Omschrijving van het symposium

Transcriptie

1 De cognitieve en sociaal-emotionele vaardigheden van leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs en het regulier onderwijs. Verkenningen op de data van COOL Speciaal en COOL Symposiumvoorstel voor de ORD 2012 Indiener: Guuske Ledoux Auteurs: Annemarie van Langen, Ed Smeets, Tineke Paas (ITS, Radboud Universiteit Nijmegen) Guuske Ledoux, Jaap Roeleveld (Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam) Voorzitter: Optie: iemand van de inspectie (Chris Struiksma, Inge de Wolf) Discussiant: Optie: Dolf van Veen, Gerry Reezigt, Sip Jan Pijl Omschrijving van het symposium Het onderzoek COOL Speciaal is een uitbreiding van COOL 5-18, het landelijke Cohort Onderzoek Onderwijs Loopbanen onder leerlingen van 5 tot 18 jaar. COOL Speciaal richt zich op het speciaal basisonderwijs en cluster 3 en 4 van het speciaal onderwijs. Het doel van COOL Speciaal is om van verschillende groepen leerlingen in het speciaal onderwijs en speciaal basisonderwijs in kaart te brengen hoe zij zich ontwikkelen, zowel cognitief (taal, lezen, rekenen) als sociaalemotioneel (o.a. gedrag, werkhouding, welbevinden). Een tweede doel is om te onderzoeken in hoeverre zorgleerlingen in het regulier onderwijs en het speciaal (basis)onderwijs van elkaar verschillen en welke leerlingen in welk type onderwijs het meest tot hun recht komen. De eerste meting van COOL Speciaal heeft plaatsgevonden in schooljaar 2010/11 onder 63 scholen en circa tweeduizend leerlingen in de leeftijdsgroepen van 10 en 13 jaar. De bedoeling is het onderzoek in schooljaar 2013/14 te herhalen, en dan ook leerlingen van 16 jaar op te nemen. Bij deze tweede meting zullen zoveel mogelijk leerlingen worden betrokken die ook aan de eerste meting deelnamen, zodat een longitudinaal cohort ontstaat. Bij de eerste meting van COOL Speciaal zijn onder meer CITO-toetsscores voor technisch en begrijpend lezen, woordenschat en rekenen/wiskunde van de onderzoeksleerlingen opgevraagd bij de school. Daarnaast zijn vragenlijsten afgenomen bij de leerlingen zelf, hun leerkrachten en hun ouders. In combinatie leveren deze gegevens een rijk databestand op, geschikt voor de beantwoording van diverse onderzoeksvragen. Veel van de gebruikte instrumenten zijn bovendien ook in het cohortonderzoek COOL5-18 in het regulier basisonderwijs afgenomen, zodat vergelijkingen kunnen worden gemaakt en dwarsverbanden kunnen worden gelegd. De databestanden worden na elke meting ook toegankelijk gemaakt voor gebruik door derden. Het doel van dit symposium is een indruk te geven van de beschikbare data en de resultaten van de eerste analyses te bespreken. We presenteren daartoe drie papers. Het eerste paper, Opzet van het cohortonderzoek COOL Speciaal en verloop van de eerste meting, gaat in op de beleidsmatige aanleiding om het onderzoek te starten, de onderzoeksopzet en de gebruikte instrumenten. We beschrijven het verloop van de eerste meting, de gegevens die dit heeft opgeleverd en de uitdagingen waarop we zijn gestuit. Ook laten we zien in welke opzichten de verzamelde gegevens kunnen worden vergeleken met die in het cohortonderzoek COOL 5-18 in het reguliere basisonderwijs. Tot slot maken we de balans op ten aanzien van deze eerste meting en kijken we vooruit naar de beoogde tweede meting.

2 Het tweede paper, De cognitieve prestaties van zorgleerlingen in het onderwijs, start met de introductie van een typologie van zorgleerlingen in regulier basisonderwijs en speciaal (basis)onderwijs. Deze typologie is gebaseerd op de gegevens die met behulp van het zogenaamde zorgprofiel zijn verzameld over specifieke leerbelemmeringen van fysieke, mentale of sociale aard van de onderzochte leerlingen. Na toelichting van de typologie gaan we in op de prestaties voor taal, lezen en rekenen die de leerlingen van elk type gemiddeld in 2011 behalen in de verschillende onderwijsvormen, d.w.z. zowel in regulier basisonderwijs, speciaal basisonderwijs als cluster 3 en 4 van het speciaal onderwijs. Het derde paper, De sociaal-emotionele ontwikkeling van zorgleerlingen in verschillende zorgsettingen presenteert de resultaten van de afgenomen vragenlijsten voor leerlingen en leerkrachten. We laten zien in hoeverre de verschillende typen zorgleerlingen in regulier onderwijs en in speciaal onderwijs zich prettig voelen op school, veiligheid ervaren, zich gekend en aanvaard voelen door medeleerlingen en leraren, inzet tonen, gemotiveerd zijn, zelfvertrouwen hebben en zich schoolgeschikt gedragen. Achterliggende kwestie is de vaak gevoerde discussie over waar zorgleerlingen zich het beste kunnen ontwikkelen: in het regulier onderwijs (waar de cognitieve uitdaging groter zou zijn) of in het speciaal (basis)onderwijs (waar het leerklimaat veiliger zou zijn en gunstiger voor zelfbeeld en zelfvertrouwen van leerlingen).

3 Paperpresentatie 1 Opzet van het cohortonderzoek COOL Speciaal en verloop van de eerste meting Auteurs: Guuske Ledoux, Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam & Annemarie van Langen, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen adressen: gledoux@kohnstamm.uva.nl; a.v.langen@its.ru.nl 1. Inleiding: achtergrond van COOL Speciaal In het schooljaar 2007/08 is de eerste meting gehouden van het Cohortonderzoek Onderwijsloopbanen voor leerlingen van 5 tot 18 jaar (COOL 5-18 ). Dit grootschalige longitudinale onderzoek volgt de prestaties en de loopbanen van leerlingen in het Nederlandse regulier onderwijs, vanaf de kleuterleeftijd tot in het MBO. In het basisonderwijs nemen circa leerlingen uit de groepen 2, 5 en 8 van ongeveer 540 scholen aan het onderzoek deel. De tweede meting van dit onderzoek vond plaats in het schooljaar 2010/11. In dat schooljaar hebben ook leerlingen uit het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs voor het eerst aan het onderzoek deelgenomen. Een apart deelproject, COOL Speciaal, is daarvoor opgezet. De rationale achter COOL Speciaal is de wens om, onder meer ten behoeve van de evaluatie van het beleid Passend Onderwijs, zicht te krijgen op de cognitieve en niet-cognitieve ontwikkeling van zorgleerlingen in zowel het regulier als het speciaal basisonderwijs (SBO) en het speciaal onderwijs (SO). COOL 5-18 voorziet in data over de zorgleerlingen in het regulier onderwijs, COOL Speciaal levert data over de leerlingen in SBO en SO. COOL Speciaal wordt evenals COOL 5-18 uitgevoerd in opdracht van NWO/PROO. In deze paperpresentatie geven we inzicht in doel, opzet en verloop van de eerste meting van COOL Speciaal.. 2. Methode 2.1 Onderzoeksopzet Aan COOL Speciaal hebben 63 scholen deelgenomen: 33 SBO-scholen, 17 SO-scholen in cluster 3 en 13 SOscholen in cluster 4. Er zijn data verzameld bij en over leerlingen in de leeftijdsgroepen van 10 en 13 jaar. Deze groepen zijn gekozen om ze vergelijkbaar te laten zijn met leerlingen in de groepen 5 en 8 van het regulier basisonderwijs. De jongste groep uit COOL 5-18, namelijk leerlingen uit groep 2, is in COOL Speciaal buiten beschouwing gebleven omdat deze leeftijdsgroep in het SBO/SO nog niet veel voorkomt en minder goed vergelijkbaar is met leeftijdgenoten uit het regulier onderwijs. De SO-scholen uit de clusters 1 en 2 zijn eveneens buiten het onderzoek gebleven. Voor cluster 1 is de reden dat bij deze kinderen (het gaat om blinden en slechtzienden) de beoogde onderzoeksinstrumenten niet afneembaar zijn. Voor cluster 2 is de reden dat bij deze scholen (het gaat om scholen voor kinderen met taal-, -spraak en communicatieproblemen) onvoldoende belangstelling bestond voor deelname aan het onderzoek. 2.2 Meetinstrumenten en verzamelde gegevens Via digitale invulformulieren zijn bij de scholen gegevens verzameld over de achtergrondkenmerken van de leerlingen en hun scores op een aantal Cito-toetsen. De groepsleerkrachten hebben op zogenaamde Leerlingprofielen hun oordeel gegeven over niet-cognitieve vaardigheden en onderwijsbijzonderheden van de leerlingen. Ook hebben zij op Zorgprofielen gegevens over het type en aantal leerbelemmerende problemen van

4 de leerlingen ingevuld. De leerlingen zelf hebben Leerlingenvragenlijsten over onder meer welbevinden en zelfvertrouwen ingevuld, de oudste leerlingen ook een Burgerschapsvragenlijst. De ouders tenslotte hebben een Oudervragenlijst ingevuld over gezinskenmerken. Er is naar gestreefd de te verzamelen gegevens zoveel mogelijk gelijk te houden aan die uit COOL Gegeven de kenmerken van de specifieke COOL Speciaal doelgroep zijn er echter wel enkele aanpassingen gepleegd. De belangrijkste daarvan zijn: - Bij de toetsen konden scholen zelf, per leerling, de moeilijkheidsgraad van de toets kiezen. - Aanpassingen in de toetsafname die volgens de leerkracht nodig waren (bijvoorbeeld toetsvragen voorlezen) waren toegestaan; wel is gevraagd dit te registreren. - Er is, anders dan in COOL 5-18, geen toets voor cognitieve competenties in groep 5 afgenomen. In plaats daarvan is gevraagd naar het IQ van de leerlingen (bij de meeste SBO- en SO-leerlingen bekend). - Bij de zeer moeilijk lerende leerlingen uit cluster 3 zijn geen toetsscores verzameld en zij hebben ook geen leerlingvragenlijsten ingevuld. Wel is via het Leerlingprofiel een inschatting bekend van hun toetsniveau taal/lezen en rekenen volgens de leerkracht (zie ook paperpresentatie 2). - De meting van burgerschapscompetentie, die in COOL 5-18 plaatsvindt in groep 8, was facultatief (scholen mochten zelf beslissen of ze deze wilden afnemen). 2.3 Definitie zorgleerling De term zorgleerling gebruiken we als korte term voor een leerling met specifieke onderwijsbehoeften (special educational needs). In het speciaal onderwijs en het speciaal basisonderwijs is elke leerling per definitie een zorgleerling, zonder dit kenmerk zou die leerling immers niet in het speciaal (basis)onderwijs verblijven. In het regulier onderwijs echter moet nader gedefinieerd worden wat we onder een zorgleerling verstaan. Daarvoor is de volgende omschrijving gehanteerd: Een zorgleerling is een leerling: - die een specifiek probleem of beperking heeft, en/of - voor wie speciale hulp of aandacht nodig is, en/of - voor wie een individueel handelingsplan is opgesteld. Uit eerder onderzoek (Smeets e.a., 2007) is bekend dat leraren in het regulier basisonderwijs ongeveer 25% van hun leerlingen aanduiden als een zorgleerling volgens deze definitie. Van deze leerlingen hebben we ook in het regulier onderwijs nadere informatie over hun zorgkenmerken (verzameld met het instrument Zorgprofiel). Dat maakt vergelijkingen tussen regulier en speciaal (basis)onderwijs mogelijk. Binnen deze ruime definitie zijn ook verbijzonderingen mogelijk; in het Zorgprofiel is bijvoorbeeld ook gevraagd naar de aanwezigheid van een indicatie (rugzak) en van een officiële diagnose van genoemde problemen. 3. Resultaten Op de ORD zullen we bij deze paperpresentatie op drie typen resultaten ingaan: 1) Het verloop van het onderzoek COOL Speciaal (werving, dataverzameling), tegen de achtergrond van de specifieke kenmerken van scholen en leerlingen in SBO en SO. Hierbij komen aan de orde de representativiteit van de data, de bereidheid van scholen om deel te nemen, de toetsbaarheid van de leerlingen, de validiteit van de niveau-inschattingen door de leerkrachten, de interne consistentie van gebruikte schalen met vergelijking tussen COOL 5-18 en COOL Speciaal. 2) De gebruiksmogelijkheden van de verkregen data, in combinatie met de data uit COOL De beide andere paperpresentaties geven daarvan eerste voorbeelden. 3) De wijze van terugrapporteren van uitkomsten aan de deelnemende scholen (schoolrapporten). Tot slot maken we de balans op ten aanzien van deze eerste meting en kijken we vooruit naar de beoogde opzet van de tweede meting en de onderzoeksvragen die daarmee zullen kunnen worden beantwoord.

5 Paperpresentatie 2 De cognitieve prestaties van zorgleerlingen in het onderwijs Auteurs: Tineke Paas en Ed Smeets, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen adressen: t.paas@its.ru.nl; e.smeets@its.ru.nl 1. Inleiding en probleemstelling Zowel in het cohortonderzoek in het regulier basisonderwijs (COOL 5-18 ) als in COOL Speciaal zijn gegevens verzameld over de prestaties van de leerlingen. De bedoeling is om aan de hand hiervan zicht te krijgen op de cognitieve ontwikkeling van zorgleerlingen in zowel het regulier als het speciaal basisonderwijs (SBO) en het speciaal onderwijs (SO). In het regulier onderwijs, maar zeker in het speciaal onderwijs, komen echter ingewikkelde combinaties van leerling- en omgevingskenmerken voor die gezamenlijk van invloed zijn op het niveau van de leerprestaties. Het is daarom essentieel om groepen of typen zorgleerlingen in het regulier onderwijs, het SBO en het SO te onderscheiden, op basis van gegevens over bijvoorbeeld intelligentie, leerbelemmeringen, sociale kenmerken en combinaties daarvan, om vervolgens per groep te kunnen vaststellen wat het actuele prestatieniveau is. Later kan op basis van vervolgmetingen ook worden onderzocht welke prestatieontwikkeling elke groep te zien geeft in verschillende onderwijssettingen. In dit paper richten we ons derhalve op de volgende onderzoeksvragen: Is er op basis van relevante leerlingkenmerken een typologie te maken van zorgleerlingen in het onderwijs? Zo ja, welke prestaties bij taal, lezen, rekenen behalen leerlingen van elk type gemiddeld in de verschillende onderwijsvormen in 2011? 2. Methode 2.1 Typologie van zorgleerlingen De gebruikte data zijn afkomstig van de tweede meting van COOL 5-18 en de eerste meting van COOL Speciaal. Het gaat hier om de data uit het zogenaamde Zorgprofiel dat is ingevuld over alle in COOL Speciaal onderzochte leerlingen en daarnaast voor hun leeftijdgenoten in de groepen 5 en 8 van het regulier onderwijs die voldoen aan de definitie van zorgleerling (zie vorige paperpresentatie). Voor de technische gegevens verwijzen we naar Driessen e.a., Alle genoemde variabelen zijn schalen met een goede interne consistentie. Er is met de data een eerste indeling gemaakt naar typen beperkingen (leerbelemmeringen). Daarbij gaat het om zes schalen (externaliserend probleemgedrag, internaliserend probleemgedrag, problematische werkhouding, communicatieproblemen, verstandelijke beperking en/of vertraagde ontwikkeling, leerachterstanden), één cluster van niet onderling samenhangende items die een fysieke beperking betreffen (visuele handicap, auditieve handicap, motorische handicap, andere fysieke beperking) en drie afzonderlijke items die niet te clusteren zijn (dyslexie, hoogbegaafdheid, autisme of verwante stoornis). Voor deze onderscheiden 13 typen beperkingen zal worden nagegaan: in welke omvang en met welke zwaarte zij voorkomen in de vier onderscheiden onderwijstypen (regulier basisonderwijs, SBO, SO cluster 3 en SO cluster 4); in welke mate er sprake is van meervoudige problematiek, welke combinaties van beperkingen vaak voorkomen en in hoeverre er op dit punt verschillen zijn tussen de onderscheiden onderwijstypen; in welke mate de typen beperkingen zijn gediagnosticeerd en in hoeverre er op dit punt verschillen zijn tussen de onderscheiden onderwijstypen;

6 welke samenhang er is tussen de omvang van de problematiek bij leerlingen in het regulier basisonderwijs en de beschikbaarheid van leerlinggebonden financiering. 2.2 Cognitieve prestaties Net als in COOL 5-18 zijn ook in COOL Speciaal de scores van de onderzoeksleerlingen op een aantal toetsen uit het CITO-Leerlingvolgsysteem opgevraagd. Het gaat om toetsen voor rekenen/wiskunde, technisch en begrijpend lezen en woordenschat. Welke toetsversie (c.q. moeilijkheidsgraad) aan de zorgleerlingen is afgenomen, is bepaald door de school en varieert ook binnen de leeftijdsgroepen veel sterker dan in COOL Doordat de CITO-toetsen zijn gekalibreerd, kunnen de behaalde scores niettemin met elkaar worden vergeleken. Voor sommige leerlingen zijn geen toetsgegevens beschikbaar (zml-leerlingen in cluster 3 en niet-toetsbare leerlingen in de overige schooltypen). Wel is over hen en alle overige leerlingen in COOL Speciaal aan de leerkracht gevraagd een inschatting te maken van het prestatieniveau, in termen van de niveaus die horen bij de leerjaren in het regulier basisonderwijs (bijvoorbeeld: deze leerling presteert op het niveau van midden groep 3 basisonderwijs voor rekenen). In een pilotonderzoek is deze werkwijze beproefd en uit analyse van de data is gebleken dat de leerkrachten in SBO en SO redelijk in staat zijn het niveau van hun leerlingen goed in te schatten, zij het dat er soms sprake was van een lichte overschatting (Roeleveld, 2010). De analyses zullen zich richten op het beantwoorden van de vraag welk taal-, lees-, rekenniveau de diverse groepen zorgleerlingen ingedeeld volgens de ontwikkelde typologie - in 2011 behalen. 3. Resultaten De resultaten van de analyses die in paragraaf 2.1 en 2.2 worden aangekondigd, zullen op de ORD 2012 ter beschikking zijn en gepresenteerd worden. 4. Discussie Verschillende onderzoeken hebben aanwijzingen opgeleverd dat zorgleerlingen in het reguliere basisonderwijs op cognitief gebied meer vorderingen maken dan vergelijkbare leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs (Peetsma e.a., 2001; Jepma, 2003). Dat is mede aanleiding geweest om het beleid Passend Onderwijs uit te zetten, waarin onder meer wordt gestreefd naar het verminderen van het percentage leerlingen in speciaal onderwijs en verbetering van de leerprestaties van zorgleerlingen. Tevens wordt via Passend onderwijs getracht de toename van het als zorgleerling aanmerken van leerlingen tot staan te brengen. Het huidige onderzoek vormt daarom een nulmeting voor Passend onderwijs, die in de toekomst als vergelijkingsbasis kan dienen. De onderzoeksbevindingen leveren bovendien belangwekkende nieuwe discussiestof over de samenhang tussen de aard van de problematiek, het type onderwijs en de cognitieve resultaten.

7 Paperpresentatie 3 De sociaal-emotionele ontwikkeling van zorgleerlingen in verschillende zorgsettingen Auteurs: Guuske Ledoux en Jaap Roeleveld, Kohnstamm Instituut, Universiteit van Amsterdam adressen: gledoux@kohnstamm.uva.nl; jroeleveld@kohnstamm.uva.nl 1. Inleiding en probleemstelling Om te kunnen leren moeten leerlingen zich prettig voelen op school, veiligheid ervaren, zich gekend en aanvaard voelen door medeleerlingen en leraren, inzet tonen, gemotiveerd zijn, zelfvertrouwen hebben en zich schoolgeschikt gedragen. Dit geldt voor zorgleerlingen in het bijzonder. Niet zelden zijn het juist problemen op deze domeinen die maken dat het met een leerling minder goed gaat in het regulier onderwijs en die (mede) aanleiding zijn voor verwijzing naar een speciale setting. In het speciaal (basis)onderwijs is het vervolgens nadrukkelijk een doelstelling om, als er sprake is van problemen op een of meer van deze domeinen, te proberen deze problemen te verminderen en er voor te zorgen dat leerlingen zich op sociaal-emotioneel gebied goed ontwikkelen. Vaak wordt daarin juist de winst van plaatsing in een speciale setting gezocht, meer nog dan op het gebied van cognitieve ontwikkeling. In Nederland is de hoeveelheid onderzoek naar dit onderwerp bescheiden en de resultaten zijn niet eenduidig (zie bijvoorbeeld Peetsma e.a., 2001; Jepma, 2003; Kroesbergen e.a., 2010; Sontag e.a., 2007;; Jenks & Booltink, 2008). Nu er vanuit COOL Speciaal nieuwe data bekend zijn, kan opnieuw gekeken worden of en hoe zorgleerlingen in speciale onderwijssettingen verschillen van zorgleerlingen in reguliere onderwijssettingen op sociaal-emotioneel gebied. Daar kan nu bovendien de eerder genoemde indeling in type zorgleerlingen bij worden gebruikt (zie paperpresentatie 2). We richten ons op de volgende onderzoeksvraag: Wat is in 2011 het niveau van verschillende aspecten van sociaal-emotionele ontwikkeling van zorgleerlingen in regulier onderwijs, speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs (cluster 3 en 4)? Doen zich daarbij verschillen voor naar type zorgleerling? 2. Methode De gebruikte data zijn afkomstig van de tweede meting van COOL 5-18 en de eerste meting van COOL Speciaal (zie vorige paperpresentaties). Het gaat hier om de data uit twee verschillende onderzoeksinstrumenten: het zogenaamde Leerlingprofiel en de Leerlingenvragenlijst. Het Leerlingprofiel is een korte vragenlijst die de leerkracht invult voor elke onderzoeksleerling. De leerkracht geeft daarin een oordeel over het functioneren van de leerling op verschillende domeinen, over de thuissituatie, over de relatie leerkracht-leerling en over enkele onderwijsbijzonderheden. Voor deze paperpresentatie maken we gebruik van de volgende variabelen uit dit instrument: - werkhouding - gedrag - opgenomen zijn in de groep - relatie leerkracht-leerling, onderscheiden naar drie aspecten: nabijheid, conflict en afhankelijkheid De Leerlingenvragenlijst is een korte schriftelijke vragenlijst die bij leerlingen is afgenomen en die de volgende aspecten meet: - welbevinden in de relatie met de leerkracht - welbevinden in de relatie met de medeleerlingen - cognitief zelfvertrouwen (self-efficacy) - taakmotivatie

8 Voor de technische gegevens over beide instrumenten verwijzen we naar Driessen e.a., Alle genoemde variabelen zijn schalen met een goede interne consistentie. Op de vermelde gegevens worden beschrijvende analyses uitgevoerd, gericht op het de vraag naar verschillen tussen (typen) zorgleerlingen in regulier onderwijs, speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs (clusters 3 en 4). 3. Resultaten De resultaten van deze analyses zullen op de ORD 2012 ter beschikking zijn. 4. Discussie De uitkomsten zullen worden besproken in het licht van discussies over voor- en nadelen van onderwijs aan zorgleerlingen in reguliere en speciale settingen. Hierbij zal de actuele beleidscontext in Nederland betrokken worden, namelijk de ontwikkelingen richting Passend Onderwijs. Een belangrijke vraag in deze context is niet zozeer óf een reguliere dan wel speciale onderwijssetting beter is voor zorgleerlingen als het gaat om sociaalemotionele ontwikkeling, maar voor welk type leerlingen welk type setting het meest passend is.

9 Referenties Driessen, G., L. Mulder, G. Ledoux, J. Roeleveld & I. van der Veen (2009). Cohortonderzoek COOL Technisch rapport basisonderwijs, eerste meting 2007/08. Nijmegen/Amsterdam: ITS/Kohnstamm Instituut. Driessen, G., L. Mulder, G. Ledoux & J. Roeleveld (i.v.). Cohortonderzoek COOL Technisch rapport basisonderwijs, tweede meting 2010/11. Nijmegen/Amsterdam: ITS/Kohnstamm Instituut. Jenks, K., & Booltink, M. (2008). Ik tel mee. Onderzoek naar de ontwikkeling van rekenvaradigheid bij kinderen met cerebrale parese. In: Speciale Nieuwsbrief nr 3, november Jepma, I. (2003). De schoolloopbaan van risicoleerlingen in het primair onderwijs. Dissertatie, Universiteit van Amsterdam. Amsterdam: Thela Thesis. Kroesbergen, E.H., Sontag, L., Steensel, R.C.M. van, Leseman, P.P.M, & Ven, S.H.G. van der (2010). Plaatsing van leerlingen met een beperking in het reguliere onderwijs: De ontwikkeling van schoolvaardigheden, competentiebeleving en probleemgedrag. Pedagogische Studiën, 87 (5), Langen, A. van, G. Ledoux, T. Paas & J. Roeleveld (i.v.). Cohortonderzoek COOL Speciaal. Technisch rapport speciaal (basis)onderwijs, eerste meting 2010/11. Nijmegen/Amsterdam: ITS/Kohnstamm Instituut. Ledoux, G., & Roeleveld, J. (2010). Resultaten van de pilot COOL speciaal. Rapportage voor scholen. Amsterdam: Kohnstamm Instituut. Peetsma, T., Vergeer, M., Roeleveld, J., & Karsten, S. (2001). Inclusion in Education: comparing pupils development in special and regular education. Educational Review, 53 (2), Roeleveld, J., Ledoux, G., Oud, W. & Peetsma, T. (2009). Volgen van zorgleerlingen binnen het speciaal onderwijs en het speciaal basisonderwijs. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut. Roeleveld, J. (2010). Cijfers uit de pilot COOL speciaal. Appendix bij Eerste resultaten van de pilot COOL speciaal. Amsterdam: Kohnstamm Instituut, UvA. Smeets, E., Veen, I. van der, Derriks, M. & Roeleveld, J. (2007). Zorgleerlingen en leerlingenzorg op de basisschool. Nijmegen/Amsterdam: ITS/SCO-Kohnstamm Instituut. Sontag, L., Kroesbergen, E., Leseman, P., & Steensel, R. van (2007). De werking van de leerlinggebonden Financiering in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Tilburg: IVA.