1 Snel en effectief lezen: wat houdt je tegen?

Transcriptie

1 1 Snel en effectief lezen: wat houdt je tegen? Waarschijnlijk lees je dit boekje omdat je niet zo snel en effectief leest als je zou willen of kunnen. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Door deze oorzaken bij jezelf te herkennen, kun je ze effectief aanpakken. In dit hoofdstuk bespreken we daarom de meest voorkomende belemmeringen voor snel en effectief lezen. 1.1 Woord-voor-woord lezen Veel mensen lezen een tekst woord voor woord of zelfs letter voor letter. Dit is niet zo gek, want zo hebben we het vroeger als kind geleerd. Toch is woord-voor-woord lezen een van de belangrijkste oorzaken van een laag leestempo. Het kost immers erg veel tijd om met de ogen alle letters van de tekst langs te gaan. Bovendien hebben veel woorden, zoals lidwoorden of hulpwerkwoorden, nauwelijks betekenis. Het is dus zonde om daar tijd aan te besteden. Voor een goed begrip van de tekst is het helemaal niet nodig om elk woord te lezen. Sterker nog, door snel met de ogen over de tekst heen te gaan en hele groepen woorden tegelijk te overzien, krijg je als lezer veel sneller de grote lijn van de tekst te pakken. Je blijft niet onnodig hangen in details, maar richt je veel meer op het totaalbeeld. En dat totaalbeeld biedt de kapstok om de tekst makkelijker te begrijpen en te onthouden. 1.2 Vocaliseren Een bijzondere vorm van woord voor woord lezen is vocaliseren. Vocaliseren houdt in dat je de tekst letterlijk voorleest, in je hoofd of (fluisterend) hardop. Vocaliseren heeft twee nadelen. Ten eerste kost het nog meer tijd dan gewoon lezen, omdat je de woorden in klanken moet omzetten. Ten tweede ben je zozeer gericht op de techniek van het lezen en op de vele details, dat dat het begrip van de tekst als geheel in de weg zit. Slechts in sommige gevallen kan het handig zijn om te vocaliseren. Bijvoorbeeld als je een bepaalde passage in je hoofd wilt stampen. Doe dit dan echter pas, als je de tekst één keer in zijn geheel gelezen hebt. 11

2 hoofdstuk Teruglezen De derde oorzaak van een laag leestempo is het zogenoemde teruglezen. Misschien ken je het wel: je hebt het gevoel dat je een stukje tekst gemist hebt en blijft daardoor steken. Vervolgens ga je terug in de tekst en herlees je het laatste stuk. Dat kan om een paar woorden gaan, een paar zinnen of een hele alinea. Dat dit het leestempo vertraagt, spreekt voor zich: je doet in feite dubbel werk. Vaak komt dit teruglezen voort uit onzekerheid: je denkt dat je de tekst niet totaal kunt begrijpen als je niet alle woorden bewust gelezen hebt. Toch is het meestal beter om de tekst wel in één keer door te lezen, ook al heb je wat gemist. Je hebt dan namelijk sneller de grote lijn te pakken en daarin kun je vaak vanzelf het gemiste stukje invullen. Is dat niet het geval, dan kun je dat stukje er altijd later nog eens bij pakken. Als je de tekst een keer helemaal hebt gelezen, begrijp je de gemiste details waarschijnlijk veel beter. 1.4 Concentratieverlies Je leest wel, maar de tekst dringt niet tot je door. Je gedachten dwalen af naar andere zaken. Veel lezers hebben er regelmatig last van: concentratieverlies. Er zijn verschillende oorzaken voor concentratieverlies. Hierna noemen we er een paar. Vermoeidheid Snel en effectief lezen vraagt heel veel concentratie. Daar word je dus ook snel moe van. Neem daarom regelmatig, bijvoorbeeld elk half uur, een pauze, al is het maar een paar minuten. Zorg er ook voor dat je je leeswerk inplant op een moment dat je je normaal gesproken fit voelt, bijvoorbeeld aan het begin van de dag of juist s avonds. Doe het lezen nooit even tussendoor ; daar is het veel te inspannend voor. Ruis Veel mensen vinden het lastig om zich te concentreren als er veel geluiden of bewegingen om hen heen zijn. Probeer dan een rustige ruimte te vinden, zonder telefoon, computer of collega s. Maar wel met veel licht en een prettige stoel. Misschien werp je nu tegen dat je altijd bereikbaar moet zijn. Maar als je naar een vergadering moet of gaat lunchen, dan bent je toch ook van je plek? Plan leeswerk dus, net als een vergadering, in in je agenda, en reserveer daar eventueel een speciale werkplek voor. Naast deze omgevingsfactoren kun je ook last hebben van zogeheten interne ruis : gedachten die je zodanig bezighouden dat je ze niet van je af kunt zetten. Soms 12

3 snel en effectief lezen: wat houdt je tegen? zijn dit dingen die je dringend moet doen of die je niet mag vergeten. Schrijf deze dingen dan eerst op voor je begint met lezen: ze hebben dan hun plaats gekregen. Daarnaast kunnen het natuurlijk ook persoonlijke zorgen zijn. In dat geval is het soms beter het leeswerk uit te stellen of genoegen te nemen met een heel laag leestempo en opnameniveau. Ook kunnen de technieken uit de rest van dit boekje je misschien helpen. Passief lezen Je hebt vast niet zoveel last van concentratieverlies als je een thriller leest. Je wilt dan immers niets anders dan dóórlezen. Dit komt omdat je het boek leest met minstens één prangende vraag in je hoofd: wie heeft de misdaad gepleegd? Dit maakt dat je het boek actief leest. Als mensen een zakelijke tekst lezen, doen ze echter vaak het omgekeerde. Ze beginnen gewoon met lezen en laten de tekst simpelweg over zich heen komen. Ze weten eigenlijk niet zo goed wat ze met de tekst willen en waar ze precies naar op zoek gaan. Dit noemen we passief lezen. Een groot risico van passief lezen is concentratieverlies. Bij passief lezen ben je immers nauwelijks betrokken bij de tekst en dat is bepaald niet spannend. Daarom is het aan te raden om altijd actief te lezen. Dit houdt in dat je een doel bepaalt vóór je gaat lezen: wat wil je precies uit de tekst halen? Daarnaast kun je jezelf specifieke vragen stellen, zoals: wat is de conclusie van dit onderzoek? Wat zijn de argumenten? Wat zegt de schrijver over onderwerp x? Welke informatie is van belang voor mijn eigen werk? Door deze vragen dwing je jezelf om actief met de tekst aan de slag te gaan. En zo maak je in feite je eigen thriller. Te langzaam lezen Ieder mens heeft de capaciteit om veel informatie tegelijk op te nemen. Als je erg langzaam leest, neem je maar weinig informatie op. Je benut dan maar een deel van je hersencapaciteit. Dit heeft tot gevolg dat de rest van je hersenen niets te doen hebben en zich daarom bezig gaan houden met andere zaken. Wanneer deze andere zaken de overhand krijgen, ben je je concentratie voor het lezen kwijt. Sneller lezen is dan de oplossing. In het volgende hoofdstuk lees je hoe dat werkt. 1.5 Te weinig verwerking Soms hebben lezers het gevoel dat ze eigenlijk niets van een tekst opnemen. Direct nadat ze de tekst gelezen hebben, zijn ze de inhoud al weer vergeten. In dat geval is het lezen niet erg effectief. Effectief lezen houdt immers in dat je je doel bereikt: 13

4 hoofdstuk 1 dat je de gewenste informatie uit de tekst weet te halen en deze ook vasthoudt. Dat dat niet altijd lukt, kan verschillende oorzaken hebben: Te snel lezen Hiervoor hebben we gezien dat snel lezen veel voordelen heeft. Het begrip van de tekst wordt er vaak beter van. Toch moet je, vooral aan het begin van de training, oppassen dat je niet doorslaat. Lees je te snel, dan hebben de hersenen te weinig tijd de informatie te verwerken. Zeker bij moeilijkere teksten zul je soms moeten schakelen: in de derde versnelling bij een eenvoudige passage, in de tweede bij een ingewikkelde paragraaf. Daarnaast kan het zijn dat je nog te veel met de techniek bezig bent: snellezen is dan een doel geworden in plaats van een middel. Met veel oefenen gaat dit echter vanzelf over. Passief lezen In de vorige paragraaf hebben we het ook gehad over passief lezen: lezen zonder duidelijk doel voor ogen. We zagen al dat dit concentratieverlies tot gevolg kan hebben. Maar passief lezen heeft ook invloed op de mate waarin je de informatie in je opneemt. Lees je passief, dan zal deze informatie sneller langs je heen gaan. Je raakt dan immers niet werkelijk betrokken bij de tekst. Te weinig verwerkingstijd Een derde voorwaarde om een tekst te kunnen onthouden, is een bepaalde verwerkingstijd achteraf. Sommige mensen lezen de ene tekst na de andere, zonder enige tijd daartussen. En ook al lezen ze nog zo goed, het risico bestaat dat ze de eerste tekst al snel vergeten zijn. Dit komt omdat ze geen tijd hebben genomen om de informatie voldoende te verwerken. Hoe werkt dat precies? Lees je een tekst, dan komt de informatie eerst terecht in het kortetermijngeheugen. Dit geheugen heeft een beperkte capaciteit. Komt de informatie uit de volgende tekst erbij, dan verdringt dit de informatie uit de eerste tekst. Het is dus belangrijk om deze informatie bijtijds te verplaatsen naar het langetermijngeheugen. Dit geheugen is namelijk onbeperkt. Je verplaatst de informatie naar het langetermijngeheugen door na het lezen van een tekst even de tijd te nemen om de inhoud te verwerken. Dit kan door er rustig over na te denken, de tekst nog eens door te bladeren, er met iemand over te praten of er een samenvatting of aantekeningen van te maken. Hoe ver je daarin gaat is afhankelijk van je doel: hoe lang en hoe gedetailleerd moet je de tekst onthouden? 14

5 snel en effectief lezen: wat houdt je tegen? 1.6 Slecht geschreven teksten Tot slot speelt ook de tekst zelf een rol als het gaat om snel en effectief lezen. Sommige teksten zijn slecht gestructureerd. Of ze bevatten nauwelijks alinea s, kopjes of illustraties. Of de schrijfstijl is erg ingewikkeld en er worden veel onbekende woorden gebruikt. In al deze gevallen is het lastig om snel en effectief te lezen. Veel lezers lopen dan vast. Natuurlijk kun je aan deze teksten zelf niet zoveel doen. Toch helpt het niet in dit soort gevallen extra langzaam te gaan lezen. Je kunt beter eerst een keer snel en globaal door de tekst heen gaan, ook al begrijp je niet meteen alles. Je hebt dan sneller een (weliswaar vaag) totaalbeeld, waardoor je de tekst bij de tweede lezing makkelijker kunt begrijpen. Tanden op elkaar dus en doorzetten! In het volgende hoofdstuk lees je hoe het leesproces in z n werk gaat. Ook leggen we uit hoe je je eigen leestempo kunt verhogen. Omdat je leessnelheid afhankelijk is van je leesdoel, staan we daar ook bij stil. Tips Bewaar lastige teksten voor een rustig moment. Lees zakelijke teksten niet passief: bedenk vooraf wat je te weten wilt komen. Houd de vaart erin: als je erg langzaam leest, neem je minder informatie op. Heeft de tekst een onduidelijke structuur, verminder dan je leestempo. Heb je een tekst gelezen, neem dan even de tijd om alle informatie te verwerken. Leer vertragende leesgewoontes af, zoals woord-voor-woord lezen, hardop lezen en teruglezen. 15

6

7 2 Sneller lezen: hoe verhoog je je leestempo? Zoals eerder gezegd bestaat het lezen uit meerdere aspecten. Een van die aspecten is het zien van de tekst met de ogen. Wil je je leestempo verhogen, dan zit dat m in dat proces: je zult de tekst sneller moeten overzien. In dit hoofdstuk lees je hoe dat werkt. Maar eerst de vraag: wat is eigenlijk snel? 2.1 Wat is snel? Ben je een snelle of een langzame lezer? Dat is een kwestie van meten. Neem de tijd op die je besteedt aan een bepaalde tekst. Deel die tijd door het aantal woorden van de tekst. Je weet dan hoeveel woorden je per minuut leest. Enkele cijfers: Een gemiddelde lezer leest woorden per minuut (wpm). Een lezer die de tekst voor zichzelf voorleest (vocaliseren), leest 130 wpm. De snelste lezer uit de geschiedenis, Sean Adams, leest 3850 wpm. De beroemdste snelle lezer uit de geschiedenis, John F. Kennedy, las 1400 wpm. Een gemiddelde lezer die zich heeft getraind in het snellezen, leest wpm. Uit het laatste cijfer blijkt wel dat het door training goed mogelijk is je leestempo te verdubbelen. Sommige mensen bereiken dit al na één trainingsdag, anderen hebben iets meer oefening nodig. En wil je het niet verleren, dan is dagelijkse oefening absoluut noodzakelijk, zodat snellezen uiteindelijk een nieuwe gewoonte wordt. Maar natuurlijk is niet alleen het leestempo van belang. Snellezen heeft alleen zin als je ook voldoende informatie uit de tekst in je hersenen opneemt. We spreken dan van de opnamecapaciteit. Je kunt deze capaciteit meten door de tekst na het lezen voor jezelf na te vertellen. Lukt het je de tekst in grote lijnen te reproduceren, dan is je opnamecapaciteit 50 tot 70%. Kun je de tekst heel gedetailleerd navertellen, dan ligt je opnamecapaciteit boven de 80%. En kun je maar heel weinig terughalen, dan ligt je capaciteit waarschijnlijk onder de 30%. 17

8 hoofdstuk 2 Een gemiddelde lezer (die dus wpm leest) heeft een opnamecapaciteit van 50 tot 70%. Een getrainde lezer heeft een opnamecapaciteit van 70 tot 80%. En van Sean Adams wordt gezegd dat hij een opnamecapaciteit heeft van bijna 100%. Of dat altijd nodig is, is maar de vraag. Voor veel leesdoelen is een opnamecapaciteit van 50 tot 80% voldoende. Overigens lopen leestempo en opnamecapaciteit lang niet altijd gelijk op. Wel is het handig om goed naar die verhouding te kijken. Lees je veel woorden per minuut, maar neem je maar weinig informatie op, dan kun je misschien beter wat langzamer lezen. En lees je juist langzaam, maar neem je wel meer dan 80% van de tekst op, dan kun je je aandacht beter richten op het verhogen van je tempo. Hoeveel je van de tekst opneemt, heeft absoluut niet alleen te maken met je leestempo. Je leesaanpak is van minstens even groot belang. Daarover lees je meer in hoofdstuk Hoe gaat lezen in zijn werk? Wat gebeurt er met je ogen als je leest? Dat kun je het beste zien als je in de ogen van een lezende persoon kijkt. Je ziet dan dat deze ogen sprongsgewijs door de tekst gaan: ze gaan steeds een stukje opzij, staan dan heel even stil, gaan dan weer een stukje opzij en zo verder. Ook zie je dat ze aan het einde van de regel vaak met een enorme zwiep naar de volgende regel gaan. En misschien zie je ook wel dat ze af en toe teruggaan in de tekst of langere tijd blijven hangen op één punt. Schematisch ziet dat eruit als in figuur 1 is weergegeven. 18

9 sneller lezen: hoe verhoog je je leestempo? Figuur 1 Oogbewegingen tijdens het lezen f f f f f f f f f f f f f f In deze figuur zie je een aantal f jes. Dit zijn de punten waarop de ogen even stilstaan. We noemen dit fixatiepunten. De ogen kunnen alleen maar beelden zien en opnemen als ze stilstaan op deze fixatiepunten. De ogen sturen het beeld dan door naar de hersenen, zodat die het kunnen verwerken en interpreteren. Dit noemen we fixeren. Zodra de ogen het beeld hebben gefixeerd, bewegen ze weer verder. Tijdens de beweging zien ze niets. Pas als ze weer stilstaan, komt de volgende fixatie. Elke fixatie duurt ongeveer 0,25 seconde. Tijdens een fixatie sta je stil bij een woord. De ogen kunnen echter veel meer woorden tegelijk zien. Hoeveel woorden je kunt zien, is afhankelijk van je eye span. Je eye span is eigenlijk je letterlijke blikveld, ofwel het aantal woorden dat je in één keer met je ogen kunt omspannen. Deze woorden kunnen zowel naast als onder elkaar staan. In totaal kun je minimaal vijf tot zes woorden tegelijk zien. Op het plaatje zie je ook twee pijlen van rechtsboven naar linksonder. Deze pijlen geven aan dat de ogen naar de volgende regel gaan. Vaak gebeurt dit met een grote snelheid. Ook zie je een horizontale pijl van rechts naar links. Deze pijl geeft aan dat de ogen teruggaan in de tekst. De lezer heeft kennelijk behoefte een stukje te herlezen. Dit teruggaan noemen we regressie. 19

10 hoofdstuk Wat is het verschil tussen langzame en snelle lezers? Wat gebeurt er nu met de ogen van langzame en snelle lezers? Uit observaties is het volgende gebleken. Aantal fixaties Langzame lezers maken veel fixaties op een regel. Vaak zien ze per fixatiepunt slechts één of twee woorden. Dit heeft verschillende nadelen. Ten eerste kost elke fixatie 0,25 seconde. Hoe meer fixaties, hoe meer tijd het lezen dus kost. Ten tweede maken deze lezers inefficiënt gebruik van hun eye span. Per fixatiepunt overlappen de eye spans elkaar, waardoor de lezer sommige woorden twee keer ziet. Dit is niet alleen zonde van de kostbare tijd, maar maakt het lezen ook saaier. De lezer verwerkt namelijk veel minder informatie dan zijn hersenen aankunnen. Daardoor gaan de hersenen zich vervelen en ontstaat concentratieverlies. Figuur 2 Fixatiepunten met overlappende eye spans f f f f Snelle lezers hebben veel minder fixaties per regel. Zij lezen grote groepen woorden tegelijk. Daarbij gaat het zowel om woorden die naast elkaar staan als die onder elkaar staan. Hierdoor hebben snelle lezers minder fixatietijd nodig en gebruiken zij hun eye span optimaal. Figuur 3 Minder fixatiepunten met optimaal gebruik van de eye spans f f f f 20