De Amsterdamse Leefsituatie-index

Transcriptie

1 1 De Amsterdamse Leefsituatie-index De kwaliteit van leven, het welzijnsniveau, van Amsterdammers kan worden weergegeven in één getal, de Leefsituatie-index. Deze index is gebaseerd op tweejaarlijkse enquêtegegevens over belangrijke maatschappelijke domeinen als woonsituatie, mobiliteit, gezondheid en verschillende vormen van participatie. In dit hoofdstuk wordt een beeld gegeven van de leefsituatie van verschillende bevolkingsgroepen en woongebieden in de stad en ontwikkelingen daarin.

2 20 De Staat van de Stad Amsterdam IX Kernpunten De leefsituatie in Amsterdam is ten opzichte van 2004 verbeterd. Van 2012 op 2014 was de gemiddelde score op de Leefsituatie-index niet veranderd; in 2016 is deze score weer iets toegenomen. In de vier grote steden is de leefsituatie gemiddeld minder goed dan elders in Nederland, maar wel iets meer vooruitgegaan. Vanaf de leeftijd van 45 jaar is de leefsituatie minder gunstig. In vergelijking met 2014 zijn 35 t/m 44 jarigen er het meest op vooruitgegaan en in vergelijking met langer terug (2004) 75-plussers. Eenoudergezinnen en eenpersoonshuishoudens hebben een minder gunstige leefsituatie en de positie van eenoudergezinnen is ook nauwelijks verbeterd. De achterstand van Amsterdammers zonder betaald werk op Amsterdammers die wel betaald werk hebben, blijft onveranderd groot. Amsterdammers die een hogere opleiding hebben afgerond, hebben een betere leefsituatie dan lager opgeleiden. De positie van middelbaar- en hoogopgeleiden (tenminste mbo-lang/havo/ vwo) is ten opzichte van 2014 verder vooruitgegaan. Op langere termijn (ten opzichte van 2004) zijn de meeste inkomenscategorieën er op vooruitgegaan, met uitzondering van huishoudens met een netto inkomen tussen en per maand. Amsterdammers met een niet-westerse migratieachtergrond hebben een ongunstiger leefsituatie dan overige Amsterdammers en dit verschil wordt ook niet kleiner. De leefsituatie van tweede generatie migranten is beter dan die van de eerste generatie, vooral onder nietwestersen. In vergelijking met 2014 is de leefsituatie van de tweede generatie vooruitgegaan en die van de eerste generatie achteruit. De ruimtelijke driedeling in de stad blijft stabiel: de leefsituatie in Noord, Zuidoost en Nieuw-West is relatief ongunstig, in Oost en West gemiddeld en in Centrum en Zuid relatief gunstig. Ten opzichte van 2004 zijn de stadsdelen Oost, Zuidoost en West meer dan gemiddeld vooruitgegaan. Een positief beeld van de omgang tussen buurtbewoners gaat samen met een betere leefsituatie. De leefsituatie hangt samen met subjectieve welzijnsfactoren als tevredenheid met het eigen leven, ervaren geluk en vertrouwen in de toekomst. Deze gevoelens zijn de afgelopen jaren niet veranderd. Het welzijnsniveau van (groepen) Amsterdammers van 18 jaar en ouder, uitgedrukt in de Leefsituatieindex, staat centraal in dit hoofdstuk. De Leefsituatieindex is ontwikkeld door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en wordt gebruikt om samenvattend inzicht te geven in de welvaart en het welzijn van de Nederlandse bevolking. 1 De index beschrijft de objectieve kant van kwaliteit van leven op acht verschillende belangrijke maatschappelijke domeinen in één samenvattend getal ten opzichte van het indexjaar 2004 (zie kader). 2 Ook worden de posities op de afzonderlijke domeinen weergegeven. De subjectieve kant van kwaliteit van leven, zoals de tevredenheid met het leven, komt eveneens in dit hoofdstuk aan de orde. Voor zover mogelijk worden de situatie en de ontwikkelingen in Amsterdam vergeleken met die voor geheel Nederland zoals beschreven door het SCP. De landelijke cijfers over de Leefsituatie-index zijn tot en met 2014/ 15 beschikbaar. 3 Lichte vooruitgang leefsituatie voor Amsterdam als geheel Het welzijnsniveau van Amsterdammers is de afgelopen periode van twaalf jaar gestegen, de gemiddelde Leefsituatie-index ging van 100 in 2004 naar 105 in Van 2012 op 2014 is de index stabiel gebleven, op 104 4, en van 2014 op 2016 licht gestegen naar 105. Deze vooruitgang is beperkt maar veranderingen in de leefsituatie zijn in het algemeen klein en gaan langzaam. Berekening van de Leefsituatie-index De Leefsituatie-index wordt berekend op basis van enquêtes waarin vragen worden gesteld over acht domeinen, te weten: woonsituatie (o.a. woningtype en grootte), sociaal-culturele vrijetijdsactiviteiten (o.a. cultuurparticipatie en hobby s), sociale participatie (vrijwilligerswerk, sociaal isolement), sportbeoefening, vakantiegedrag, bezit van consumptiegoederen, mobiliteit (auto en openbaar vervoer) en gezondheid (zie bijlage III). De scores op deze acht domeinen tellen elk even zwaar mee voor de berekening van de index. In de index zijn geen gegevens opgenomen over werk, inkomen en opleiding, deze worden beschouwd als hulpbronnen voor de leefsituatie. Deze hulpbronnen en de domeinen komen ook als thema s in afzonderlijke hoofdstukken van deze rapportage aan de orde. Om de ontwikkelingen in het welzijnsniveau te kunnen weergeven wordt gewerkt met een indexjaar, namelijk In 2004 werd de index op gemiddeld 100 gesteld en voor elke respondent is vervolgens een persoonlijke Leefsituatieindexscore berekend, die is afgezet tegen het gemiddelde. Een score van bijvoorbeeld 104 betekent gunstiger dan gemiddeld in 2004, een score van 96 ongunstiger dan gemiddeld.

3 1 De Amsterdamse leefsituatie-index 21 Afb. 1.1 Leefsituatie op domeinen, 2012, 2014 en 2016 (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) totaal wonen consumptiegoederen vrijetijdsactiviteiten sociale participatie sport vakantie mobiliteit gezondheid index 2004 Dit heeft te maken met de daarin opgenomen domeinen zoals huisvesting en gezondheid, die in het algemeen niet zo snel veranderen. Daarom zijn ook kleine veranderingen toch relevant. De index is landelijk gezien eveneens gestegen: van 102 in 2004 naar in 2014/ 15. Tussen 2010/ 11 en 2012/ 13 was sprake van een lichte verslechtering (van 107 naar ). De verslechtering kwam doordat Nederlanders minder op vakantie gingen, het cultuurbezoek afnam en de mobiliteit verminderde. 5 De verslechtering heeft daarna niet doorgezet en het SCP concludeerde dat de economische crisis daarmee geen verdergaande verslechtering tot gevolg heeft. 6 De verbetering van de leefsituatie op lange termijn zien we op alle acht afzonderlijke domeinen van de Leefsituatie-index in Amsterdam terug. De sterkste stijging trad op voor het domein bezit van consumptiegoederen, zwakte van 2012 op 2014 weer wat af, en is nu weer stabiel. De daling was toen het sterkst voor Amsterdammers met een laag inkomen. De recente lichte stijging van de index treedt op bij de domeinen wonen, sport, vakantie en mobiliteit (afb. 1.1). Op het domein sociale participatie zien we echter een lichte daling. Die komt doordat het aandeel Amsterdammers dat vrijwilligerswerk doet in georganiseerd verband licht is gedaald ten opzichte van 2014, na een stijging in de periode (zie hoofdstuk Maatschappelijke participatie). Voorheen zagen we een daling op het domein sport die ook landelijk optrad 7 en vooral voor ongeschoolden en laaggeschoolden en Amsterdammers met lage inkomens en dan vooral 45- t/m 54-jarigen. Met de huidige lichte stijging ligt de score op dit domein nog maar iets onder het niveau van Leefsituatie in G4 minder gunstig dan landelijk Door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) is op basis van een tweejaarlijkse enquête de Leefsituatieindex berekend voor de Nederlandse bevolking en voor de vier grootste gemeenten samen (G4: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht). In grote steden wonen relatief veel mensen met achterstanden in inkomen, opleiding en gezondheid en dergelijken en de leefsituatie in de G4 is dan ook minder goed dan elders in Nederland (103 versus in 2014/ 15). De Leefsituatie-index is in vergelijking met 2004 iets meer gestegen in de G4 dan landelijk (5% en 4%). De landelijke situatie is in 2014/ 15 in vergelijking met het jaar daarvoor stabiel. Afb. 1.2 Leefsituatie landelijk en in de G4, / 15 (in indexcijfers, 1997=100 voor de gehele bevolking) / / / 15 landelijk G De verschillen tussen 2004 en 2014/ 15 bron: SCP, De Sociale Staat zijn significant, de verschillen tussen van Nederland / 13 en 2014/ 15 zijn niet significant. Verschillen naar achtergrondkenmerken Vanaf 45 jaar minder goede leefsituatie Het welzijnsniveau uitgedrukt in de Leefsituatie-index hangt sterk samen met iemands leeftijd. Vanaf de leeftijd van 45 jaar ligt de gemiddelde score lager. De 25 tot en met 34 jarigen hebben de meest gunstige positie (109) en de 75-plussers de minst gunstige (89). Een lager welzijnsniveau naarmate men ouder is, zien we terug op de meeste domeinen van de Leefsituatieindex. Op het gebied van wonen heeft echter de middengroep, de Amsterdammers van 35 tot en met 54 jaar (107), de beste positie en de 55-plussers en jongeren van 18 tot 24 jaar de minst gunstige (beide 101). Daarnaast heeft deze jongste leeftijdsgroep op de domeinen sport, vrijetijdsbesteding en vakantie een minder goede positie dan de 25 tot en met 34 jarigen.

4 22 De Staat van de Stad Amsterdam IX In vergelijking met 2014 zijn Amsterdammers tussen de 35 en 44 jaar er het meest op vooruitgegaan (van 104 naar 108). Ouderen, vooral 75-plussers, zijn er sinds 2014 iets op achteruitgegaan (van 91 naar 89). In vergelijking met 2004 zijn ouderen er echter het meest op vooruitgegaan maar dat is nu dus tot stilstand gekomen. Ongunstige leefsituatie van eenoudergezinnen verbetert niet Eenoudergezinnen en (in mindere mate) eenpersoonshuishoudens hebben een duidelijk minder gunstige welzijnspositie dan de overige typen huishoudens. Volwassenen in eenoudergezinnen participeren minder (op de domeinen vrijetijdsbesteding, sociale participatie, sport en vakantie) en hebben een relatief Afb. 1.3 Leefsituatie naar migratieachtergrond, (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) Surinaams overig westers Turks Nederlands Marokkaans totaal Afb. 1.4 Leefsituatie naar leeftijd en migratieachtergrond, 2016 (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) jaar, Nederlands jaar, westers jaar, niet-westers jaar, Nederlands jaar, westers jaar, niet-westers 55- plus, Nederlands 55-plus, westers 55-plus, niet-westers 2014 overig niet-westers gemiddelde ongunstige positie op de domeinen wonen en mobiliteit. Alleenwonenden hebben eveneens een relatief ongunstige positie op de domeinen wonen, mobiliteit, sociale participatie en vakantie, en daarnaast ook op de domeinen consumptiegoederen en gezondheid. Paren zonder kinderen hebben een gunstige positie op de domeinen vrijetijdsbesteding, sport, vakantie en mobiliteit. Paren met kinderen doen het beter dan gemiddeld op de domeinen sociale participatie (sociale contacten en vrijwilligerswerk), consumptiegoederen en mobiliteit. De positie van huishoudens met partners, zowel met als zonder kinderen, is sterker dan gemiddeld vooruitgegaan ten opzichte van 2014 en daarmee zijn zij meer gaan verschillen van de huishoudens zonder partner. Eenoudergezinnen gingen niet mee in de algemene recente lichte vooruitgang van de Leefsituatie-index. Ten opzichte van 2004 zijn eenoudergezinnen ook het minst vooruitgegaan (+3 tegenover +5 tot +7 onder de andere huishoudenstypen). Mannen en vrouwen gelijke positie leefsituatie De gemiddelde leefsituatie van Amsterdamse vrouwen verschilt niet significant van die van mannen (104 en 105). In 2004 was de leefsituatie van vrouwen nog ongunstiger dan die van mannen (99 versus 101). Ook landelijk zien we deze ontwikkeling. 8 De leefsituatie van jonge vrouwen (18 t/m 24 jaar, 109) is wel iets gunstiger dan die voor jonge mannen (107). Kijken we naar verschillen op de domeinen van de Leefsituatie-index, dan hebben mannen gemiddeld een iets betere positie op de domeinen sport, consumptiegoederen, wonen en gezondheid. Vrouwen hebben een iets betere positie op het domein sociale participatie (bestaande uit vrijwilligerswerk en sociale contacten) en het domein vrijetijdsbesteding (hobby s, uitgaan en lid van verenigingen). Grote blijvende verschillen tussen herkomstgroepen en generaties Amsterdammers met een niet-westerse migratieachtergrond hebben een ongunstigere leefsituatie dan overige Amsterdammers en dit verschil wordt ook niet kleiner (score 97 versus 108, 2014: 97 versus 107; in 2012 was dat 98 versus 107). Onder hen hebben diegenen met een Marokkaanse achtergrond onveranderlijk de minst gunstige welzijnspositie (94). De positie van Amsterdammers met een Surinaamse achtergrond is ten opzichte van 2014 vooruitgegaan, van score 96 naar 99, waarmee ze nu weer een gelijke score als in 2012 hebben (afb. 1.3). Kijken we op langere termijn, ten opzichte van 2004, dan zien we dat Amsterdammers met een Nederlandse herkomst en met een Surinaamse migratieachtergrond meegegaan zijn met de gemiddelde vooruitgang in de stad (+6 en +5, gemiddeld +5) en de ander groepen minder dan gemiddeld (Marokkaans en overig niet-westers +2, Turks en westers +3). De lagere scores voor Amsterdammers met een nietwesterse migratieachtergrond komen naar voren op alle domeinen van de Leefsituatie-index. Opvallend is de relatief lage score van Amsterdammers met een

5 1 De Amsterdamse leefsituatie-index 23 westerse migratieachtergrond op sociale participatie (99 tegenover 103 onder Amsterdammers met een Nederlandse achtergrond en 98 onder hen met een niet-westerse achtergrond ). De verschillen tussen deze groepen zien we voor de verschillende leeftijdsgroepen terug (afb. 1.4). De jarigen met een niet-westerse migratieachtergrond verschillen het sterkst van de andere groepen van die leeftijd. Bij Amsterdammers met een niet-westerse achtergrond is de leefsituatie van jarigen ook veel minder gunstig dan van jongeren (18-34 jaar), terwijl beide leeftijdsgroepen bij de overige herkomstgroepen minder of niet verschillen. Hiermee samenhangend zien we ook grote verschillen tussen generaties van migranten (afb. 1.5). Amsterdammers die buiten Nederland geboren zijn (eerste generatie migranten) hebben gemiddeld een slechtere leefsituatie (96) dan zij die een migratieachtergrond hebben maar die zelf wel in Nederland geboren zijn (tweede generatie, 107). De gemiddelde leefsituatie van deze tweede generatie migranten (107) is bijna gelijk aan die van Amsterdammers van Nederlandse afkomst (108). De tweede generatie is ook in vergelijking met 2014 vooruitgegaan (+2) en de eerste generatie achteruit (-2, Nederlandse herkomst: +1). De verschillen tussen generaties komen het sterkst naar voren onder Amsterdammers met een niet-westerse migratieachtergrond, de twee westerse generaties hebben immers beide een gunstige leefsituatie. De gunstige positie van de tweede generatie migranten heeft te maken met de gemiddeld jongere leeftijd van deze generatie. Kijken we alleen naar Amsterdammers tussen de 18 en 34 jaar, dan is er minder verschil tussen de eerste en tweede generatie Amsterdammers met een niet-westerse migratieachtergrond (100 en 103). Maar er is nog wel een flinke achterstand ten opzichte van leeftijdsgenoten van Nederlandse herkomst (113). Kijken we binnen de tweede generatie migranten naar de herkomstlanden van de ouders dan zien we een groot verschil. Amsterdammers van niet-westerse herkomst waarvan de ene ouder in Nederland geboren is en de andere ouder in een niet-westers land hebben een betere leefsituatie dan zij waarvan beide ouders in een niet-westers land geboren zijn (108 versus 102). In het geval van één ouder die in Nederland geboren is, kan die ouder een niet-westerse migratie achtergrond hebben (tweede generatie) of van Nederlandse herkomst zijn. Sociaaleconomische positie Bij betaald werk beste leefsituatie, verschillen worden groter Het hebben van betaald werk maakt veel uit voor de leefsituatie. Zo hebben Amsterdammers die als hoofdbezigheid betaald werk hebben een score van tegenover een score van 97 onder overige Amsterdammers. De verschillen tussen deze groepen zijn Afb. 1.5 Leefsituatie naar migratieachtergrond en generaties, 2016 (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) nietwesters in vergelijking met 2014 groter geworden doordat Amsterdammers zonder betaald werk niet meegegaan zijn in de lichte verbetering van de leefsituatie (zij gingen van 98 naar 97, werkenden van 109 naar ). Wel zijn beide groepen ten opzichte van 2004 vooruitgegaan, maar de niet-werkenden minder sterk (niet-werkenden +3, werkenden +5). Amsterdammers die geen betaald werk hebben vanwege arbeidsongeschiktheid of een langdurige ziekte verkeren in veruit de ongunstigste leefsituatie. Zelfstandigen, daarna werkenden in loondienst en studenten hebben de gunstigste leefsituatie. Er is weinig veranderd ten opzichte van De positie van arbeidsongeschikten en langdurig zieken verbetert licht (van 85 naar 87) na achteruitgang in 2014 en is nu weer op het niveau van 2012, maar is nog steeds veruit het laagst. De leefsituatie van huisvrouwen/-mannen was aanvankelijk iets gestegen (+2) en is nu weer gedaald (min 3). Opvallend is de recente achteruitgang voor Amsterdammers die als hoofdbezigheid vrijwilligerswerk hebben, van 2012 op 2014 gingen zij er nog op vooruit (plus 6 punten op de index), maar nu weer achteruit (min 3, nu 98). Het gaat hier overigens wel om een relatief klein aantal mensen in de enquête (n=56 in 2016), waardoor fluctuaties over de jaren kunnen optreden. Over langere termijn bezien, ten opzichte van 2004, is de leefsituatie van studenten er iets op achteruitgegaan (min 2 punten, van naar 108), maar hun leefsituatie was al veel beter dan gemiddeld in de stad. Wel hebben studenten gemiddeld een ongunstige positie op het domein wonen en wonen zij in vergelijking met 2004 vaker in een studentenwoning in plaats van een reguliere woning. Arbeidsongeschikten staan nog steeds op het lage niveau van 2004 (score 87). En ook de leefsituatie van huisvrouwen/-mannen (+1), zelfstandigen (+2) en (in mindere mate) vrijwilligers (+3) en werklozen (+4) ging niet evenredig mee in de gemiddelde vooruitgang (+5). De leefsituatie van gepensioneerden is er echter juist sterker op vooruitgegaan (+7, van 87 naar 94). westers Nederlands totaal e generatie e generatie totaal e gen. beide ouders elders geboren 102 N.B. 2e gen. gemengd (1 ouder in Ned. geboren) 108 * 109 1e generatie 18 t/m 34 jaar 100 N.B. 2e generatie 18 t/m 34 jaar 103 N.B. totaal 18 t/m 34 jarigen ** 113 * n=94, ** n=66 N.B.=hier is sprake van een te klein aantal respondenten in de enquête om goed over te kunnen rapporteren

6 24 De Staat van de Stad Amsterdam IX Sterke samenhang met opleiding en inkomen De leefsituatie hangt sterk positief samen met de hoogte van de genoten opleiding. Zo hebben ongeschoolde Amsterdammers (met maximaal basisonderwijs) een lage indexscore van 87 en loopt de score op naar 114 onder hoogopgeleiden (d.w.z. hbo of universiteit afgerond). Laagopgeleiden zijn niet meegegaan in de lichte vooruitgang in de leefsituatie van 2014 op 2016 en de middelbaaropgeleiden (mbolang, Havo, vwo, +2) en hoogopgeleiden wel (+1). Daarmee zijn de verschillen tussen de opleidingsniveaus iets groter dan in Kijken we langer terug, dan is de positie van laagopgeleide Amsterdammers (+6) en hoogopgeleiden (+3) ten opzichte van 2004 verbeterd. Ook de verschillen in leefsituatie tussen inkomensklassen zijn blijvend groot: lopend van een leefsituatiescore van 94 onder diegenen met een netto huishoudensinkomen van euro in de maand of minder, tot 118 onder inkomens boven de euro. Deze verschillen veranderen niet veel op korte termijn. Op langere termijn (ten opzichte van 2004) zijn de meeste inkomenscategorieën er op vooruitgegaan, met uitzondering van de huishoudens met een netto inkomen tussen en euro per maand. Woongebied Onveranderde driedeling in de stad De verschillen tussen stadsdelen blijven over de jaren heen groot. Er is sprake van een stabiele driedeling: de leefsituatie in Noord, Zuidoost en Nieuw-West is relatief ongunstig en die in Centrum en Zuid relatief gunstig. De overige stadsdelen, Oost en West, zitten rond het stadsgemiddelde (afb. 1.6). Afb. 1.6 Leefsituatie naar stadsdelen, tweejaarlijks 2004 t/m 2016 (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) Centrum Nieuw-West 2006 Zuid Noord West Zuidoost 2012 Oost totaal Ten opzichte van 2004 is stadsdeel Oost meer dan gemiddeld vooruitgegaan op de Leefsituatie-index, evenals de stadsdelen Zuidoost en West. De leefsituatie in stadsdeel Centrum is het minst veranderd, die is al vanaf 2004 veel beter dan gemiddeld in de stad. In stadsdeel Nieuw-West zien we relatief weinig vooruitgang in de leefsituatie ten opzichte van 2004 en vanaf 2012 gaat dit stadsdeel ook niet meer verder vooruit. Bij stadsdelen Zuid en Noord is de vooruitgang vrij gemiddeld. In Noord is sprake van sterke fluctuaties in de gemiddelde score op de Leefsituatie-index. De leefsituatie van inwoners van stadsdelen binnen de ring A10 is duidelijk beter dan van inwoners van stadsdelen buiten de ring (107 versus 100). Amsterdammers met een Nederlandse achtergrond en met een westerse migratieachtergrond die binnen de ring wonen, hebben een veel betere leefsituatie dan diegenen die buiten de ring wonen. Er is geen verschil in de gemiddelde leefsituatie tussen deze gebieden voor mensen met een niet-westerse migratieachtergrond. Voor laagopgeleiden is er ook geen verschil, terwijl middelbaar- en hoogopgeleide Amsterdammers die binnen de ring wonen een betere leefsituatie hebben dan Amsterdammers met hetzelfde opleidingsniveau die buiten de ring wonen. Grote verschillen tussen gebieden Kijken we naar de 22 gebieden van het project Gebiedsgericht werken (zie bijlage IV voor de ligging van de gebieden), dan zien we dat de gebieden in de stadsdelen Noord, Zuidoost en Nieuw-West in het algemeen een ongunstige positie innemen (afb.1.7). Een uitzondering daarop vormt de wijk Aker, Sloten, Nieuw Sloten (score ) in Nieuw-West die hoger dan gemiddeld scoort. De gebieden in de stadsdelen Zuid en Centrum doen het alle beter dan gemiddeld. In stadsdeel Oost valt de ongunstige positie van het gebied Oud-Oost op (101). In stadsdeel West valt de gunstige positie van gebied Westerpark op (108). De Leefsituatie-index fluctueert de afgelopen jaren voor sommige van de 22 gebieden, maar in 13 gebieden zien we in 2016 toch een duidelijke trend. Het duidelijkst zien we vooruitgang in 2016 ten opzichte van 2014 én 2012 in Oud-Noord en Bijlmer- Centrum, maar ook in Centrum-West, Westerpark, Aker, Sloten en Nieuw-Sloten, De Pijp, Rivierenbuurt, Indische buurt/oostelijk Havengebied en in IJburg/ Zeeburgereiland. Een dalende trend zien we het duidelijkst in de gebieden Noord-Oost en Geuzenveld/ Slotermeer/Sloterdijken, maar ook in Centrum-Oost, Oud-Oost en Gaasperdam/Driemond. Over een langere periode, , beschouwd zien we de volgende ontwikkelingen in de gebieden in de stadsdelen: de situatie in Centrum-West is stabiel en in Centrum-Oost is er minder vooruitgang dan gemiddeld in de stad, maar de leefsituatie was in deze gebieden al gunstiger dan gemiddeld. in stadsdeel West zijn de gebieden Westerpark en Bos en Lommer sneller vooruitgegaan dan

7 1 De Amsterdamse leefsituatie-index 25 Afb. 1.7 Leefsituatie naar gebieden, 2016 (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) minder dan gemiddeld iets minder dan gemiddeld iets meer dan gemiddeld meer dan gemiddeld gemiddeld in de stad en nu zijn de drie gebieden binnen stadsdeel West vrij stabiel. de gebieden in stadsdeel Nieuw-West gingen aanvankelijk snel vooruit, maar de afgelopen jaren is er geen vooruitgang meer, met uitzondering van de Aker. in stadsdeel Zuid zijn, met uitzondering van Oud-Zuid waar de situatie niet veranderde, de gebieden aanvankelijk verder vooruitgegaan maar nu stabiel. in stadsdeel Oost zien we overal vrij gemiddelde vooruitgang ten opzichte van 2004, maar in Oud-Oost recent achteruitgang. in stadsdeel Noord zijn de gebieden vooruitgegaan, alleen in Noord-Oost minder dan gemiddeld, daar zien we recent een achteruitgang. in stadsdeel Zuidoost is het gebied Bijlmer- Centrum sterk vooruitgegaan, maar de overige gebieden minder sterk dan gemiddeld in de stad. Positief beeld van buurtbewoners gaat samen met betere leefsituatie Niet alleen het wonen in een bepaald gebied maakt verschil uit voor de hoogte van de Leefsituatie-index maar ook hoe men de omgang met mensen in de eigen buurt ervaart. Bewoners die meer sociale cohesie in de buurt ervaren, meer vertrouwen in de mensen in hun buurt hebben en een positief beeld hebben van hoe mensen met een verschillende achtergrond met elkaar omgaan in de buurt, hebben een betere leefsituatie (afb. 1.8). Dergelijke verschillen komen ook naar voren in landelijk onderzoek van het SCP: meer sociale cohesie in de buurt gaat gepaard met een betere leefsituatie. 9 Afb. 1.8 Leefsituatie naar mening over omgang buurt, 2016 (in indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) Levenstevredenheid, geluk en vertrouwen in de toekomst De Leefsituatie-index geeft een beeld van hoe het objectief gezien met mensen gaat, gemeten aan de hand van hun situatie op verschillende domeinen. Maar hoe kijken Amsterdammers aan tegen hun eigen situatie? Zijn ze tevreden met hun leven, voelen ze zich gelukkig en hebben ze vertrouwen in de toekomst? Deze subjectieve factoren hangen sterk samen met de leefsituatie In welke mate kunt u mensen in uw buurt vertrouwen? veel 109 redelijk 105 weinig 99 niet 97 Wat is uw beeld van hoe mensen met een verschillende etnische of culturele achtergrond met elkaar omgaan in uw buurt? (heel) goed matig 104 slecht 97 In deze buurt gaat men op een prettige manier met elkaar om* (helemaal) mee eens (helemaal) oneens 98 gemiddeld 105 *dit is één van de 6 items waarmee sociale cohesie is gemeten, bij deze stelling was het effect het sterkst

8 26 De Staat van de Stad Amsterdam IX Levenstevredenheid en geluk onveranderd groot Acht van de tien Amsterdammers zijn (zeer) tevreden met het leven dat ze leiden (78%), 5% is (zeer) ontevreden. Gemiddeld wordt een 7,5 als rapportcijfer voor het eigen leven gegeven. Amsterdammers geven het eigen leven een iets lager rapportcijfer dan Nederlanders in het algemeen ( 7,5 tegenover 7,8 landelijk 2014/ 15). We zien in deze cijfers geen veranderingen ten opzichte van Een vrijwel even groot deel van de Amsterdammers voelt zich (erg) gelukkig (77%). Vijf procent voelt zich niet zo gelukkig of ongelukkig en 16% voelt zich niet gelukkig en niet ongelukkig. Deze resultaten komen eveneens overeen met eerdere jaren. Wel geeft men iets vaker aan zeer tevreden met het eigen leven te zijn (20% tegenover 17%) of erg gelukkig te zijn (22 tegenover 20%) dan in Volgens de Atlas voor gemeenten zijn de inwoners van Amsterdam, op Rotterdam na, het minst vaak gelukkig van de 50 grootste gemeenten van Nederland. Vooral alleenstaanden, werklozen, arbeidsongeschikten en mensen met een migratieachtergrond geven vaak aan ontevreden te zijn met hun leven en daarvan wonen er relatief veel in steden als Amsterdam en Rotterdam. Aan de andere kant zijn de uitschieters in Amsterdam hoger dan elders: de gelukkige mensen zijn ook vaak erg gelukkig. 10 De tevredenheid met het eigen leven en het geluksgevoel hangen samen met de leefsituatie (afb. 1.9). Hoe ontevredener men over het eigen leven is, des te minder gunstig is de leefsituatie. Wat opvalt, is dat mensen die (zeer) ontevreden over het eigen leven zijn, een betere leefsituatie hebben dan in 2014 (92 versus 87). Daarmee is nu de samenhang tussen leefsituatie en onvrede met het eigen leven wat minder scherp. Afb. 1.9 Mate van tevredenheid met eigen leven en geluk (procenten) en de gemiddelde leefsituatiescore (), 2016 (indexcijfers, 2004 = 100, afgeronde cijfers) 22% zeer tevreden met eigen leven 56% tevreden met eigen leven Afb Mate van vertrouwen in de toekomst (procenten*) en de gemiddelde leefsituatiescore (), % veel vertrouwen in de toekomst 53% vertrouwen in de toekomst *4% gaf geen antwoord op deze vraag en heeft een van % niet tevreden, niet ontevreden met eigen leven 97 15% weinig vertrouwen in de toekomst 92 5% zeer ontevreden over eigen leven 90 5% geen vertrouwen in de toekomst Gezondheid het belangrijkste voor tevredenheid met het leven De tevredenheid met het leven hangt, evenals de leefsituatie, sterk samen met het beschikken over hulpbronnen zoals inkomen, opleiding en gezondheid. Zo geven Amsterdammers met een hoog inkomen een 8,1 voor hun eigen leven, tegenover een 6,6 onder hen die een laag inkomen hebben. Hoogopgeleiden geven gemiddeld een 7,8 als rapportcijfer voor het eigen leven en laagopgeleiden een 7,0. Ook het hebben van betaald werk heeft een positief effect (7,7 tegenover 7,1 onder Amsterdammers zonder betaald werk). Een goede gezondheid maakt het meeste verschil voor de tevredenheid met het eigen leven (7,8 tegenover 5,9 bij een slechte en 6,6 bij een matige gezondheid). Hiermee samenhangend zijn jongeren in het algemeen meer tevreden dan ouderen (lopend van 7,9 onder jarigen naar 7,0 onder 75-plussers). In vergelijking met 2014 zijn ouderen ook iets minder tevreden over hun leven, vooral 75-plussers (7,0 tegenover 7,5 in 2014). Verder geven Amsterdammers met een migratieachtergrond, vooral de eerste generatie uit een niet-westers land, een lager rapportcijfer aan hun leven. Alleenstaanden en eenoudergezinnen zijn minder tevreden dan andere huishoudenstypen, eenoudergezinnen ook minder dan in 2014 (7,0 tegenover 7,4). Dergelijke verschillen naar achtergrondkenmerken zien we ook landelijk terug, maar opvallend is dat in Amsterdam ouderen minder tevreden zijn, vooral 65-plussers (7,2 tegenover 7,9) en dat alleenstaanden minder tevreden zijn met het eigen leven (7,0 tegenover 7,6 landelijk). In tegensteling tot landelijk zijn Amsterdamse jongeren niet minder tevreden dan twee jaar terug, maar geldt dat wel voor de ouderen. Naast tevredenheid met het eigen leven is Amsterdammers ook gevraagd naar hun tevredenheid met andere aspecten, zoals de samenleving, de regering en de eigen maatschappelijke en financiële positie. Het hoogste rapportcijfer geeft men voor de eigen vrienden en kennissenkring (7,9) en het laagste rapportcijfer voor de regering (5,7). De Amsterdamse samenleving krijgt gemiddeld een 6,8 en de Nederlandse samenleving een 6,7. Over de eigen situatie is men positiever: de woonsituatie krijgt gemiddeld een 7,4, de genoten opleiding een 7,4 en de eigen maatschappelijke positie een 7,2. De tevredenheid over de eigen financiële middelen komt neer op een 6,9. Vertrouwen in de toekomst stabiel Het welzijnsniveau hangt samen met de wijze waarop men naar de toekomst kijkt. Het vertrouwen in de toekomst daalde van 2008 op 2012, vermoedelijk als gevolg van de crisis, maar is daarna niet verder gedaald en stabiel gebleven. Driekwart heeft (veel) vertrouwen in de toekomst, een vijfde deel heeft weinig of geen vertrouwen in de toekomst (afb. 1.10). Meer vertrouwen in de toekomst gaat samen met een beter welzijnsniveau. Amsterdammers die veel vertrouwen hebben in de toekomst hebben een gunstige score op de Leefsituatie/index van, zij die daar geen vertrouwen in hebben een ongunstige score van 90. Deze verschillen zijn wel iets minder groot dan in 2014 (111 versus 88).

9 1 De Amsterdamse leefsituatie-index 27 Noten 1 Bron: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De sociale staat van Nederland Den Haag, december Een overzicht van de ontwikkeling van de SCP Leefsituatie-index sinds 1974 staat in: Boelhouwer, J., Wellbeing in the Netherlands. The SCP life situation index since Den Haag, De Leefsituatie-index van 2004 kon niet uitgedrukt worden in die van 2002 of 2000 omdat in 2004 de berekening van de index is gewijzigd. De gegevens zijn gebaseerd op enquêtes onder Amsterdammers van 18 jaar en ouder. 3 Daarvoor geldt (tenzij anders wordt vermeld) steeds de volgende bron: SCP. De sociale staat van Nederland Den Haag, december De meest recente cijfers gaan over 2014/ Met de in 2015 gewijzigde berekening van de enquêteresultaten over 2012 is de gemiddelde score op de Leefsituatie-index 2012 gewijzigd (ten opzichte van de rapportage in 2013, de Staat van de Stad Amsterdam VII) van 102 naar 104. Daarmee is deze score gelijk aan die in Bron: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De sociale staat van Nederland Den Haag, december Bron: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De sociale staat van Nederland Den Haag, december Bron: RIVM. CBS-Gezondheidsenquête Zie webbericht RIVM, Helft Nederlanders sport wekelijks. Het percentage Nederlanders (12 tot 80 jaar) dat werkelijks sport was in % en in %. 8 In 2002 hadden mannen een leefsituatie-index van 103 en vrouwen van 101, in 2012/ 13 hadden beide groepen gemiddeld een score van en in 2014/15 mannen en vrouwen 105 (verschil niet significant). 9 Bron: Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De sociale staat van Nederland Den Haag, december Bij de geluksindex van de Atlas voor gemeenten is gebruik gemaakt van een combinatie van drie geluksvragen naar: tevredenheid met het leven (cognitief), geluksevaluatie (totaaloordeel) en hedonisch geluksgevoel (affectief). Bron: Atlas voor gemeenten Utrecht, mei Zie ook het artikel: Amsterdam is, na Rotterdam, ongelukkigste stad van het land. Het Parool, 18 mei 2017.

10 28 De Staat van de Stad Amsterdam IX