Het vertrek van de mier

Transcriptie

1

2

3 Het vertrek van de mier Guy Cassiers is artistiek leider van het Toneelhuis. In 2004 werkte Cassiers voor het eerst samen met HETPALEIS en regisseerde hij Mijn avonturen door V. Swchwrm gebaseerd op het gelijknamige boek van Toon Tellegen. In 2010 herbewerkte hij deze voorstelling in het Toneelhuis en maakte er, onder de verkorte titel Swchwrm, een voorstelling van in verschillende talen (Nederlands, Marokkaans, Turks en Vietnamees). Ook bij Het vertrek van de mier wil hij de diversiteit aan culturen in de voorstelling verwerken. Wat gebeurt er met je als een geliefde vriend wegtrekt naar de verte, naar een vreemd land? Daarop focust Guy Cassiers zich in zijn regie van Het vertrek van de mier, naar het gelijknamige boek van Toon Tellegen. Tellegen grijpt in zijn roman terug naar één van zijn geliefkoosde thema s: reizen, verlangen naar een andere omgeving, naar de verte, weggaan, missen en gemist worden. Als de mier besluit om voorgoed weg te trekken, blijven de andere dieren ontsteld achter. Guy Cassiers wil in zijn enscenering van Het vertrek van de mier niet zozeer focussen op de mier zelf maar op de reacties van de achterblijvende dieren. Hoe ga je om met dat verlies? De schouwburg wordt daarbij opgevat als het grote dierenbos, dat op zijn beurt synoniem is voor de verwarring waarin de dieren zich bevinden. De cast van Het vertrek van de mier werd geselecteerd in nauwe samenspraak met KunstZ, een sociaal-artistieke organisatie in Antwerpen, die acteurs en podiumkunstenaars van diverse origine ondersteunt en begeleidt richting theatersector. Fragment uit een interview met regisseur Guy Cassiers Toon Tellegen is een veel terugkerende naam in jouw werk. Wat heb je met zijn teksten? Zijn grote kracht is dat je de verhalen op verschillende niveaus kan lezen. Het zijn korte verhaaltjes en ze hebben niet echt een duidelijke dramaturgische spanningsboog, maar met zijn werk kan je enorm veel. In Het vertrek van de mier kom je in een ogenschijnlijk eenvoudig verhaaltje terecht: er is een bos, iemand vertrekt en de andere dieren blijven achter. Maar het bos staat symbool voor een stad vol mensen die verschillende talen spreken. Ze begrijpen elkaar niet (altijd). Hun confrontaties zijn niet altijd makkelijk, maar toch geven ze dat bos samen een gezicht en beseffen ze dat ze elkaar nodig hebben om te overleven. Of Tellegen het nu heeft over verlies of over een ander thema, hij puurt het uit. Elke stap, elke evolutie binnen dat thema wordt aangekaart: de verwondering (wat is er gebeurd?) zonder dat de emotie toetreedt, de eerste reacties (wat betekent dat voor mij?), er dieper over beginnen nadenken, het gevaar om het te vergeten, het vergeten zelf, het besef dat je het vergeten bent. Alle verschillende stadia van het thema verlies zitten in dat boek.

4 Tellegen zegt niet hoe je moet leven maar maakt het leven begrijpelijk door te schetsen hoe bepaalde mensen reageren op een bepaald fenomeen. Door dat inzicht kan je voor jezelf conclusies trekken. Hij predikt geen religie, maar hij steunt je in bepaalde problemen die je in je leven kan tegen komen. Denk je dat de kinderen zich vereenzelvigen met de reacties van de dieren? We focussen ons niet op één bepaalde reactie. De kinderen krijgen een heel palet aan reacties voorgeschoteld. Iemand is verdrietig omdat de mier weg is, iemand anders is blij met het extra stuk taart. Zo zit een klasgroep of een groep kinderen ook in elkaar. Daardoor krijg je situaties die zowel voor kinderen als voor volwassenen herkenbaar zijn. Spelen de acteurs dieren? Nee, ze spelen een bepaalde karaktertrek of ze gebruiken een bepaalde eigenschap. Tellegen creëert geen rijke, uitgewerkte figuren. Het gaat eerder over karaktertrekken die hij hen toebedeelt: de beer is altijd onverzadigbaar, de eekhoorn is altijd ontroostbaar In elk nieuw boek hebben de dieren telkens diezelfde karaktereigenschappen. Met welk dier kan jij jezelf het beste identificeren? Ik voel me het meest verwant met het vuurvliegje. Hij probeert niemand van de dieren te overtuigen, maar denkt wel erg goed na. Hij twijfelt en weet het niet zo goed, maar is eerlijk en loyaal. HETPALEIS wil alle jonge kinderen in contact laten komen met theater. Is deze voorstelling daarvoor geschikt? De kinderen gaan de voorstelling misschien niet catalogeren als theater, maar het zal zeker hun fantasie prikkelen. Het zijn allemaal korte scènes, elke scène is één verhaaltje. Je bent snel aan het volgende als er één verhaal je minder boeit. De spanningsboog is nooit lang en dat maakt het toegankelijk. In Het vertrek van de mier ben je niet verplicht om het volledige traject af te leggen. Het is als een groot boeket bloemen met verschillende kleuren en geuren. Je bepaalt zelf welke kleur of geur je kiest.

5 MEDEWERKERS tekst Toon Tellegen regie Guy Cassiers regieassistentie Greet Vissers kostuumontwerp en scenografie Tim Van Steenbergen lichtontwerp Stef Stessel spel Yves-Marina Gnahoua Meryem Kilic Khalid Koujili Murphy Landu Ntoya Giulia Marini Jovial Mbenga Adams Mensa Zukisa Nante Irina Seleznjova Adrian Sack Elli Severino Medeya Cheraghan bewegingscoach Abke Haring dramaturgie Erwin Jans dramaturgie Jelte Van Roy projectleiding Raf Peeters KunstZ Eline Van Hoye KunstZ Mulanga Nkolo toneelmeester Vicente Simon Araixa geluiduitvoering Ben Bonner lichtuitvoering Barbara De Wit polyvalent theatertechnicus Marco Santy polyvalent theatertechnicus Zoran Vyncke stagiair productie-techniek Koen De Wilde

6 1. Wat te doen vóór de voorstelling? 1.1 Lees dit verhaal voor aan de kinderen. Niet ver van de rand van het bos stond het huis van de mier. De deur was open. De kamer was verlaten. Het bed was door elkaar, de deken lag half op de grond. De kast stond open en alle planken waren leeg. Er hing één oud omgekruld briefje aan de muur, waarop stond: De mier, dat ben ik. Dat briefje had de mier vaak gelezen, soms wel tien keer op een dag, en telkens weer had hij zijn hoofd geschud van verbazing, ook al had hij het zelf geschreven en wist hij heel goed dat hij de mier was. De mier, dat ben ik dus had hij telkens weer gedacht. Er was geen ander briefje, ook niet op de tafel of aan de deur. Geen briefje waarin stond dat hij wegging en nooit meer terugkwam en dat ze hem niet moesten zoeken want hij zou onvindbaar zijn en als iemand hem per ongeluk toch vond zou hij meteen daarna weer weggaan en dan echt voorgoed, zo voorgoed als nog nooit iemand was weggegaan. Er was ook geen ander briefje, onder het eerste briefje, waarin met haastige letters stond dat zelfs honderd potten honing (wat voor soort honing ook) niets uitmaakten en dat als ze hem niet geloofden hij daar niets aan kon doen, en ook geen klein briefje daar weer onder, waarin stond dat niemand ergens iets aan kon doen. De deur piepte telkens als de wind ertegen blies. Het was nog vroeg in de ochtend, aan het begin van de zomer. De zon kwam op en de lucht boven de bomen was rood en geel en lichtblauw. Aan de andere kant van het bos werd de lijster wakker en begon te zingen, en tussen het ruisen van de bomen door was soms, even, het kabbelen van de rivier te horen. De mier was weg.

7 1.2 Overloop de namen van de dieren die in het bos van de mier wonen: kever mol zandmuis krekel haai aardworm kikker nachtegaal beer walrus sluipwesp mammoet mastodont arend potvis mus olifant zwaluw schrijvertje kolibri rog neushoorn pad hermelijn eekhoorn vuurvliegje nachtvlinder bladluis tonijn albatros vlinder haring nijlpaard

8 1.3 Noem de namen van de acteurs en vertel de kinderen uit welk land ze afkomstig zijn. Yves-Marina komt uit Ivoorkust. Zij speelt de eekhoorn. Meryem Kilic komt uit Turkije. Ze speelt de zandmuis. Khalid Koujili is geboren in België. Zijn ouders komen uit Marokko. Hij speelt mastodont, schrijvertje en mol. Murphy Landu Ntoya komt uit Congo. Hij speelt arend, olifant en nachtvlinder.

9 Giulia Marini komt uit Italië. Zij speelt kikker en hermelijn. Jovial Mbenga komt uit Congo Kinshasa. Hij speelt kever, potvis en vlinder. Adams Mensah komt uit Ghana. Hij speelt krekel, egel, pinguïn en aardworm. Zukisa Nante, komt uit Zuid Afrika. Hij speelt beer en neushoorn.

10 Irina Seleznjova komt Rusland. Zij speelt mus en nachtegaal. Adrian Sack komt uit de Filipijnen. Hij speelt rog, sluipwesp en bladluis. Elisabeth Severino Fernandez komt uit Spanje. Zij speelt nijlpaard, haai en mammoet. Medeya Yarhasan komt uit Iran. Zij speelt zandmuis, kolibrie en vuurvliegje.

11 1.4 Zoek je eigen antwoord op onderstaande vragen. Je hebt het verhaal voorgelezen. De kinderen weten welke dieren er in het bos voorkomen. Maar niemand heeft de voorstelling al gezien. Geen probleem: je kruipt in je hoofd en je vertrouwt op je eigen fantasie. Er is geen fout of goed, er is jouw verhaal en dat is altijd het beste! - Waarom wilde de mier plots vertrekken? - Hoe is de mier weggegaan? - Hoe reageren de dieren op het plotse vertrek van de mier? Wat voelden ze? Wat dachten ze? Wat deden ze? - Wat heeft hij zeker en vast meegenomen? - Is hij helemaal alleen vertrokken? Met wie? - Waar was hij naar op zoek? - Waar zou de mier nu zijn? - Wat zou je hem willen vragen als hij terugkomt? Of wat zou je tegen hem zeggen? - Heeft de mier misschien een groot geheim dat hij aan niemand durft te vertellen? Wat voor geheim zou dat kunnen zijn? - Durf je heel hard zijn naam te roepen, zodat hij je misschien hoort en terugkomt? Of allemaal samen roepen misschien? Wat roepen jullie dan? 1.5 Hoe zeg je: De mier is weg Stel je voor dat jij een dier bent uit het grote dierenbos. En plots ontdek je dat de mier waar je elke dag mee praatte, de mier die je elke dag tegenkwam, waar je mee speelde en ruzie maakte, dat die plots zomaar, zonder verwittiging, zonder aanleiding, vertrokken is! Hoe voel je je daarbij? Je wil dit meteen doorvertellen aan al de andere dieren, maar eerst moet je dat nieuws toch zelf verwerken. Maakt het je blij of verdrietig? Boos of bang? Vrolijk, kwaad of woedend? Zenuwachtig en onzeker? Nieuwsgierig of ongerust? In die gemoedstoestand zeg je het zinnetje door aan de andere bewoners van het bos. Elk kind krijgt een nummer, kris kras door elkaar. De kinderen onthouden hun nummer. Nr. 1 komt vooraan in de klas staan en roept, fluistert, of zegt gewoon tegen de klasgenoten: De mier is weg! Nr. 2 zit al klaar en zo gauw nr.1 terug naar zijn plaats gaat, loopt nr. 2 naar voren en zegt (op een andere manier

12 natuurlijk): De mier is weg! Iedereen komt aan de beurt, neemt het zinnetje van de voorganger over en vertelt het nieuws over het vertrek van de mier door aan de klas. Je kan naar een climax toewerken: de eerste keer dat je zin zegt ben je een beetje bang, daarna is de volgende al heel wat banger, de persoon die daarna komt is dan panisch van angst! Zo kan je van verontwaardigd, naar kwaad, naar woedend gaan. Van een beetje verdrietig naar snikken tot luidkeels snotteren... spelen! 1.6 Standbeeld van mastodont en mammoet. Hoe denk je dat een mastodont of een mammoet eruit ziet? Deze dieren leefden héél lang geleden. Waarschijnlijk zijn ze groot heel oud stijf en log traag met stof bedekt grijs dik -Hoe zou je jezelf aankleden als je een mastodont of een mammoet op het toneel zou spelen? -Hoe zou je bewegen? Als mammoet of mastodont ben je zo oud dat je niet meer alleen kan bewegen. Daarvoor heb je twee helpers die je voeten en je armen in een bepaalde houding zetten, je rug kan naar achter of opzij worden gebogen, ook je hoofd kan draaien van links naar rechts. Dit gaat allemaal heel langzaam en voorzichtig, want deze dieren zijn al eeuwen oud! Eén persoon is mastodont, een ander is mammoet. Per dier zijn er twee makers van het standbeeld. De twee makers veranderen om de beurt iets aan het dier: een arm omhoog, daarna een been vooruit, dan het hoofd draaien bijvoorbeeld. Zo kan de mastodont een paar stapjes naar voor komen en in een hele andere houding staan dan in de beginfase. Doe dit heel nauwkeurig en voorzichtig zodat de mastodont niet omvalt of struikelt. Voor wie mastodont speelt is het best moeilijk om te 'gehoorzamen' en zich te laten manipuleren. Hij mag niet tegen wringen, maar moet zich laten leiden. De twee dieren kunnen zo voorzichtig naar elkaar toestappen elkaar omhelzen een dansje doen kijk maar wat er lukt. 1.7 Spelen met woorden. De dieren in het bos gebruiken af en toe vreemde woorden. Hier vind je er een aantal op een rij. Speel met de woorden, zoek, verzin, analyseer, discussieer, fantaseer Plak de woorden op een dun karton en knip ze uit zodat je een heleboel kaartjes hebt. Iemand trekt een kaartje en mag het eerste zoeken naar de betekenis. Daarna is het aan de hele klas om verder te graven naar de betekenis. Trek de woorden uit elkaar, hak het woord in stukken en kijk of je misschien een stukje van het woord herkent. Je kan ook uitbeelden wat je dénkt dat het betekent, zelfs een deel van het woord kan je uitbeelden. Durf verzinnen.

13 Neem het risico dat het misschien helemaal fout is wat je zegt! Lachend en spelend kom je uiteindelijk op de juiste betekenis. Je zal op die manier nooit meer vergeten wat er met een bepaald woord bedoeld wordt. pontificaal verrassen muf verdwalen uitgestorven ontredderd ontroostbaar ontroeren bemoedigen fabelachtig weergaloos tegenstrijdig heersen heengaan

14

15 kwetteren misschien gerechtigheid opzwellen neerdwarrelen misselijk teleurstellen schrapen ontploffen vermoedelijk onherbergzaam her en der beukennotenhonig

16

17 1.8 Weet je wat ik zou doen? Hoe zou je de mier kunnen verleiden om terug naar het bos te komen? Zou je hem een cadeau beloven? Wat voor cadeau? Of beloof je hem iets anders zoals? Of zou je heel hard roepen? Wat roep je dan? Zou je hem een brief schrijven? Wat staat er in de brief? Wat zou je doen als de mier op een dag plots terug in het bos verschijnt? Zou je hem een tekening geven? Iets lekkers voor hem koken of bakken? Zou je een verrassing in zijn huis verstoppen? Zou je voor hem dansen? Zou je een liedje voor hem maken en het zingen? Of geef je hem gewoon een dikke kus? En je laat hem beloven dat hij nooit meer? Je gaat voor de klas staan en je begint met: Ik zou. en je vertelt je plannetje aan je klasgenoten. Bijvoorbeeld: Ik zou eerst heel kwaad op hem zijn omdat hij zomaar vertrokken was! Daarna ga ik met hem fietsen en dan gaan we pannenkoeken eten bij mijn oma. Wat te doen na de voorstelling? 1.1 Maak je eigen nest. Zoals elk dier zijn nestje maakt met wat er voor handen is in het bos, zijn de nestjes op het toneel gebouwd met wat er te vinden was in het theater. Wat vind je zoal in de ruimtes van een theater, boven, onder en naast het podium? Rekwisieten, decorelementen zoals stoelen, zetels, een servies, matrassen, een oude fiets, een groot wiel, kostuumonderdelen en spots uit oude toneelvoorstellingen, een oude klok enz. Elke scene heeft zijn eigen sfeer, zijn eigen omgeving. Zo kruipt de bladluis onder een salontafeltje uit, de pinguïn zit bovenop een groot wiel, tussen oude matrassen liggen een paar dieren te slapen Geef de kinderen de volgende opdracht: in een kartonnen doos verzamel je spulletjes die bij jou horen, dingen die je niet wil missen, spullen van vroeger toen je nog héél klein was (misschien woonde je toen in een ander huis?), spullen van nu, plannen, een boek dat je las of nog wil lezen, een foto, een postkaart of brief, een tekening, je eerste nieuwjaarsbrief, iets dat op je slaapkamer staat of op je bed ligt, een steen die je vond op et strand tijdens de grote vakantie Het zijn spullen die bij jou horen, voor iemand anders lijkt dit op rommel, voor jezelf zijn ze onmisbaar. Je zou ze nooit weggooien. Breng je doos mee naar de klas. Elke dag krijgt iemand de kans om te vertellen wat er in zijn doos zit. Terwijl je vertelt, stal je de spullen rondom je uit. Zo zit je tussen je eigen spulletjes. Dit is jouw nest.

18 1.2. Rare vragen Als de dieren in het bos met elkaar aan het praten zijn komt er af en toe een vreemde vraag tussen geslopen. Je hebt gehoord en gezien hoe ze naar het antwoord zochten. Weet je het antwoord nog? Nee? Verzin dan zelf een antwoord op de vragen uit het dierenbos. -Wat is weg? -Hoe ziet weg eruit? -Hoe kan je de weg kwijtraken? -Hoeveel is niets? -Wat is de verte? 1.3 Missen... wat is dat? Eekhoorn: Sinds de mier weg is, denk ik de hele dag aan hem. Hij staat midden in mijn gedachten. 'pontificaal' zou de mier zeggen, en hij beweegt zich niet. Hij kan niet bewegen. Daarvoor zijn mijn gedachten te klein en de mier te groot. hij zit daar klem en dat knelt af en toe. Ik ga mijn ogen niet meer dicht knijpen. a. Ik mis je -boekje: De eekhoorn mist de mier heel erg. De mier staat altijd midden in haar gedachten. Zij heeft heel veel verdriet om het vertrek van haar vriend. Ze denkt de hele tijd aan hem. In haar hoofd ziet ze hem. Ze praat met hem, ook al is hij er niet écht. Steeds aan hem denken, steeds in zichzelf tegen hem praten zo gaat de eekhoorn om met het gemis van de mier. Toon Tellegen, de schrijver van Het vertrek van de mier laat één van de dieren in een ander verhaaltje zeggen: missen dat is iets wat je voelt als iemand er niet is. Kan jij woorden vinden om aan iemand anders uit te leggen wat missen eigenlijk is, hoe missen voelt? Als je geen woorden vindt, kan je het dan laten zien hoe dat voelt? Dan vindt iemand anders misschien het woord. Elk kind schrijft één woord op een blad papier, een woord dat voor hem of haar uitdrukt wat missen betekent. Teken er iets bij als je wil ( een gezicht, een huis, een bloem ). Bundel al de bladzijden tot het ik- mis- je- boekje.

19 b. Troost-brieven: Hoe troost jij jezelf als je iemand mist? In het bos van de mier doet elk dier dat op zijn eigen manier: de beer eet taart, de eekhoorn praat in gedachten tegen hem, de kikker kwaakt, de pad ontploft, de sluipwesp maakt zichzelf heel belangrijk, de bladluis schaamt zich... De eekhoorn was zijn allerbeste vriend. Misschien kan je de eekhoorn goede raad geven en wat trucjes aan de hand doen om niet meer verdrietig te zijn. Hoe kan je haar troosten? Schrijf haar een troostbrief. Onze HETPALEISpostbode bezorgt hem aan de eekhoorn. Mijn briefje ziet er zo uit. Lieve eekhoorn, Ik hoorde van de andere dieren in het bos dat je heel verdrietig bent. Je zit zomaar wat voor je uit te staren en je eet niets. Ik leg straks een stukje chocolade op je vensterbank. Chocolade is lekker en kan verdriet verzachten. Of een wandeling langs de zee met je hoofd in de wind? Verdriet waait wel eens mee met de wind! Probeer het eekhoorn, ik ga graag met je mee. Naar zachte muziek luisteren, daar kan je ook terug blij van worden. Soms begin ik dan te zingen en vergeet ik dat ik eigenlijk heel verdrietig ben. Misschien lukt dat bij jou ook wel!? Ik kan je leren zingen Lieve eekhoorn, ik wil ook wel je vriend zijn, nu de mier weg is. Dikke kus, p Stuur jouw brief naar paula.stulemeijer@hetpaleis.be of naar HETPALEIS t.a.v. Paula Stulemeijer, Meistraat Antwerpen. 1.4 Maak de lekkerste taart van de wereld. Voortaan is op elke verjaardag het stuk taart van de mier voor mij, ook als de mier weer terugkomt, want hij had maar niet moeten weggaan (... ) Uiteindelijk zijn alle taarten van de wereld voor mij, weg of niet weg. Altijd, allemaal! Die dag komt! Waarom moet ik dat eigenlijk allemaal uitleggen? Het is gewoon zo. Mmmmm... taart... taart.

20 Dit zijn woorden van de beer. Taart is het liefste wat hij eet, dat is duidelijk. Je kan een taart tekenen, schilderen, boetseren, bouwen(!) Je kan ook zelf een échte taart maken/bakken. Je schrijft eerst alles op wat je ervoor nodig hebt, je eigen recept dus. Het wordt de lekkerste taart van de wereld, je mag niks vergeten! Als je taart klaar is, dan komt het grote moment: de taart opeten! Daarvan laat je door iemand een foto maken. Je neemt een grote hap en daarbij trek je het "lekkerste", smakelijkste", "heerlijkste" gezicht van de wereld. Misschien kan je hiervoor je berenmuts ook nog opzetten! Deze foto stuur je op of mail je door naar HETPALEIS Stel dat er verschillende recepten de ronde doen in de klas, want iedereen verzint natuurlijk zijn eigen "lekkerste" taart, dan kan je zelf een receptenboekje maken, met de foto's ter illustratie ertussen. Een leuk verjaardagscadeautje voor mama, papa, broer of zus.

21 COLOFON Dit lesmateriaal werd samengesteld door Paula Stulemeijer, educatief medewerker in HETPALEIS. Het vertrek van de mier ging in première op 23 december 2014 in de Grote zaal van HETPALEIS. Hoofd educatie: Anja Geuns Medewerker educatie/contact onderwijs Paula Stulemeijer Medewerker educatie/administratie Rita Pottier HETPALEIS Theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars Meistraat Antwerpen F info@hetpaleis.be