Maatschappelijke participatie

Transcriptie

1 7 Maatschappelijke participatie Amsterdammers kunnen op vele manieren maatschappelijk actief zijn. Zij kunnen actief zijn in een vereniging door daar bijvoorbeeld een cursus te volgen, zij kunnen zich inzetten als vrijwilliger, of hun buren helpen met boodschappen of klusjes (informele hulp). Deze vormen van actieve deelname aan de samenleving gaan vaak samen met maatschappelijke betrokkenheid en leveren sociale contacten. Mensen die niet of nauwelijks betrokken zijn bij dit soort activiteiten lopen het risico op sociaal isolement. Een nieuw thema in dit hoofdstuk is de maatschappelijke integratie van allochtonen. Hoe staat het bijvoorbeeld met de kennis van het Nederlands? Hebben allochtonen veel contact met Nederlanders, en hoe zien zij hun positie in Nederland?

2 88 De Staat van de Stad Amsterdam III Kernpunten Drie van de tien Amsterdammers nemen minstens één keer in de maand deel aan activiteiten van een vereniging. Dit is minder dan landelijk (44%). Eén derde van de Amsterdammers (35%) zet zich als vrijwilliger in voor een organisatie. Het gaat hierbij vooral om sportverenigingen en maatschappelijke organisaties. Vier van de tien Amsterdammers verlenen soms tot vaak informele hulp (42%). Dit is meer dan in de jaren daarvoor ( %, %). Ongeveer vier van de tien Amsterdammers voelen zich verwant aan een geloof. Eén achtste van hen doet ook vrijwilligerswerk voor hun geloofsgemeenschap. Amsterdammers zien hun vrienden en hun familie even vaak. Ongeveer driekwart ziet ze minimaal één keer per week. Het aantal inwoners dat zich sociaal geïsoleerd voelt, is de laatste twee jaar gedaald van 15% naar 13%. Het gaat vaker om ouderen en werklozen. Studenten zijn het meest actief in de maatschappij. Alleen bieden zij wel minder vaak informele hulp aan dan gemiddeld. De maatschappelijke participatie is op veel gebieden het laagst onder werklozen. Mensen die actief zijn in het verenigingsleven hebben een beduidend hogere score op de leefsituatie-index. Veel Amsterdammers van Turkse en Surinaamse afkomst zijn van mening dat de positie van de eigen bevolkingsgroep verbetert, terwijl Amsterdammers van Marokkaanse afkomst en Antillianen juist vaak van mening zijn dat de positie van hun groep verslechtert. Het aantal contacten in de vrije tijd tussen allochtonen en autochtonen neemt toe. Dit hoofdstuk bespreekt het verloop van de maatschappelijke participatie van verschillende groepen Amsterdammers. De belangrijkste thema s die in dit hoofdstuk aan de orde komen zijn de deelname aan het verenigingsleven en vrijwilligerswerk, de mate waarin Amsterdammers zich verbonden voelen met religie, sociaal isolement en de maatschappelijke integratie van etnische groepen. Voor al deze onderwerpen wordt ook gekeken hoe deze zich verhouden tot de leefsituatie-index. Drie van de tien Amsterdammers actief in vereniging Nederland staat bekend als een land van verenigingen. Vaak gaat het om het gezamenlijk uitoefenen van een hobby, zoals een sport of toneel, terwijl andere verenigingen zoals politieke partijen of de Dierenbescherming, een maatschappelijk doel dienen. Net als in eerdere jaren blijkt dat 54% van de Amsterdammers lid is van één of meerdere verenigingen. In hoofdstuk 8 wordt nader ingegaan op het lidmaatschap van verenigingen, in dit hoofdstuk wordt verder ingegaan op het actieve lidmaatschap. In Amsterdam neemt, net als twee jaar geleden, drie van de tien inwoners minstens één keer in de maand deel aan activiteiten van een vereniging. Het kan hierbij zowel om bestuurlijke activiteiten gaan als om bijvoorbeeld de deelname aan een cursus. Amsterdammers zijn hierin minder vaak actief dan overige Nederlanders: in Nederland als geheel neemt 44% van de bevolking minstens één keer per maand actief deel aan de activiteiten van een vereniging. De deelname aan het verenigingsleven verschilt sterk per groep. Onder jongeren van 18 tot 25 jaar is de deelname het hoogst (53%), terwijl werklozen juist minder vaak actief zijn in een vereniging (20%). Van de autochtone Amsterdammers neemt ruim een derde (36%) minstens één keer per maand deel aan een verenigingsactiviteit, terwijl dit voor ruim een kwart (26%) van de allochtonen geldt. Uit landelijk onderzoek blijkt dat eerste generatie allochtonen minder vaak actief in verenigingen zijn dan tweede generatie allochtonen en autochtonen. Zij die geboren zijn in een niet-westers land zijn het minst vaak op deze wijze actief: een vijfde deel tegenover bijna de helft van de autochtonen. 1 Een relatief nieuw type vereniging is de allochtone zelforganisatie. Bijna 3% van de Amsterdammers is hier lid van. Het aantal leden is het hoogst onder de niet-geïndustrialiseerde bevolkingsgroepen (9%). Van de Surinamers is 5% lid van een zelforganisatie en onder de Turken en Marokkanen ligt dit percentage op 4%. Bijna de helft van de leden zet zich ook in als vrijwilliger voor deze organisaties. Het wel of niet deelnemen aan activiteiten in verenigingsverband blijkt sterk samen te hangen met iemands welzijnsniveau, uitgedrukt in de leefsituatieindex (voor een uitleg zie hoofdstuk 1). Personen die minimaal één keer per maand aan verenigingsactiviteiten meedoen, verkeren in een gunstige leefsituatie, ver boven het gemiddelde. Zij hebben een gemiddelde score op de leefsituatie-index van 109, terwijl niet-participanten gemiddeld 96 punten scoren. Ruim een derde actief in vrijwilligerswerk Veel organisaties zijn afhankelijk van de inzet van onbetaalde krachten, de vrijwilligers. Voorbeelden hiervan zijn vrijwilligers bij sportverenigingen, bij wetswinkels en buurtcentra, maar ook ouders die meehelpen op school, of vrijwilligers bij een hulporganisaties als het Rode Kruis. Vrijwilliger zijn voor een organisatie is minder vrijblijvend dan een lidmaatschap en vergt de bereidheid om tijd in te ruimen en je persoonlijk in te zetten voor anderen of een

3 7 Maatschappelijke participatie 89 maatschappelijk doel. Het aantal Amsterdammers dat zich als vrijwilliger inzet voor of via een organisatie schommelt de afgelopen jaren rond de dertig procent en is in 2004 iets gestegen naar 35%. Dit is vergelijkbaar met het landelijke percentage vrijwilligers dat, afhankelijk van de gebruikte vraagstelling, wordt geraamd op 30% tot 45%. 2 In Den Haag ligt het aantal vrijwilligers met 16% een stuk lager en laat bovendien een dalende trend zien. 3 Jongeren en ouderen (gemiddeld 32%) doen minder vaak vrijwilligerswerk dan mensen tussen de 35 en 54 jaar (40%). Ook gaat het relatief vaak om hoger opgeleiden (46%), studenten (51%) en huishoudens met kinderen (41%). Van de autochtonen zegt 39% vrijwilligerswerk te verrichten en van de allochtonen 31%. Amsterdammers zetten zich het vaakst als vrijwilliger in voor hun sportvereniging (7%). Daarna besteedt 6% tijd aan organisaties met een maatschappelijk doel zoals Amnesty International en is 5% actief binnen een geloofsorganisatie. Voor hobbyverenigingen is 3% van de Amsterdammers actief als vrijwilliger. Mensen die vrijwilligerswerk verrichten hebben met een leefsituatie-index van 105, een bovengemiddeld welzijnsniveau. Niet-vrijwilligers hebben een leefsituatie-index van 97, iets onder het Amsterdams gemiddelde. Toenemende informele hulp Een andere vorm van maatschappelijke participatie is de niet-georganiseerde vorm van vrijwilligerswerk, de informele hulp. Onder informele hulp wordt onbetaalde hulp in ongeorganiseerd verband, dus niet voor of via een organisatie, verstaan. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om het helpen van een zieke buurvrouw door het doen van boodschappen of het geven van taallessen aan een kennis. Vier van de tien Amsterdammers verlenen soms tot vaak informele hulp (42%). Dit is meer dan in 2000 (36%) en 2002 (33%). Vooral het aantal mensen dat soms hulp biedt, is omhoog gegaan (van 21% in 2002 naar 28% in 2004). De top 4 van de meest geboden Afb. 7.1 Organisaties waarvoor Amsterdammers vrijwilligerswerk verrichten, 2000, 2002 en 2004 (procenten) hulp is hetzelfde gebleven en bestaat uit het doen van boodschappen (24%), oppassen (14%), klusjes uitvoeren (8%) en het verrichten van huishoudelijke taken (7%). Vrijwilligerswerk, informele hulp en verenigingsactiviteit per stadsdeel De mate waarin Amsterdammers betrokken zijn bij georganiseerde activiteiten of elkaar op individuele basis te hulp schieten, verschilt per stadsdeel. Zo doen mensen die in het centrum van de stad wonen veel vaker (49%) mee aan de geboden verenigings- Afb. 7.2 Regelmaat waarmee Amsterdammers informele hulp bieden, 2000, 2002 en 2004 (procenten) vaak soms zelden nooit weet niet, geen antwoord Afb. 7.3 Deelname aan vrijwilligerswerk, informele hulp en verenigingsleven per stadsdeel, 2004 (procenten)

4 90 De Staat van de Stad Amsterdam III activiteiten dan de rest van de stad, terwijl het aandeel vrijwilligers voor de organisaties hier maar net boven het stedelijk gemiddelde ligt. In Bos en Lommer is het verenigingsleven het minst ontwikkeld: zowel het aantal deelnemers als het aantal vrijwilligers is in dit stadsdeel het laagst. In Zuideramstel biedt men opvallend vaker informele hulp aan en in Zeeburg gebeurt dit het minst. Religie: 41% is gelovig De verwantschap met religie van de Amsterdammers lijkt op het eerste gezicht nauwelijks te zijn veranderd. Net als in de voorgaande jaren voelt ongeveer vier op de tien zich verbonden met een geloof (2004: 41%, 2002: 37%, 2000: 42%). 4 In totaal voelt 21% zich verwant met het christelijk geloof (2002: 18%), waarvan 11% rooms-katholiek (2002: 10%). Eveneens 11% voelt zich verwant met de islam (2003: 11%). Afb. 7.4 Amsterdammers die zich verwant voelen met een bepaalde religie, 2002 en 2004 (procenten) Amsterdammers die zich verwant voelen met een religie gaat wel eens naar een godsdienstige bijeenkomst. Onder moslims ligt dit percentage met 62% hoger. Bovendien gaan moslims ook vaker: 36% gaat minimaal één keer per week naar de moskee, terwijl van de christenen 21% wekelijks naar de kerk zegt te gaan. Er zijn ook verschillen tussen de bevolkingsgroepen te zien. Hoewel meer Marokkaanse moslims wekelijks naar de moskee gaan (36%) dan Turkse (30%), bevinden zich onder de Turken weer veel minder gelovigen die zelden of nooit naar de moskee gaan (21% tegenover 46% bij de Marokkanen). Nederlandse gelovigen gaan het minst vaak ter kerke: 58% gaat zelden of nooit. Mensen die zich niet verwant voelen met een godsdienst hebben gemiddeld een gunstiger welzijnsniveau, in de vorm van een hogere leefsituatie-index, dan mensen die dit wel doen (102 versus 97). Wanneer gekeken wordt naar de twee grootste religies in de stad dan blijken Rooms-katholieken met een index van 100 het gemiddelde welzijnsniveau in de stad te hebben, terwijl islamieten hier met 91 punten ver onder zitten. Ongeschoolden geloven vaker (51%) dan hoogopgeleiden (32%) en Nederlanders minder vaak (28%) dan allochtonen (56%). Onder allochtonen voelt de tweede generatie zich minder vaak verwant met een godsdienst (38%) dan de eerste generatie (62%). Bovendien voelen allochtonen die zich sterker verbonden voelen met hun oorspronkelijke vaderland dan met Nederland zich vaker verwant met een religie. Even vaak contact met vrienden als met familie Naast activiteiten in een vereniging geven contacten met vrienden en familie een beeld van de mate van maatschappelijke participatie. Ruim driekwart van de Amsterdammers ziet hun vrienden en/of familie minimaal één keer per week. Men heeft ongeveer even vaak contact met familie als met vrienden en de frequentie van contacten is vrijwel gelijk over de jaren van deze monitor heen. De contacten zijn het intensiefst tot het 35e levensjaar en worden daarna vaak minder regelmatig. Met name onder 55-plussers bevinden zich relatief veel mensen die minder dan 1 keer per maand hun vrienden (13%) of familie (9%) zien. Amsterdammers hebben iets minder vaak wekelijks contact met hun familie (77%) dan de gemiddelde Nederlander (86% wekelijks, cijfer over 2002). De contacten met vrienden zijn echter even intensief. 5 In Amsterdam gaat 22% wel eens naar een godsdienstige bijeenkomst, bijvoorbeeld in een kerk of moskee. Voor Nederland als geheel geldt dat voor een kwart van de bevolking. Ruim de helft van de Afb. 7.5 Mate van contact met familie en vrienden, 2004 (procenten) familie vrienden minstens één keer per week twee keer per maand één keer per maand 5 5 minder dan één keer per maand 3 3 zelden of nooit 3 4 weet niet, geen antwoord 2 1 Amsterdammers van niet-nederlandse afkomst en van Nederlandse afkomst hebben even vaak contact met hun vrienden, maar dit zegt nog niets over in welke mate de verschillende etnische groepen met elkaar omgaan. Dit komt verderop in dit hoofdstuk onder het thema integratie etnische groepen (interetnische contacten) aan de orde. Uit landelijk onderzoek in 2004 blijkt dat allochtonen die zelf in het buitenland geboren zijn, minder frequent contact hebben met familie en vrienden dan de tweede generatie allochtonen en de autochtone bevolking. De tweede generatie niet-westerse allochtonen hebben daarentegen juist veel contacten met vrienden: bijna al deze jongeren (92%) hebben minstens 1x per week contact met vrienden. 6 Ook in Amsterdam heeft de

5 7 Maatschappelijke participatie 91 eerste generatie iets minder vaak contacten met vrienden dan de tweede generatie. Het gaat om respectievelijk 74% en 84% die hun vrienden minimaal een keer per week zien. Dit verschil wordt echter voornamelijk verklaard doordat de tweede generatie nog jong is. Iets minder sociaal isolement Niet alle Amsterdammers hebben een sterke band met hun familie of hebben vrienden met wie ze alles kunnen delen. Aan de hand van een aantal vragen over sociale contacten is een schaal gemaakt waarop Amsterdammers ingedeeld kunnen worden naar de mate waarin zij zich sociaal geïsoleerd voelen. Hoe hoger de score op deze schaal, des te lager de mate van sociaal isolement. Het aantal mensen dat de hoogste score (18 punten) haalt en zich dus totaal niet geïsoleerd voelt, is de laatste twee jaar afgenomen van 44% tot 37%. Tegelijkertijd is ook het aantal mensen dat een (zeer) lage score haalt (tot en met 13 punten) verder afgenomen van 16% in 2000 tot 15% in 2002 naar 13% in Er is dus sprake van een licht afnemend aandeel Amsterdammers die in een sociaal isolement verkeren. Mensen met een baan of studie voelen zich minder vaak geïsoleerd. Dit geldt ook voor mensen die vrijwilligerswerk verrichten. Echter, onder de groep waarvoor vrijwilligerswerk de voornaamste bezigheid is en niet een nevenactiviteit, bevinden zich ook relatief veel mensen in een sociaal isolement. Naarmate men ouder wordt neemt de kans op sociaal isolement toe. Vooral onder 75-plussers voelt een grote groep zich eenzaam (27%). Het hebben van kinderen draagt niet veel bij tot het gevoel erbij te Afb. 7.6 Mate van sociaal isolement (hoe hoger de score, des te minder het sociaal isolement), 2004 horen, maar het hebben van een partner wel. Ouders zonder partner voelen zich net wat vaker geïsoleerd dan alleenstaanden en mensen met een partner juist veel minder vaak. Etniciteit heeft niet veel invloed op het sociaal isolement. De eerste generatie allochtonen hoort wel minder vaak tot de groep die totaal niet geïsoleerd is en valt wat vaker dan Nederlanders onder de middengroep. Zij zijn echter niet vaker sociaal geïsoleerd. Onder de tweede generatie komt sociaal isolement net zo vaak voor als gemiddeld in de stad. In Geuzenveld-Slotermeer wonen de meeste mensen die zich sociaal geïsoleerd voelen (20%) en in Amsterdam-Centrum de minsten (6%). In Amsterdam Oud-Zuid is de meerderheid van de inwoners (53%) totaal niet geïsoleerd. Na Zuideramstel (48%) valt Bos en Lommer op als stadsdeel waar veel mensen zich niet geïsoleerd voelen (41%). Afb. 7.7 Maatschappelijke participatie naar achtergrondkenmerken, 2004 deelname vaak verenigings- vrijwilligers- informele familie vrienden verwant sociaal activiteiten werk hulp wekelijks wekelijks met religie geïsoleerd tot 35 jaar tot 55 jaar / +/ 55-plussers +/ + +/ + ++ man + +/ +/ +/ vrouw +/ + + +/ + +/ werkloos + ++ werkzaam +/ +/ +/ +/ + student pensioen + +/ + + Nederlander / +/ allochtoon +/ +/ ++ + laag geschoold +/ +/ + ++ midden geschoold ++ +/ hoog geschoold / +

6 92 De Staat van de Stad Amsterdam III Maatschappelijke participatie naar bevolkingsgroepen De mate waarin men deel uitmaakt van één van de sociale netwerken in Amsterdam hangt vaak samen met de sociaal economische positie van de bewoner. In afbeelding 7.7 staat weergegeven welke groepen in meer of mindere mate deelnemen aan verschillende sociale activiteiten. Het al dan niet hebben van werk blijkt een bepalende factor te zijn. Onder de werkenden bevinden zich relatief weinig mensen in een sociaal isolement en men draait gemiddeld mee in het sociale circuit. Hiermee samenhangend participeren laag- en ongeschoolden veel minder dan mensen met een middelbare of hogere opleiding. Verder zijn Nederlanders actiever in het verenigingsen vrijwilligerswerk, terwijl allochtonen vaker deel uitmaken van een geloofsgemeenschap. Afb. 7.8 Minstens één keer per maand verenigingswerk per woonmilieu, 2004 (procenten) Maatschappelijke participatie naar woonmilieus Maatschappelijke participatie hangt samen met het type van de woonomgeving. In centrumgebieden, waar de meeste voorzieningen zijn gevestigd voor ontmoeting, cultuur en vermaak, is de deelname aan verenigingsactiviteiten het hoogst. Het woonmilieu dat vervolgens de meeste actieve bewoners kent op dit gebied is juist de dorpse omgeving in bijvoorbeeld delen van Amsterdam-Noord langs de oude Waterlandse Zeedijk of in Durgerdam. Mogelijk dat hier het tekort aan overige faciliteiten wordt opgevuld door het verenigingsleven. Zowel op het gebied van verenigingsactiviteiten als van sociale participatie scoort het transitiemilieu het slechtst. Voorbeelden van dergelijke buurten zijn grote delen van de Bijlmer en de Kolenkitbuurt. In deze gebieden waar de mensen vaak kort wonen en de werkloosheid bovengemiddeld is, heeft men minder contacten. Ook in het onpersoonlijke drukke centrum van de stad wonen relatief weinig mensen die totaal niet-geïsoleerd zijn. Het woonmilieu met de meeste sociale binding is het welgesteld stedelijk gebied zoals de Vondelparkbuurt en het Museumkwartier. Alle signalen voor een hoge maatschappelijke participatie staan hier op groen. Er is sprake van hoge inkomens, veel hoogopgeleiden en relatief veel autochtonen. Maatschappelijke integratie etnische groepen Afb. 7.9 Gemiddelde sociaal-isolementsscores per woonmilieu, 2004 (procenten) Integratie heeft betrekking op diverse terreinen, zoals contacten tussen bevolkingsgroepen, deelname aan werk, opleiding en maatschappelijke participatie. Integratie is een wederzijds proces tussen allochtonen en autochtonen in Amsterdam. De beschikbare gegevens hebben echter vooral betrekking op allochtonen en niet op deze wisselwerking. Deze paragraaf gaat dan ook nader in op een paar aspecten die met de integratie van allochtonen te maken hebben: kennis van de Nederlandse taal, contacten van allochtonen met oorspronkelijke Nederlanders en de wens om terug te keren naar het land van herkomst. De gegevens uit de Staat van de Stad worden vergeleken met de resultaten van een onderzoek van het SCP en het CBS naar de positie van etnische minderheden in Amsterdam. 7 Hoewel de gegevens niet altijd goed te vergelijken zijn, geven de cijfers wel een goede indruk van de ontwikkeling in de afgelopen jaren. Taal Een aanzienlijk deel van de geënquêteerde allochtone Amsterdammers is de Nederlandse taal niet goed machtig. Schrijven levert volgens allochtone Amsterdammers de meeste problemen op. Vooral Amsterdammers van Turkse afkomst en mensen uit niet-geïndustrialiseerde landen geven aan dat zij moeite met de Nederlandse taal hebben: ongeveer de helft van de mensen in deze groepen ondervindt zowel problemen met spreken als met lezen en schrijven. Ook mensen van Marokkaanse afkomst geven

7 7 Maatschappelijke participatie 93 relatief vaak aan dat zij taalproblemen ondervinden, maar zowel in 1998 als in 2004 is dit aandeel minder hoog dan onder Turken. Volgens het SCP hebben Marokkaanse kleuters, de kinderen van de tweede generatie, minder taalachterstand dan Turkse leeftijdsgenoten. Marokkanen blijken hun moedertaal ook veel sneller te verliezen, terwijl de meeste Turken van de tweede generatie nog goed Turks spreken. 8 Vrouwen geven in 2004 iets vaker aan dan mannen dat zij moeite met de Nederlandse taal hebben. Dit geldt zowel voor de eerste als voor de tweede generatie vrouwen van allochtone afkomst. De tweede generatie allochtonen ondervindt over het algemeen echter veel minder taalproblemen dan de eerste generatie. De mate waarin allochtonen moeite hebben met de Nederlandse taal hangt sterk samen met het algemene welzijnsniveau gemeten met de leefsituatie-index. Hoe meer taalproblemen met spreken, lezen en schrijven men ondervindt, hoe lager de index is. De leefsituatie-index van mensen die veel moeite met de Nederlandse taal hebben, is ongeveer 89, terwijl de score van mensen die geen taalproblemen ondervinden rond de 99 ligt. Positie van eigen bevolkingsgroep in Nederland De positie van verschillende bevolkingsgroepen in Nederland heeft te maken met hun situatie op de arbeidsmarkt en het onderwijs, maar ook met beeldvorming. In de afgelopen periode is veelvuldig gediscussieerd over diverse bevolkingsgroepen. Vooral de positie van Marokkanen heeft veel aandacht gekregen in discussies in Amsterdam en Nederland. De diverse groepen allochtonen hebben in de enquête aangegeven of zij vinden dat hun positie in het algemeen is veranderd in het afgelopen jaar. Ongeveer een kwart van de Amsterdamse allochtonen (26%) vindt dat deze positie (sterk) verbeterd is, terwijl een iets kleiner aandeel aangeeft dat de positie van zijn bevolkingsgroep juist (sterk) verslechterd is (20%). Tussen de verschillende generaties allochtonen bestaat in dit opzicht geen significant verschil. Marokkanen zijn veruit het vaakst van mening dat hun positie verslechterd is in het afgelopen jaar: ruim vier op de tien Amsterdammers van Marokkaanse afkomst (42%) geven dit aan. Vooral Surinamers en Turken zijn positief over de ontwikkeling van de positie van hun bevolkingsgroep. Marokkanen zijn in 2004 net als in 1998 het meest negatief over hun positie, hoewel de groep die vindt dat er een (sterke) verbetering is geweest wel is gestegen. Ook Antillianen zijn in verhouding negatief over de ontwikkeling van de positie van hun bevolkingsgroep. 10 Jongeren vinden vaker dat de positie van hun eigen bevolkingsgroep is verbeterd dan ouderen. Opvallend is dat de leefsituatie-index van mensen die vinden dat de positie van hun bevolkingsgroep gelijk is gebleven, het hoogst is (98). De score van degenen die de positie verbeterd vinden is 95 en de index van mensen die de ontwikkeling negatief beoordelen is 94. Afb Aandeel dat een beetje/veel moeite heeft met Nederlands, 2004 (procenten) Interetnische contacten Antillianen, mensen afkomstig uit geïndustrialiseerde landen en Zuid-Europa gaan het vaakst met (blanke) Nederlanders om, zoals te zien is in afbeelding Turken zeggen het minst vaak contact met mensen te hebben die oorspronkelijk uit Nederland komen. Dit geldt in mindere mate ook voor Marokkanen en mensen uit niet-geïndustrialiseerde landen. Dit komt overeen met bevindingen van het Sociaal en Cultureel Planbureau: Marokkanen gaan in hun vrije tijd meer om met autochtonen dan Turken of Chinezen, die veel meer op hun eigen groep gericht zijn. 11 Oudere allochtonen hebben relatief weinig contacten met autochtonen in hun vrije tijd. Dit hangt samen met het verschil tussen de verschillende generaties allochtonen. Van de eerste generatie allochtonen gaat 46% in zijn vrije tijd vaak met oorspronkelijke Nederlanders om, terwijl dit percentage onder de tweede generatie 67% is. Allochtonen die zich Nederlander voelen, gaan vaker met Nederlanders om dan allochtonen die zich meer identificeren met hun land van herkomst. De mensen die veel contact hebben met (blanke) Nederlanders hebben een veel hogere leefsituatieindex dan mensen bij wie dit niet het geval is. De score van allochtonen die vaak contact hebben met (blanke) Nederlanders is 101 en die van mensen bij spreken lezen schrijven Surinamers Antillianen Turken Marokkanen Zuid-Europeanen niet-geïndustrialiseerde landen geïndustrialiseerde landen totaal Afb Oordeel over ontwikkeling positie eigen bevolkingsgroep in Nederland in afgelopen jaar, 1998 en 2004 (procenten) (sterk) (sterk) (sterk) (sterk) verbeterd verslechterd verbeterd verslechterd Surinamers Antillianen Turken Marokkanen Zuid-Europeanen niet-geïndustrialiseerde landen geïndustrialiseerde landen totaal bron: SPVA1998 en Staat van de Stad Amsterdam III

8 94 De Staat van de Stad Amsterdam III Afb Aandeel dat in vrije tijd wel eens omgaat met (blanke) Nederlanders, 1998 en 2004 (procenten) bron: SPVA1998 en Staat van de Stad Amsterdam III wie dit nooit het geval is, is 87. Dit komt doordat factoren als het hebben van werk en het opleidingsniveau sterk samenhangen met het aantal interetnische contacten. Bij het hebben van werk en een hoge opleiding is niet alleen het aantal contacten met (blanke) Nederlanders hoger, ook stijgt de leefsituatie-index. Hoewel de cijfers in afbeelding 7.12 niet geheel vergelijkbaar zijn omdat ze op met verschillende onderzoeksmethoden zijn verkregen, lijkt het erop dat het aantal contacten van allochtonen met autochtonen over het algemeen is toegenomen in de afgelopen zes jaar. Het meest opvallend is echter het aantal contacten van Turken en Marokkanen met (blanke) Nederlanders. In 1998 gaf slechts een zeer klein deel van de Marokkanen aan vaak met mensen uit deze groep om te gaan in hun vrije tijd, terwijl het aantal contacten in 2004 veel groter is. Turken hadden in 1998 meer contact met (blanke) Nederlanders in hun vrije tijd dan Marokkanen, maar in 2004 is deze situatie omgekeerd. Wens tot terugkeer Het grootste deel van de immigranten die in de jaren zestig en zeventig naar Nederland kwamen om hier te werken was van plan om hier tijdelijk te blijven. Veel van hen hebben uiteindelijk hun wens om terug te keren naar het land van herkomst nooit gerealiseerd. De wens om terug te keren zegt wel iets over de band die zij met Nederland hebben. Als mensen de rest van hun leven in dit land willen blijven, doen zij mogelijk meer moeite om hier te integreren. Het is de vraag in hoeverre bij de huidige migranten in Amsterdam de wens bestaat om voorgoed terug te keren naar het land van herkomst. Vooral bij jongeren uit verschillende etnische groepen die hier geboren zijn is dit interessant. Antillianen en Surinamers geven in 2004 net als in 1998 het vaakst aan dat zij ooit zouden willen terugkeren naar hun land van herkomst. Mensen uit geïndustrialiseerde landen zijn het sterkst gebonden aan Nederland en willen het minst vaak terugkeren. Ook Amsterdammers van Marokkaanse afkomst en mensen uit Zuid-Europa zeggen vaak voorgoed in Nederland te willen blijven. Vrouwen zeggen vaker dan mannen dat zij niet weten of ze wel of niet terug zouden willen gaan (respectievelijk 36% en 26%). Opvallend genoeg heeft leeftijd nagenoeg geen effect op de vraag of mensen wel of niet voorgoed terugwillen naar hun oorspronkelijke land van herkomst. Het lijkt er zelfs op dat 55-plussers vaker voorgoed in Nederland willen blijven (47%) dan jongeren onder de 24 jaar (40%). De mensen die hier voor de rest van hun leven willen blijven, hebben gemiddeld een iets hogere leefsituatie-index (98) dan de mensen die willen terugkeren of het niet weten (95). Dit hangt onder meer samen met het opleidingsniveau: allochtonen die een hoge opleiding hebben afgerond, zijn er relatief het vaakst van overtuigd (58%) dat zij voor altijd in Nederland zullen blijven wonen. Afb Zou u zelf nog eens voorgoed naar het land waar u (of uw ouders vandaan) komt willen teruggaan?, 1998 en 2004 (procenten) ja nee weet niet ja nee weet niet Surinamers Antillianen Turken Marokkanen Zuid-Europeanen niet-geïndustrialiseerde landen geïndustrialiseerde landen totaal bron: SPVA1998 en Staat van de Stad Amsterdam III

9 7 Maatschappelijke participatie 95 Noten 1 Bron: CBS. Allochtonen in Nederland. Heerlen, Bron: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De sociale staat van Nederland. Den Haag, september Bron: (Den Haag in cijfers) 4 Deze cijfers zijn vergelijkbaar met die in de Amsterdamse Burgermonitor (O+S, 2004). Hoewel daar wel een lichte afname van religieuze betrokkenheid is gevonden: van 41% in 2000 naar 38% in Bron: SCP. Sociale uitsluiting in Nederland. Den Haag, Bron: CBS. Allochtonen in Nederland. Heerlen, Bron: SCP en CBS. Sociale Positie en Voorzieningengebruik Allochtonen (SPVA). Den Haag, De SPVA-enquête bevat alleen gegevens over de vier grootste etnische groepen. 8 Bron: Succesvol en Marokkaan. Een generatie in spagaat. Intermediair, 2 december Exclusief categorie weet niet. In 2004 gaat het hierbij in totaal om 23% van de ondervraagden. 10 Het aantal ondervraagden van Antilliaanse afkomst is maar klein (n=43), dus de resultaten over deze bevolkingsgroep moeten met voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. 11 Bronnen: Succesvol en Marokkaan. Een generatie in spagaat. Intermediair, 2 december SCP. Uit elkaars buurt. De invloed van etnische concentratie op integratie en beeldvorming. Den Haag, juni 2005.

10 96 De Staat van de Stad Amsterdam III