Factsheet pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam : welke plaats in het nieuwe jeugdbeleid?

Transcriptie

1 Factsheet pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam 1 213: welke plaats in het nieuwe jeugdbeleid? Inleiding Met de invoering van de nieuwe Jeugdwet in 215 is er veel veranderd in het jeugdbeleid van gemeenten. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp. Dat geldt ook voor de licht pedagogische hulp waar gemeenten vanuit de Wmo al verantwoordelijk voor waren. Gemeenten kunnen zorgen voor een samenhangend aanbod aan hulp en ondersteuning aan jeugd en gezinnen. Om dat te realiseren is zicht nodig op vraag en aanbod in de gemeente. Deze factsheet geeft gemeenten zicht op het gebruik van een basisset pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam en Goeree-Overflakkee in de periode In deze factsheet is het gebruik vergeleken met andere regio s in Zuid-Holland. Dit gebeurt aan de hand van zes hulpvormen: Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW); Opvoedbureau/adviespunt (en soortgelijk aanbod als pedagogische spreekuren); Schoolmaatschappelijk werk in het primair en voortgezet onderwijs (SMW PO en VO); Pak je Kans (PJK); Begeleiding risicogezinnen 3 ; Stevig Ouderschap. Vaak worden bovenstaande hulpvormen vanuit de Centra voor Jeugd en Gezin, door verschillende organisaties geboden. Daarnaast is er in de stadsregio Rotterdam ander lokaal aanbod dat jeugdigen, ouders en gezinnen ondersteunt. Meer relevante informatie ten behoeve van het nieuwe lokale jeugdbeleid staat in de factsheets jeugdigen en jeugdzorg in de stadsregio Rotterdam (Nagel et al 214a, b), in het Regionaal Informatiesysteem Samenleving (RIS) en in de regioverkenning stadsregio Rotterdam en Goeree-Overflakkee (Houben, Jacobs 214). 1 Dit is inclusief Goeree-Overflakkee, vanwege de samenwerking tussen deze twee regio s op het gebied van jeugd. 2 De gegevens van 213 betreffen de meest actuele cijfers. Uit oogpunt van leesbaarheid worden in deze factsheet alleen de bronnen vermeld van de gegevens van Dit wordt niet aangeboden in de stadsregio Rotterdam, wel op Goeree-Overflakkee. Postbus 931 Anna van Saksenlaan AA Den Haag 2593 HW Den Haag info@tympaan.nl 7

2 Gebruik pedagogische hulp Stijging gebruik pedagogische hulp Figuur 1 Aantal jeugdigen (-17 jaar) dat gebruikmaakt van pedagogische hulp uit de basisset in de stadsregio Rotterdam per gemeente, in percentages 1 krimpen aan den ijssel 1 albrandswaard barendrecht bernisse brielle capelle aan den ijssel hellevoetsluis lansingerland maassluis ridderkerk rotterdam schiedam spijkenisse vlaardingen westvoorne stadsregio Rotterdam goeree-overflakkee 1,1% 1,7% 1,7% 1,9% 2,1% 3,1% 3,2% 3,2% 3,5% 3,4% 4% 3,8% 4,1% 4% 4,9% 5,4% 5,6% % 1% 2% 3% 4% 5% 6% Dit is exclusief SMW VO. bron: Careyn 214a, b, De Schuilplaats 214, MDNW 214, MDA 214, Vivenz 214a, b, c, CJG Rijnmond 214a tot en met l, Flexusjeugdplein 214a tot en met k, Kwadraad 214a, b, c, DOCK 214, Kok 214, Goeree-Overflakkee 214 Figuur 1 laat de ontwikkeling zien in het totaalgebruik van pedagogische hulp uit de basisset. Hierbij is het SMW VO weggelaten omdat dit niet voor alle jaren beschikbaar is. Figuur 1 laat ook zien dat het gebruik in de stadsregio over het algemeen hoger is dan op Goeree- Overflakkee. Het gebruik van pedagogische hulp is in de stadsregio sinds 211 ieder jaar gestegen. Niet in alle gemeenten is dit beeld te zien. Dit kan meerdere oorzaken hebben: Het gebruik van het AMW is over het algemeen gedaald. In een aantal gemeenten wordt relatief veel gebruikgemaakt van dit aanbod, waardoor een daling fors meetelt in het totaalgebruik van pedagogische hulp. Het SMW PO wordt het meest gebruikt van de verschillende vormen van pedagogische hulp. Schommelingen hierin zorgen voor de grootste veranderingen in het totale gebruik van pedagogische hulp. Voor 213 waren er voor het eerst weer betrouwbare gegevens over Stevig Ouderschap beschikbaar. Dit zorgt voor een stijging in het gebruik van de basisset. 2 Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl

3 In de volgende paragrafen wordt de ontwikkeling tussen 211 en 213 per soort hulpaanbod beschreven. Daling aantal dossiers rond opvoeding bij het AMW Het AMW biedt kortdurende hulp aan mensen met psychosociale problemen, bijvoorbeeld rond opvoeding. Het AMW wordt in de stadsregio aangeboden door een groot aantal verschillende partijen. Niet van al deze organisaties hebben wij gegevens ontvangen. In de meeste gemeenten in de stadsregio Rotterdam is het aantal trajecten waarbij opvoeding of de relatie ouder-kind centraal staat gedaald (figuur 2). Hiervoor is geen duidelijke verklaring te geven. Het kan zijn dat door de betere samenwerking met andere partners, gezinnen waar alleen een opvoedingsprobleem speelt, snel worden toegeleid naar andere hulp binnen het CJG. Het kan ook dat ouders met deze problemen beter andere organisaties weten te vinden. In Ridderkerk worden zowel relatief als absoluut de meeste hulpverleningstrajecten AMW gegeven rond opvoeding of relatie ouder-kind. Een aantal organisaties die AMW verzorgen in de stadsregio geven aan meer problemen te zien rond echtscheiding. Zij bieden hiervoor dan ook speciale trajecten aan in bijvoorbeeld Lansingerland, Ridderkerk, Goeree-Overflakkee en Barendrecht (Vivenz 214b, c, Kwadraad 214c, Careyn 214a, b). Daarnaast biedt het AMW lokale programma s, zoals het Jonge Moeder Project in Capelle aan den IJssel (Kwadraad 214b) en specifieke aandacht voor verslaving onder jongeren in Albrandswaard (Vivenz 214a). Figuur 2 Aantal dossiers rond opvoeding in het AMW in stadsregio Rotterdam Van de gemeente Rotterdam zijn geen gegevens beschikbaar. Van gemeenten op Voorne-Putten zijn er geen gegevens over 213 beschikbaar. 2 Het betreft hier afgeronde casussen of meldingen met eerste problematiek opvoeding en/of relatie ouder-kind. bron: Careyn 214a, b, De Schuilplaats 214, Kwadraad 214, MDNW 214, Vivenz 214a, b, c, ris-zh.nl: Aantal dossiers bij het Algemeen Maatschappelijk Werk met eerste problematiek relatie ouder-kind of opvoeding in Zuid-Holland Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl 3

4 Wisselend gebruik van het Opvoedbureau Het Opvoedbureau 4 informeert, adviseert en begeleidt ouders van kinderen en jongeren kortdurend bij vragen en problemen op het gebied van opvoeden en opgroeien. Deze vorm van hulp wordt in de stadsregio Rotterdam en Goeree-Overflakkee uitgevoerd door CJG Rijnmond, FlexusJeugdplein en Kwadraad Figuur Gebruik van het Opvoedbureau per gemeente in de stadsregio Rotterdam Vanwege de leesbaarheid van de tabel is Rotterdam weggelaten. 2 In Brielle, Westvoorne en Hellevoetsluis is er een Opvoedbureau in 213, maar het is niet bekend hoeveel ouders daar gebruik van hebben gemaakt. Wel geeft CJG Rijnmond aan dat de belangstelling hoog was (CJG Rijnmond 214d, g, p). bron: CJG Rijnmond 214a tot en met l, Flexusjeugdplein 214a tot en met f, Kwadraad 214a, b, ris-zh.nl: Aantal gebruikers van spreekuren opvoedbureau in Zuid-Holland Figuur 3 laat per gemeente het aantal ouders dat gebruik heeft gemaakt van het Opvoedbureau zien (exclusief Rotterdam). In de gemeente Rotterdam hebben ouders gebruikgemaakt van het Opvoedbureau. Dit is een stijging van 7% ten opzichte van 212. Door de overgang van het Opvoedbureau naar het CJG Rijnmond in veel gemeenten zijn er niet voor drie opeenvolgende jaren gegevens beschikbaar. In een aantal gemeenten is er in 213 een forse toename te zien in het gebruik en in een aantal gemeenten een lichte daling. In Maassluis is de toename te verklaren door de aanwezigheid van de pedagogische medewerker op een themabijeenkomst. Na deze bijeenkomst bezochten meer ouders het spreekuur (CJG Rijnmond 214j). In Albrandswaard en Barendrecht nam het aantal ouders dat het spreekuur bezocht iets af, maar zijn er wel meer gesprekken per ouder geweest (CJG Rijnmond 214a, b). De stadsregio Rotterdam heeft in vergelijking met Zuid-Holland een hoog gebruik van het Opvoedbureau. Per jarigen zijn er gemiddeld 11 gebruikers, in Zuid-Holland zijn dit er 8. Met name in Ridderkerk en Maassluis is het gebruik met respectievelijk 2 en 21 gebruikers per jarigen hoog. In Lansingerland is het gebruik met 4 per 1. het laagst in de stadsregio Rotterdam. 4 Hiermee wordt ook soortgelijk aanbod bedoeld, zoals Opvoedadviespunten en pedagogische spreekuren. 4 Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl

5 Hoog bereik SMW Het SMW geeft (kortdurende) psychosociale begeleiding aan schoolgaande jeugdigen en/of hun ouders. Daarnaast biedt het SMW ondersteuning aan leerkrachten. Het SMW PO wordt in de stadsregio Rotterdam uitgevoerd door verschillende organisaties. Careyn voert het SMW uit op Goeree-Overflakkee. Het SMW VO wordt vooral uitgevoerd door FlexusJeugdplein. Het gebruik van het SMW laat een wisselend beeld zien, in zowel het aantal leerlingen dat er gebruik van maakt per gemeente als de ontwikkeling door de tijd heen (figuur 4). Zo is het gebruik per 1. basisschoolleerlingen in Hellevoetsluis hoog en toegenomen tussen 212 en 213. Schiedam kende in 211 nog een hoog gebruik, maar dat is duidelijk afgenomen in 213. Er zijn geen duidelijke redenen aan te geven waarom het gebruik in bepaalde gemeenten daalt of stijgt. Wel hangt het gebruik sterk samen met welke afspraken gemeenten en scholen maken over de inzet van het SMW. Sommige gemeenten kopen zo weinig uren in dat SMW ers geen hulpverleningstrajecten doen. In de meeste gemeenten zijn emotionele problemen de belangrijkste reden waarvoor basisschoolleerlingen bij het SMW ondersteuning zoeken. Op enkele basisscholen zijn problemen in de thuissituatie juist de belangrijkste reden om ondersteuning te zoeken bij het SMW. Figuur 4 Aantal gebruikers van het SMW per jarigen in stadsregio Rotterdam Voor Lansingerland ontbreken de gegevens van MEE in 213. bron: Careyn 214a, DOCK 214, FlexusJeugdplein 214a tot en met k, Kok 214, Kwadraad 214a, MDA 214, MDNW 214, Vivenz 214b, ris-zh.nl: Aantal door het Schoolmaatschappelijk Werk begeleide basisschoolleerlingen in Zuid-Holland Omdat niet in alle gemeenten van de stadsregio middelbare scholen zijn en VO-leerlingen lang niet altijd in hun woongemeente op school zitten, laat figuur 5 de trend voor de hele stadsregio zien en niet per gezin. Het blijkt dat het aantal begeleide leerlingen tussen 211 en 212 toenam, om tussen 212 en 213 weer af te nemen. Met name in Rotterdam en Brielle nam het aantal bereikte leerlingen af. Hiervoor is geen verklaring gegeven. In Barendrecht nam het aantal begeleide leerlingen tussen 212 en 213 met 7% toe. Dit komt wellicht door een betere registratiediscipline (FlexusJeugdplein 214l). Op Goeree-Overflakkee zijn in leerlingen begeleid. Dit zijn er 23 meer dan in 212. Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl 5

6 Per jarigen zijn er 63 leerlingen begeleid door het SMW in de stadsregio Rotterdam. Het is hiermee een vorm van pedagogische hulp met een zeer hoog bereik in vergelijking met de andere hulpvormen. Op Goeree-Overflakkee zijn het er 33 per Figuur 5 Aantal begeleide VO-leerlingen door het SMW in de stadsregio Rotterdam (exclusief Goeree-Overflakkee) bron: DOCK 214, Flexusjeugdplein 214a tot en met k, Kok 214, Kwadraad 214a, MDNW 214a, b, Vivenz 214b Minder JPT/PJK trajecten dan gemiddeld JPT en PJK bieden begeleidingstrajecten aan jongeren die in aanraking zijn gekomen met de politie en/of het risico lopen af te glijden naar (meer) crimineel gedrag. Het JPT wordt op Goeree-Overflakkee uitgevoerd door JPT Zuid-Holland Zuid, een samenwerkingsverband tussen politie en Bureau Jeugdzorg. In stadsregio Rotterdam wordt PJK uitgevoerd door verschillende organisaties: Humanitas, Kwadraad en FlexusJeugdplein, in samenwerking met de politie. In 213 zijn 537 jeugdigen aangemeld bij het PJK (figuren 6 en 7). Het overgrote deel komt uit de gemeente Rotterdam. Ook relatief gezien komen veel jongeren uit Rotterdam (2,9 trajecten per jarigen). De meeste komen echter uit Ridderkerk (3,3 trajecten per jarigen). Verhoudingsgewijs maken minder jongeren uit de stadsregio gebruik van PJK dan gemiddeld in de provincie Zuid-Holland. Het gebruik van JPT is tussen 212 en 213 met 11% toegenomen. Per gemeente verschilt de ontwikkeling in het aantal trajecten (figuren 6 en 7). 6 Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl

7 Figuur 6 Gebruik JPT*/PJK in de stadsregio Rotterdam * Bij het JPT gaat het om aanmeldingen, exclusief zorgmeldingen. Van Capelle en Krimpen aan den IJssel zijn geen gegevens op gemeenteniveau bekend. bron: JPT Goeree-Overflakkee 214, Stichting Humanitas et al 214b, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen in JPT, JPP, JIT en PJK in Zuid-Holland Figuur 7 Gebruik JPT/PJK in Rotterdam bron: JPT Goeree-Overflakkee 214, Stichting Humanitas et al 214b, ris-zh.nl: Aantal jeugdigen in JPT, JPP, JIT en PJK in Zuid-Holland Geen verklaring daling gebruik Begeleiding risicogezinnen Begeleiding risicogezinnen biedt praktische en pedagogische thuisbegeleiding aan gezinnen met een opeenstapeling van pedagogische, psychosociale en/of psychiatrische problemen. De hulp wordt ingezet om instroom in de geïndiceerde jeugdzorg te voorkomen. Voor de hulp is geen indicatie nodig. Begeleiding risicogezinnen wordt op Goeree-Overflakkee uitgevoerd door Careyn. Tussen 211 en 212 is het aantal begeleide gezinnen fors afgenomen, tussen 212 en 213 is het stabiel gebleven. Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl 7

8 Tabel 1 Aantal begeleide gezinnen in Begeleiding risicogezinnen op Goeree-Overflakkee jaar aantal bron: Goeree-Overflakkee 214 Ruim 6 gezinnen nemen deel aan Stevig Ouderschap Stevig Ouderschap is gericht op het signaleren van gezinnen met een verhoogd risico op opvoedingsproblematiek en kindermishandeling direct na de geboorte van het kind. Geselecteerde gezinnen krijgen ondersteuning via huisbezoeken van een jeugdgezondheidszorgverpleegkundige. Stevig Ouderschap wordt uitgevoerd door De Zellingen en CJG Rijnmond. Stevig Ouderschap wordt niet in alle gemeenten in de stadsregio Rotterdam aangeboden. Over 213 zijn voor het eerst sinds 29 weer betrouwbare gegevens beschikbaar. In totaal hebben 64 gezinnen deelgenomen aan Stevig Ouderschap. Afbouw RAS-middelen De RAS-middelen vanuit de provincie zijn tot juli 213 op Goeree-Overflakkee ingezet voor de volgende vormen van pedagogische hulp: Begeleiding risicogezinnen. Jongerencoach: begeleiding van (zorgmijdende) jongeren in zorgwekkende situaties die niet bij andere hulpverlening bekend zijn. Gezinsbegeleiding op maat (GOM): intensieve trajecten voor gezinnen waarvan de ouders niet in staat zijn een hulpvraag te formuleren en/of hun gezinszaken op orde te krijgen. Dit wordt voortgezet door de gemeente zelf. (gemeente Goeree-Overflakkee 214) Na juli 213 zijn de RAS-middelen stopgezet. In de stadsregio Rotterdam waren de middelen al in 212 stopgezet. Conclusies Het gebruik van de basisset pedagogische hulp in de stadsregio is sinds 211 ieder jaar toegenomen. Tussen gemeenten zitten wel grote verschillen. De verschillende soorten hulpaanbod laten verschillen in ontwikkeling zien. Zo nam het gebruik van het AMW af en van het Opvoedbureau toe. Om na te gaan of een sterk pedagogisch hulpaanbod leidt tot minder instroom in de zwaardere zorg is ook gekeken naar de jeugdzorg. In de periode dat het gebruik van pedagogische hulp is gestegen, bleef het aantal (geaccepteerde) aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg ongeveer gelijk. In de stadsregio ging het om ongeveer 3.9 (geaccepteerde) aanmeldingen, op Goeree-Overflakkee om circa 8. 8 Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl

9 Literatuur Careyn. Jaarverslag 212/213 Schoolmaatschappelijk Werk Goeree-Overflakkee. Middelharnis: Careyn, 213. Careyn. Jaarverslag 213 Algemeen Maatschappelijk Werk, Schoolmaatschappelijk Werk Voorne-Putten Rozenburg. Spijkenisse: Careyn, 214a. Careyn. Jaarverslag 213 Maatschappelijk werk regio Goeree-Overflakkee. Middelharnis: Careyn, 214b. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Albrandswaard. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214a. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Barendrecht. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214b. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Bernisse. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214c. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Brielle. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214d. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Capelle aan den IJssel. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214e. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Goeree-Overflakkee. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214f. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Hellevoetsluis. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214g. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Krimpen aan den IJssel. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214h. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Lansingerland. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214i. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Maassluis. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214j. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Ridderkerk. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214k. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Rotterdam. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214l. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Schiedam. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214m. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Spijkenisse. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214n. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Vlaardingen. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214o. CJG Rijnmond. Jaarverslag 213 Jeugdgezondheidszorg Westvoorne. Rotterdam: CJG Rijnmond, 214p. De Schuilplaats. Jaarverslag 213 DMW Ridderkerk. Veenendaal: De Schuilplaats, 214. DOCK. Jaarverslag 213 School Maatschappelijk Werk. Rotterdam: DOCK, 214. FlexusJeugdplein. Deeljaarverslag Schoolmaatschappelijk Werk, Gemeente Rotterdam. Cluster MO Directie Jeugd en Onderwijs Rotterdam. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214a. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Bernisse. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214b. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Brielle. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214c. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Capelle aan den IJssel. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214d. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Hellevoetsluis. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214e. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Krimpen aan den IJssel. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214f. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Lansingerland. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214g. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Maassluis. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214h. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Schiedam. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214i. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Vlaardingen. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214j. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeente Westvoorne. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214k. FlexusJeugdplein. Jaarverslag 213. Gemeenten: Barendrecht, Albrandswaard & Ridderkerk. Rotterdam: FlexusJeugdplein, 214l. Gemeente Goeree-Overflakkee. Brief: Aanvraag subsidievaststelling RAS 213. Goeree-Overflakkee: gemeente Goeree-Overflakkee, 214. Houben JMJ, Jacobs ME. Regioverkenning 214 stadsregio Rotterdam. Den Haag: Tympaan Instituut, 214. Jeugd Preventie Team/Pak je Kans Goeree-Overflakkee. Jaarverslag 213. Middelharnis: JPT Goeree- Overflakkee, 214. Kok, J. Rapportage Schoolmaatschappelijk werk Krimpen aan den IJssel 213. Krimpen aan den IJssel: De Vluchtheuvel, 214. Kwadraad. 213 opvoedingsproblematiek uitgesplitst per werksoort. Gouda: Kwadraad, 214a. Kwadraad. Capelle aan den IJssel. Financiële en inhoudelijke verantwoording 213. Gouda: Kwadraad, 214b. Kwadraad. Lansingerland. Financiële en inhoudelijke verantwoording 213. Gouda: Kwadraad, 214c. Maatschappelijke Dienstverlening Alexander (MDA). Jaarverslag 213. Rotterdam: MDA, 214. Maatschappelijke Dienstverlening Nieuwe Waterweg (MDNW). Rapportage ten behoeve van het Tympaan Instituut, Monitor Jeugdbeleid en jeugdzorg, stadsregio Rotterdam. Vlaardingen: MDNW, 214. Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl 9

10 Nagel KP, Nienhuis T, Van Essen AM, Jacobs ME. Factsheet Jeugdigen in de stadsregio Rotterdam. Den Haag: Tympaan Instituut, 214a. Nagel KP, Nienhuis T, Van Essen AM, Jacobs ME. Factsheet Jeugdzorg in de stadsregio Rotterdam. Den Haag: Tympaan Instituut, 214b. Stichting Humanitas, Kwadraad, Politie Rotterdam-Rijnmond en FlexusJeugdplein. Pak je Kans Jaarverslag 213. Rotterdam: Stichting Humanitas, 214. Vivenz. Jaarverslag 213 Gemeente Albrandswaard. Zwijndrecht: Vivenz, 214a. Vivenz. Jaarverslag 213 Gemeente Barendrecht. Zwijndrecht: Vivenz, 214b. Vivenz. Jaarverslag 213 Gemeente Ridderkerk. Zwijndrecht: Vivenz, 214c. Website ris-zh.nl Regionaal Informatiesysteem Samenleving Zuid-Holland Overige bronnen Thuiszorg De Zellingen (mail) Colofon juli A.M. van Essen, T. Nienhuis Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 697 te bestellen bij het Tympaan Instituut. 1 Pedagogische hulp in de stadsregio Rotterdam Tympaan Instituut - info@tympaan.nl