Padden Praat PADDEN.NU: stand van zaken

Transcriptie

1 Padden Praat PADDEN.NU: stand van zaken Veel minder padden tijdens paddentrek Nadat de paddentrek dit jaar pas laat op gang kwam door de aanhoudende vrieskou, verliep hij vervolgens met horten en stoten. Een enkele piekdag werd afgewisseld met lange perioden van slappe tot matige trek. Wanneer we de eerste balans opmaken, valt vooral het relatief lage aantal gewone padden op dat de afgelopen maanden door de paddenwerkgroepen is overgezet. Op een enkele uitzondering na scoorden de meeste werkgroepen qua padden echt beduidend lager dan voorgaande jaren. Sommige werkgroepen spreken zelfs van een desastreus jaar en halen nog geen 35% van het aantal padden dat zij in 2008 van de ene naar de andere kant van de weg hielpen. Als we een voorzichtige eerste schatting maken, lijkt er 2009 in totaal zo'n 50 procent minder gewone padden overgezet te zijn dan vorig jaar. Debet hieraan is de lang aanhoudende vorst en de droge aprilmaand. Gewone padden hebben, net als alle andere amfibieën, een waterdoorlaatbare huid en zijn daarom gevoelig voor uitdroging. Ze trekken dan ook het liefst tijdens vochtig weer. De beste omstandigheden, waarbij de grootste trek plaatsvindt, zijn een temperatuur van minimaal 8 graden en regen. Pas begin maart maakte de vorst plaats voor iets aangenamere temperaturen en konden de eerste (grotere groepen) dieren hun trektocht eindelijk inzetten. De vorstperiode werd echter vrij snel opgevolgd door een erg warme en droge aprilmaand, waarin het - naar amfibieënmaatstaven veel te weinig heeft geregend. Geen ideale omstandigheden dus! Gewone pad foto Maaike Pouwels Geen hormonale trekdrang meer Tijdens de paddentrek trekken gewone padden van hun winterverblijf naar vijvers, poelen en plassen in de omgeving om zich voort te planten. Dit is ook de enige reden waarom deze amfibieën het water opzoeken. Verreweg de meeste tijd van het jaar leven zij gewoon op het land. Het lijkt er nu op dat een groot deel van de padden heeft besloten om het voortplantingscircus dit jaar aan zich voorbij te laten gaan. De omstandigheden waren waarschijnlijk zodanig, dat zij er niet aan toegekomen zijn de trektocht naar het water te ondernemen. Naarmate het voorjaar vordert wordt ook de interne, hormonaal gestuurde drang om nog te gaan trekken een stuk minder. Het komt overigens wel vaker voor dat een deel van de paddenvrouwen besluit een jaartje 'thuis' te blijven. De eitjes die zich automatisch elk najaar al in het vrouwtje ontwikkelen, worden dan weer door het lichaam opgenomen en de energie wordt vooral in overleving en groei gestopt in plaats van in de voortplanting. De definitieve resultaten volgen later dit jaar, als alle gegevens zijn verwerkt. Tekst: Tamira Hankman Kleine watersalamander op trek foto Jelger Herder

2 Uitgelicht: IVN Eys Zuid-Limburg Coördinator: Marianne Bonten Locatie: Euverem en Stokhem in de gemeente Gulpen-Wittem) Actief sinds: meer dan 30 jaar! Deelnemers: tussen de 20 en 50 personen, inclusief ouders met kinderen. Soorten: Gewone pad, rugstreeppad, bruine Kikker, groene kikker, Alpenwatersalamander en kleine watersalamander Maximaal aantal amfibieën in één jaar: (in 2009) Maximaal aantal amfibieën op 1 avond: 871 ( 13 maart 2009) Steun en sponsoring: De gemeente heeft in 2009 geholpen bij het plaatsen van de schermen en plaatst jaarlijks waarschuwings- Hazelworm foto Jelger Herder borden. De aankoop van deze borden is gefinancierd met geld van IVN Natuurwerk. Meest bijzondere vangst in de emmers: Hazelworm en veldmuisjes Is er een trend in het aantal overgezette padden: Nee. Dit jaar zijn er meer amfibieën overgezet dan vorige jaren omdat er meer meters afrasteringen geplaatst werden. Hoogtepunt van de werkgroep tot nu toe: De aanleg van ondergrondse amfibietunnels bij Eys jaren geleden. Maar dat wil niet zeggen dat er dan op die plek geen werk meer is. Het schoonhouden van de tunnels, het maaien van de begroeiing en het repareren van de wanden blijft altijd doorgaan. Door het geven van voorlichtingsavonden aan buurtbewoners, vlak vóór de paddentrek, zijn meer mensen bereid om te helpen. Bovendien spreekt het zich meer voort De een brengt de ander mee. Sommigen helpen een enkel keertje, anderen helpen soms vier keer per week. Maar hoe dan ook, alle beetjes helpen. De Amfibieënwerkgroep streeft nu verder naar de aanleg van amfibietunnels in Euverem en Stokhem door de gemeente Gulpen-Wittem te blijven overtuigen van de noodzaak van die tunnels. Belangrijk hierbij zijn de aantallen amfibieën die tijdens de paddentrek dagelijks door de vrijwilligers geregistreerd werden. Alpenwatersalamander foto Jelger Herder De grootste voldoening voor de organisatie van de werkgroep is het grote enthousiasme waarmee de vrijwilligers dagelijks de diertjes uit de emmers halen. En als de paddentrek dan eindelijk na zes weken afgelopen is en de vrijwilligers al die weken in de vroege ochtend op pad zijn geweest en ze dán nog glunderend zeggen Tot het volgende jaar, ja dát is de drijfveer om door te gaan. Om nog maar te zwijgen van al die duizenden diertjes die veilig naar de overkant zijn gebracht en die helaas hun dank niet aan ons kunnen uitspreken Tekst: Marianne Bonten

3 Soortbespreking: groene kikkers De naam groene kikker (complex) wordt gebruikt voor drie soorten die sterk op elkaar lijken: de meerkikker, bastaardkikker en poelkikker. Het groene kikker complex bestaat uit de twee echte soorten: meerkikker (grote groene kikker) en poelkikker (kleine groene kikker) die als ze paren hybriden kunnen vormen: de bastaardkikker (middelste groene kikker). In de natuur kunnen hybriden zich vaak niet voortplanten. Uniek is dat middelste groene kikkers dat wel kunnen. Ze bezitten twee sets chromosomen (één van de meerkikker en één van de poelkikker) waarvan ze er één gebruiken om te paren met een meerkikker of een poelkikker. Als een bastaardkikker paart met een meerkikker zal hij zijn eigen set poelkikker chromosomen gebruiken, paart hij met een poelkikker dan gebruikt hij zijn set meerkikker chromosomen. Op deze manier komen er altijd nieuwe bastaardkikkers uit de voortplanting en houdt de 'hybride soort' zich in stand. Roepende poelkikker Groene kikkers zijn zeer variabel maar hebben eigenlijk altijd wel ergens op het lichaam een fel groene tint. Meerkikkers kunnen bijvoorbeeld donkerbruin zijn maar hebben dan vaak toch nog een groene rugstreep. Poelkikker mannetjes kleuren in het voorjaar zelfs geel. De groene kikkers zijn te onderscheiden van de bruine- en heikikker door het ontbreken van een zwart masker achter de ogen en de plaatsing van de ogen bovenop de kop. Dit laatste is een aanpassing aan het leven in het water, doordat de ogen hoog op de kop staan kunnen ze onderwater op de uitkijk zitten met slechts de ogen boven water. Groene kikkers zijn watergebonden kikkers, ze zijn het hele jaar in of vlak rond het water te vinden. De meerkikker en bastaardkikker overwinteren ook in het water, de poelkikker meestal op land. Het zijn echte zonaanbidders, ze hebben daarom de voorkeur voor onbeschaduwde wateren. Daarnaast is de aanwezigheid van veel waterplanten een vereiste. De groene kikkers hebben deze nodig als dekking tegen roofdieren zoals reigers en snoeken. Ook zetten ze in de vegetatie hun eieren af. De eiklompjes zijn minder opvallend dan die van de bruine kikker en heikikker, het zijn vaak kleine klompjes met witte eitjes die verstopt worden tussen de waterplanten. Groene kikkers zelf eten op hun beurt veel ongewervelden. Muggen, vliegen, wormen, maar ook waterjuffers en libellen worden gegeten. Grote meerkikkers en bastaard kikkers eten soms ook gewervelden zoals muizen of kleine vogeltjes die proberen te drinken. Meer weten over de groene kikkers? Zie onder soorten op Tekst: Jelger Herder Van links naar rechts: meerkikker, bastaardkikker en poelkikker foto s Jelger Herder

4 Belangrijk onderzoek naar Amfibieënziekten Wereldwijd wordt één derde van alle amfibieën bedreigd met uitsterven. De grootste bedreiging is het verlies aan oppervlakte en kwaliteit van geschikt leefgebied, maar ook de rol van infectieziekten wordt steeds groter. Populaties amfibieën die door deze ziekten getroffen worden, kunnen plotselinge en dramatische dalingen in aantallen laten zien. Door een verslechterde kwaliteit van het leefgebied kunnen amfibieën ook vatbaarder zijn voor ziekten. Infectieziekten Sterfte is een normaal fenomeen bij amfibieën. De dieren produceren enorme aantallen nakomelingen, waarvan slechts enkelen volwassen worden. Gedurende hun hele leven moeten zij vele bedreigingen trotseren: roofdieren, verdrinking, verdroging, vervuiling van water, parasieten en natuurlijk het verkeer. Al deze zaken zorgen er gelukkig slechts zeer zelden voor dat hele populaties amfibieën verdwijnen. Zorgwekkender zijn de gevolgen van twee infectieziekten: het ranavirus en chytridiomycose (chytrid). RAVON doet op dit moment onderzoek naar deze ziekten onder onze inheemse amfibieën en vraagt daarbij uw hulp. De goudstreepsalamander wordt in Portugal en Spanje bedreigd door verlies van leefgebied foto Jelger Herder Wat is het ranavirus? Het ranavirus kan vissen, amfibieën en reptielen infecteren. Het kan bovendien zowel kikkerdril en kikkervisjes als volwassen amfibieën doden. Het ranavirus wordt ook wel het red-leg virus (rode poot virus) genoemd, maar dit is een misleidende naam. Bij veel geïnfecteerde dieren verkleurt de huid namelijk niet rood. De meest duidelijke aanwijzing is dat u in een korte tijd een groot aantal dode kikkers of padden vindt en dat de dieren voor hun dood vermagerd en sloom zijn. Andere symptomen kunnen zijn: het afsterven van ledematen, bloeden uit anus of mond, zweren en roodheid van de huid. De dieren kunnen echter ook ziek zijn zonder duidelijke uiterlijke symptomen. De ziekte slaat het meest toe in de zomer, vooral op warme dagen in de periode juni tot en met augustus. Het is mogelijk dat het virus via exotische amfibieën en zoetwatervissen ons land is binnengekomen. Tot op heden is er geen geneesmiddel voor deze ziekte. Recente studies lijken echter aan te tonen dat getroffen populaties zich enkele jaren na de eerste uitbraak van het virus gelukkig weer herstellen.

5 Wat is chytridiomycose (chytrid)? Chytrid is een ziekte die wordt veroorzaakt door de schimmel Batrachochytrium dendrobatidis. De ziekte heeft wereldwijd al vele honderdduizenden slachtoffers gemaakt. De schimmel heeft meer dan 350 amfibieënsoorten over de hele wereld geïnfecteerd en 200 soorten gaan in aantal achteruit als gevolg van deze ziekte. Enkele soorten, zoals de Panamese gouden kikker, zijn uitgestorven als direct gevolg van chytridiomycose. Ook in Europa sterven amfibieën aan de schimmel. In Duitsland, Engeland, Denemarken, Zwitserland, Frankrijk, Spanje, Portugal, Italië en Hongarije zijn gevallen bekend. Tot nu toe is de ziekte nog niet in Nederland bij amfibieën in het wild aangetroffen. Chytrid treft vooral de jonge, net gemetamorfoseerde kikkers, padden en salamanders. De vuursalamander is een gevoelige soort - foto Jelger Herder De schimmel hecht zich aan het hoornstof in de huid. Hoornstof bevindt zich bij de kikkervisjes alleen op de monddelen. Als de kikkervisjes metamorfoseren (kikker, pad of salamander worden), neemt de hoeveelheid hoornstof (en dus de schimmel) toe en kunnen de dieren overlijden. Symptomen kunnen zijn: grote aantallen dode juveniele dieren (padden, kikkers en salamanders), overmatig vervellen van dieren, slome dieren en dode dieren die geen duidelijke symptomen vertonen. Vooral de massale sterfte tijdens de metamorfose is een belangrijk kenmerk. Op dit moment is nog veel onbekend over de gevolgen van chytrid op onze inheemse soorten. Een zeldzame knoflookpad wordt onderzocht op de chytrid schimmel. Foto Jelger Herder Wat doet RAVON? RAVON is onlangs samen met de Universiteit van Gent en de Radboud Universiteit gestart met een intensief en grootschalig onderzoek naar het voorkomen en de gevolgen van het ranavirus en chytrid bij amfibieën in Nederland en België. Ook onderzoeken we welke andere ziekten onze amfibieën treffen en werken we samen met 25 Europese onderzoeksinstituten aan een gezamenlijke oplossing. Op dit moment zijn tientallen vrijwilligers in het veld bezig met het verzamelen van huidslijmmonsters van onze Nederlandse amfibieën. Dit gebeurt natuurlijk op een volledig diervriendelijke manier (met een wattenstaafje over de buik); de dieren voelen er niks van en worden onmiddellijk weer vrijgelaten in de natuur. Alle monsters worden in het laboratorium onderzocht op het voorkomen van chytrid. Ook dode dieren worden in het laboratorium onderzocht.

6 Wat kunt u doen? Wij vragen u om extra alert te zijn op vooral massale sterftes van volwassen dieren (ranavirus) en juveniele dieren (chytrid) en deze te melden bij RAVON. Dit kan door het invullen van een checklist op de RAVON-website. Via deze lijst kunt u meteen de mogelijke doodsoorzaak achterhalen. Stuurt u ons ook een foto van de dode dieren, dit helpt ons bij het vaststellen van het soort amfibie en geeft ons een goed beeld van wat u aangetroffen heeft. U kunt de dode dieren begraven of verbranden. U moet ze in elk geval niet bij het afval gooien, omdat u daarmee wellicht de ziekte verder verspreid. U kunt de dode dieren ook in de vriezer bewaren, zodat we ze eventueel kunnen laten onderzoeken. Als u dit wilt, neemt u dan contact met ons op (a.spitzen@ravon.nl). Verplaatst u in geen geval nog gezond ogende dieren naar een andere locatie. Op deze manier kunt u onbewust besmettingen verspreiden. Neemt u ook zeker geen dieren mee van uw vakantieadres om ze thuis in de vijver te zetten. Een (ernstige) ziekte kan met u en uw nieuwe metgezel meereizen en andere dieren in uw vijver (en daarbuiten) besmetten! Tenslotte vragen wij u om waarnemingen van de Amerikaanse brulkikker door te geven. Deze exoot is drager van de schimmelziekte chytrid (hij wordt er zelf niet ziek van, maar kan andere amfibieën wel besmetten). Meer informatie over de Amerikaanse brulkikker vindt u op de website van RAVON. Hier kunt u ook waarnemingen doorgeven. Amerikaanse brulkikker - foto Wim van de Heuvel Uw steun is belangrijk! Het is erg belangrijk dat we nu onderzoeken hoe het in Nederland gesteld is met de gezondheid van onze kikkers, padden en salamanders. Het kan dieren redden! Wilt u hieraan bijdragen? Uw financiële steun is van harte welkom. U kunt uw eenmalige gift overmaken op giro ten name van Stichting RAVON, onder vermelding van 'schimmelonderzoek'. Wij houden u uiteraard op de hoogte van de vorderingen. Tekst: Annemarieke Spitzen en Tamira Hankman Boomkikker waard om te beschermen! Foto Jelger Herder

7 Kamsalamander duikt op in Grave! Sinds 2002 is de werkgroep Grave actief met het overzetten en monitoren van amfibieën langs de Bronkhorstweg. De eerste jaren is het natuurlijk altijd een verassing wat er zoal in de emmers valt, het kan echter ook anders! Met name de eerste jaren waren er veel padden te vinden in de emmers, gevolgd door kleine watersalamanders en bruine kikkers. Paddentrek is nadenken over een toekomst voor de dieren, ook nadat er structurele oplossingen geboden worden. Zo zijn er in overleg met de gemeente een aantal maatregelen tot stand gekomen. De poel waterhoudend laten, het niet verlanden van een poel en het schoonhouden van rasters zijn maatregelen die bij het beheer meegenomen worden en zo het gebied waar de dieren voorkomen versterken. Daar past ook extensief Het bewuste mannetje kamsalamander maaibeleid bij, wat al sinds 2004 wordt toegepast in Grave. De boeiende flora geeft nu al een grote meerwaarde aan dagvlinders en libellensoorten en amfibieën krijgen meer kans in het prille begin na de metamorfose. Het zoeken van pas gemetamorfoseerde dieren is wel lastig; de veel nattere bodem dan voorheen geeft de dieren een overgang tussen het zomer- en winterbiotoop. Ook zoogdieren als muizen en egels profiteren van het nieuwe beleid van de gemeente. Eén maal per jaar wordt het opslag verwijderd, juist door de maaibalk wat hoger te plaatsen hebben dieren alsnog een kans in het gebied. Opvallend is dat er tijdens opvolgende jaren andere bezoekers in de emmers te vinden zijn. Veel meer kleine watersalamanders, groene kikkers en zelfs een heikikker die de emmers kleurde. Dit jaar een kamsalamander! Die was wel al bekend wat noordelijker, ongeveer een kilometer verder. De rivierbegeleidende soort komt zowel noordelijk als zuidelijk van de Maas voor. In de tuinen in de buurt, waar ook vijvers aangelegd zijn, komt er zo nu en dan een kamsalamander op bezoek. Dat dit jaar een kamsalamander in de emmer gevallen is heeft hiermee te maken, het versterken van de omgeving is nu eenmaal positief voor de soort. Of het nu om de eerste en enige gaat is twijfelachtig, dat er al meerdere dieren het gebied verkend hebben maar niet gevonden zijn is meer waarschijnlijk. Het geeft in ieder geval een enorme voldoening dat we ons nu kunnen inzetten voor deze prachtige mini waterdraakjes. Het oude mannetje is overgezet, trillende handen van blijdschap. Ook trillende handen met de wetenschap dat structurele oplossingen nog altijd gerealiseerd moeten worden, juist voor als het dier terug wil omdat we nu aan slechts 1 kant van de weg schermen hebben staan. Nu maar hopen dat het oude mannetje nog even wil blijven rondom de poel en zijn 10 levensjaren mag volbrengen. Tekst: Wim van de Heuvel

8 Interview met Trudy Mulder (82): "Wat zit er in de volgende emmer? Die spanning blijft!" Paddenwerkgroep Grave is sinds 2002 actief met het overzetten van padden langs de Bronkhorstweg te Grave. Jaarlijks worden er ongeveer 540 dieren overgezet. Met haar 82 jaren is Trudy Mulder het oudste actieve werkgroepslid. Haar prille jeugd heeft ze doorgebracht in Indonesië, waar natuur een dagelijks onderdeel van haar leven was. Terug in Nederland vestigde Trudy zich met haar ouders in Grave. Daar sloot ze zich al snel aan bij het IVN. Ze volgde diverse natuurcursussen en werd opgeleid als natuurgids. Zowel natuurbeleving, natuureducatie als natuurbescherming zijn voor Trudy drijfveren die ze graag op kinderen overbrengt. Toen Trudy zich in 2003 bij de paddenwerkgroep Grave aansloot kwam ze samen met vele IVN-kinderen en -leidsters meehelpen bij het overzetten van padden, kikkers en salamanders. Ook bij het ingraven van de paddenschermen en emmers draagt ze graag haar steentje bij. Tijdens de paddentrek in het voorjaar is vrijdag haar vaste paddenoverzetavond met de kinderen. In het begin waren de kinderen bang om padden en kikkers aan te raken, maar van die angst hielp Trudy ze snel af. Daarna was het nog moeilijk de kinderen af te remmen bij het rennen van emmer naar emmer. De verrassing wat er in de emmers zit, de heerlijke spanning die zich daarbij opbouwt bij de kinderen, daar geniet ze het meeste van. Naast padden, kikkers en watersalamanders hebben ze ook wel muizen aantroffen in de emmers. Eenmaal vonden ze zelfs een kleine mol! Inmiddels heeft de gemeente Grave diverse faunapassages aangebracht onder de Bronkhorstweg en worden er nog meer gerealiseerd. Het aantal over te zetten padden neemt af, maar zolang het nodig is blijft Trudy helpen met het overzetten. Ze mag dan oud van jaren zijn, ze is beslist jong van geest. Tot slot wil Trudy nog een dikke pluim geven aan Wim van de Heuvel, de coördinator van de Paddenwerkgroep Grave, voor al zijn inzet en motivatie. Bij deze! Tekst: Kris Joosten. Foto: Wim van de Heuvel Bedankt! Padden.nu wil alle paddenwerkgroepen hartelijk bedanken voor hun geweldige inzet in de afgelopen periode! Vele duizenden amfibieën zijn dankzij hun goede werk weer veilig naar de overkant van de weg geholpen. Zij hebben de kans gekregen zich voort te planten en ervoor te zorgen dat weer een nieuwe generatie van deze mooie, beschermde diersoorten het levenslicht ziet. Alle honderden vrijwilligers: bedankt! RAVON, Landschap Noord-Holland, KNNV, IVN

9 Wat is PADDEN.NU? In januari 2008 is het project PADDEN.NU van start gegaan. Padden.nu is een interactieve website die een platform vormt voor alle mensen en organisaties die betrokken zijn bij het overzetten van amfibieën tijdens de trekperiode, en organisaties of instanties die daar beroepsmatig mee te maken hebben, zoals gemeenten, wegberm- of grote terreinbeheerders. De site richt zich op uitwisseling van kennis en ervaring tussen de vele verschillende paddenoverzetgroepen of individueel werkende overzetters. Verder vermeldt de site allerlei wetenswaardigheden over de Nederlandse amfibieën en hun bescherming. De site biedt hulp voor het herkennen van soorten. Padden.nu is dus dé communicatieplek voor iedereen die iets te maken heeft met het overzetten van amfibieën. Wat biedt PADDEN.NU? Naast het uitwisselen van kennis en het delen van ervaringen op het forum en in het fotoalbum biedt de site alle paddenwerkgroepen de mogelijkheid een eigen pagina te vullen met daarin informatie over hun locatie, organisatie, resultaten en een eigen forum en fotoalbum. Andere aantrekkelijke onderwerpen op de website zijn: Digitale kaartmodule met daarop een overzicht van alle werkgroepen in Nederland (in opbouw!). Uitgebreide informatie over structurele oplossingen om amfibieënsterfte door verkeer tegen te gaan (inclusief beslissingstabel). Vergelijking mogelijk met andere werkgroepen die gegevens doorgeven. Colofon Aan deze nieuwsbrief werkten mee: Marianne Bonten, Wim van de Heuvel, Trudy Mulder, Maaike Pouwels, Tamira Hankman, Jelger Herder, Kris Joosten en Annemarieke Spitzen. Redactie: Tamira Hankman ( Jelger Herder ( ) Redactieadres: Stichting RAVON t.a.v. Jelger Herder Postbus BK Nijmegen