E-Mental Health Trimbos-institut

Transcriptie

1 E-Mental Health High Tech, High Touch, High Trust Programmeringsstudie E-Mental Health in opdracht van het ministerie van VWS Trimbos-institute Heleen Riper Filip Smit Rianne van der Zanden Barbara Conijn Jeannet Kramer Karen Mutsaers

2

3

4 Colofon Opdrachtgever Ministerie van VWS Projectleiding Heleen Riper Projectuitvoering Heleen Riper Filip Smit Rianne van der Zanden Barbara Conijn Jeannet Kramer Karen Mutsaers Anke Wammes Productie Frédéric Zolnet Vormgeving en druk Ladenius Communicatie BV Deze uitgave is te bestellen bij het Trimbos-instituut, via www. icom.trimbos.nl of via de Afdeling bestellingen, Postbus 725, 3500 AS Utrecht, ; fax: ; Onder vermelding van artikelnummer AF0761. U krijgt een factuur voor de betaling. ISBN Trimbos-instituut, Utrecht, The Netherlands Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16b en 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van één of enkele gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers of andere compilatiewerken dient men zich tot de uitgever te wenden. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying or otherwise, without the prior written permission of the publisher.

5 Voorwoord Depressie, angststoornissen, alcoholverslaving. De ziektelast van deze drie psychische stoornissen is vergelijkbaar met die van ernstige lichamelijke aandoeningen. Deze stoornissen staan zelfs in de top tien van aandoeningen die de kwaliteit van leven het meeste aantasten. Uit het eerste grootschalige bevolkingsonderzoek naar de omvang van psychische stoornissen onder de Nederlandse bevolking - het NEMESIS-onderzoek dat het Trimbos-onderzoek eind jaren negentig uitvoerde - bleek tot verbazing van velen dat deze stoornissen veelvuldig voorkomen. Elk jaar heeft één op de vier volwassenen last van een psychische stoornis. Geen dipjes, maar vaak ernstige aandoeningen met ingrijpende gevolgen voor de mensen die het overkomt. Psychische stoornissen leiden in veel gevallen tot ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, en in het verlengde hiervan tot hoge maatschappelijke kosten. Alleen al een aandoening als depressie leidt tot een jaarlijkse maatschappelijke kostenpost van 1,3 miljard euro: 15% van deze kosten worden gemaakt door het beroep op de zorg, de overige 85% ontstaan door productieverliezen ten gevolge van ziekteverzuim. De laatste decennia heeft de ontwikkeling van bewezen effectieve behandelvormen voor depressie, angsten en alcoholverslaving een hoge vlucht genomen. Daarnaast is er binnen de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg de afgelopen jaren tevens een scala aan online interventies ontwikkeld voor deze aandoeningen. Behalve voorlichtende en preventieve informatie over veel voorkomende psychische stoornissen en verslavende middelen zijn er op internet tal van kennis- en zelftesten te vinden. Al surfend kunnen internetgebruikers chatten met hulpverleners. En mensen die echt hulp willen bij hun psychische problematiek kunnen bij steeds meer aanbieders terecht voor een online behandeling. In veel gevallen kan dat anoniem en gratis. Zo worden via internet nieuwe doelgroepen bereikt door de GGZ. Sinds het world wide web in 1997 toegankelijk werd voor het grote publiek, hebben de meeste Nederlanders zich in korte tijd een digitale leefstijl eigen gemaakt. Het gebruik van internet en mobiele telefoon zijn voor velen niet meer zijn weg te denken. Niets wijst erop dat het einde van de toepassingsmogelijkheden van internet inmiddels in zicht is. Integendeel. De komende jaren zal de digitale technologie nog veel dieper ingrijpen in tal van processen, ook binnen de gezondheidszorg. Het leidt geen twijfel dat er tal van nieuwe multi- en crossmediale toepassingen zullen worden ontwikkeld met nieuwe diensten. Derhalve staan de GGZ en alle belanghebbende partijen bij deze sector na tien jaar pionieren nu voor een nieuwe fase met nieuwe vragen en uitdagingen. Beleidsmakers, verzekeraars en cliënten willen bijvoorbeeld duidelijkheid over de kwaliteit en de (kosten)effectiviteit van het aanbod op internet. Daarnaast moet er ook een antwoord komen op de vraag of dit aanbod door verzekeraars wordt vergoed of niet. En er zal gezocht moeten worden naar manieren waarop voortvarend kan worden geïnvesteerd in verdere innovatie, zonder dat aanbieders daarbij elk het spreekwoordelijke wiel zelf opnieuw moeten uitvinden. Tegen deze achtergrond heeft het Trimbos-instituut deze programmeringsstudie gemaakt in opdracht van het ministerie van VWS. De studie biedt een totaaloverzicht van het Nederlandstalige e-mental health aanbod plus een overzicht van de wetenschappelijke onderbouwing hiervan in termen van (kosten)effectiviteit. Daarnaast is ook een berekening 3

6 gemaakt van de kosten van effectieve e-mental health interventies in relatie tot het aantal gewonnen gezonde levensjaren. Uit deze berekeningen blijkt dat de kosten van deze interventies relatief laag zijn, zeker in vergelijking met de hoge maatschappelijke kosten die psychische stoornissen jaarlijks genereren. E-mental health biedt veelbelovende perspectieven. Dat is goed nieuws, vooral voor het groeiende aantal patiënten en cliënten die kiezen voor deze vorm van online ondersteuning en behandeling. Naar het zich laat aanzien kan met e-mental health ook op populatieniveau aanzienlijke gezondheidswinst geboekt worden tegen relatief lage kosten. In die zin biedt het dus zowel klinisch als economisch interessante kansen. Bovendien kan hiermee het bereik van de GGZ en verslavingszorg aanzienlijk worden vergroot. Om deze mogelijkheden daadwerkelijk te kunnen realiseren, is het noodzakelijk dat alle partijen die bij e-mental health betrokken zijn zich de komende jaren vanuit hun eigen perspectief en deskundigheid inzetten bij het gezamenlijk oplossen van een aantal uitdagingen die in deze studie naar voren komen. Het Trimbos-instituut heeft hiervoor in 2007 mede een nieuw multidisciplinair platform opgezet, het Innovation Centre of Mental Health & Technology (I.COM). Op dit platform kunnen onderzoekers, ontwikkelaars, aanbieders, beleidsmakers, cliënten en financiers kennis en ervaringen uitwisselen en gezamenlijk werken aan de vernieuwing en verdere wetenschappelijke onderbouwing van het e-mental health aanbod. Hoe verder? Aan het eind van deze studie zijn vijf aanbevelingen geformuleerd die richting bieden aan alle activiteiten die nodig zijn om e-mental health op een hoger plan te tillen. Met deze aanbevelingen kunnen alle belanghebbenden gericht toewerken naar een geïntegreerd stepped care online aanbod (licht waar mogelijk, zwaar waar nodig). Hierbij worden alle online interventies die tot nu toe afzonderlijk van elkaar zijn ontwikkeld, per stoornis in een logische, programmatische lijn gezet. Deze stroomlijning van het e-mental health aanbod volgens de principes van het diseasemanagementmodel is van groot belang om in de komende jaren een samenhangend online aanbod te creëren van interventies die elkaar aanvullen en aansluiten op het face to face aanbod van zorgaanbieders. Als onafhankelijk landelijk kenniscentrum voor beleid, onderzoek en praktijk heeft het Trimbos-instituut met deze programmeringsstudie een eerste aanzet willen bieden aan de verdere ontwikkeling van e-mental health. Op deze plaats past een woord van dank aan alle partijen die hieraan op een of andere wijze een bijdrage leverden door mee te werken aan interviews, focusgroepen en survey-onderzoeken: GGZ- en verslavingszorginstellingen, andere zorgaanbieders, het ministerie van VWS, GGZ Nederland, Zorgverzekeraars Nederland en Cliënten- en Patiëntenverenigingen. Al deze partijen hebben de intentie om ook in de komende periode gezamenlijk voort te bouwen aan de verdere versterking van e-mental health. Dat biedt een uitstekend perspectief om technologische vernieuwingen nog meer dan nu te gaan inzetten bij de behandeling van psychische stoornissen en verslavingsproblemen. Jan Walburg

7 HIGH TECH, HIGH TOUCH, HIGH TRUST Samenvatting Deze programmeringsstudie High Tech, High Touch & High Trust biedt een overzicht van de stand van zaken en toekomstige mogelijkheden van e-mental health voor mensen met psychische problemen, waaronder depressie, angststoornissen en probleemdrinken. Deze studie is gemaakt vanuit het perspectief van stakeholders in de zorg: overheid, aanbieders, cliënten en financiers. De studie geeft antwoord op de volgende vragen: 1. Hoe is het gesteld met de wetenschappelijke onderbouwing van e-mental health interventies voor depressie, angststoornissen en problematisch alcoholgebruik in termen van (kosten) effectiviteit? 2. Wat gebeurt er op dit moment in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) op het gebied van e-mental health? Welke interventies worden voor welke doelgroepen en met welke doelstelling aangeboden? 3. Wat zijn de huidige aandachtspunten en toekomstige mogelijkheden voor e-mental health vanuit het perspectief van betrokken stakeholders in de zorg? 4. Welke aanbevelingen kunnen er op basis van de resultaten worden gedaan aan de overheid, zorgaanbieders en zorgverzekeraars? Voor de beantwoording van deze vragen raadpleegde een onderzoeksgroep van het Trimbos-instituut in opdracht van het Ministerie van VWS een groot aantal bronnen. Naast een meta-analyse werd een inventarisatie gemaakt van het e-mental health aanbod in de praktijk. Verder werden tal van stakeholders in de zorg geraadpleegd. Dit gebeurde met surveyes, interviews, focusgroepen en een expertmeeting. Ter aanvulling hierop is ook een studie gemaakt van relevante literatuur en beleidsdocumenten. Op basis hiervan is een totaaloverzicht gemaakt van de huidige stand van zaken op het terrein van e-mental health. Prevalentie van psychische klachten Psychische klachten komen veel voor. In Nederland hebben jaarlijks ongeveer 737 duizend mensen een depressie, 231 duizend personen een paniekstoornis en 493 duizend personen een sociale fobie. Daarnaast voldoen ongeveer 810 duizend volwassenen aan de DSM-criteria voor alcoholmisbruik en alcoholafhankelijkheid. Bereik en efficiëntie van GGZ-hulpverlening is beperkt De zorg van de GGZ in Nederland is over het algemeen hoogwaardig en effectief. De ziektelast van psychische stoornissen is echter hoog. Hetzelfde geldt voor de zorgkosten. In 2003 werd in de Nederlandse gezondheidszorg circa 12,7 miljard euro uitgegeven aan het voorkomen en behandelen van psychische stoornissen. Ondanks deze hoge kosten, worden veel mensen met een psychische stoornis niet als zodanig herkend. Als dat wel het geval is, krijgen zij echter niet altijd een bewezen effectieve interventie. En zelfs dan kan een gebrek aan therapietrouw de effectiviteit van de interventie uiteindelijk nog teniet doen. 5

8 Als gevolg hiervan wordt op populatieniveau slechts tussen de 10 en 20% van de ziektelast van psychische stoornissen weggenomen. Preventie en vroegtijdige behandeling kunnen dit percentage aanzienlijk verhogen, mits het bereik en de effectiviteit van GGZ worden vergroot. En juist hieraan kan E-mental health een belangrijke bijdrage leveren. Mogelijkheden van e-mental health E-mental health wordt in deze studie gedefinieerd als het gebruik van informatie- en communicatietechnologieën om de geestelijke gezondheidszorg te verbeteren. Met dit aanbod kan een aantal grote uitdagingen worden aangegaan: - Het bereiken van doelgroepen die niet of nog onvoldoende bereikt worden, op grote schaal middels een laagdrempelig aanbod. - Het ondersteunen van burgers en patiënten bij het zelf managen van hun gezondheid. - Het bieden van extra keuzemogelijkheden voor burgers/cliënten. - Het vergroten van de efficiëntie van het GGZ-aanbod. - Het besparen van kosten op termijn door een verruiming van de mogelijkheden om stepped care interventies te kunnen inzetten (minimaal waar mogelijk, zwaar waar nodig). Resultaten Effectiviteit van e-mental health veelbelovend Op basis van de uitgevoerde meta-analyse kan met enige zekerheid worden gesteld dat e-mental health interventies voor depressie in klinisch en economisch opzicht effectief zijn. Voor het winnen van een gezond levensjaar (disability adjusted life year, DALY) zijn relatief lage uitgaven nodig van circa Uit de meta-analyse blijkt verder dat e-mental health interventies voor een aantal angststoornissen - waaronder paniekstoornissen, sociale fobie en posttraumatische stress stoornis - in klinisch opzicht effectief zijn. Potentieel kunnen deze interventies leiden tot gezondheidswinst op populatieniveau. Hiertoe is echter aanvullend onderzoek nodig. Dit geldt ook voor het vaststellen van de effectiviteit van e-mental health interventies voor problematisch alcoholgebruik. Wereldwijd zijn hierover slechts een beperkt aantal studies beschikbaar. Hierdoor was het uitvoeren van een meta-analyse vooralsnog niet mogelijk. Twee van deze studies betreffen echter interventies van Nederlandse bodem. Deze interventies maken een goede kans om niet alleen gezondheidswinst te genereren, maar ook kosten te besparen. E-mental health aanbod in de Nederlandse praktijk Het praktijkoverzicht van 65 interventies laat zien dat er een e-mental health aanbod voor zowel jongeren (vanaf 12 jaar), jongvolwassenen als ouderen beschikbaar is. Deze interventies worden voor het merendeel aangeboden door reguliere GGZ-instellingen en landelijke kennisinstellingen (tezamen 66%), gevolgd door vrijgevestigde hulpverleners en nieuwkomers op de markt waaronder landelijk opererende GGZ-instellingen (tezamen 25%). Cliënten kunnen op dit moment aan ongeveer tweederde van het aanbod kosteloos en anoniem deelnemen. Hierbij gaat het met name om het selectieve en geïndiceerde preventieve aanbod. Van dit aanbod is ongeveer 1 op de 7 interventies middels wetenschappelijk onderzoek bewezen effectief bevonden. Effectiviteitsonderzoek naar het aanbod voor jongeren is zeer beperkt uitgevoerd. 6

9 De potentie van e-mental health voor depressie, angststoornissen en problematisch alcoholgebruik lijkt op dit moment vooral te bestaan uit de vergroting van het bereik en de toegankelijkheid van het aanbod van preventieve- en vroege interventies vanuit een stepped care benadering voor psychische problemen. De verwachting is dat beginnende klachten met behulp van vroegsignalering en vroegtijdig interveniëren kunnen worden verholpen. Bovendien kan zo de incidentie van ernstige problematiek worden gereduceerd. Op termijn kan dit leiden tot een vermindering van het aantal intensieve behandelingen in de gespecialiseerde tweedelijnszorg en tot een efficiënter gebruik van middelen binnen deze lijn voor cliënten die deze zorg echt nodig hebben. Het curatieve e-mental health behandelaanbod is in opmars. Gezien de nog beperkte implementatiegraad van dit aanbod lijkt het hier vooralsnog te gaan om een alternatief dat wordt aangeboden naast het reguliere aanbod. Dit neemt niet weg dat de effectuering van een efficiënt e-mental aanbod zich zal voltrekken in alle segmenten van de zorgketen, dus ook op het terrein van behandeling en (na)zorg van psychische stoornissen. Aandachtspunten en kansen Stakeholders geven aan dat zij beperkt inzicht hebben in de kwaliteit van het e-mental health aanbod. Zij hebben behoeften aan instrumenten om deze kwaliteit te kunnen toetsen. Deze kwaliteitstoetsing is onder meer van belang voor de verheldering van de financieringsstructuur bij invoering van de nieuwe Zorgverzekeringswet in Over de bekostiging van het e-mental health aanbod bestaat namelijk nog veel onduidelijkheid. Deze onduidelijkheid wordt enerzijds veroorzaakt door generieke stelselwijzigingen in de zorg, anderzijds door onduidelijkheid over de aard van het huidige e-mental health aanbod. Bij deze financiering is de potentiële bekostiging van het anonieme aanbod een extra aandachtspunt. Naast financiële aspecten spelen ook zorginhoudelijke overwegingen een rol bij de anonieme hulpverlening in relatie tot de WGBO-eisen. Een ander aandachtspunt betreft de transparantie van het e-mental health aanbod. De factoren die deze transparantie op dit moment belemmeren zijn volgens de betrokken stakeholders: a) de samenwerking versus concurrentie tussen aanbieders; b) de nog beperkte systematische implementatie van het aanbod; en c) de beperkingen in het monitoren van het bereik van het e-mental health aanbod in termen van aantallen en doelgroepkenmerken. Een laatste aandachtspunt betreft de geconstateerde hiaten in het e-mental health aanbod en het onderzoek hiernaar. Daardoor is het inzicht in de effectiviteit, de kwaliteit en het bereik van dit aanbod beperkt. Conclusie en aanbevelingen De omvang, ziektelast en maatschappelijke kosten van depressie, angststoornissen en probleemdrinken zijn aanzienlijk. De resultaten van deze studie laten zien dat de mogelijkheden van e-mental health qua effectiviteit en kosteneffectiviteit veelbelovend zijn, naar verwachting ook op populatieniveau. Aanbieders hebben een groeiend aanbod met een toenemend bereik, terwijl vanuit cliëntenperspectief de vraag naar dit aanbod stijgt. Dit alles rechtvaardigt een aantal aanvullende acties om het potentieel van e-mental health te versterken en daarmee de zorg voor mensen met psychische problemen te verbeteren. Hiertoe worden in deze programmeringsstudie vijf aanbevelingen gedaan. 7

10 Aanbeveling 1 VWS installeert een expertgroep e-mental health kwaliteitsinstrumenten Het e-mental health aanbod kenmerkt zich door overeenkomsten én verschillen met het reguliere GGZ-aanbod. Gezien de snelle ontwikkelingen op het gebied van e-mental health en de voortgaande implementatie van het e-mental health aanbod in de praktijk is de tijd rijp voor een gestructureerde kwaliteitstoetsing van dit aanbod. Uit deze studie blijkt dat een aantal stakeholders - waaronder verzekeraars, de Inspectie voor de Gezondheidszorg, een aantal aanbieders en de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie - een keurmerk voor het e-mental health aanbod een goede oplossing vinden om de kwaliteit hiervan te toetsen. Niet alle aanbieders zijn echter van mening dat hiervoor een apart keurmerk nodig is. Het aanpassen van bestaande richtlijnen en het ontwikkelen van aanvullende richtlijnen die specifiek zijn toegesneden op het professioneel handelen binnen het kader van e-mental health bieden een tweede mogelijkheid om de kwaliteit van het e-mental health te borgen. Hierbij zouden alle kwaliteitsinstrumenten moeten aansluiten bij bestaande keurmerken, gedragscodes en (multi)disciplinaire richtlijnen. In dit kader verdient het aanbeveling dat het ministerie van VWS een expertgroep Kwaliteit & E-Mental Health installeert. Deze expertgroep heeft onder de regie van VWS de taak om de wenselijkheid en haalbaarheid van een e-mental health keurmerk nader te onderzoeken, alsmede eventuele aanvullingen op de (multi)disciplinaire richtlijnen of additionele professionele richtlijnen vast te stellen. Deze expertgroep bestaat idealiter uit betrokken stakeholders in de GGZ, inclusief cliëntenvertegenwoordigers, verzekeraars en ICT- en Zorgexpertise-organen. Deze expertgroep zoekt aansluiting bij keurmerkinitiatieven die recent vanuit de somatische zorg zijn geopperd. De GGZ loopt hiermee ofwel gezamenlijk op of initieert als voorloper een pilot. GGZ Nederland, het Trimbos-instituut en Zorgverzekeraars Nederland zijn inmiddels gestart met een eerste verkenning van de mogelijkheden voor de installatie van een dergelijke expertgroep. Aanbeveling 2 Bepaal welk e-mental health aanbod in het basispakket wordt opgenomen en verduidelijk de financiering Een eerste stap om de onduidelijkheden in de financiering van het e-mental health aanbod op te lossen, is de vraag van VWS aan het College van Zorgverzekeringen als pakketbeheerder om advies uit te brengen over de vraag welk deel van het e-mental health aanbod in het basispakket dient te worden opgenomen. 8

11 Aanbeveling 3 Stimuleer goed toezicht op de kwaliteit van e-mental health Zorgverzekeraars en de Inspectie voor de Gezondheidszorg dienen eisen te stellen aan de wijze waarop het e-mental health aanbod wordt verantwoord. Hierbij dienen deze partijen eveneens te bepalen of zij over voldoende instrumenten beschikken om te toetsen of aanbieders inderdaad aan deze eisen voldoen. Verder verdient het aanbeveling om in afstemming met het veld een minimale dataset e-mental health te ontwikkelen, waarmee niet alleen verantwoording kan worden afgelegd, maar waarmee ook het bereik van e-mental health kan worden gemonitord. Deze data zijn zowel relevant voor de interne bedrijfvoering van aanbieders als voor wetenschappelijk onderzoek. Voor GGZ-aanbieders geldt tevens de aanbeveling om het e-mental health aanbod overeenkomstig een aantal gestandaardiseerde criteria inzichtelijk te maken voor hun cliëntèle. Tenslotte verdient het aanbeveling het totale e-mental health aanbod (preventie, behandeling en zorg) via een voor derden toegankelijke database te publiceren. Het Trimbos-instituut heeft hiertoe een eerste aanzet gegeven met de ontsluiting van de e-mental health interventies uit deze studie in een online database ( Aanbeveling 4 Investeer in een roadmap voor de ontwikkeling van een stepped care e-mental health aanbod en in onderzoek naar dit aanbod De vierde aanbeveling betreft het ontwikkelen van een geïntegreerde road map. Hierin zijn de ontwikkel- en ondezoeksactiviteiten rondom e-mental health beschreven en geprioriteerd. Deze activiteiten worden aangestuurd vanuit een specifieke e-mental health beleidscomponent, als onderdeel van de generieke beleidsontwikkeling voor de GGZ. De rol van VWS kan hierbij richtinggevend zijn, terwijl ZonMw een meer initiërende rol vervult. Afstemming op e-mental health projecten die worden gefinancierd vanuit verschillende ZonMw programma s - zoals ZonMw Preventie, Jeugd, Verslaving en Geestkracht - kan een belangrijke bijdrage leveren aan het versnellen van de innovatie en de kwaliteit van e-mental health. GGZ-aanbieders, kennisinstituten en universiteiten kunnen elk vanuit hun eigen perspectief een actieve bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van de in deze road map geprioriteerde activiteiten. Tenslotte dienen toekennende instanties van ICT- en innovatiegelden hun vizier meer te richten op GGZ- en ICT-gerelateerde projecten. Concreet worden hierbij de volgende acties aanbevolen: A B C D E F G Stimuleer doelmatigheidsonderzoek en onderzoek op populatieniveau; Onderzoek de effectiviteit van e-mental health voor problematisch alcoholgebruik; Bevorder effectiviteitsonderzoek naar het e-mental health aanbod voor jongeren; Ontwikkel een e-mental health aanbod voor angststoornissen; Ontwikkel aanbod voor en onderzoek naar e-mental health voor specifieke doelgroepen; Onderzoek de rationale voor en de haalbaarheid van anonimiteit; Alloceer innovatiegelden voor e-mental health. 9

12 Aanbeveling 5 Ondersteun een nationaal multidisciplinair platform voor kennis- en ervaringsuitwisseling op het gebied van e-mental health De huidige kennis over e-mental health is sterk in ontwikkeling, is verspreid over uiteenlopende stakeholders en is bovendien onderhevig aan snelle veranderingen. Zoals blijkt uit de resultaten van deze studie wordt het stimuleren van kennis- en ervaringsuitwisseling op het gebied van onderzoek, beleid en praktijk door de betrokken stakeholders als een belangrijke randvoorwaarde gezien om te komen tot een effectieve en efficiënte implementatie van een gestructureerd e-mental health aanbod. VWS en GGZ Nederland kunnen een dergelijke uitwisseling actief ondersteunen, bijvoorbeeld via het Innovation Centre for Mental Health & Technology (I.COM) van het Trimbos-instituut. I.COM wil fungeren als multidisciplinair platform voor uitwisseling van evidence based kennis op het gebied van e-mental health voor onderzoekers, ontwikkelaars, aanbieders uit het veld, beleidsmakers, cliënten en financiers. 10

13 HIGH TECH, HIGH TOUCH, HIGH TRUST Executive summary This High Tech, High Touch & High Trust programming study gives an overview of the state of affairs and the future possibilities of e-mental health for people with psychological problems, including depression, anxiety disorders and drinking problems. This study was carried out from the viewpoint of stakeholders in health care: the government, suppliers, clients and financiers. The study answers the following questions: 1. What is the state of play with scientific support for e-mental health interventions for depression, anxiety disorders and problematic alcohol use, in terms of (cost) effectiveness? 2. What is happening at the moment in mental health care in the area of e-mental health? What interventions are being offered to which target groups, and with what objective? 3. What are the current focal points and future possibilities for e-mental health from the viewpoint of concerned stakeholders in health care? 4. Based on the results, what recommendations can be made to the government, health care suppliers and health insurance companies? To answer these questions, a study group from the Trimbos Institute consulted a large number of sources by order of the Ministry of Health, Welfare and Sports. Besides a metaanalysis, the group carried out a survey of the e-mental health facilities being offered in practice. Numerous stakeholders in the care field were also consulted. This took the form of a survey, interviews, focus groups and an expert meeting. To supplement this, a study of relevant literature and policy documents was also carried out. Based on the findings, the group compiled a complete overview of the present state of affairs in the field of e-mental health. Prevalence of psychological complaints Psychological complaints are very common. Each year in the Netherlands around 737 thousand people suffer from depression, 231 thousand people have a panic disorder and 493 thousand people have a social phobia. In addition, around 810 thousand adults meet the DSM criteria for alcohol abuse and alcohol dependency. Reach and efficiency of mental health assistance is limited In general mental health care in the Netherlands is high of quality and effective. However, the disease burden of psychological disorders is high. This is also true of the care costs. In 2003 the Dutch health care services spent approximately 12.7 billion euros on the prevention and treatment of psychological disorders. Despite these high costs, many people with a psychological disorder are not recognised as such. But even if the disorder is recognised, they do not always receive an intervention whose effectiveness is proven. And even if they do, a lack of conscientious adherence to the therapy can still ultimately negate the effectiveness of the intervention. As a result, only between 10 and 20% of the disease bur- 11

14 den of psychological disorders is removed at the population level. Prevention and early treatment can significantly raise this percentage, provided that the reach and the effectiveness of mental health care are increased. And it is precisely here that E-mental health can make an important contribution. Possibilities of e-mental health E-mental health is defined in this study as the use of information and communication technologies to improve psychological care. A number of major challenges can be tackled with these facilities: - Reaching target groups that are not being reached or not yet being reached adequately, on a large scale, by using accessible facilities. - Helping members of the public and patients to manage their health themselves. - Offering members of the public / clients extra options to choose from. - Increasing the efficiency of the mental health care facilities. - Achieving long-term cost savings by expanding the scope for using stepped care interventions (minimally where possible, substantially where necessary). Results Effectiveness of e-mental health very promising Based on the meta-analysis carried out, it can be concluded with some certainty that e- mental health interventions for depression are effective from a clinical and economic viewpoint. A relatively low cost of around 5,296 is needed to gain a healthy year of life (disability adjusted life year, DALY). The meta-analysis also shows that e-mental health interventions are effective from a clinical viewpoint for a number of anxiety disorders, including panic disorders, social phobia and post-traumatic stress disorder. These interventions can potentially lead to health benefits at the population level. However, additional research is needed for this, and also to determine the effectiveness of e-mental health interventions for problematic alcohol use. Only a limited number of studies are available on this subject worldwide. Because of this, carrying out a meta-analysis was not possible at this stage. However, two of these studies are concerned with interventions on Dutch soil. These interventions have a good chance of generating not only health benefits, but also cost savings. E-mental health provision in practice in the Netherlands The practical overview of 65 interventions shows that e-mental health facilities are available for both young people (age 12 upwards), young adults and older adults. The majority of these interventions are offered by regular mental health care institutions and national knowledge institutions (66% together), followed by independent aid agencies and newcomers to the market, including mental health care institutions operating nationally (25% together). At the moment clients can participate free of charge and anonymously in roughly two-thirds of the facilities. These mainly consist of the selective and indicated preventive care options. Of these facilities, scientific research has proven the effectiveness of approximately 1 in 7 interventions. Very limited research has been carried out into the effectiveness of the facilities for young people. 12

15 At the moment the effectiveness of e-mental health for depression, anxiety disorders and problematic alcohol use mainly appears to consist of increasing the reach and accessibility of the range of preventive and early interventions on the basis of a stepped care approach to psychological problems. It is expected that with the aid of early identification and early intervention, complaints can be remedied in the early stages. In this way, the incidence of serious problems can also be reduced. In the longer term this can lead to a reduction in the number of intensive treatments in specialised second-line care and to more efficient use of resources within this line for clients who really need this type of care. The range of curative e-mental health treatments is on the increase. Bearing in mind the still limited degree of implementation of these treatments, however, for the time being they appear to comprise an alternative that is offered alongside the regular facilities. This does not detract from the fact that the implementation of an efficient range of e-mental care facilities will take place in all segments of the care chain, including the fields of treatment and (after-) care for psychological disorders. Focal points and opportunities Stakeholders admit that they have only a limited insight into the quality of the e-mental health facilities. They need tools to enable them to test this quality. This quality testing is important to clarify the funding structure when the new Health Insurance Act comes into force in This is because there is still much uncertainty as to how the e-mental health facilities will be funded. This uncertainty is caused partly by generic changes in the health care system, and partly by a lack of clarity about the nature of the present e-mental health facilities. The possibilities for financing the anonymous facilities are an additional consideration in this area. Besides the financial aspects, health care considerations also play a role in anonymous health care in relation to the requirements of the Medical Treatment Agreement Act. Another focal point is the transparency of the e-mental health facilities. According to the stakeholders concerned, the factors that hinder this transparency at the moment are: a) cooperation versus competition between suppliers; b) the still limited systematic implementation of the facilities; and c) the limitations on monitoring of the reach of the e-mental health facilities, in terms of numbers and target group characteristics. A final consideration is the gaps identified in e-mental health facilities and research in this area. Due to these gaps, insight into the effectiveness, the quality and the reach of these facilities is limited. Conclusion and recommendations The extent, disease burden and social costs of depression, anxiety disorders and problem drinking are substantial. The results of this study show that the possibilities of e-mental health are very promising in terms of effectiveness and cost-effectiveness, and this is also expected to be the case at the population level. Suppliers offer a growing range with an increasing reach, while from the clients viewpoint demand for this range is rising. All of this justifies a number of additional actions to strengthen the potential of e-mental health and so improve the care for people with psychological problems. Five recommendations for this purpose are offered in this programming study. 13

16 Recommendation 1 Ministry of Health, Welfare and Sport should set up an expert group on e-mental health quality tools The range of e-mental health facilities is characterised by both similarities to and differences from the regular mental health care facilities. Bearing in mind the rapid developments taking place in the e-mental health field and the continuing implementation of the e-mental health facilities in practice, the time is ripe for a structured quality test of these facilities. This study shows that a number of stakeholders - including insurers, the Health Care Inspectorate, a number of suppliers and the Netherlands Patient Consumer Federation - think that an approval mark for the e-mental health facilities would be a good approach to test their quality. However, not all suppliers think that a separate approval mark is needed for this. A second way to guarantee the quality of e-mental health care would be to modify existing guidelines and develop additional guidelines specifically designed to promote professional conduct within the context of e-mental health. This would involve bringing all quality tools into line with existing approval marks, codes of conduct and (multi)disciplinary guidelines. In this context we recommend that the Ministry of Health, Welfare and Sport sets up an expert group on Quality & E-Mental Health. This expert group, under the Ministry s management, will have the task of carrying out further research on the desirability and feasibility of an e-mental health approval mark, and of specifying supplements to the (multi)disciplinary guidelines or additional professional guidelines if necessary. Ideally this expert group will consist of concerned stakeholders in mental health care, including client representatives, insurers and ICT and Care expertise bodies. This expert group will seek to join the approval mark initiatives that have recently been proposed by the somatic care sector. The mental health care service will either go along with these or initiate a pilot project as a precursor. The Netherlands Institute for Psychological Care (GGZ Nederland), the Trimbos Institute and the Dutch Health Insurance Companies (Zorgverzekeraars Nederland) have now begun a preliminary survey of the possibilities for setting up such an expert group. Recommendation 2 Decide which e-mental health facilities will be included in the basic package and clarify the funding A first step towards resolving the uncertainties about funding for the e-mental health facilities is the Ministry of Health, Welfare and Sport s request to the Health Insurance Board, as the package manager, to give its opinion on the question of which part of the e-mental health facilities to include in the basic package. 14

17 Recommendation 3 Encourage good monitoring of the quality of e-mental health Health insurance companies and the Health Care Inspectorate should lay down requirements for the way in which account is rendered for the e-mental health facilities. These parties must also decide whether they possess adequate tools to check whether suppliers are indeed meeting these requirements. We also recommend the development of a minimum e-mental health dataset, in co-ordination with the field, which can be used not only to render account but also to monitor the reach of e-mental health. This data is relevant both for suppliers internal management needs and for scientific research. For mental health care suppliers, we also recommend that the range of e-mental health facilities should be insightful to their clientele in accordance with a number of standardised criteria. Finally, we recommend that the complete range of e-mental health facilities (prevention, treatment and care) should be published in a database accessible to third parties. The Trimbos Institute has instigated this by publishing details of the e-mental health interventions used in this study in an online database ( Recommendation 4 Invest in a road map for the development of a stepped care range of e-mental health facilities and in research into this range The fourth recommendation concerns the development of an integrated road map that describes and prioritises the development and research activities relating to e-mental health. These activities will be managed on the basis of a specific e-mental health policy component, as part of the generic policy development for mental health care. The Ministry of Health, Welfare and Sport can play a directive role in this, while the Netherlands Organisation for Health Research (ZonMw) s role will be more that of an initiator. Co-ordination with e-mental health projects financed by various ZonMw programmes - such as ZonMw Prevention, Youth, Addiction and Strength of Mind - can play a significant role in accelerating innovation and promoting the quality of e-mental health. Mental health care suppliers, knowledge institutes and universities can each contribute actively from their own perspective to the further development of the activities prioritised in this road map. Finally, bodies responsible for allocating ICT and innovation funds need to pay more attention to mental health care and ICT-related projects. The following specific actions are recommended to achieve this: A B C D E F G Encourage effectiveness research and research at population level; Research the effectiveness of e-mental health for problematic alcohol use; Promote effectiveness research into the e-mental health facilities for young people; Develop e-mental health facilities for anxiety disorders; Develop facilities for and research into e-mental health for specific target groups; Research the rationale for and feasibility of anonymity; Allocate funds for innovation in e-mental health. 15

18 Recommendation 5 Support a national multidisciplinary forum for knowledge and experience exchange in the field of e-mental health The present knowledge about e-mental health is developing fast, it is dispersed among a wide variety of stakeholders and it is also subject to rapid change. As the results of this study show, the stakeholders concerned regard encouraging an exchange of knowledge and experience in the area of research, policy and practice as an important precondition for implementing a structured range of e-mental health facilities effectively and efficiently. The Ministry of Health, Welfare and Sport and the Netherlands Institute for Psychological Care can actively support such an exchange, for example through the Innovation Centre for Mental Health & Technology (I.COM) of the Trimbos Institute. I.COM will act as a multidisciplinary forum for the exchange of evidence-based knowledge in the area of e-mental health for researchers, developers, suppliers from the field, policy-makers, clients and financiers. 16

19 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Samenvatting 5 Executive summary 11 1 Inleiding E-Mental Health Inleiding De samenleving digitaliseert De zorg digitaliseert De GGZ digitaliseert Doel van deze studie Plan van aanpak Leeswijzer 9 Referenties 9 2 Effectiviteit van e-mental health interventies Inleiding Methoden van onderzoek Epidemiologie en kosten van depressie Effectiviteit van e-mental health interventies voor depressie Epidemiologie en kosten van angststoornissen Effectiviteit van e-mental health interventies voor angststoornissen Epidemiologie en kosten van problematisch alcoholgebruik Effectiviteit e-mental health interventies problematisch alcoholgebruik Samenvatting en conclusie 51 Referenties 52 3 E-mental health voor psychische aandoeningen in Nederland Inleiding Methode en afbakening Overzicht e-mental health aanbod voor depressie Overzicht e-mental health aanbod angststoornissen Overzicht e-mental health aanbod psychische klachten allerlei Overzicht e-mental health aanbod voor problematisch alcoholgebruik Samenvatting en conclusie 83 Referenties 86 17

20 4 Knelpunten en Kansen voor E-Mental Health Inleiding Methoden Kwaliteitstoetsing e-mantal health Internationale e-mantal health kwaliteitsinstrumenten Financiering van het e-mantal health aanbod Structurele organisatie van het aanbod Hiaten in aanbod en onderzoek Samenvatting 103 Referenties Aanbevelingen Inleiding Aanbeveling Installeer expertgroep e-mental health kwaliteitsinstrumenten 5.3 Aanbeveling Verduidelijk opname e-mental health aanbod in het basispakket 5.4 Aanbeveling Stimuleer monitoring van het e-mental health aanbod 5.5 Aanbeveling Investeer in roadmap voor e-mental health aanbod en onderzoek 5.6 Aanbeveling Ondersteun nationaal multidisciplinair e-mental health platform Referenties 115 Bijlagen hoofdstuk 3: hoofdstuk 4: