje verhoogd van 4,50 naar 5,20. Per verkocht kaartje levert dat 0,70 op, een verhoging van 15,6%. Ook de prijs van een toegangskaartje voor Zwembad Malkander is gestegen. Sinds 2011 is de prijs van een kaartje verhoogd van 4,75 naar 5,50, een verhoging van 15,8%. De toegangsprijs voor het CODA museum is de afgelopen jaren (deels als direct resultaat van de bezuinigingen) met 25% verhoogd tot 10,- per persoon. 3. Verhogen van de prijzen van consumpties Sommige instellingen en verenigingen, die de exploitatie in eigen beheer hebben, hebben gekozen voor een verhoging van de consumptieprijzen. In de sportsector is deze maatregel 11 keer genomen, in de cultuursector 9 keer. Omnisportvereniging WSV heeft de prijzen van de bestverkochte kantineconsumpties verhoogd. Zo is bijvoorbeeld de prijs voor een kopje koffie verhoogd van 1,00 tot 1,20. De prijs voor een biertje is gestegen van 1,60 naar 1,80. Vereniging Phoenix Apeldoorn (dans, zang en muziek) heeft de korting op de subsidie kunnen opvangen met de inkomsten van consumpties. CODA geeft aan dat zij met CODA Café marktconforme prijzen hanteert. Activiteiten binnen de sport- en cultuursector in Apeldoorn zijn duurder geworden, deels als gevolg van de bezuinigingen. Zowel de prijzen voor lidmaatschappen, toegangsbewijzen als consumpties zijn verhoogd om de inkomsten te verhogen. 28

90 5.2 Factsheet aantrekken extra externe inkomsten Meer dan de helft van de respondenten in de sport- en cultuursector geeft aan dat zij extra externe inkomsten heeft aangetrokken. Voor sport is dit 53% van de respondenten, voor cultuur is dit 65%. Extra externe inkomsten sport N=32 6% Extra externe inkomsten cultuur N=51 4% 37% 47% 47% 59% Niet doorgevoerd In beperkte mate doorgevoerd In grote mate doorgevoerd Niet doorgevoerd In beperkte mate doorgevoerd In grote mate doorgevoerd Figuur 5: Mate waarin instellingen/verenigingen extra externe inkomsten verwerft Zowel in de sport- als cultuursector blijken er veel inkomstenacties opgezet te worden: van deelname aan jaarlijkse collectes, verlotingen, verkoop van etenswaar tot opbrengsten van rommelmarkten. Voor koren en/of muziekverenigingen zijn betaalde optredens een belangrijke bron van inkomsten. Sportverenigingen hebben de mogelijkheid om op meerdere aspecten sponsoring te werven: bijvoorbeeld bordsponsors langs velden en/of binnensportzalen en kledingsponsors. Cultuurinstellingen geven aan dat het lastig is om sponsoring en/of aanvullende subsidies te krijgen voor culturele activiteiten. Een muziekvereniging geeft dit treffend weer: Een muziekvereniging kan bijna niet aan sponsors komen zoals bij een sportvereniging. Dus wij hebben het als vereniging daarom een stuk moeilijker en moeten meer met acties komen om tot hetzelfde resultaat te komen. Een andere respondent geeft aan dat de inkomsten die met succes aangetrokken worden van incidentele aard zijn en een stabiele factor daardoor erg onzeker is. CODA Museum heeft in 2015 met succes externe financiering aangetrokken. Van de BankGiro Loterij ontving zij ,- euro voor een innovatieplan gericht op het uitbreiden van de kunstenaarssierradencollectie. 29

91 5.3 Factsheet vergroten aantal bezoekers/leden Ruim een kwart van de respondenten in de sport- en cultuursector in Apeldoorn geeft aan dat zij geprobeerd heeft om het aantal bezoekers/leden te vergroten, voornamelijk door de promotie te vergroten. Genomen maatregelen sport N= 32 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 15 Genomen maatregelen cultuur N=51 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 18 32% 24% 68% 76% Verbreden van het aanbod Vergroten promotie Verbreden van het aanbod Vergroten promotie Figuur 6: Maatregelen om aantal bezoekers/leden te vergroten 1. Verbreden van het aanbod Zowel sport- als cultuurinstellingen en verenigingen geven aan dat ze proberen om het aanbod te vergroten om hiermee nieuwe doelgroepen aan te spreken (32% en 24%). Zwembad De Sprenkelaar vernieuwt haar aanbod van activiteiten continu, aansluitend op de vraag van haar bezoekers. De grootste uitbreiding is het aanbieden van wellness. Naast zwemmen kunnen mensen met een abonnement gebruik maken van de sauna en diverse baden. Hiermee hoopt het zwembad een nieuwe doelgroep te interesseren. CODA kiest er bewust voor om te investeren in het aanbod voor kinderen. Bij CODA Junior geopend in 2014 kunnen kinderen op een laagdrempelige manier kennismaken met de bibliotheek en leren ze spelenderwijs over onder andere geschiedenis, kunst en literatuur. 2. Vergroten promotie Naast het verbreden van aangeboden activiteiten is promotie van de bestaande activiteiten ook een belangrijke maatregel. Een Apeldoorns koor geeft aan dat zij optredens in toenemende mate in ensembleverband geeft in Apeldoorn en 30

92 omgeving, om op die manier meer naamsbekendheid te krijgen. Zwembad De Sprenkelaar probeert het bezoekersaantal te vergroten door als promotieactie toegangskaartjes te verstrekken onder de ouders van zwemmende kinderen. Op die manier kunnen ouders samen met hun kinderen zwemmen. CODA Bibliotheek heeft met succes alle activiteiten voor kinderen en jongeren geclusterd in een vernieuwend concept: CODA Junior. Het geïntegreerde aanbod van activiteiten voor volwassenen leverde CODA zowel provinciaal als nationaal aandacht op. 31

93 5.4 Factsheet verhogen efficiëntie Meer dan 60% van de respondenten in de sportsector in Apeldoorn heeft maatregelen genomen om de efficiëntie te verhogen en zo kosten te besparen. Voor de cultuursector is dit 45%. Door meer digitaal te gaan werken, processen slimmer in te richten en door samen te werken met anderen hebben zijn kosten bespaard. Maatregelen verhogen efficiëntie sport N=27 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 12 8% Maatregelen verhogen efficiëntie cultuur N=44 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 21 18% 44% 20% 41% 20% 28% Samenwerken op bedrijfsvoering Samenwerken in aanbod Slimmer inrichten van processen Meer digitaal werken 21% Samenwerken op bedrijfsvoering Samenwerken in aanbod Slimmer inrichten van processen Meer digitaal werken Figuur 7: Maatregelen om efficiëntie in de instelling/vereniging te vergroten 1. Meer digitaal werken Meer digitaal werken is zowel in de sport- als cultuursector een veelgenoemde maatregel om de efficiëntie te verhogen (cultuur 41%, sport 44%). Verschillende verenigingen geven aan hun clubblad alleen nog digitaal te sturen en zo min mogelijk drukwerk te verspreiden. Ook in de cultuursector wordt meer gedigitaliseerd. Zo stuurt een koor verjaardagskaarten, de nieuwsbrief en het nieuwsboekje alleen nog digitaal naar haar leden. Zij geven aan dat als een verzakelijking wordt ervaren die leden minder betrokken maakt bij de vereniging. 32

94 2. Slimmer inrichten van processen Meer dan 20% van de maatregelen die genomen zijn om de efficiëntie te verhogen gaan over het slimmer inrichten van processen. Daarbij maken we onderscheid tussen twee typen processen: 1) processen die direct raken aan het aanbod en de activiteiten van een instelling/vereniging en 2) ondersteunende processen in de organisatie. In de voorbeelden uit de casestudies komt met name de tweede categorie duidelijk naar voren. Professionele instellingen zoals Markant, De Sprenkelaar en CODA hebben personeel moeten ontslaan en voeren nu met minder mensen dezelfde taken uit. Zo heeft CODA vier conservatoren laten gaan en verzorgt de directeur nu zelf de programmering van het museum. Een aantal instellingen geeft aan dat medewerkers door de bezuiniging meer in hun eigen tijd moeten gaan doen, zoals het voorbereiden van lessen bij De Sprenkelaar en Markant. Ook op het gebied van huisvesting, financiën en schoonmaak hebben instellingen/verenigingen processen slimmer ingericht. Zo stimuleert een cultuurvereniging leden om per kwartaal te betalen om bankkosten te besparen. Zwembad de Sprenkelaar heeft geïnvesteerd in een zoutelektrolyse installatie waardoor ze minder chemicaliën hoeven te gebruiken dat bespaart euro per jaar. ACCRES heeft op alle locaties slimme energiemeters geïnstalleerd om het verbruik goed te kunnen monitoren snel te kunnen bijsturen. Organisaties zijn ook efficiënter gaan werken in hun primair proces. Markant is strikter geworden in de minimale groepsgrootte voor het starten van een cursus. Ze gaan uit van gemiddeld acht deelnemers per groep/ensemble voor een seizoen les/repetitie van een uur. Wordt dit gemiddelde niet gehaald, dan worden er minder lessen of kortere lessen gegeven. In sommige gevallen vervallen groepen en worden kleine groepen samengevoegd. Ook is er bij sommige cursussen één les zonder docent. Een cultuurgezelschap heeft de oefenruimte gehalveerd om te besparen op de huurlasten en een sportvereniging heeft groepen samengevoegd om de zaalhuur terug te brengen. Tegelijk zien we dat deze maatregelen ook effect hebben op (de kwaliteit van) het aanbod. Zo kunnen grotere groepen ertoe leiden dat bepaalde groepen niet doorgaan, krijgen cursisten geen aandacht als er tijdens een les geen docent aanwezig is en is er minder ruimte voor oefeningen als de ruimte van de oefenruimte kleiner wordt. Hoewel het in termen van kosten een efficiëntie is hebben deze maatregelen wel direct effect op het aanbod. 3. Samenwerken in aanbod Een aantal sport- en cultuurverenigingen/instellingen is meer gaan samenwerken in het aanbod om de efficiëntie te verhogen, in totaal 20% van de maatregelen in deze categorie voor sport en cultuur. Een orkest geeft aan meer concerten met andere verenigingen te geven om zo meer publiek te trekken. Ook zijn drie koren gezamenlijk een samenwerkingsproject gestart. 33

95 4. Samenwerken in de bedrijfsvoering Een aantal organisaties heeft gezegd meer te zijn gaan samenwerken op het gebied van bedrijfsvoering door de bezuinigingen. Dat is bijvoorbeeld te zien bij ACCRES die meer zijn gaan samenwerken tussen verschillende locaties op het gebied van energie, schoonmaak en bedrijfsafval. Samen met andere kostenbesparende maatregelen, zoals slimme energiemeters en het slim omgaan met sportinventaris, heeft dat een besparing van euro opgeleverd. Andere voorbeelden zijn een muziekvereniging die bladmuziek ruilt met een andere vereniging en probeert het zoveel mogelijk te downloaden om kosten te besparen. CODA is in 2014 een samenwerking aangegaan met het Gelder Archief om de collectie van het archief te digitaliseren. 5. Overige organisatorische maatregelen Professionele cultuurinstellingen geven aan dat de bezuinigingen directe effecten hebben gehad voor hun personeelsbestand. Zij doen hetzelfde werk met aanzienlijk minder mensen. Dat leidt in alle gevallen tot een hogere werkdruk en in enkele gevallen tot een hoger ziekteverzuim. Zo heeft CODA flink bezuinigd op de formatie op basis van afspiegelingsbeginsel. In totaal zijn 45 mensen hun baan kwijtgeraakt (ca. 30 FTE) in een periode van drie jaar. Daarmee is een frictiebudget gemoeid van 1,1 miljoen euro. Mede door deze reorganisatie zijn enkele ondersteunende processen kwetsbaar geworden. De backoffice is heel dun georganiseerd en ICT-beheer en -onderhoud is uitbesteed maar moet intern wel goed belegd zijn. Hetzelfde geldt voor het financiële proces. Zowel cultuur- als sportverenigingen geven aan dat zij minder vaak professionele hulp inschakelen. In plaats daarvan zoeken ze oplossingen binnen de eigen gelederen. Bij sportverenigingen gaat het bijvoorbeeld om het inzetten van eigen leden als trainers. Koren- en muziekverenigingen geven aan te bezuinigen op de inhuur van bijvoorbeeld dirigenten. ACCRES werkt slim samen tussen verschillende locaties op het gebied van energie, schoonmaak en bedrijfsafval. Samen met andere kostenbesparende maatregelen, zoals slimme energiemeters en het slim omgaan met sportinventaris, heeft dat een besparing van euro opgeleverd. 34

96 5.5 Factsheet versoberingen Ruim de helft van de respondenten in de sport- en cultuursector in Apeldoorn geeft aan dat zij versoberingen heeft doorgevoerd om kosten te kunnen besparen. Vooral de maatregelen verminderen van het aantal activiteiten en versoberen van benodigde materialen zijn veel genomen maatregelen. Het verlagen van het kwaliteitsniveau van het aanbod (bijvoorbeeld in cursussen of sporttrainingen) is nauwelijks voorkomend. Versoberingen sport N=30 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 13 28% 16% 12% 38% Versoberingen cultuur N=49 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 23 6% 21% 8% 36% 3% 32% Beperken openingstijden Verminderen communicatie-uitingen Verminderen aantal activiteiten Verlagen kwaliteitsniveau aanbod Versoberen benodigde materialen Beperken openingstijden Verminderen communicatie-uitingen Verminderen aantal activiteiten Verlagen kwaliteitsniveau aanbod Versoberen benodigde materialen Figuur 8: Maatregelen om binnen instelling/vereniging te versoberen 1. Beperken openingstijden Een van de sportverenigingen geeft aan dat zij het aantal beschikbare trainingsuren heeft verminderd, evenals het aantal trainers per uur. Ze geeft aan dat dit een onwenselijke ontwikkeling is omdat het ten koste gaat van de prestaties van haar sporters (met als direct effect dat de vereniging voor het eerst in 10 jaar geen groep af kan vaardigen voor de Europese kampioenschappen). 35

97 2. Verminderen communicatie-uitingen Meerdere instellingen/verenigingen in de sport- en de cultuursector geven aan dat ze proberen te bezuinigen op druk- en verzendkosten van posters, flyers en programmaboekjes. Daarnaast zien we een toenemend gebruik van digitale middelen, zoals digitale clubbladen en nieuwsberichten. 3. Verminderen van het aantal activiteiten Zowel instellingen/verenigingen in de sport- als de cultuursector kiezen ervoor om kwantitatieve aanpassingen te doen in hun aanbod. Zo geeft gymnastiekvereniging KDO aan dat ze zich focust op het aanbieden van breedtesport en daardoor niet langer extra financieel investeert in de turnselectie, vanwege de relatief hoge kosten die deze activiteit met zich meebrengt. Een theatergezelschap geeft aan dat zij het budget voor regie naar beneden heeft bijgesteld. In 2016 zullen ze daardoor waarschijnlijk één stuk gaan spelen in plaats van twee. Een muziekvereniging geeft aan minder concerten te geven dan voorheen. Dat bespaart veel kosten op de dirigent en de meewerkende musici 4. Verlagen kwaliteitsniveau van het aanbod Opvallend is dat in zowel de cultuursector als de sportsector nauwelijks kostenbesparende maatregelen worden genomen die de kwaliteit van het aanbod direct beïnvloeden. Wel zijn er efficiëntie verhogende maatregelen genomen die indirect invloed kunnen hebben op de aangeboden kwaliteit. Bijvoorbeeld Markant waar het aantal deelnemers per cursus is verhoogd, waardoor een docent meer cursisten moet begeleiden. Enkele instellingen/verenigingen geven aan dat ze de activiteiten die ze aanbieden soberder uitvoeren. Een gedeelde perceptie is dat het verlagen van de aangeboden kwaliteit het begin van het einde is. 5. Versoberen benodigde materialen Een van de sportverenigingen geeft aan dat zij materialen en trainers zoveel mogelijk uit de eigen gelederen haalt. Meerdere muziekverenigingen geven aan versoberingen op materialen en trainers te hebben doorgevoerd. Meerdere malen wordt genoemd dat zij geen geld kunnen reserveren voor de aanschaf, reparaties en het onderhoud van instrumenten wordt. Twee verenigingen geven aan dat zij bewust de keuze hebben gemaakt om niet langer uniformen aan te schaffen om kosten te besparen. Markant heeft ervoor gekozen om het aantal cursisten per cursus te verhogen. Een cursus start pas wanneer er voldoende aanmeldingen zijn. Ook geeft zij cursisten de mogelijkheid om met een knipkaart te werken zodat je niet meteen een heel seizoen een cursus hoeft te volgen. 36

98 5.6 Factsheet verlagen kosten huisvesting Slechts enkele sport- en cultuurinstellingen/verenigingen hebben een deel van de bezuiniging ingevuld door de huisvestingskosten te verlagen. Belangrijkste verklaring hiervoor is dat het merendeel van de respondenten (63% sport, 92% cultuur) de locatie huurt en dus geen invloed heeft op de huurkosten (63% sport, 92% cultuur). In totaal is er slechts tien keer een maatregel genomen in deze categorie, zeven keer bij een sportinstelling/vereniging, drie keer bij een cultuurinstelling/vereniging. Maatregelen verlagen kosten gebouw Sport N= 19 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 12 16% 5% 16% Maatregelen verlagen kosten gebouw Cultuur N=36 Geen maatregelen doorgevoerd: N= 12 2% 6% 63% Vastgoed in eigendom deels verhuurd Kosten eigen huur verlaagd 92% Vastgoed in eigendom deels verhuurd Kosten eigen huur verlaagd Instelling/vereniging is huurder: geen invloed op kosten Energiebesparende maatregelen Instelling/vereniging is huurder: geen invloed op kosten Figuur 9: Maatregelen om de huisvestingskosten te verlagen De volgende 3 maatregelen zijn genomen: 1. Minder huren of een andere accommodatie huren Een klein aantal instellingen/verenigingen heeft de kosten voor de huur verlaagd door minder te huren. Zo stelt een sportvereniging minder trainingsuren beschikbaar aan haar leden en heeft een andere sportvereniging groepen 37

99 samengevoegd waardoor ze op minder momenten een locatie hoeven te huren. Een cultuurinstelling heeft besloten om voor de muzieklessen te verhuizen naar een andere locatie omdat de oorspronkelijke locatie te duur bleek geworden. 2. Vastgoed in eigendom (deels) verhuren Slechts een enkele sport- en cultuurinstelling/vereniging die vastgoed in eigendom heeft, geeft aan een deel hiervan te hebben verhuurd om de bezuinigingen in te vullen (5% sport, 2% cultuur). Zo verhuurt De Sprenkelaar op maandagmiddag een deel van het zwembad aan een school. Omnisportvereniging WSV heeft tijdelijk het clubhuis aan een BSO verhuurd. Dat leverde jaarlijks euro op. Vanwege de strengere eisen aan kinderopvang is WSV hier weer mee gestopt. CODA heeft in verband met de formatiekrimp een kantoorvleugel verhuurd aan een hogeschool. 3. Energie besparende maatregelen (sport) Een aantal sportverenigingen/instellingen heeft in de enquête en in de casestudies aangegeven dat zij energiebesparende maatregelen hebben genomen om de kosten voor de huisvesting te beperken. ACCRES heeft op al haar locaties slimmere energiemeters geplaatst, De Sprenkelaar is gewisseld van energieleverancier, een sportvereniging heeft de cv vernieuwd om energie te besparen en de ander heeft de accommodatie beter geïsoleerd. Omnisportvereniging WSV gaf aan wel te willen investeren in duurzaamheid maar zei dat er door de bezuinigingen momenteel geen financiële ruimte is om die investering te doen. Zij teren in op de reserves voor onder meer groot onderhoud. Opmerking: huisvesting als kostenpost Hoewel een aantal instellingen/verenigingen op huisvestingskosten heeft weten te besparen is huisvesting voor de meeste instellingen en verenigingen vooral een belangrijkste kostenpost. Een deel van de respondenten huurt een locatie van ACCRES via de gemeente. Dat zijn onder meer zaal- en zwemverenigingen maar ook cultuurinstellingen zoals Markant en ACEC. Gymnastiekvereniging KDO heeft de huur de afgelopen jaren zien stijgen: In 2011 was de huur nog 11,95 per zaal per uur en nu is dat 14,95 euro per zaal per uur. Een stijging van ruim 25% en dat voor uur in de week. Deze verhoging komt boven op de korting op de subsidie. Ook huurders van een vaste accommodatie zoals bijvoorbeeld CODA zien de kosten voor huisvesting oplopen. De huur van CODA is vanaf 2010 gestegen met 5,5% ( euro) en is daardoor een steeds groter aandeel op de begroting van CODA (2010: 24% : 31%). Ten slotte zien we dat accommodaties zeker in de cultuursector- zeer functie-specifiek zijn. De gebouwen zijn groot van opzet en gebouwd in een tijd van economische voorspoed, waarbij dure materialen gebruik zijn. Dat zorgt voor hoge onderhoudsen exploitatielasten. Zowel Markant als CODA geven aan dat zij nauwelijks invloed hebben op de hoogte van de huisvestingslasten. Huisvesting blijft daardoor voor vaste huurders en eigenaren een vaste last ongeacht hun inkomsten - omdat zij niet minder uren kunnen huren of makkelijk kunnen verhuizen. 38

100 Bijlage 1: Overzicht bezuinigingen cultuursubsidies 39

101 Bijlage 2: Overzicht bezuinigingen sportsubsidies Taakstelling MPB beëindiging overige sportsubsidies budget taakstelling subsidie Sportraad algemeen sportsubsidie sport- en spelvoorzieningen gehandicaptensport (BRAVO) rentesubsidie subsidie maatschappelijk sportief ozb-subsidie sponsoring evenementen kosten sportverkiezingen Taakstelling Zomernota 2012 : vrijwilligers en verenigingen Algemene sportsubsidie Accres tarieven verenigingen sportaccommodaties maatsch sportief

102 Overige taakstellingen Eindbeeld bezuiniging Sluiting Sportfondsenbad Verminderen exploitatiebijdrage Malkander Verminderen exploitatiebijdrage Boschbad Verminderen exploitatiebijdrage Loenen Verminderen exploitatiebijdrage Sprenkelaar Totaal

103 Bijlage 3: Overzicht respondenten In de periode november 2015 tot januari 2016 zijn gesprekken gevoerd met de volgende instellingen en verenigingen: Cultuurinstellingen ACEC CODA Markant - Directeur-bestuurder - Algemeen directeur - Directiesecretaris - Interim directeur - Programmamanager Verenigingen amateurkunst Afgevaardigden van Brassband Apeldoorn Afgevaardigde van Muziekvereniging Ugchelen Afgevaardigde van Phoenix Apeldoorn Afgevaardigde van Muziektheater Apeldoorn Sportinstellingen- en verenigingen KDO Apeldoorn - Voorzitter WSV Apeldoorn - Voorzitter ACCRES - Adjunct directeur - Manager sportstimulering Zwembad De Sprenkelaar - Manager Schaakvereniging De Schakel - Bestuurslid 42

104 Bijlage 4: toelichting op de analyse Hoofdstuk 2 Ad 1. Indicatie van bezuinigingen In de vragenlijst hebben we respondenten gevraagd om een indicatie te geven van de bezuinigingen (in %) op hun oorspronkelijke budget én in welke mate (in %) de subsidie onderdeel is van de totaalbegroting. De N staat hier voor het aantal respondenten. Hoofdstuk 5 Ad 1. Top 6 doorgevoerde maatregel-categorieën We hebben respondenten in de vragenlijst gevraagd wat voor type maatregelen de respondenten hebben genomen. Dit hebben we verdeeld in 6 categorieën: 1. Verhogen eigen bijdrage bezoekers/leden (bijv. hogere toegangsprijs) 2. Verhogen efficiëntie (bijv. meer digitaal) 3. Extra externe inkomsten aangetrokken (bijv. sponsoring) 4. Versoberingen (bijv. beperking openingstijden) 5. Vergroten aantal bezoekers/leden (bijv. verbreden aanbod) 6. Afstoten/verminderen vastgoed (bijv. verkoop, lagere huur) Ad 2. Maatregelen per categorie Per categorie hebben we vervolgens gevraagd wat voor type maatregel de respondenten hebben genomen. De respondenten konden steeds kiezen voor: - een aantal voor ingevulde maatregelen - de optie anders, namelijk - geen maatregelen doorgevoerd. De respondenten konden per categorie meerdere antwoorden aanvinken. Het totaal aantal antwoorden (N) kan dus groter zijn dan het totaal aantal respondenten die meedoen aan de enquête. Wat opvalt in de analyse is dat het aantal respondenten dat bij de vraag over de categorieën heeft aangeven maatregelen in die categorie niet te hebben doorgevoerd hoger is dan het aantal respondenten dat in de vraag over die categorie heeft aangegeven geen maatregelen te hebben doorgevoerd. Ter illustratie het voorbeeld van versoberingen in de cultuursector: In vraag 1 zeggen 39 respondenten dat zij geen versoberingen hebben doorgevoerd. In de specifieke vraag over versoberingen zeggen 23 respondenten dat ze geen maatregelen hebben doorgevoerd. 43

105 Versoberingen (bijv. beperking openingstijden) Niet doorgevoerd In beperkte mate doorgevoerd In grote mate doorgevoerd Totaal De verklaring voor dit verschil is waarschijnlijk dat respondenten door het zien van antwoordopties maatregelen herkennen die ze hebben doorgevoerd waarvan ze eerder niet dachten dat deze in die categorie thuis hoorde. Het is niet mogelijk om het verschil te vereffenen aangezien het in de eerste vraag om het aantal respondenten gaat en in de tweede vraag over het aantal genomen maatregelen. Bovendien hebben 5-7 respondenten de vraag over geslagen. Bij het presenteren van de resultaten per categorie hebben we ervoor gekozen om de antwoordopties anders, namelijk en geen maatregelen doorgevoerd niet in de grafiek op te nemen zodat duidelijk zichtbaar is welke maatregelen wél zijn genomen. De N in de grafiektitel staat voor het aantal antwoorden en niet voor het aantal respondenten. Voor de volledigheid hebben we ook de N van geen maatregelen doorgevoerd toegevoegd. Ad 3. Voorbeelden De voorbeelden bij de analyse komen voort uit 1. De casestudies: deze voorbeelden zijn feitelijk gecheckt door de respondenten. 2. De enquête: deze voorbeelden/toelichting is ingevuld in antwoord op de open vragen. 44

106 Bijlage 5: toelichting op het subsidiesysteem Dit is de uitgebreide tekstuele versie van de animatie over de werking van het subsidiesysteem. 1. De gemeente Apeldoorn heeft maatschappelijke ambities en doelstellingen waar zij beleid voor maakt, bijvoorbeeld op het gebied van sport en cultuur. 2. Het verwezenlijken van deze ambities en doelstellingen doet de gemeente samen met instellingen en verenigingen in de stad. Denk bijvoorbeeld aan de bibliotheek waardoor mensen laagdrempelig boeken kunnen lezen, het zwembad waar kinderen en volwassenen sporten en spelen of een muziekvereniging die zorgt voor een rijk aanbod van cultuur. 3. Om deze instellingen en verenigingen te helpen bij het realiseren van hun activiteiten en doelstellingen stelt de gemeente subsidie beschikbaar. De gemeenteraad bepaalt voor welke beleidsthema s ze subsidie beschikbaar stellen en hoeveel budget er beschikbaar is voor welk beleidsthema ( het zogenaamde subsidieplafond ) De subsidies die de gemeente verstrekt passen dus bij de beleidsdoelstellingen en ambities van de gemeente. 4. Apeldoorn kent 4 niveaus van subsidies: > euro tussen de euro < euro een normsubsidie (dat is per eenheid, zoals de Amateurkunstverenigingen die per lid subsidie ontvangen) 5. Afhankelijk van de hoogte van de subsidie is de gemeenteraad meer of minder betrokken is bij de kaderstelling en verlening van de subsidies: a. Bij subsidies boven de euro is de gemeenteraad actief betrokken. Dit gaat vaak om grote instellingen, zoals in de cultuursector CODA of Markant. Zij leveren iedere 4 jaar een beleidsplan in waarin ze beschrijven wat ze gaan doen en wat het gaat kosten. De gemeenteraad toetst de plannen van de instellingen aan de beleidsdoelstellingen en maakt in ruil voor de subsidie prestatieafspraken met de instelling voor een periode van 4 jaar. Ondanks deze principe afspraak voor 4 jaar is de verlening en vaststelling jaarlijks omdat de gemeentelijke begroting wordt jaarlijks vastgesteld en dan formeel pas duidelijk is welk budget beschikbaar is. Het biedt bovendien de mogelijkheid om bij te sturen als de afspraken uit de plannen niet worden nagekomen. b. Subsidies lager dan euro en normsubsidies zijn onderdeel van het lopend beleid. Dat wil zeggen dat het oorspronkelijke 45

107 besluit van de gemeenteraad om een subsidiebudget beschikbaar te stellen overeind blijft tot zij anders besluit. Het jaarlijkse budget van de subsidie blijft overeind en wordt jaarlijks aangepast aan de inflatie (indexatie). Voorbeeld van een beleidswijziging is de algemene sportsubsidie voor sportverenigingen die jaarlijks per jeugdlid werd verleend. Bij de kerntakendiscussie van 2011 is besloten deze subsidie te schrappen. 6. Alle structurele subsidies worden jaarlijks verleend en vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders. De regels en procedures voor subsidieverlening en vaststelling zijn neergelegd in de Algemene Subsidieverordening. a. De subsidieaanvrager dient jaarlijks op een vast moment zijn aanvraag in, conform de eisen uit de ASV. b. De ambtelijke organisatie beoordeelt de aanvraag op: i. Inhoud: past de aanvraag bij beleidsdoelstellingen? ii. Financiën: klopt de begroting? iii. Proces: is alles juist aangeleverd en ingevuld? c. Op advies van de beoordelaars besluit het college van B&W over de verlening van de subsidie of afwijzing van de aanvraag en versturen een beschikking waarin het besluit tot verlening en de hoogte van de subsidie is vastgelegd 7. Instellingen/verenigingen die een subsidie krijgen van meer dan euro moeten het jaar nadat de subsidie is verleend een verzoek tot vaststelling indienen. De ambtelijke organisatie controleert dan of de subsidieaanvrager ook daadwerkelijk heeft voldaan aan de gronden waarop hij subsidie heeft gekregen a. Een jaar na de subsidieverlening dient de aanvrager een vaststellingsverzoek in waarin hij beschrijft wat hij heeft gedaan (activiteitenverslag), de jaarrekening toevoegt en boven de euro ook een accountsverklaring b. De ambtelijke organisatie beoordeelt het vaststellingsverzoek op: i. Inhoud: past de aanvraag bij beleidsdoelstellingen? ii. Financiën: klopt de begroting? iii. Proces: is alles juist aangeleverd en ingevuld? c. Op advies van de beoordelaars besluit het college van B&W over de vaststelling van de subsidie. Ze kunnen besluiten tot: i. 100% vaststelling ii. Of een (gedeeltelijke) terugvordering 8. De gemeenteraad ontvangt jaarlijks van het college van B&W een overzicht van de verstrekte subsidies in dat begrotingsjaar. De raad blikt bovendien eens in de 4 jaar met instellingen die > subsidie krijgen terug op de gemaakte afspraken. 46

108 Bijlage 6: Referenties Berenschot (2015). Financiering van de cultuursector Beschikbaar via: ctor-vinkenburg-berenschot-22juni2015.pdf Boer & Croon (2010). Een duurzame toekomst van verenigingen. Beschikbaar via: an%20verenigingen.nov2010.pdf NOC*NSF (2014). Ledentallenrapportage Beschikbaar via: Rekenkamer West Twente (2014). Doorwerking bezuinigingen gemeente Hellendoorn. Beschikbaar via: Rekenkamercommissie Voorst (2014). Effecten van bezuinigingen in de gemeente Voorst. Beschikbaar via Sportagenda Apeldoorn (2015) 47

109 Jongerenplan Jong Apeldoorn Praat mee over de toekomst van Gigant & Markant Opgeleverd aan: Loek Sijbers, directeur Markant, Centrum voor Kunsteducatie Apeldoorn Guido de Vries, directeur Podium & Filmtheater Gigant Paul Blokhuis, wethouder Jeugd, gemeente Apeldoorn Versie:

110 Inleiding Jong Apeldoorn is een platform voor en door jongeren in Apeldoorn. De eerste editie van Jong Apeldoorn vond plaats op 19 april 2016 bij Heerlijk Lokaal. Hier kwamen circa 30 jongeren bijeen om over diverse onderwerpen te praten. Onder leiding van presentator Randy Gasper werd levendig gediscussieerd over uitgaan in de binnenstad, het winkelaanbod en evenementen. Maar ook over het aantal HBO-opleidingen, jongerenhuisvesting, jeugdwerkloosheid en verslavingsproblematiek kwamen aan de orde. Naar aanleiding van de eerste bijeenkomst bleek dat jongeren veel interesse hebben in de Apeldoornse binnenstad. Tijdens het zoeken van een geschikt onderwerp voor de tweede editie, werd er door Jasper van der Graaf (gemeente Apeldoorn) gewezen op een krantenartikel over de toekomst van Gigant & Markant. Gigant & Markant staan namelijk aan de vooravond van een grote verandering. De twee culturele instellingen, die een centrale rol vervullen in de Apeldoornse samenleving, kijken om diverse redenen naar de mogelijkheden om te fuseren. Een actueel onderwerp om aan de jongeren van Jong Apeldoorn voor te leggen. Dit idee is besproken met Arjen Nicolaï (Markant) en akkoord bevonden door beide organisaties. Op 15 juli 2016 vond de tweede editie van Jong Apeldoorn plaats in het Gigant Café om te spreken over dit onderwerp. Ter voorbereiding hiervan werden jongeren opgeroepen om met ideeën te komen voor de toekomst van Gigant en Markant. Wat trekt jongeren naar de Gigant en Markant? Hoe kunnen jongeren het beste bereikt worden? Wat kan de Gigant en Markant in de toekomst betekenen om dromen te verwezenlijken? Wat missen de jongeren bij Gigant & Markant? Het werd een interactieve avond met een goede opkomst wat resulteerde in verfrissende ideeën. Deze ideeën zijn vervolgens verzameld en gecategoriseerd. Hier zijn 2onderwerpen uit gekozen die het frequentst naar voren kwamen. Deze onderwerpen zijn als volgt: - De behoefte aan een platform voor talentontwikkeling - De online en offline community van Markant & Gigant Deze onderwerpen zijn tijdens een tweede sessie op dinsdag 6 september verder uitgedacht door de jongeren, in het bijzijn van Waldo Volmer (Programmering Gigant) en Inge Weterings (Promotie Gigant). Hierin werd tevens meegenomen in hoeverre ideeën haalbaar zijn en waar de behoefte aan is. Vervolgens is tijdens de derde sessie op 11 oktober een concretiseringsronde georganiseerd waarbij alle ideeën nogmaals gefilterd zijn en concrete concepten zijn ontwikkeld. Hier zijn twee concepten van uitgewerkt tot, volgens de jongeren, zeer werkbare concepten die bijdragen aan de toekomst van Gigant & Markant. In dit jongerenplan leest u de inbreng van de jongeren en worden de ingebrachte ideeën en concepten verder toegelicht.

111 Leeswijzer Veel ideeën In dit jongerenplan zijn alle besproken ideeën beschreven zoals deze zijn ontstaan tijdens de tweede bijeenkomst. Voor de toekomst van Gigant & Markant zagen de jongeren de volgende punten als meest belangrijk: - Het organiseren van een talentencompetitie. - Het oprichten van een online community waar jongeren suggesties voor Gigant & Markant plaatsen. - Stimuleren van samenwerkingsverbanden tussen muzikanten en bands. - Betere online zichtbaarheid van de merken Markant & Gigant op social media. - Het oprichten van een programmaraad als klankbord voor Gigant om populaire artiesten te boeken. - Bredere programmering in de popzaal voor jongeren. - Ambassadeurs van Gigant en Markant Twee concepten Vanuit deze ideeën zijn er twee concepten ontwikkeld die bijdragen aan de toekomst van Gigant & Markant: 1. GRAS 2. graadmeter Deze ideeën en concepten worden in dit jongerenplan toegelicht.

112 Platform voor talentontwikkeling Het idee voor het ontwikkelen van een bandjescompetitie kwam veelvuldig naar voren tijdens de eerste bijeenkomst. Veel jongeren zien het als een gemis dat een bandcompetitie zoals deze vroeger werd georganiseerd onder de noemer Plugged verdwenen is. Jongeren gaven tijdens de eerste bijeenkomst dan ook veelvuldig aan dat zij denken dat hier weer behoefte aan is. Bandcompetitie: Plugged Plugged werd georganiseerd in Gigant door het jongerenplatform Apeldoorner.com. Plugged was een open podium voor beginnende jongerenbands uit Apeldoorn en omgeving met een wedstrijdelement. In de periode van 2006 t/m 2012 zijn hier maar liefst 13 edities van georganiseerd. Zeker in de beginperiode was Plugged succesvol, waarbij vele edities garant stonden voor een uitverkochte Gigant. Waarom Plugged gestopt is? Waldo Volmer gaf aan dat Plugged op een gegeven moment over zijn hoogtepunt heen was. Plugged werd twee keer per jaar georganiseerd, waarbij de organisatie merkte dat dit eigenlijk niet mogelijk was met het aantal bands die er in Apeldoorn bestonden. Zodoende werden er bands van buiten de regio en coverbands aangetrokken, waardoor het zijn doel voorbij schoot. Hierdoor verloor Plugged zijn kracht en liepen de bezoekersaantallen terug. Uiteindelijk is besloten om geen nieuwe edities van Plugged meer te organiseren. Jongeren over Plugged 2.0 De jongeren waren het er over eens dat een nieuwe vorm van Plugged een goede toevoeging zou zijn aan de programmering van Gigant. Tijdens de bijeenkomst is er gebrainstormd over verschillende vormen over hoe dit er dan daadwerkelijk uit moet gaan zien. Hierbij kwamen de volgende punten naar voren waar goed over nagedacht moet worden om het succesvol te (her)ontwikkelen: 1. Als een nieuwe bandcompetitie in het leven wordt geroepen moet er wel een duidelijk doel zijn. Er moet nagedacht worden over wat een dergelijke bandcompetitie bijdraagt aan de stad of als podium voorziening als Gigant. Wat moet het opleveren? Het was duidelijk dat dit een goede toevoeging zou zijn aan de programmering van Gigant & Markant. Zo kunnen de bands hierbij dan de oefenruimtes in gebruik nemen en wordt de combinatie van het muzikale leren, creëren en presenteren gemaakt. Een lange termijn visie is hierbij echter van belang om structureel iets te betekenen voor bands in Apeldoorn. 2. Er moet onder de jongeren draagvlak gecreëerd worden voor de bandcompetitie. Als er geen community is vanuit Gigant, Markant of lokale bands dan is het waarschijnlijk erg lastig om daadwerkelijk een goede competitie op te bouwen. Zo werd genoemd om bijvoorbeeld als Gigant & Markant zijnde de middelbare scholen af te gaan en hier jongeren te informeren tijdens muzieklessen over de mogelijkheden van Gigant / Markant en de bandcompetitie. 3. Het is belangrijk om er een prijs aan te koppelen. Een band wordt sneller bewogen mee te doen indien er iets te winnen valt. Zo zijn bands erg geholpen als zij bij het

113 winnen van een dergelijke prijs bijvoorbeeld geprogrammeerd worden tijdens een (aansprekend) evenement. 4. Er werd uiteenlopend gedacht over de verschillende muziekstijlen die mee kunnen doen tijdens de bandcompetitie. Enerzijds wordt er genoemd dat het wenselijk is om verschillende muziekstijlen mee te laten doen, zoals dat ook bij het vroegere Plugged het geval was. Hierdoor komen verschillende stromingen aan bod en trekt dit ook een divers publiek naar een eventuele finale. Anderzijds wordt genoemd dat hierdoor bands niet goed met elkaar te vergelijken zijn, aangezien een rapper hele andere muziek maakt dan een metalband. 5. Er werd daarom het idee geopperd om verschillende thema-avonden in het leven te roepen, zoals dit ook wordt gedaan bij de Grote prijs van Nederland. Hierbij worden er verschillende competities georganiseerd voor de muziekstijlen. De vraag die hierbij gesteld werd is of dit dan of de aandacht dan niet teveel versplinterd en of men hierbij dan aan het doel voorbij gaat. 6. Wat is de leeftijdscategorie die aan de bandcompetitie verbonden wordt? Is deze bandcompetitie gericht op jongeren of juist voor bijvoorbeeld heel Apeldoorn? Leeftijd hoeft hierbij niet eens belangrijk te zijn, maar het gaat er meer om in welke fase bands zich begeven. Een band die al een aantal optredens heeft gedaan kan zich wellicht te goed voelen als zij tegenover een band staat die pas net begonnen is. Hierin moet volgens de jongeren een duidelijke keuze gemaakt worden. Belangrijk voor Gigant Waldo Volmer gaf aan dat het erg belangrijk is dat er meer actieve muzikanten komen in Apeldoorn. Muzikale community s, waarbij muzikanten elkaar opzoeken en de instrumenten oppakken en muziek gaan maken. Dit wil Gigant in de nieuwe organisatie faciliteren. Onder andere door de activiteiten uit te breiden en het podium laagdrempelig te maken. Een bandwedstrijd zou hiervoor een mooi eindproduct zijn. De jongeren krijgen hierbij het advies de bandwedstrijd dan ook niet als startpunt te nemen, maar breder te kijken: Wat heeft de stad nodig? Wat mist er op dit moment om een bandwedstrijd op een succesvolle manier neer te zetten? Als dat goed in kaart is gebracht kan er gestructureerd naar een bandwedstrijd gewerkt worden. Tot nu toe is de ervaring van Gigant hierbij dat het lastig is om verschillende bands te kunnen selecteren. Recent voorbeeld in Apeldoorn Als voorbeeld werd het evenement Nablijven genoemd. Dit wordt georganiseerd door de Jong Apeldoorn-leden Niels van de Kooij en Leon Rodijk. Zij zijn hiermee begonnen om een evenement te ontwikkelen om de bedroom dj s een podium te bieden en voor een publiek te laten draaien. Dit deden zij door verschillende oproepen te plaatsen via social media, waarbij dj s werden opgeroepen een mixtape op te sturen. Dit werd beoordeeld door een jury, bestaande uit dj s die al een gevestigde naam hebben binnen Apeldoorn. De 3 dj s die het beste beoordeeld werden kregen de kans om hun kunsten te etaleren tijdens de eerste editie van Nablijven. Dit werd een succes gezien de vele aanmeldingen en het geslaagde evenement dat plaats vond op 10 juli Dit willen zij de komende maanden dan ook een vervolg geven. Beelden van de eerste editie zijn hier terug te zien. Zij geven hierbij aan dat er wel degelijk vraag is naar een (muzikale) wedstrijd.

114 Een bandjeswedstrijd was volgens de jongeren een leuke en waardevolle toevoeging aan de evenementenkalender van Gigant & Markant. Jongeren geven aan bereid te zijn om mee te werken. Op basis van de input van Gigant is duidelijk geworden dat er een sterk plan voor moet komen, waarbij deze wedstrijd meer is dan alleen een bandjeswedstrijd. Hierbij moet gedacht worden aan het opbouwen van een muzikale community om draagkracht te creëren en een echte toevoeging te zijn voor de stad. Samenbrengen muzikanten in Apeldoorn Tijdens de tweede bijeenkomst is gesproken over het aantal muzikanten dat Apeldoorn rijk is. Aangegeven werd dat tussen al deze muzikanten weinig samenwerking is. Zo zijn er vast heel veel drummers en gitaristen die individueel bezig zijn op een zolderkamertje om muziek te maken. Het bij elkaar brengen van deze muzikanten kan voor beide een muzikale impuls zijn om hun talenten verder te ontwikkelen. Deze ontstane formaties kan een competitie als Plugged een podium bieden. Er zijn bijvoorbeeld ook jongeren die zich aanmelden bij Markant of particuliere muziekscholen. Deze kunnen veel meer samengebracht worden zodat er bands gevormd kunnen worden. In principe wil elke muzikant op het podium staan, dus de vraag is of muzikanten elkaar wel echt weten te vinden. Volgens de jongeren ligt hier dan ook een centrale rol voor Gigant & Markant. Hierbij ontstaat ook het idee om een Mash Up te organiseren, waarbij een Apeldoornse muziek community van belang is om hierin te faciliteren. Conclusie: niet alleen voor muzikaal talent, maar voor álle talent Op basis van de input voor de talentenwedstrijd tijdens de eerste twee bijeenkomsten, is er tijdens de derde bijeenkomst een eerste concept ontwikkeld. Tijdens de derde bijeenkomst kwamen de jongeren tot de constatering dat dit concept niet alleen voor muzikale talenten moet zijn, maar voor alle talenten in Apeldoorn op cultureel gebied. Dit concept draagt bij aan de talentontwikkeling binnen Apeldoorn, Gigant en Markant op basis van de eerder genoemde ideeën. Dit concept heeft de (werk)titel GRAS gekregen.

115 Concept: GRAS Gras is een Apeldoorns talentontwikkelings platform dat lokaal talent de kans biedt zich te ontwikkelen en in de kijker te spelen. Hierbij worden GRAS-kandidaten gevolgd in aanloop naar het evenement en worden zij begeleid met verschillende thema s. Dit wordt gedocumenteerd in aanloop naar het evenement, waarbij het de bedoeling is de Apeldoorner structureel te voeden met informatie over de talenten. De begeleiding hiervan wordt gedaan door docenten van Markant, waarbij er een vast aanspreekpunt komt voor de ontwikkeling van talenten én docenten. Daarbij is het de bedoeling dat zij tevens workshops / masterclasses krijgen van Apeldoornse (of regionale) gevestigde namen. Hierdoor ontstaat er interessante wisselwerking tussen jonge lokale talenten en (meer) gevestigde namen. GRAS gaat verder waar Plugged gestopt is. Het evenement van GRAS bestaat, net als Plugged destijds, uit een wedstrijd-element tussen muzikanten. Het verschil hierbij is dat het winnen van de competitie niet als belangrijkste factor wordt beschouwd. De talenten echt begeleid worden in het proces van artiest worden. Zo wordt er een GRAS cd (of EP) uitgebracht, nemen de GRAS-kandidaten een clip op bij hun eigen nummer op en worden zij (waar mogelijk) geprogrammeerd in een voorprogramma van een grote act in de popzaal van Gigant. Hierin wordt toegewerkt naar het evenement dat in de lente / zomer plaatsvindt in Gigant. Naast het muzikale aspect, biedt GRAS ook aandacht aan andere culturele activiteiten. Zo worden er tijdens het evenement vele side-events georganiseerd die gericht zijn op dans, kunst en toneel. Hierbij wordt er aandacht besteed aan alle elementen die zich binnen Gigant, Markant en zelfs ACEC plaatsvinden. Op deze manier draagt GRAS bij aan het Cultuurkwartier en brengt het naast de talentontwikkeling ook andere voordelen met zich mee. In het proces in aanloop naar GRAS kunnen er vele betere deals gesloten worden. Zo staat de studio van Markant klaar om gebruikt te worden, zijn de docenten al aanwezig en staat het podium met al haar faciliteiten ook al klaar. Andere kosten die gemaakt worden zullen gesponsord moeten worden door lokale bedrijven die willen investeren in de toekomst van Apeldoorn.

116 Online en offline community Anno 2016 kun je er niet meer omheen om online niet goed zichtbaar te zijn. Zeker om de jongere doelgroep te bereiken. Tijdens de eerste bijeenkomst werd er vaak door de jongeren aangegeven dat hier nog veel winst te behalen valt voor Gigant & Markant. Hierom is dit onderwerp uitvoerig besproken tijdens de tweede bijeenkomst, waarbij de volgende ideeën aangedragen zijn. Huidige online zichtbaarheid De jongeren geven aan dat zij bijna nooit iets zien van Markant via social media. Gezien het aantal likes, de graadmeter voor de online populariteit, valt hier dan ook veel winst te behalen. Momenteel heeft Markant 1200 likes. Gigant doet het volgens de jongeren beter. Voornamelijk de feestjes van Deciliters en 90 s now komen regelmatig voor in de tijdlijn. Dit zijn dan ook de evenementen die goed bezocht worden. Online binding Het valt de jongeren op dat mensen vaak het evenement noemen waar zij naar toe gaan en niet zozeer Gigant. Ik ga vanavond naar [event]... en dus niet Ik ga vanavond naar een feestje in Gigant. Hierbij wordt aangegeven dat de binding met Gigant niet hoog is, maar bezoekers enkel naar Gigant gaan voor dat desbetreffende evenement. Zo geven de jongeren aan eigenlijk helemaal niet op de hoogte te zijn over wat er zich allemaal afspeelt in Gigant. Ook al is het niet voor alle doelgroepen interessant, het is wel leuk om te zien wat er zoal in de popzaal plaats vindt. Er gebeurt meer dan waar jongeren van op de hoogte zijn. Door dit via social media te verspreiden, ziet de online community het weer zodat de volgers daar interactie op (kunnen) hebben. Ook al is het niet interessant voor de volger zelf, het kan altijd zijn dat diegene weer iemand kent voor wie het wellicht wel leuk is. De jongeren adviseren dus meer gebruik te maken van de eigen social media kanalen, in plaats van te leunen op de kanalen van de (beter lopende) evenementen. Hiermee versterk je het merk als poppodium en zijn bezoekers sneller geneigd vanuit zichzelf iets te delen. Dit vertaalt zich dan ook in meer interactie op de social kanalen, omdat jongeren dan sneller geneigd zijn bijvoorbeeld foto s te plaatsen. Hierdoor creëer je een sneeuwbaleffect. Offline promotie: promotieteams Tijdens de eerste bijeenkomst werd door de jongeren het idee geopperd om promotieteams op te richten die de diverse evenementen (c.q. activiteiten) van Gigant & Markant onder de aandacht brengen. Hier is tijdens de tweede bijeenkomst verder over gesproken, waarbij onderstaande ideeën zijn aangedragen. Promotie op scholen De jongeren vonden het een goed idee als mensen van Gigant & Markant de middelbare scholen langs gaan om daar meer te vertellen over de mogelijkheden van Gigant & Markant. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden als onderdeel van de muzieklessen. Hier kan dan

117 gezocht worden naar keyplayers uit de klassen, zodat zij op jonge leeftijd betrokken worden bij de activiteiten van Gigant & Markant. Ambassadeurs Er werd aangegeven dat een actieve club gemist wordt. Het idee ontstond om een ambassadeursclub (offline communicatieclub) op te richten, waarbij jongeren op een bepaald moment in de maand samenkomen. Hierbij wordt de link dan weer gelegd met de online community, zodat daar een cross-over bij ontstaat en de jongeren zowel online als offline een bijdrage leveren aan de toekomst van Gigant & Markant. Hierbij is het van belang dat er niet alleen jongeren ambassadeur worden die nu ook al betrokken zijn, maar dat hier ook nieuwe jongeren voor aangesproken worden. Programmering voor jongeren Inge (verantwoordelijk voor de marketing van Gigant) vroeg zich tijdens de tweede bijeenkomst hardop af in hoeverre het huidige programma van Gigant interessant is voor jongeren. De feestjes die steeds genoemd worden door de jongeren (Deciliters, Offline, 90 s now) zijn precies gericht op de jongere doelgroep. Het is dan ook logisch dat jongeren dit online veel voorbij zien komen. De jongeren gaven aan dat er niet nog meer house of techno feestjes bij moeten komen, omdat hier al genoeg voor geprogrammeerd staat bij Gigant. Een categorie als Hiphop wordt volgens de jongeren te weinig geprogrammeerd. Dit was vroeger veel meer het geval, waarbij de zaal ook goed gevuld was. Gerefereerd werd aan de tijd dat Volkomen Wreed werd georganiseerd, waar vele grote namen voor geboekt werden. Waldo (programmering Gigant) gaf aan dat dit kwam doordat in het verleden redelijke grote namen zijn geboekt, maar dat hier bijna geen animo voor was. Hierbij werd het voorbeeld van Fresku & Zwartlicht aangehaald, die landelijk vrij veel bekendheid genieten maar wel voor een slecht gevulde zaal stonden. Dit maakt het erg risicovol om de artiesten te boeken. Bij het boeken van artiesten is het belangrijk dat er bepaalde vaandeldragers zijn, die grote groepen mensen in beweging kunnen brengen. Dat mist de hedendaagse hiphop een klein beetje. Bepaalde hiphop-artiesten kunnen wel geboekt worden voor het evenement Back & Forth, omdat dit een andere doelgroep aantrekt. Andere artiesten zijn echter vrij risicovol om neer te zetten, omdat te vaak is gebleken dat dit niet werkt. Waldo gaf aan dat de Gigant op zoek is naar een nieuw hiphop concept en dat hij graag input van jongeren hiervoor wil gebruiken. Programmaraad Omdat het risico soms vrij groot is om artiesten te boeken, ontstond er het idee om een programmaraad in het leven te roepen. In deze programmaraad zitten dan de jongeren die hun mening geven op de mogelijk te boeken artiesten. Wie zijn populair? Wie moet er absoluut geboekt worden zodat de popzaal vol staat? Hierbij wordt Gigant handvatten aangereikt waarmee er een betere voedingsbodem gecreëerd wordt voor de ontwikkeling van evenementen. Dit is volgens Waldo zeer waardevol voor Gigant.

118 Ook werd het idee geopperd om dit online te verspreiden. Hierbij worden voorbeelden gegeven als het geven van 3 opties van artiesten met de vraag: wie wil jij in Gigant zien. Hierdoor ontstaat interactie met de doelgroep en weet Gigant ook welke artiest populair is onder de jongeren. Dit is gedaan bij Spuugzat, wat erg goed heeft gewerkt. Waldo gaf tevens aan dat een dergelijke constructie (waarschijnlijk) alleen gaat werken als dit niet vanuit Gigant georganiseerd wordt. Het zou juist mooi zijn als dit vanuit de Apeldoorners (c.q. jongeren) opgezet wordt, waar Gigant vervolgens op aanhaakt. Een online community waar alle wensen en ideeën besproken worden en waar Gigant op kan reageren. Op basis daarvan kunnen enkele leden uitgepikt worden om het idee daadwerkelijk te realiseren. Op die manier krijg je echt een wisselwerking en sluit het aan bij het opbouwen van een online community. Hierbij moet de doelgroep jaar aangehouden worden, waarbij leden zelf andere geïnteresseerden kunnen toevoegen. Conclusie online en offline community De jongeren vinden dat Gigant & Markant nog meer kunnen weergeven op hun social media dan dat zij nu al doen. Alle jongeren gebruiken dit tegenwoordig, waarmee je veel meer kan laten zien wat er allemaal gebeurt bij Gigant & Markant. Hierbij moet meer ingespeeld worden op het merk Gigant, in plaats van te leunen op de promotie van de evenementen organisatoren zelf. Er wordt, met uitzondering van house en techno, te weinig voor jongeren geprogrammeerd. Gigant gaf hierbij aan dat dit voornamelijk komt doordat het erg moeilijk is om veel jongeren op de been te krijgen voor live-acts. Hierdoor is het idee ontstaan van een programmaraad. Hiervoor moet een online community ingericht worden, waarbij Apeldoorners tussen de jaar artiesten kunnen aandragen om zo te peilen wie interessant is om te boeken. Hierbij krijgt Gigant een beter inzicht in wat de doelgroep graag wil zien, zodat de drempel voor het boeken van een artiest verlaagd wordt. Dit ziet Gigant als een zeer interessante tool voor de ontwikkeling van nieuwe evenementen. Hieronder wordt het concept graadmeter toegelicht.

119 Concept: graadmeter Om Gigant & Markant betere handvatten te bieden met betrekking tot de programmering, wordt er namens Jong Apeldoorn de graadmeter in het leven geroepen. De graadmeter bestaat uit 4-8 raadsleden die Gigant adviseert over haar programmering. Wat is momenteel populair onder de jongeren? Wie moet er absoluut geboekt worden? Bij welke artiest kun je er bijna wel zeker van zijn dat de zaal volledig gevuld is? Op deze vragen gaat de graadmeter antwoord geven! De leden van de graadmeter krijgen de opdracht om op de volledige breedte van de jongere doelgroep te peilen wat zij wensen. Er hebben zich inmiddels al twee jongeren vanuit Jong Apeldoorn aangemeld voor de graadmeter. De graadmeter komt 1 keer per 2 maanden bijeen, waarbij zij in die 2 maanden alle ontwikkelingen nauwlettend in de gaten houden. De raadsleden houden de oren en ogen open en informeren actief bij de Apeldoorners waar er behoefte aan is. Een groot gedeelte hiervan gebeurt ook online, door bijvoorbeeld online polls uit te zetten waarbij gevraagd wordt waar er behoefte aan is. Is er bijvoorbeeld een Hardstyle dj momenteel razend populair en reageren enorm veel Apeldoorners enthousiast op zijn (eventuele) komst naar Apeldoorn, dan moet dit een teken zijn voor de graadmeter om deze artiest te adviseren aan Gigant om deze te boeken. Vervolgens kan Gigant de mogelijkheden hiervoor nader onderzoeken. De graadmeter zorgt ook voor een ideeënbus bij Gigant. Hier kunnen bezoekers of passanten hun wensen kenbaar maken. De graadmeter bundelt deze input en neemt die mee in het advies naar Gigant. De bedoeling van de graadmeter is om een adviserende rol te vervullen voor de programmering van Gigant. Hierbij wordt Gigant getipt over artiesten waar de jongeren van Apeldoorn ook echt voor warmlopen. Zo krijgt Gigant een klankbord waar zij op terug kunnen vallen bij het maken van keuzes voor haar programmering. De graadmeter richt zich op de doelgroep jaar.