De Johanni(e)ter Orde in Nederland (2)
|
|
- Norbert Verhoeven
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Johanni(e)ter Orde in Nederland (2) Tom Versélewel de Witt Hamer In het maartnummer van Johanniternieuws ben ik met zevenmijlslaarzen door de historie van de Johanniter Orde gelopen als inleiding op een serie artikelen over de restanten van Johannieter commanderijen welke zich van de 12 e tot de 16 e eeuw op Nederlands grondgebied bevonden hebben. Verreweg de belangrijkste commanderij was die in Utrecht, tegenwoordig nog bekend als het Catharijneconvent. Dit eerste artikel, waarin wordt ingezoomd op één van de commanderijen binnen onze huidige landsgrenzen gaat daarom over deze commanderij. Voordat echter naar de historie van het Catharijneconvent gekeken wordt, volgt eerst nog een algemene beschrijving van de organisatie van een commanderij. Dit om de plaats van de commanderijen binnen de structuur van de orde beter te kunnen begrijpen. Organisatiestructuur Zoals beschreven in het maartnummer was de Orde opgebouwd uit zogenaamde tongen die uit een aantal prioraten bestonden, die op hun beurt weer onderverdeeld waren in balijen en vervolgens in commanderijen, zoals de kloosters van de Johannieter Orde genoemd werden. Deze organisatie was in het leven geroepen ten behoeve van het beheer van de vele goederen die de orde verwierf buiten het Heilige Land. Veel kruisridders schonken de orde, uit dankbaarheid voor de zorg aan gewonde en zieke kruisvaarders, landerijen en andere bezittingen. Doordat velen echter geen bezittingen in het Heilige Land hadden, verkreeg de orde grondbezit, verdeeld over een groot deel van Europa. Om de revenuen hiervan te kunnen aanwenden voor het hospitaal in Jeruzalem en de strijd tegen de Turken, moest een beheersorganisatie worden opgezet. Johannieter ridder, ca Bischöfliches Dom- und Diözesanmuseum Een commanderij stond onder leiding van een commandeur die of ridder of kapelaan was. De organisatie binnen de commanderijen was opgezet volgens een vaste structuur, die echter niet overal strikt gevolgd werd. Nadat een jonge ridder de orde enkele jaren had gediend, kreeg hij recht op een eigen commanderij, die hem in zijn levensonderhoud moest voorzien en waarvan hij afdrachten moest betalen aan de centrale kas. Na nog een aantal jaren van trouwe dienst kwam een ridder in aanmerking voor een betere commanderij (met hogere opbrengsten) binnen zijn tong. In Nederland was alleen de commanderij Arnhem een commanderij voor een ridder en waren alle overige commanderijen - vermoedelijk wegens een gebrek aan ridders - bestemd voor een kapelaan. In algemeenheid kan gesteld worden dat een commanderij voor een kapelaan, die rechtstreeks onder het prioraat viel (bijvoorbeeld Utrecht), zelf een commandeur mocht kiezen. In een onderhorige commanderij, behorende tot een balije (zogenaamd membrum), 19
2 Commanderij / balije Utrecht vond de aanstelling van een commandeur plaats door de balijer. De bewoners van de commanderijen waren broeders en zusters, alsmede lekenbroeders en lekenzusters, onder leiding van de commandeur. In archiefstukken worden de broeders van hoog tot laag aangeduid als frater, terwijl sommigen van hen, de kapelaans, de priesterwijding hadden ondergaan en anderen niet. Zij hadden net als de zusters hun kloostergeloften afgelegd: de gelofte van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. Lekenbroeders en zusters verbonden zich aan een ordehuis door aan de commandeur een gelofte van gehoorzaamheid af te leggen. Hun juridische band met het convent was daarom minder sterk dan die der geprofeste broeders en zusters (zij die hun professie, hun kloostergeloften hadden afgelegd). De lekenbroeders en zusters, die conversen genoemd werden, waren aan het klooster verbonden als ambachtslieden, huishoudelijke hulpen, landbouwers e.d. Tot de belangrijkste lekenbroeders behoorden de keldermeester en de hofmeester. De keldermeester voerde de financiële administratie van het klooster, hield toezicht op de voorwerken en was verantwoordelijk voor de kloostervoorraden en het onderhoud aan de kloostergebouwen. De hofmeester stond aan het hoofd van een voorwerk, een aan het klooster verbonden boerderij. In sommige ordehuizen treffen we een prior aan, dit was de belangrijkste onder de gewone broeders, die als plaatsvervanger van de commandeur optrad bij diens afwezigheid. Bij vrouwenconventen was sprake van een priorin. De taken van een commanderij waren voornamelijk gericht op het beheer van de bezittingen ter plaatse en het vervolgens afdragen van de revenuen daarvan aan de centrale kas als ook het voorzien in het eigen levensonderhoud. Daarnaast konden de bewoners van een commanderij een gedeelte van hun tijd en geld besteden aan de geestelijke en lichamelijke verzorging van de plaatselijke bevolking. Commanderij / balije Utrecht Er zijn aanwijzingen dat al in het jaar 1122 in Utrecht sprake was van een aan Catharina van Alexandrië gewijd convent van de Johannieter broederschap. Het lag bij de later gebouwde Catharijnepoort, die zijn naam ontleend zal hebben aan dat zeer vroege Catharijneconvent. Naast een huis met kerk lag hier ook een kerkhof, later aangeduid als ellendige kerkhof : het kerkhof van de arme vreemdelingen. Tot 1529 dreven de Johannieters hier een ziekenhuis waarin lijders aan alle ziekten werden opgenomen, zelfs aan de pest, alleen met uitzondering van leprozen. De hele Middeleeuwen door bleef het met zijn 24 bedden het belangrijkste hospitaal in de stad. Het besloeg vrijwel de gehele oppervlakte van het huidige plein Vredenburg, dat toen Catharijneveld heette. De Utrechtse commanderij was een commanderij voor een kapelaan en bezat een aantal membra (Buren, Ermelo, Harmelen, Ingen, Kerkwerve, Middelburg, Montfoort, Oudewater, Waarder, Wemeldinge en Sneek), waardoor de commanderij tevens de balije Utrecht vormde. De commandeur van Utrecht was dus tevens balijer. Oorspronkelijk viel ook de commanderij Haarlem onder de balije Utrecht, maar Oostzijde hoofdgebouw Catharijneconvent 20
3 deze commanderij heeft zich in 1469 los weten te maken van Utrecht. De balijer van Utrecht was ondergeschikt aan de grootprior van Duitsland te Heitersheim, die op zijn beurt weer onder de tong Duitsland ressorteerde. De bisschop van Utrecht behoorde tot de grote begunstigers van het Catharijneconvent. Uit bewaard gebleven goederenregisters blijkt de uitgestrektheid van zijn grondbezit. Met name de Hof ter Weide in Vleuten, die nooit een afzonderlijk membrum is geworden maar steeds vanuit het hoofdhuis in Utrecht als voorwerk is beheerd, vormde met zijn meer dan 150 morgen een aanzienlijk complex van landerijen. [Een morgen is een oud-nederlandse oppervlaktemaat. Met een morgen werd een gebied aangeduid dat in een ochtend kon worden geploegd en was meestal iets minder dan een hectare groot. De precieze grootte was echter streekgebonden]. De verhuizing van 1529 Op de avond van 21 oktober 1528 zwoer de Utrechtse bevolking, verzameld op de Neude, ten overstaan van diens stadhouder, de graaf van Hoogstraten, trouw aan haar nieuwe landsheer, keizer Karel V. Dat betekende een enorme omwenteling, omdat tot dan toe de Utrechtse bisschop landsheer geweest was. Van vrijwel zelfstandige stad werd Utrecht nu een miniem onderdeeltje van een wereldrijk. Ter voorkoming van opstanden besloot de nieuwe regering een dwangburcht te bouwen. Maanden lang zoeken naar een geschikte plaats voor deze citadel resulteerde in de onteigening van het klooster en gasthuis van de Johannieters bij de Catharijnepoort. Daar werd in 1529 de Vredenburg gebouwd. De Johannieters kregen het veel kleinere en nog in aanbouw zijnde klooster van de Karmelieten aan de (Lange) Nieuwstraat toegewezen, die op hun beurt een som geld kregen voor de bouw van een nieuw klooster. Ter compensatie kocht keizer Karel V alle huizen aan de Nieuwstraat, aan beide zijden van de Zuilenstraat en aan de Nieuwe Gracht, en gaf deze aan het Johannieter convent. De Johannieters stonden nu voor de zware taak om van het halfvoltooide klooster en de huizen weer één geheel te maken en het hospitaal van bij de Catharinapoort naar de (Lange) Nieuwstraat te verhuizen. In de eeuwen die volgden heeft de bebouwing ter plaatse een aantal gedaanteverwisselingen ondergaan tot wat er nu rest van de Catharijnekerk (Sint Catharinakathedraal) en het museum Catharijneconvent. De kloosterkerk, gewijd aan beschermheilige Catharina van Alexandrië, kwam in 1560 gereed. Het is een grote kruiskerk in gotische stijl, die meer specifiek invloed vertoont van de Brabantse gotiek met zijn ronde zuilen en koolbladkapitelen. Het was de laatste middeleeuwse kerk die in Utrecht tot stand kwam. Bij de Hervorming in 1580, nog maar twintig jaar na de voltooiing, werd zij buiten gebruik gesteld en voor wereldlijke doeleinden ingericht, tot zij vanaf 1636 door de protestanten werd gebruikt. Na de invoering van de godsdienstvrijheid in 1795 gingen de katholieken in Utrecht op zoek naar kerkruimten. Als enige van de Middeleeuwse kerken in Utrecht werd de Catharijnekerk in 1815 teruggegeven aan de katholieken, eerst als garnizoenskerk, vanaf 1842 als parochiekerk, waarna zij, bij het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie, in 1853 tot kathedraal verheven werd. Het gebouw werd vervolgens van 1859 tot 1901 door het atelier van Friedrich Wilhelm Mengelberg in neogotische stijl versierd, en in 1900 Sint Catharinakathedraal 21
4 werd het schip door architect Alfred Tepe met één travee naar het westen toe verlengd. De nieuwe westpartij, waarvan de gevel een vrij getrouwe kopie van de oude was, kreeg een 53 meter hoge toren, die geïnspireerd is op die van het stadhuis in Kampen. Bij een restauratie van 1955 tot 1965 werden de meeste neogotische elementen weer verwijderd en werd het interieur grotendeels teruggebracht naar de situatie in 1636, die is vastgelegd op tekeningen van Pieter Jansz. Saenredam. Een onwettige verkiezing in 1561 De grote kloosterorden, zoals de Johannieters, waren altijd bijzonder gesteld op hun onafhankelijkheid. De regering van Karel V had daar echter andere ideeën over en had bepaald dat bij verkiezingen van abten en balijers voorafgaand toestemming van de wereldlijke overheid vereist was. Volgens oude pauselijke rechten mochten de Johannieters zelfstandig hun balijer en commandeurs kiezen, welk recht zij onverkort wilden handhaven. Toen in de nacht van 14 op 15 augustus 1561, geheel onverwacht, de balijer frater Willem van Heeteren overleed, besloten de kloosterlingen onmiddellijk over te gaan tot de benoeming van een nieuwe balijer. Nog diezelfde nacht werd de nog jonge, 29-jarige frater Hendrick Barck, keukenmeester van het convent, tot nieuwe balijer gekozen. Toen de volgende morgen twee raadsheren van het Hof van Utrecht aan de kloosterpoort verschenen om namens de keizer en de regering de keuze van een nieuwe balijer te regelen, waren zij woedend toen ze merkten dat de verkiezing reeds had plaatsgevonden. Een verkiezing die in de weken daaropvolgend zonder reserves ondersteund werd door alle commandeurs van de onderhorige membra. In september zond de regering vanuit Brussel een commissie van onderzoek naar Utrecht, maar deze kon niet anders concluderen dat Barck de beste kandidaat was voor de functie van Balijer Hendrick Barck ( ) kort na zijn omstreden verkiezing, omgeving Jan van Scorel, ca balijer en daarmee was de zaak afgedaan. Hendrick Barck woonde aan de Nieuwegracht 61. In dat huis is heden ten dage nog een balksleutel aanwezig die zijn wapen draagt. Tot zijn dood in 1602 bleef hij het Catharijneconvent besturen, een periode die de roerigste van zijn bestaan zou zijn. De periode na 1580 De Reformatie die zich in Duitsland vanaf de eerste helft van de zestiende eeuw voltrok, heeft in Nederland pas veel later voet aan de grond gekregen. Rond 1580 kregen haar aanhangers bij ons de macht in handen. Toen koning Philips II in 1581 was afgezworen, beschouwden de Statenvergaderingen van de verschillende gewesten zich als zijn soevereine opvolgers, die onder meer het recht hadden om decreten over godsdienstige aangelegenheden uit te vaardigen en rooms-katholieke kloostergoederen 22
5 Balksleutel met Johanniter kruis, afkomstig uit het huis Nieuwegracht 65a/67 te confisqueren. Zo werden ook de kloosters en goederen van de Johannieters bedreigd, die zich op Arnhem na in handen van kapelaans bevonden. Dit besefte het hoofdkwartier van de orde en het grootprioraat Duitsland maar al te goed. Vanwege het bijzondere karakter van de Johannieter Orde als ridderlijke orde ten opzichte van de normale kloosterordes waarvoor toch wel enig ontzag was, werd bepaald dat kloosterlingen in hun commanderij mochten blijven wonen maar dat er geen nieuwe kloosterlingen mochten worden aangenomen. Utrecht met zijn onderhorige membra was één van de zogenaamde camerae priorales van de prior van Duitsland, waaruit hij speciale inkomsten kreeg voor zijn eigen levensonderhoud. Het was hem er dan ook veel aan gelegen de bezittingen van de orde uit ketterse handen te houden. De strijd tegen de confiscatie werd door de orde op verschillend niveau aangepakt. Op het hoofdkwartier werd een ridderbroeder bekleed met de facultas recuperandi, de bevoegdheid om goederen terug te winnen die door vijandig ingrijpen verloren waren gegaan. Het eerste voorbeeld daarvan wat Nederland betreft is de benoeming in 1588 geweest van frater Philips Lucius Snouck tot conventbroeder van Utrecht. Snouck behoorde tot de Duitse tong en had toestemming van grootmeester en generaal kapittel om de balije Utrecht te gaan bevrijden, wat echter op niets uitliep omdat hij een jaar later alweer vertrok. De aanleiding van zijn benoeming hield mogelijk verband met de verbanning in 1586 van Hendrick Barck omdat deze weigerde een inventarisatie te laten uitvoeren van de door de Staten van Utrecht geconfisqueerde bezittingen. Barck keerde in 1588 weer terug naar het hospitaal waarna de administratie van de goederen van het convent in handen kwam van een rentmeester namens de Staten. Dat de orde de confiscatie van het convent en zijn goederen niet erkende blijkt ook uit het bewaard gebleven rapport van de visitatiecommissie die namens de grootprior van Duitsland het Catharijneconvent in 1594 bezocht. De kerk van het convent was reeds in 1580 bij het begin van de hervorming buiten gebruik gesteld. In de periode daaropvolgend werd de kerk geheel leeggeplunderd. Een groot gedeelte van de kerkelijke kostbaarheden en gewaden waren echter door Hendrick Barck in veiligheid gebracht. In het diepste geheim werd op alle zondagen en feestdagen in de huiskapel van Barck aan de Nieuwegracht de mis opgedragen. Zilveren wierookvat, met het wapen van Sander van Raey, balijer van Enig overblijfsel uit de Johannieter kerkschat Corporale doos met het monogram van Hendrick Barck en de wapens van Barck, Bentinck en de Johannieter Orde,
6 Na de dood van Hendrick Barck in 1602 mocht er geen opvolger worden benoemd, maar kregen de overgebleven broeders wel het recht om tot hun dood in het Catharijneconvent te blijven wonen. Dat waren er toen nog elf, van wie negen priesters. Van de priesters waren er acht commandeur van een van de Utrechtse membra. De goederen, voor zover binnen de provincie Utrecht gelegen, werden door de Staten van Utrecht geconfisqueerd en voor een deel aan de stad Utrecht ter beschikking gesteld voor het onderhoud van het ziekenhuis dat er na de stichting van de universiteit in 1636 nog de functie van academisch ziekenhuis bij kreeg. Dit ziekenhuis was de voorloper van het huidige UMCU, het Academisch Ziekenhuis Utrecht. Van de zijde van de orde bleef men protesteren tegen de confiscatie van alle bezittingen. Omdat de orde tal van hooggeplaatsten binnen haar gelederen kende, schroomde men er dan ook niet voor deze voor de goede zaak in te zetten. In oktober 1603 verschenen er twee Duitse commandeurs namens de prior van Duitsland in de vergadering van de Staten van Utrecht om teruggave van hun bezittingen te bepleiten. Dit verzoek werd op 15 november daaropvolgend ondersteund door een brief van Prins Maurits waarin hij verzocht de gevolmachtigden een gunstig antwoord te geven. Het antwoord is niet bewaard gebleven, maar wij kunnen aannemen dat de Staten van Utrecht niet aan het verzoek voldaan hebben, getuige de latere verzoeken met gelijkluidende inhoud. Tot 1664 hebben de op Malta residerende grootmeesters van de orde pogingen ondernomen de eigendommen van de orde terug te krijgen. Te noemen is nog de poging van Don Louis Guillaume Prins van Portugal, een zoon van de zuster van Prins Maurits en ridder van de orde. Don Louis was hiervoor in 1625 speciaal naar Nederland afgereisd om zijn zaak te bepleiten bij zowel de Staten Generaal als de Staten van Utrecht, echter zonder succes. In 1652 verscheen er een boekje waarin de orde uitvoerig inging op de gewenste teruggave van haar goederen (zie afbeelding hierboven). Belangrijk argument hierbij was dat de orde geen geestelijke orde zou zijn maar een wereldlijke, wier hoofddoel het was de bestrijding van de Turken. Ook de Franse koning Lodewijk XIV bemoeide zich met de zaak en zond in 1663 een gezant naar de Staten Generaal om de teruggave van de goederen van de orde te bewerkstelligen, maar ook dit verzoek werd afgewezen. Tot slot kan nog vermeld worden dat zich schuin tegenover het terrein aan de Nieuwe Gracht, waar een gedeelte van het Catharijneconvent was gelegen, het huidige Maltezerhuis, de kanselarij van de Maltezer Orde afdeling Nederland, bevindt. En zo leven de Johannieters, haast 900 jaar na hun intrede in Utrecht, nog steeds in deze stad voort. Bronnen: - J.M. van Winter: De johannieters in Nederland voor de Franse Revolutie, in De Nederlandsche Leeuw, 115 (1998), nr T. Hoekstra en C. Staal: Catharijneconvent van klooster tot museum, P.Q. Brondgeest: Bijdragen tot de geschiedenis van het gasthuis, het klooster en de balije van St. Catharina der Johanniterridders en van het Driekoningengasthuis te Utrecht, Afbeeldingen pagina 1, 20, 22 en 23: Museum Catharijneconvent, Utrecht. 24
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (1)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (1) Tom Versélewel de Witt Hamer Op tal van plaatsen in Nederland zijn uit een rijk verleden - nog restanten te vinden van de Johanniter Orde. De Johannieters (met ie
Nadere informatieNEDERLAND IN DE 16e EEUW
NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieOp bezoek in de Sint Bavo Basiliek aan de Leidsevaart.
Op bezoek in de Sint Bavo Basiliek aan de Leidsevaart. Via de Nederlandse Genealogische Vereniging, afd. Kennemerland zijn we in de gelegenheid gesteld om een rondleiding in de Sint Bavo Basiliek bij te
Nadere informatieInhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Geschiedenis...3 2. Interieur...4 3. Copy...5
De Kerk Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Geschiedenis...3 2. Interieur...4 3. Copy...5 2 1. Geschiedenis De grote bevolkingsgroei in de tweede helft van de 14de eeuw maakte het noodzakelijk nieuwe kerken
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN
STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een
Nadere informatieDe Johanni(e)ter Orde in Nederland (12)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (12) Tom Versélewel de Witt Hamer De commanderij Wemeldinge is waarschijnlijk kort voor het jaar 1400 in het bezit van de Johannieter Orde gekomen. Een eerste vermelding
Nadere informatie1c. Losse opdracht- Memoryspel
1c. Losse opdracht- Memoryspel Instructie: Op de volgende pagina van deze instructie vindt u het memory-spel met de portretten van de hoofdrolspelers tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Op elk portret staat
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme
Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we
Nadere informatieHoe Maartensdijks is de heilige St. Maarten?
Hoe Maartensdijks is de heilige St. Maarten? Een kort beeldverhaal Door Anne Doedens Op 11 november gaan de kinderen in Maartensdijk langs de deuren, bij de vering van Sint Maarten. Zij zingen fbeelding
Nadere informatieDagboek Sebastiaan Matte
Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieKastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieDrempt. Rapport Ned. 52. Gld. 4.
Drempt. Rapport Ned. 52. Gld. 4. Vraagstelling. Wat zijn de maten, versieringen en vorm van de van de kerk van Drempt (kaart afb. 1) gerapporteerde grafplaat uit de (ruim te nemen) 12 e eeuw? Wat is zijn
Nadere informatieOnderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten?
Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Rond 1080 bedreigen de minder tolerante Seldjoeken Constantinopel. Het werd voor christelijke pelgrims steeds moeilijker
Nadere informatieWillem II van Holland:?, februari Hoogwoud, 28 januari 1256
Willem II van Holland:?, februari 1227 - Hoogwoud, 28 januari 1256 Willem II was graaf van Holland en Zeeland (1234-1256) en koning van het Heilige Roomse Rijk (1248-1256). Rooms-Duits (tegen-)koning Regeerperiode:
Nadere informatieEen nieuwe manier van bouwen
Steden en staten LES 3 DE MACHT VAN DE KERK In s-hertogenbosch bouwt men een kathedraal. Daar ga ik mijn stenen verkopen aan de bouwmeester. JE LEERT wat er zo bijzonder is aan een kathedraal; wat een
Nadere informatieweetje weetje weetje weetje weetje weetje weetje
Een processie is een godsdienstige plechtigheid in de vorm van een optocht van geestelijken en gelovigen. Een processie zorgt voor een gevoel van samen horen omdat ze mensen verenigt. 1 4 Rond Sint-Macharius
Nadere informatieHet Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018
Het Nieuwe Blokhuis van Harderwijk H.A.R. Hovenkamp, 2018 Harderwijk kende oorspronkelijk zeven stadspoorten. De meest onbekende hiervan is de Peelenpoort aan het einde van de Grote Oosterwijk. Deze poort
Nadere informatiePROTESTANTSE RIDDERLIJKE ORDEN IN NEDERLAND RIDDERLIJKE DUITSCHE ORDE, BALIJE VAN UTRECHT JOHANNITER ORDE IN NEDERLAND
PROTESTANTSE RIDDERLIJKE ORDEN IN NEDERLAND RIDDERLIJKE DUITSCHE ORDE, BALIJE VAN UTRECHT JOHANNITER ORDE IN NEDERLAND 11 december 2010 RIDDERLIJKE DUITSCHE ORDE, BALIJE VAN UTRECHT Ridderlijke Duitsche
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieReisverslag Boedapest 2015 Deel 2 [1]
Gepubliceerd op Willem-Jan van der Zanden (http://www.wjvanderzanden.nl) Home > Reisverslag Boedapest 2015 Deel 2 Reisverslag Boedapest 2015 Deel 2 [1] Door wjvanderzanden[2]op vr, 07/24/2015-13:29 Tags:reizen
Nadere informatieDe St. Catharinakathedraal
De St. Catharinakathedraal In het hart van Utrecht, midden in het Museumkwartier, vinden we de St. Catharinakerk. De bouw startte in 1468 en sindsdien heeft de kerk verschillende eigenaren en functies
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieBroederenkerk. Ω Bouwjaar: 1772
Informatiekaart Broederenkerk Broederenkerk De Broederenkerk is een van de drie grote kerken in de binnenstad van Zutphen. De toren van de kerk bevat een klok die elke avond om tien voor tien wordt geluid
Nadere informatieen nog andere straten moest nog worden aangelegd.
In de Belle Epoque had de Brabantstraat en de Brabantdam. De Brabantstraat liep van de Vogelmarkt tot aan het François Laurentplein. Deze straat is een van de oudste van Gent want werd reeds vermeld in
Nadere informatieKorte geschiedenis van de parochie
Korte geschiedenis van de parochie Het dorp Schin op Geul is zeer oud. Onder de naam Schina komt het reeds voor in het oudste gedenkboek der abdij van de H.Remigius te Reims, dat omstreeks 847 werd opgesteld.
Nadere informatieSittard, dominicanen en Sint Rosa
Sint Rosa Sittard, dominicanen en Sint Rosa Wanneer de Amerikaanse dominicanessen naar Sittard komen, treden zij in de voetsporen van eerdere dominicanen en dominicanessen, die voor Sittard heel veel betekend
Nadere informatie3a. Denk opdracht- Wie ben ik?
3a. Denk opdracht- Wie ben ik? Instructie: Wie ben ik is een spel waarbij de kinderen gebruik maken van de hoofdpersonen uit de Opstand der Nederlanden: Johannes Calvijn, Angelus Merula, Willem van Oranje,
Nadere informatieDe Johanni(e)ter Orde in Nederland (8)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (8) Tom Versélewel de Witt Hamer De Johannieter Commanderij in Sneek zou omstreeks het jaar 1206 gesticht zijn, aldus een zeventiende eeuwse kroniek van Winsemius. In
Nadere informatieHet verhaal van de 80 jarige oorlog!
Het verhaal van de 80 jarige oorlog! Filips II erft het grote "Europese Rijk" van zijn vader Karel V. Om te beginnen gaat hij strenge belastingen heffen. 1 Na een aantal jaar vertrekt hij naar Spanje,
Nadere informatieMargaretha van York legt de eerste steen van de bibliotheek van de Predekheren. Zie ook Ghendtsche Tydinghen N 4 - pp.
GENTSE MEMORIEDAGEN: 5-6 JANUARI. AANVULLINGEN 5 Januari 1337 Decreet op het vieren van Carnaval. Toen reeds... 5 Januari 1473 Margaretha van York legt de eerste steen van de bibliotheek van de Predekheren.
Nadere informatieAfb Ingekleurde kaart van de zeven provinciën, naar een gravure van Jan Janssonius, Belgii Foederati nova descriptio (1658).
HC 1 Afb. 1.1. Ingekleurde kaart van de zeven provinciën, naar een gravure van Jan Janssonius, Belgii Foederati nova descriptio (1658). DE REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE Het gebied dat we nu kennen als
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. 2.4 De late oudheid. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
De ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten
Nadere informatieRobert van Thorote: Thourotte, begin 13e eeuw Fosses, 16 oktober 1246
Robert van Thorote: Thourotte, begin 13e eeuw Fosses, 16 oktober 1246 Robert van Thorote, ook wel Robert van Langres genoemd was een Frans kanunnik, die achtereenvolgens bisschop van Langres (1232-1240)
Nadere informatieInventaris van het archief van de Vereniging voor Vrij Beheer van kerkelijke Goederen
Inventaris van het archief van de Vereniging voor Vrij Beheer van kerkelijke Goederen (1838-1889) 238 Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Vrije Universiteit Amsterdam
Nadere informatieDe Kapelle van Haskerdijken
De Kapelle van Haskerdijken van kapel tot De Kapelle Volgens de schaarse middeleeuwse bronnen zou op de plek van het huidige kerkje van Haskerdijken rond 1200 al een kleine kapel hebben gestaan met daarin
Nadere informatieDe Johanni(e)ter Orde in Nederland (4)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (4) Tom Versélewel de Witt Hamer Van de Commanderij Oosterwierum, iets ten zuid-oosten van Delfzijl, nabij het voormalige dorp Heveskes, zijn maar weinig sporen terug
Nadere informatieKeizer Ferdinand II: Graz, 9 juli 1578 Wenen, 15 februari 1637
Keizer Ferdinand II: Graz, 9 juli 1578 Wenen, 15 februari 1637 Ferdinand II, was de zoon van Karel II van Oostenrijk, broer van keizer Maximiliaan II, de vader van keizer Matthias. Hij behoorde tot het
Nadere informatieEmma van Waldeck-Pyrmont: Arolsen, 2 augustus 1858 Den Haag, 20 maart 1934
Emma van Waldeck-Pyrmont: Arolsen, 2 augustus 1858 Den Haag, 20 maart 1934 Adelheid Emma Wilhelmina Theresia, geboren als Adelaïde Emma Wilhelmina Therèse zu Waldeck und Pyrmont, prinses van Waldeck-Pyrmont,
Nadere informatieDe Johanni(e)ter Orde in Nederland (5)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (5) Tom Versélewel de Witt Hamer De stichtingsdatum van de commanderij Haarlem is exact bekend: 17 juli 1310. Op die dag stelde Gerard van Tetterode, kanunnik van het
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen
Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige
Nadere informatieARION een Griekse mythologische figuur als fameuze springbron in de tuinen van het Huys Ootmarsum
ARION een Griekse mythologische figuur als fameuze springbron in de tuinen van het Huys Ootmarsum ARION. ets van Albrecht Dürer Tekening Koepeltuin Huys Ootmarsum door Schoenmaker. 1723.Rijksarchief Zwolle
Nadere informatieWerkgroep Bouwhistorie Zutphen. Informatiekaart St. Janskerk. St. Janskerk
Informatiekaart St. Janskerk St. Janskerk De spits van deze lange slanke toren staat al eeuwen scheef. Hoe dat komt weten we niet, maar het zal tot in lengte van dagen wel zo blijven. De toren heeft niet
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 100 n. Chr.) 3.3 Christendom in Europa. De verspreiding van het christendom in geheel Europa.
391 n Chr Onder keizer Theodosius wordt het christendom de staatsgodsdienst in Romeinse Rijk 496 n Chr De Frankische koning Clovis en vele andere Franken bekeren zich tot het christendom Wat waren de belangrijkste
Nadere informatieHet begin van staatsvorming en centralisatie. Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats?
Onderzoeksvraag; Hoe vond de staatsvorming van Engeland, Frankrijk en het hertogdom Bourgondië plaats? Voorbeeld 1: Engeland De bezittingen van de Engelse koning Hendrik II in Frankrijk rond 1180 zijn
Nadere informatieDe Johanni(e)ter Orde in Nederland (6)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (6) Tom Versélewel de Witt Hamer In het jaar 1196 stichtten de graaf van Nijmegen, Alardus, en diens vrouw Uda in Nijmegen een hospitaal, dat zij met landgoederen begiftigden.
Nadere informatieWerkblad Introductie. 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij.
Werkblad Introductie 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 2. PETJE OP, PETJE AF: WAAR OF NIET? Zijn de volgende zinnen
Nadere informatie3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd
Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken
Nadere informatieLandenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u?
Landenspel Korte omschrijving werkvorm: In deze opdracht wordt de klas verdeeld in vijf groepen. Iedere groep krijgt een omschrijving van een land en een instructie van de opdracht. In het lokaal moeten
Nadere informatieTijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatieHet concilie van Konstanz
1 Het concilie van Konstanz Reformatieconcilie Het Concilie van Konstanz (1414-1418) staat bekend als een zogenaamd reformatieconcilie. Algemeen besefte men namelijk in de 14e en de 15e eeuw hoe dringend
Nadere informatieMiddeleeuwen. door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013
Middeleeuwen door: Joshua Murray Vogelenzang groep 6 2013 Inhoud blz 1. Voorpagina blz 2. Inhoud blz 7. Sint Willibrord blz 8. De Landheer blz 3. De Middeleeuwen blz 9. Munten blz 4. Carcassonne blz 10.
Nadere informatieDe Johanni(e)ter Orde in Nederland (7)
De Johanni(e)ter Orde in Nederland (7) Tom Versélewel de Witt Hamer Op de hoek van de Korte Waarder en de Molendijk bij Nieuwerbrug in de provincie Utrecht stond tot 1672 de Hof van Waarder, een Johannieter
Nadere informatieDE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6
DE MIDDELEEUWEN Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 INHOUDSOPGAVE Middeleeuwen. Karel de Grote. Middeleeuwse straffen. De pest. Dokters in de Middeleeuwen. Beroepen in de Middeleeuwen.
Nadere informatieROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT
ROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT Een van de mooiste marktpleinen van Brabant ligt in Oirschot. Dit marktplein is beschermd dorpsgezicht en de kastanje- en lindebomen, de gaaf bewaarde oude huizen,
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten om de macht (235 284 meer dan 50 soldatenkeizers ) 3. Waardevermindering van het geld
Nadere informatieTijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw
3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof
Nadere informatieTijd van Grieken en Romeinen. Romeinen. Romeinen. 1. Invallen door Germaanse stammen
Pax Romana = Romeinse vrede, in 3 e eeuw n. Chr. onder druk door: 1. Invallen door Germaanse stammen 2. Conflicten om de macht (235 284 meer dan 50 soldatenkeizers ) 3. Waardevermindering van het geld
Nadere informatieOntdekking. Dorestad teruggevonden
Dorestad teruggevonden Ontdekking Het vroegmiddeleeuwse Dorestad verdween na de negende eeuw van de kaart. Pas rond 1840 werd de stad teruggevonden, bij toeval. Kort daarna deed het RMO opgravingen en
Nadere informatieKerk en staat hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62235 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieCULTUURHISTORISCHE GEGEVENS SINT AGATHAPLEIN-PRINSENHOFTUIN
CULTUURHISTORISCHE GEGEVENS SINT AGATHAPLEIN-PRINSENHOFTUIN OVERZICHT GEBIED 2014 Luchtfoto HISTORISCHE KAARTEN 1536 Kaart stadsbrand 1557 Kaart Jacob van Deventer 1581 Kaart Braun en Hogenberg 1654 Kaart
Nadere informatieLodewijk van Berlaymont: 1542, Berlaimont , Bergen
Lodewijk van Berlaymont: 1542, Berlaimont - 1596, Bergen Kamerijkse munt uit 1572 met wapenschild Lodewijk van Berlaymont en Habsburgse adelaar Lodewijk van Berlaymont was een telg uit het belangrijke
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieSinterklaas. Lees het verhaal en beantwoord de vragen.
Sinterklaas Lees het verhaal en beantwoord de vragen. Sinterklaas is geboren aan het begin van de vierde eeuw. Hij is dus ongeveer 1700 jaar oud. Hij komt uit Myra, dat is een plaats in wat tegenwoordig
Nadere informatie1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde. Noteer alleen de letters.
Oefenrepetitie geschiedenis SUCCES!!! 4 Havo Periode 1 Tijdvakken 1 t/m 4 Dyslectische leerlingen slaan de vragen met een asterisk (*) over. DOOR DE TIJD HEEN 1. Zet de onderstaande gebeurtenissen in de
Nadere informatieBrandaan. Geschiedenis WERKBOEK
7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische
Nadere informatieDe Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok
Nadere informatieHendrik I van Brabant: Leuven, ca Keulen, 5 september 1235
Hendrik I van Brabant: Leuven, ca. 1165 - Keulen, 5 september 1235 Hendrik I was hertog van Brabant vanaf 1183 en hertog van Neder-Lotharingen vanaf 1190. Hij wordt ook Hendrik de Krijgshaftige genoemd.
Nadere informatieDe renaissance!! Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis.!
De renaissance Waarschijnlijk heb je al eens van deze term gehoord bij het bezoeken van museums of tijdens lessen geschiedenis. Deze term betekent letterlijk de wedergeboorte, en is een kunststroming uit
Nadere informatieNaam: FLORIS DE VIJFDE
Naam: FLORIS DE VIJFDE Floris V leefde van 1256 tot 1296. Hij was een graaf, een edelman. Nederland zag er in de tijd van Floris V heel anders uit dan nu. Er woonden weinig mensen. Verschillende edelen
Nadere informatieReisverslag Heidelberg 2016 Deel 7 (2 augustus 2016) [1]
Gepubliceerd op Willem-Jan van der Zanden (http://www.wjvanderzanden.nl) Home > Reisverslag Heidelberg 2016 Deel 7 (2 augustus 2016) Reisverslag Heidelberg 2016 Deel 7 (2 augustus 2016) [1] Door wjvanderzanden[2]op
Nadere informatieCalvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog
In welk jaar publiceerde Luther zijn 95 stellingen? Welke Frans-Zwitserse hervormer kreeg veel aanhang in de Nederlanden? Welke vrede bepaalde, dat de vorst de religie van zijn volk bepaalt? 1517 Calvijn
Nadere informatieLieve Vrouwe Broederschap te Houten D. Ruiter Februari 2014
123 Lieve Vrouwe Broederschap te Houten 1732-2010 D. Ruiter Februari 2014 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Aanwijzingen voorde gebruiker...3 2. Bijzonderheden... 3 Inventaris...5 Pag. 2 van 7 Inleiding
Nadere informatieKanunnikessen. Heilig Graf. Utrecht. verhaalt. Reguliere. van het. in Maarssen. bladzijden uit het. Doornburgh/ Dames en heren (bewoners)/
Utrecht verhaalt: Reguliere Kanunnikessen van het Heilig Graf in Maarssen bladzijden uit het boek Doornburgh verhaalt Kannunikessen v.h. Heilig Graf/Priorij Maarssen/ 11 november 2015/ # Reguliere Kanunnikessen
Nadere informatieHertogen, Graven, Baronnen en Heren rond de Baronie van Acquoy ca Door A. F. Verstegen. 1. Heerlijkheid Hagestein. 2.
Hertogen, Graven, Baronnen en Heren rond de Baronie van Acquoy ca. 1555 Door A. F. Verstegen 1. Heerlijkheid Hagestein 2. Land van Vianen 1 3. Graafschap Culemborg 2 3 4. Land van Arckel 5. Graafschap
Nadere informatieAlles is in volle opbouw.
Alles is in volle opbouw. Duits paviljoen ook te zien op de vlgd dia Vlgd dia Hall van machines Oud Vlaanderen met het Belfort van Bethune(fr) Hoofdingang aan de Kortrijksesteenweg 2 dia s verder Het Duits
Nadere informatieBERLIJN. Vlak daarbij is er het Europa-Center waarvan de bouw in 1963 begon en veel winkels en restaurants bevat.
BERLIJN Toen ik student was ben ik in 1963 voor het eerst in Berlijn geweest. Er was nog geen muur maar om naar Oost-Berlijn te gaan moest je langs de Vopo s die het geweer op de mensen hielden. Geen prettig
Nadere informatieDe franse revolutie vmbo12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 10 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62187 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2
Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting door Y. 1162 woorden 6 september 2012 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 2.1 In Frankrijk regeerde absolute vorsten. Rond
Nadere informatieKapel, Lourdesgrot en kruiswegstaties hellingbos Simpelveld
Kapel, Lourdesgrot en kruiswegstaties hellingbos Simpelveld Ruimtelijke context Achter het Clara Fey klooster bevindt zich een hellingbos, waarin een Lourdesgrot, een vervallen kapel, 14 kruiswegstaties
Nadere informatieDe Waalse gemeenten in Nederland
De Waalse gemeenten in Nederland Nederland kent hervormde gemeenten die een vreemde taal als voertaal hebben: het Frans. Dit opvallende fenomeen valt alleen met behulp van de geschiedenis te verklaren.
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende
Nadere informatieTijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?
Onderzoeksvraag: Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Kenmerkende aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht. De bijzondere plaats in staatskundig opzicht
Nadere informatieOP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL
OP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL Lokatie: school en stadswandeling Doelgroep: groep 5 en 6 Duur: aantal lessen naar eigen inzicht. (2 a 3) doel: leren van feitelijke en begripmatige
Nadere informatieL ang geleden zag de Achterhoek er. De geschiedenis van Doetinchem, Wehl en Gaanderen
Vuurstenen werktuigen steentijd [Stadsmuseum] L ang geleden zag de Achterhoek er heel anders uit dan tegenwoordig. Er waren uitgestrekte heidevelden, moerassen en veel bossen. Kortom, een ruig en onherbergzaam
Nadere informatieSpreekbeurt en werkstuk over. Ridders. Door: Oscar Zuethoff
Spreekbeurt en werkstuk over Ridders Door: Oscar Zuethoff Mei 2007 Inleiding Waarom houd ik een spreekbeurt over de ridders en de riddertijd? Toen ik klein was wilde ik altijd al een ridder zijn. Ik vind
Nadere informatieGroep 2: De symbolen van België. Bron 2.1. De naam België/Belgique: (uit: Dossier De Belgische Revolutie, 1, De Standaard, p. 2)
Bron 2.1. De naam België/Belgique: (uit: Dossier De Belgische Revolutie, 1, De Standaard, p. 2) Vragen: a) Naar welk stukje geschiedenis verwijst de naam België? b) Is de keuze voor deze naam juist? Bron
Nadere informatieExcursie ijzerzandsteen Diest 19 september 2014
Excursie ijzerzandsteen Diest 19 september 2014 Marleen De Ceukelaire & Michiel Dusar KBIN - BGD Wandeling Diest met aanduiding van de belangrijkste gebouwen met ijzerzandsteen Inhoud 1. Begijnhofkerk
Nadere informatieMemorieboek of calendarium-necrologium van het Sint Plechelmuskapittel te Oldenzaal Inleiding bij de internet-editie
Memorieboek of calendarium-necrologium van het Sint Plechelmuskapittel te Oldenzaal Inleiding bij de internet-editie In een vitrine in de oude sacristie van de St. Plechelmusbasiliek te Oldenzaal is een
Nadere informatieMaria van Bourgondië: Brussel, 13 februari 1457 Wijnendale, 27 maart 1482
Maria van Bourgondië: Brussel, 13 februari 1457 Wijnendale, 27 maart 1482 Zij was hertogin van Bourgondië, Brabant, Limburg, Luxemburg en Gelre, gravin van Vlaanderen, Artesië, Holland, Zeeland, Henegouwen,
Nadere informatieFulco V van Anjou: ca Jeruzalem, 12 november 1143
Fulco V van Anjou: ca. 1091 Jeruzalem, 12 november 1143 Fulco V de Jonge ook wel Fulco I van Jeruzalem was een zoon van graaf Fulco IV van Anjou en Bertrada van Montfort. Hij was graaf van Anjou van 1109
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict
Werkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict Werkstuk door een scholier 1470 woorden 25 oktober 2003 6,8 41 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Memo-dossier Vlaams nationalisme. Hoofdvraag: Hoe ontwikkelde
Nadere informatie1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8
[1] [2] [3] Johannes 3:16 1 Korintiёrs 1:9 Johannes 3:19 God wil met ons omgaan God wil met ons omgaan Zonde brengt scheiding [4] [5] [6] Romeinen 3:23 Marcus 10:45 Romeinen 5:8 Zonde brengt scheiding
Nadere informatieZelfreflectierapport Villa des Roses
Zelfreflectierapport Villa des Roses Individuele taak opleidingsondersdeel architectuurtypologie Abdoulaye Declerck 1MAK 1b1 COÖRDINATEN Villa des Roses Klokstraat 59050 Gentbrugge Inleiding Villa Des
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom Naam: Het Christendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden
Nadere informatieLimburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon. les 1: Wie waren de graven van Loon
Limburg tussen staf en troon 1000 jaar graafschap Loon les 1: Wie waren de graven van Loon Na deze les kan je de geschiedenis van het graafschap Loon aanduiden op je tijdbalk; kan je informatie opzoeken
Nadere informatie