[NB. Het gesproken woord geldt!]

Transcriptie

1 Spreekschets voor Minister Bussemaker bij de ALV van Beter Onderwijs Nederland met als thema De leraar en zijn vak, kwaliteit van de leraar in Eindhoven op 9 maart [NB. Het gesproken woord geldt!] 1

2 In Tegenlicht afgelopen november, vertelde een jonge leraar dat er in het Fins een woord bestaat dat het belang van zijn vak aangeeft. Kansakynttilä ofwel: brenger van licht en kennis aan de natie. Een hele mooie uitdrukking, waar alles in zit. Het enorme belang van kennis voor de samenleving (in de brede zin van het woord, dus ook Bildung) én het vermogen om die kennis over te dragen aan nieuwe generaties. Finland vindt dat je je leraren moet koesteren. Dat je ze voldoende professionele ruimte moet geven. En dat je ook heel hoge eisen moet stellen aan hun opleiding, hun ontwikkeling en hun professionaliteit. Omdat ze van onschatbaar belang zijn voor voor onze kinderen en de samenleving. En ik denk dat wij allen die overtuiging delen. De vraag is: hoe gaan we daarmee om? De komende week is Nederland trotse gastheer van de International Summit on the Teaching Profession, waar 500 beleidsmakers, politici, wetenschappers en vooral ook leraren uit de twintig beste onderwijslanden met elkaar in gesprek gaan over professionaliteit en kwaliteit. 2

3 En vandaag sta ik hier in Eindhoven om over dezelfde thema s te praten. Ik ben benieuwd wat u mij vandaag mee wilt geven voor de komende week. Ik ga graag met u de dialoog aan. Want als er één organisatie in het onderwijs is die deze thema s de afgelopen jaren onder de aandacht heeft gebracht, dan is het BON wel. Maarten Wansink schreef in 2008, toen het publiek debat over de staat van het onderwijs hoog oplaaide: Bij BON staan de leerling en de kwaliteit van het vak boven de arbeidsvoorwaarden en het gemak van de docent. In datzelfde artikel stelde Wansink een gebrek aan professionele status van leraren vast. Hij miste de aanwezigheid van beroepsstandaarden, van vanzelfsprekende ontwikkeling van docenten in de vorm van nascholing en bijscholing, en hij miste de uitwisseling tussen theorie en praktijk. 3

4 Eén van de belangrijkste inzichten die we de afgelopen jaren hebben opgedaan, is dat de kwaliteit van het onderwijs wordt bepaald door de mensen die voor de klas staan. En dat dat de kern moet zijn, van alles wat je doet om die kwaliteit te verhogen. Net zoals dat geldt in de zorg of andere publieke terreinen. Daar hoort ook een bestuur bij dat zich dienstbaar opstelt aan het primaire proces, en het belang en het vakmanschap van professionals centraal stelt. En dat inzicht moet ook het uitgangspunt zijn voor ons beleid. De afgelopen decennia hebben we het publiek bestuur, dus ook het bestuur van scholen, ingericht naar model van het new public management. Dat heeft ongetwijfeld goede dingen opgeleverd: vernieuwing, meer aandacht voor zakelijke aspecten. We moeten niet terug willen naar vroeger. Small is niet altijd beautiful. Maar de negatieve aspecten kennen we ook allemaal: -Onderwijsbestuurders die sturen op groei om de groei. 4

5 -Het beheer van een onderwijsorganisatie als een bedrijf. -Een top down benadering van het management ten opzichte van de leraren voor de klas. -Omvangrijke, complexe organisaties met het gevaar van: too big to fail. -Bestuurders die op veel te grote afstand van de werkvloer staan, en losgezongen raken van waar het in hoofdzaak om gaat: het verzorgen van goed onderwijs (zoals de commissie Amarantis stelde, leidde dat tot verweesd onderwijs ). Nogmaals: we moeten dus terug naar de kern. : goed onderwijs, dat gemaakt wordt door leraren voor de klas. Als public good. Scholen zijn professionele, publieke instellingen organisaties waar kennisoverdracht en Bildung centraal staan, en die draaien op het vakmanschap van docenten. Als we, als overheid, willen sturen op kwaliteit en incidenten als Amarantis willen voorkomen, moeten we de zaak niet dichtregelen, of nog meer Inspectie op de scholen afsturen. We moeten werken op basis van kwaliteit en professionaliteit. 5

6 Minder sturen daar waar het goed gaat, maar als het misgaat wel stevig ingrijpen. Professionals de ruimte geven. NMaar dan niet door leraren op een standbeeld te zetten, verheven boven de rest. Maar door leraren te stimuleren zichzelf te ontwikkelen, kritisch naar elkaar te zijn en om te werken in teams van professionals. Binnen de school als professionele leergemeenschap. We stellen hoge eisen aan het onderwijs en dus ook hoge eisen aan leraren. De afgelopen tijd is daar al het nodige aan gedaan. Neem de invoering van de lerarenbeurs. Zo n leraren hebben daar inmiddels gebruik van gemaakt. Neem ook het lerarenregister dat een standaard zet voor kwaliteit en een leidraad biedt voor professioneel en ethisch handelen. Er is ook ingezet op hogere opleidingseisen: 6

7 -We hebben Eerst de klas, dat the best and the brightest op de universiteiten naar het onderwijs trekt. We hebben de Educatieve master die opleidt voor een tweedegraads lesbevoegdheid in de onderbouw van het VO. -En er is ingezet op betere kwaliteit van de lerarenopleidingen. Er komen strengere entrée-eisen voor nieuwe leraren. Niemand kan meer zó maar leraar worden. Een wetsvoorstel hiervoor wat betreft de pabo s, ligt bij de Kamer. Er is ook ingezet op de sociaal-economische positie van leraren: Met de functiemix is het mogelijk gemaakt om te groeien in het vak, ook als je geen leidinggevende functie ambieert. En toch moeten we constateren dat er, ondanks die randvoorwaarden, de afgelopen jaren nog niet voldoende is veranderd. -Het maximum aantal leraren dat zijn lerarenbeurs benut, is nog lang niet bereikt. 7

8 -Scholen laten het geld dat beschikbaar is voor professionalisering op de plank liggen, of zetten het bijvoorbeeld in voor het opknappen van het gebouw. -Startende leraren worden vaak niet begeleid. Terwijl we wéten dat we daardoor heel veel veelbelovende beginners verliezen voor het onderwijs. -Het tempo waarmee de lerarenopleidingen hun eisen opschroeven, is te laag de Onderwijsraad wees hier onlangs op. -Een cultuur van professionele feedback via functioneringsgesprekken en via collegiale uitwisseling is nog niet vanzelfsprekend op scholen. Docenten spreken elkaar te weinig aan. Dat remt onze ambitie om van goed naar beter onderwijs te gaan. Zoals Mc Kinsey onlangs vaststelde: het Nederlandse onderwijs is beter dan we denken, maar minder goed dan we zouden kunnen. En dat kunnen we ons niet langer veroorloven. In veel gesprekken met leraren en schoolleiders, bleek dat de wil om te verbeteren ook onder leraren zelf heel sterk aanwezig is. Maar, dat werd me ook gezegd: We hebben meer ruimte nodig Meer ruimte voor schoolleiders om te kunnen differentiëren in personeelsbeleid. En dus ook om kritisch naar elkaar kunnen zijn. 8

9 Meer ruimte voor leraren om te kunnen reflecteren op het vak, en om je af te vragen: doen we het goed? Waarom doen we de dingen zoals we ze doen? En die ruimte moet er komen. Ik wil dat er op scholen, op de werkvloer van het onderwijs zelf, een gemeenschappelijke cultuur van kwaliteit ontstaat. -Een professionele leercultuur waarin leraren benoemen wat er goed gaat, door elkaar feedback te geven, maar ook eerlijk tegen elkaar durven zijn over wat er beter kan. -Een cultuur waarin leraren de motor zijn van hun eigen ontwikkeling, en van kwaliteitsverbetering in de school. -Waarin ze ook de ruimte krijgen om het gesprek over de onderwijskundige visie van de school met de leiding en bestuur aan te gaan. Dat vraagt ook om modern personeelsbeleid waarin de ontwikkeling en begeleiding van leraren het uitgangspunt vormen. En waarin kennis en de overdracht daarvan op generaties kinderen - de essentie van het leraarschap - centraal staat. 9

10 De randvoorwaarden die ik daarvoor wil creëren, zijn onderdeel van het gesprek over het Nationaal Onderwijs Akkoord. Want het vraagt om modernisering van die voorwaarden. Maar laat ik daar direct aan toevoegen dat het ook een beweging vraagt van leraren zelf. We komen er niet als leraren zich blijven verschansen achter de muur van klaslokaal. Natuurlijk, leraren zijn autonoom als het gaat om het leerproces en de ontwikkeling van kinderen in de klas. Maar als ze hun eigen ontwikkeling, die van de school en van het Nederlandse onderwijs verder willen brengen, moeten ze de ramen en deuren van hun klas en van de school wijd tegen elkaar openzetten. Zoals Michael Fullan dat noemt: deprivatising the classroom. En de kiem darvoor zou al gelegd moeten worden bij de lerarenopleidingen. Ik was afgelopen week in New York, waar ik een werkbezoek bracht aan het Bank Street College. -Waar leren en de werkvloer letterlijk direct verbonden zijn. 10

11 -Waar studenten intensief worden begeleid in de stappen die ze zetten. -En waar peer review (intercollegiale toetsing) al tijdens de studie begint! Ik zie dat als een voorbeeld voor Nederland. Die continue koppeling van theorie en praktijk. Zoals ik ook heb gezien op een school in Den Haag, de Populier, waar peer review een belangrijk onderdeel van de dagelijkse gang van zaken. Dat is ook de inzet van de Teacher s Summit, komende week: om met twintig landen bijeen, van elkaar te leren van deze en andere ervaringen. Een soort peer review op internationaal niveau. Er is tijdens de Summit ook een zogenaamde Glass Room, een glazen klas waarin aansprekende leraren (zoals de leraren van het jaar 2012 en 2013 en André Kuipers) openbare lessen geven. Daarmee laten we de komende week op alle manieren licht schijnen op het vakmanschap van leraren. Om daarmee de kwaliteit en professionaliteit van leraren te versterken. 11

12 En dat is ook de inzet die ik heb, de komende tijd. Daarom ga ik nu heel graag verder met u in gesprek. 12