Naar een nieuw milieubeleid

Transcriptie

1 Naar een nieuw milieubeleid Milieufederatie Noord-Holland 22 mei 2014 Zaandam Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 1

2 Inhoud Inhoud... 2 De Energieke Samenleving... 3 Thema's nieuw provinciaal milieubeleid... 4 Gezonde stad en mobiliteit... 4 Luchtkwaliteit... 4 Geluidhinder en stilte... 6 Licht en duisternis... 6 Circulaire economie... 7 Transitie Duurzame Energie Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 2

3 De Energieke Samenleving Alvorens we ons richten op de inhoudelijke thema's van het nieuwe PMP, staan we stil bij de ontwikkelingen in de samenleving. Werd tot voor kort het milieubeleid van bovenaf (rijk, provincie en gemeenten) vormgegeven, tegenwoordig zie je steeds vaker dat burgers en bedrijven, dus van onder op, zelf het initiatief nemen voor duurzaamheidsmaatregelen. Men vindt dat de overheid te traag reageert, te veel laat liggen of dat zij de verkeerde keuzes maakt. De samenleving zelf zet zich steeds meer in voor milieu en duurzaamheid. En dat vinden wij een goede ontwikkeling. Voor het aanpakken van de toekomstige milieuproblemen zal men ook steeds meer gebruik moeten maken van deze Energieke Samenleving. Ook in deze provincie barst het van de lokale bottom-up initiatieven. Zo kennen wij alleen al 40 lokale energie-initiatieven in deze provincie en 30 initiatieven op het gebied van regionale voedselvoorziening. Bij een aantal van deze initiatieven is de Milieufederatie als netwerkorganisatie betrokken. Maar buiten energie en voedsel zien ook allerlei initiatieven op het gebied van beheren van (openbaar) groen, braakliggende gronden, het zelf meten van luchtverontreiniging, het delen (van auto's, gereedschappen, maaltijden). En ook buiten het het thema milieu en duurzaamheid, zoals in de zorg zien we dergelijke bottom up-initiatieven. De provincie doet er verstandig aan om bij het ontwikkelen en uitvoeren van haar nieuw milieubeleid ook gebruik te maken van deze Energieke Samenleving. Dit vraagt ook om een andere werkwijze van de provincie. Een provincie die een luisterend oor heeft voor dergelijke initiatieven, die hiervoor openstaat, die deze stimuleert en ook betrekt bij de voorbereiding en uitvoering van het beleid. Die zelfs mogelijk een stukje verantwoordelijk afstaat en deze zonodig ook met middelen faciliteert. De betrokkenheid van burger en Energieke samenleving dient op een steeds hogere trede van de participatieladder plaats te gaan vinden. Van infomeren, via consulteren naar delegeren. Bij de diverse thema's verderop zullen wij aangeven hoe de Energieke Samenleving gebruikt kan worden. De participatieladder. Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 3

4 Thema's nieuw provinciaal milieubeleid In het algemeen kunnen wij ons vinden in de keuze van de thema's die met het nieuwe milieubeleid wordt voorgestaan. Het zijn ook meer integrale thema's geworden, dat is goed omdat milieubeleid steeds meer geïntegreerd moet worden met de andere beleidsterreinen. Het thema gezondheid (gezonde stad en mobiliteit) en circulaire economie (kringloopsluiting, aandacht voor grondstoffen) en transitie duurzame energie zijn ook de onderwerpen die belangrijk worden gevonden door onze achterban en in ons netwerk. Het vierde thema, visie op de ondergrond, leeft nu nog niet zo sterk bij onze achterban, maar zou dat wel kunnen gaan doen als we denken aan de schaliegas discussies: moeten we wel of niet naar schaliegas boren in deze provincie. Het is dus goed dat provincie een visie op de ondergrond gaat ontwikkelen omdat steeds meer partijen aanspraak maken op de bodem met soms conflicterende belangen. De gekozen thema's van de provincie sluiten goed aan bij de brief van begin dit jaar van de Staatsecretaris van Infrastructuur en Milieu, over Modernisering Milieubeleid, waar gezondheid, aandacht voor grondstoffen, aandacht voor energietransitie en het sluiten van nieuwe coalities centraal komen te staan voeren in het nieuwe milieubeleid. Voor onze achterban zijn de onderwerpen natuur, water en voedsel ook van groot belang en wij gaan ervan uit dat deze onderwerpen ook nog elders in het provinciale beleid de nodige aandacht zullen krijgen, althans zouden moeten krijgen. Gezonde stad en mobiliteit Luchtkwaliteit Voor wat betreft gezondheid willen wij met name aandacht vragen voor de luchtkwaliteit. Hoewel de EU normen in deze provincie bijna overal worden gehaald (Amsterdam en IJmond zijn nog knelpunten), zou het een slechte zaak zijn als de bestuurders nu tevreden achterover zouden leunen en denken dat het met de luchtkwaliteit wel goed zit. Feit is dat de luchtkwaliteit de laatste jaren in deze provincie is verbeterd. Ook is de provincie samen met gemeenten en bedrijven de laatste jaren actief geweest met het luchtbeleid. Maar we zijn er nog niet. Want let wel, de EU-normen zijn een compromis tussen milieu en economie, het zijn geen gezondheidsnormen. In de meeste plaatsen in Noord-Holland (Amsterdam, Haarlem, Alkmaar, de IJmond, Zaanstad Hilversum) worden de WHO- normen (normen waarbij de Wereld Gezondheidsorganisatie ervan uitgaat dat hieronder geen negatieve gezondheidseffecten optreden) met een factor 1,5 tot 2 overschreden (komt vooral door PM2,5 en PM10). Dus er is geen reden om achter over te leunen, maar juist om extra aan de slag te gaan. Luchtverontreiniging is na roken, ongezonde voeding, te weinig beweging de vierde oorzaak van de ziektelast in Nederland (GGD Amsterdam). We zien ook in onze achterban veel aandacht voor dit onderwerp. In veel plaatsen zijn bewoners, wijkraden en milieugroepen actief met het zelf meten van de lucht en met het aandragen van maatregelen om de lucht in hun stad, dorp, wijk weer gezonder te krijgen. Alleen al in Amsterdam zijn hier 8 bewoners/milieugroepen mee actief, maar ook in Amstelveen, Alkmaar, Haarlem en in de IJmond is men actief. Er is dus alle reden om door te gaan met een luchtbeleid in het nieuwe provinciale milieubeleid: We denken aan de volgende onderwerpen: Roetreductiebeleid Stel samen met gemeenten een Roetreductiebeleid op. Roet is het deel van het fijn stof dat het gevaarlijkst is voor de gezondheid. De roetconcentratiekaart die vorig jaar voor het eerst werd gepresenteerd, laat zien dat er ook relatief hoge roetconcentraties voorkomen in diverse plaatsen in Noord-Holland. De GGD heeft op basis hiervan nog een indicatieve roetsterftekaart opgesteld. Zonder inhoudelijk hier ver op in te gaan, laat de kaart wel zien in welke steden in Noord-Holland het zinvol is om de roetsuitstoot aan te pakken (Amsterdam, Alkmaar, Haarlem en omstreken, Hilversum, Zaanstad enz). De roetuitstoot terugdringen in stedelijk gebied levert het meeste gezondheidswinst, veel meer dan fijn stof. Dat zeggen eigenlijk alle lucht- en gezondheidsdeskundigen. Natuurlijk moeten de fijn stofnormen ook gehaald worden, maar zet daarnaast met name in op roet reductie is onze boodschap. Aan het terugdringen van roet kan Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 4

5 men op lokaal niveau ook het nodige doen. Denk daarbij ook aan het terugdringen van de tweetakt scooters, dat zijn grote boosdoeners. Voor roet is er op dit moment nog geen norm (de EU studeert hier nog op), maar dat betekent niet dat men hier op moet gaan wachten want dat kan nog jaren duren. Je kunt nu al aan de gang gaan. Een aantal gemeenten zijn hier al voorzichtig aan begonnen (Rotterdam, Nijmegen). De provincie zou samen met de gemeenten die voor een gezonde stad willen gaan, hiervoor een beleid en een pakket aan maatregelen kunnen gaan ontwikkelen. Betrek hier ook de energieke burger bij. En ga dan voor een bepaalde reductiedoelstelling voor roet (bijv. 20 %) in de komende planperiode als doelstelling. Ga dus samen met gemeenten en actieve lokale groepen aan de slag en ga ook meer roet meten, want meten is weten!. Roetsterftekaart Noord-Holland (GGD Amsterdam, 2014) Om het effect van roet op onze gezondheid goed zichtbaar te maken, heeft de GGD Amsterdam de roetconcentraties in Noord-Holland omgezet in de bijbehorende levensduurverkorting. Het geeft een goed beeld van de invloed van verkeer op gezondheid. Hier komen de effecten van andere luchtvervuiling nog bij. De kaart geeft een indicatie waar verhoogde roetconcentraties van het verkeer voorkomen in Noord-Holland. Meer rood/bruin betekent een ongezondere lucht (hogere levensduurverkorting). Zorg ook voor een goede (digitale) communicatie over de luchtkwaliteit in deze provincie. Zorg voor een duidelijke en makkelijk leesbare website en app. Stimuleer duurzame mobiliteit. Denk hierbij aan het stimuleren van het fietsverkeer (regionale snelle fietsroutes), schoon openbaar vervoer (groene concessieverlening), schoon goederenvervoer, maak afspraken met grote bedrijven voor een schoner woon/werkverkeer. Stel duurzame mobiliteit als voorwaarde voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in de Structuurvisie (compact bouwen, goede knooppuntontwikkelingen en fiets en OV-infrastructuur). Pak geurhinder aan Nog steeds klagen veel mensen over stankoverlast Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 5

6 Stimuleer schone scheepvaart. Sluit in navolging van het Rotterdamse een provinciale green deal af in het Havengebied Amsterdam om het ontgassen van binnenvaartschepen tegen te gaan. Stimuleer inzet van schone scheepsbrandstoffen in Noordzeekanaalgebied (denk aan (bio)lng). Geluidhinder en stilte Als het om een gezondheid gaat kunnen we niet heen om het probleem van de geluidsoverlast. Ook worden in Noord-Holland nog veel mensen gehinderd door het geluid van wegen maar denk ook aan Schiphol. Het terugdringen van geluidsoverlast verdient in het thema een gezonde stad en mobiliteit dan ook de volle aandacht. Maar denk hierbij ook aan het bevorderen van stilte en rust, als tegenhanger van geluidhinder. Het ervaren van rust, groen en stilte is belangrijk en goed voor de gezondheid. De gestreste stadbewoner moet af en toe ook kunnen bijtanken in rustige, groene gebieden die om de steden heen liggen. Behoud en ontwikkel daartoe de stiltegebieden. Maak in samenwerking met lokale partijen daar meer werk en laat regio s met nieuw aan te wijzen stiltegebieden komen. Licht en duisternis In dit kader willen wij ook aandacht voor Licht en Donkerte. Vooral donkerte is een ruimtelijke kwaliteit die door veel Noord-Hollanders wordt gewaardeerd, getuige de vele mensen die deelnemen aan de Nacht van de Nacht in deze provincie. De provincie is op dit beleidsveld ook al actief, hetgeen wij toejuichen. Faciliteer bottom-up initiatieven zoals het Jaar van de Nacht. Wij zien ook graag dat meer bedrijven zich aan gaan sluiten bij dit gebeuren. Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 6

7 Circulaire economie Als we ons realiseren dat grondstoffen steeds schaarser worden (zware metalen, fosfaat, fossiele brandstoffen) en de vraag naar grondstoffen in de toekomst met een factor 3 gaat toenemen door de toenemende groei van de wereldbevolking en de welvaartsgroei, dan weten we ook dat dat wij de komende jaren voor een zeer grote opgave staan. De wissels zullen omgezet moeten worden. We zullen van een zogenaamde lineaire economie (grondstof eindigt in afval) om moeten schakelen naar een circulaire en een biobased economie (afval wordt grondstof). De circulaire economie is een economisch systeem dat gericht is op maximaal hergebruik van producten en grondstoffen waarbij waardevernietiging wordt geminimaliseerd. De uitdaging is om te groeien door te vergroenen. Een overgang naar een dergelijke economie biedt ook ontzetten veel kansen. TNO heeft uitgerekend dat een overgang naar een circulaire economie jaarlijks 7 miljard aan besparingen en baten kan opleveren. Bij een dergelijke systeemverandering is het noodzakelijk dat iedereen hieraan meewerkt. Niet alleen het Rijk, maar ook provincies, gemeenten, bedrijven, maatschappelijke instellingen en burgers hebben hierin een rol. Dit alles vraagt om een overheid die pro-actief is. Ook voor de provincie Noord-Holland ligt hier een belangrijke taak als men zich realiseert dat bijna 1/5 van al het afval dat in Nederland wordt verbrand of wordt gestort (dus wordt vernietigd) in deze regio plaatsvindt. Het Afval Energie Bedrijf te Amsterdam is de grootste verbrandingsinstallatie ter wereld. De Staatssecretaris wil de hoeveelheid te storten en te verbranden afval binnen 10 jaar gehalveerd hebben. Dus ligt hier zeker een belangrijke taak voor de provincie. Maar behalve een verbeterde afvalscheiding en inzameling, het zien van afval als grondstof, meer aandacht voor hergebruik/repair en een betere benutting van onze reststromen houdt de circulaire economie ook in dat er op een slimmere manier producten worden ontworpen. Er moet ook een verduurzaming plaatsvinden aan de voorkant van de keten (door ecodesign en vervanging van niet duurzame materialen door bijvoorbeeld groene grondstoffen). En daarbij is er een rol voor de Provincie (en gemeenten). Bijvoorbeeld door het faciliteren van braakliggende gebieden in deze provincie waar bijvoorbeeld hennep en vlas kan worden geteeld die dan weer kan worden gebruikt voor producten zoals biocomposieten of verf (waarvan de bedrijven ook weer in deze regio zitten. Op al deze aspecten moet worden ingezet bij de transitie naar circulaire economie. Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 7

8 De provincie zou de volgende activiteiten kunnen ondernemen (voor een deel doet zij dat al): Maak van de Afval Metropool Amsterdam een Circulaire Metropoolregio of Grondstoffenrotonde waarbij de huidige afvalstromen worden omgevormd tot grondstoffen. Stel als provincie de kaders en ga een dergelijk idee verder uitwerken met de stakeholders: gemeenten, kennisinstituten (o.a. de universiteiten van Amsterdam, Hogescholen e.d.), maatschappelijke instellingen en bedrijven (uit onze gesprekken met AEB en NV Afvalzorg bleek dat er eigenlijk nauwelijks samengewerkt wordt tussen deze afvalverwerkende bedrijven (incl. de HVC). De Handreiking Gemeentelijke aanpak circulaire stad van Prof. Jaqueline Cramer biedt een goed stappenplan hoe men een dergelijk plan kan vormgeven.selecteer onder andere in dit kader de meest kansrijke grondstofstromen in de Metropoolregio (maak een grondstoffen-kompas) en analyseer met de stakeholders de opties voor kringloopsluiting. Stel vervolgens een korte en lange termijn strategie op. Zie voor de overige stappen de Handreiking. Stimuleer een kringloopsluiting in het Noordzeekanaalgebied. Maak met de bedrijven, Omgevingsdienst NZKG, gemeenten een gebiedsafspraak (green deal) om elkaars reststoffen te gebruiken, zoals warmte, stoom, energie, water, CO2 en overige reststoffen. Faciliteer dit zonodig en pak belemmeringen hiervoor aan in de wet- en regelgeving en in de ruimtelijke ordening. Stimuleer innovatieve initiatieven op het gebied van technologische, economische en maatschappelijke vernieuwing die gericht zijn een transitie richting een circulaire en een biobased economie. Maak hier ook middelen voor vrij. Betrek de energieke samenleving bij dit thema. Zet hiervoor een goede communicatie op zodat de burger zich ook steeds meer betrokken gaat voelen bij dit thema. Bij sommige onderwerpen zoals een verbeterde afvalinzameling, tegengaan van voedelverspilling, tegengaan van plastic afval/zwerfafval zien we nu al allerlei lokale burgerinitiatieven. Werk dit meer uit en betrek dergelijke bottom-up initiatieven ook bij de beleidsontwikkeling en faciliteer deze indien nodig ook. Provincie heeft ook een voorbeeldfunctie. Zij kan ook in haar Duurzaam Inkoopbeleid en haar aanbestedingsbeleid meer doen om de circulaire economie dichter bij te krijgen. Ontwikkel een circulair inkoopbeleid. De Provincie zou ook het voorbeeld van de provincie Zeeland kunnen volgen. Zij gaan biobased inkopen en hebben hiervoor een programma ontwikkeld. Ook zou de provincie vaker als launching costumer kunnen optreden. Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 8

9 Transitie Duurzame Energie. Een belangrijke uitdaging voor de provincie Noord-Holland ligt ook in het verder vorm geven van een transitie richting een koolstofarme economie. We zullen van onze verslaving aan fossiele brandstoffen af moeten komen en ons veel meer moeten inzetten op energiebesparing en het opwekken van duurzame energie. Steeds meer Noord-Hollanders worden ook met hun neus op de harde (energie)feiten gedrukt doordat ze steeds meer problemen krijgen om de jaarlijkse energierekening te voldoen. Een rekening die ieder jaar maar hoger wordt. En dat heeft voor een groot deel te maken veel woningen niet goed geïsoleerd zijn. Dus met een vergaande energiebesparing bij bestaande woningen kunnen meerdere vliegen in een klap worden geslagen. De energierekening wordt minder wat goed is voor de portemonnee, de lokale economie wordt er beter want de woningen moeten ook nog allemaal worden aangepast en geïsoleerd en het levert ook minder CO2 op dus het milieu wordt er ook nog beter van. Er zijn in dit geval dus alleen maar winnaars. En dat geldt eigenlijk voor het gehele energie transitie beleid. Het is goed voor de (lokale ) economie en het milieu wordt er ook nog eens beter van. Hieronder enkele suggesties wat de provincie zou kunnen gaan doen. Energiebesparing in de bestaande bouw krijgt nu al aandacht door de uitvoering van projecten vanuit de Energy Board en het Servicepunt Duurzame Energie. Wij zouden ervoor willen pleiten dat de provincie er nog wat tandjes bijzet op het gebied van energiebesparing bij de bestaande bouw. Stimuleer in deze provincie ook nul op de meter woningen (energienul woningen). Diverse pilotprojecten in Nederland en in deze provincie hebben al aangetoond dat je dergelijke energienota loze woningen kunt realiseren zonder dat de woonlasten voor de bewoners toenemen. De Milieufederatie Noord-Holland wil hier samen met huurders en eigenaren van woningen en samen met Platform 31 en het Servicepunt Duurzame energie meer werk van maken. Er ligt een landelijk SER energie akkoord, dat ook door het IPO is ondertekend. Stel op basis hiervan een eigen provinciaal SER akkoord op en ga daarmee aan de slag. Er zal ook veel meer duurzame energie opgewekt moeten worden in deze provincie. Het zou goed zijn als de provincie het initiatief neemt voor een ruimtelijk kader voor duurzame energie. Immers de ruimtelijke toepassing van duurzame energie wordt een van de grootste uitdagingen voor de komende tijd. Tot nu toe konden wij onze energie wegstoppen in een paar centrales, maar duurzame energie is decentraal, moet op meer plekken en vraagt ruimte. De gang van zaken bij wind op land laat zien dat je dit niet aan het vrije spel der maatschappelijke krachten kan overlaten. Het gaat dan om vragen als willen we zonneenergie plantages, zo ja waar en welke eisen stellen we daaraan. Idem geldt dat voor mestvergisting/-verwerking. Laat vervolgens regio s zelf meer nadenken, binnen dit ruimtelijk kader, hoe men duurzame energie in haar regio wil opwekken met behoud van natuur en landschap. Laat haar zogezegd zelf haar eigen energielandschap in samenspraak met bewoners en bedrijven gaan opstellen. Als inspiratiebron hiervoor zou men het voorbeeld kunnen nemen aan het Inspiratiefestival Energielandschappen Overijssel. Maak gebruik van de energieke samenleving bij deze transitie. Er zijn al veel lokale energieinitiatieven in deze provincie. Stimuleer en faciliteer dergelijke initiatieven en betrek deze bij het opstellen van een transitiebeleid. Naar een nieuw milieubeleid. Milieufederatie Noord-Holland 9