Lichaamsverlenging en ledemaatreductie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Lichaamsverlenging en ledemaatreductie"

Transcriptie

1 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie

2 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Niet-verlengde tetrapode regionale differentiatie functionele onderverdeling

3 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Verlengde tetrapode: aantal wervels stijgt regionalisatie gaat verloren

4 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Voorkomen Functionele implicaties Ontwikkelingsbiologische verklaring

5 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Voorkomen Functionele implicaties Ontwikkelingsbiologische verklaring

6 Pootloze vertebraten 1. Caecilia 4. Acontias (Scincidae) 2. Anguis (Anguidae) 5. Blanus (Amphisbaenia) 3. Lialis (Pygopodidae) 6. Serpentes

7 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Osteichthyes Lissamphibia: vnl. Gymnophiona Squamata Mammalia: Cetacea

8 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Osteichthyes Lissamphibia: vnl. Gymnophiona Squamata Mammalia: Cetacea

9 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Anguilla verlengd lichaam verlengde onpare vinnen verlies van pelvische vinnen behoud van pectorale vinnen

10 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Clariidae: verlenging van het lichaam en van de onpare vinnen verlies van pelvische vinnen

11 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Osteichthyes Lissamphibia: vnl. Gymnophiona Squamata Mammalia: Cetacea

12 Caecilia

13 Caecilia Typhlonectes compressicauda (Colombia)

14 Caecilia Oscaecilia ochrocephala (Panama) Dermophis mexicanus (Mexico)

15 Caeciliidae: verspreiding

16 Caecilia: Ichthyophis glutinosus wijfje, rond eieren gekronkeld

17 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Osteichthyes Lissamphibia: vnl. Gymnophiona Squamata Mammalia: Cetacea

18 Primitieve hagedissen goed ontwikkelde ledematen duidelijk geregionaliseerde wervelkolom (reconstructie gebaseerd op verschillende genera)

19 Verlengde hagedissen: Scincidae

20 Mosasauria Plotosaurus (Boven-Krijt, ca. 10m lang) volledige voorste en achterste ledematen duidelijk geregionaliseerd axiaal skelet

21 Pachyrhachis (Beneden-Krijt) intermediair tussen varanoide hagedissen en slangen?

22 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Osteichthyes Lissamphibia: vnl. Gymnophiona Squamata Mammalia: Cetacea

23 Evolutie van walvissen Pachyaena ossifraga (Mesonychia; Beneden-Eoceen) Ambulocetus (Midden-Eoceen) Rodhocetus (Midden-Eoceen)

24 Fossiele walvissen (Archaeoceti) Basilosaurus (Boven-Eoceen) Zygorhiza

25 Archaeoceti: Basilosaurus isis behoud van achterste ledemaat

26 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Voorkomen Functionele implicaties Ontwikkelingsbiologische verklaring

27 Functionele implicaties van lichaamsverlenging Locomotie-apparaat wervels / ribben musculatuur Andere orgaansystemen

28 Wervels salamander Amphiuma

29 Wervels quadrupedale hagedis slang

30 Wervels caudaal craniaal lateraal rompwervel van Python reticulatus

31 Wervels craniaal caudaal lateraal rompwervel van Natrix

32 Ribben thoracale wervels van een primitieve tetrapode

33 Ribben in apode vormen Ophisaurus Typhlosaurus Pygopus apodus vermis lepidopus

34 Axiale musculatuur rompmusculatuur van Caecilia

35 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Gymnophiona: locomotie in een koker van 1 cm vergelijking met slang

36 Axiale musculatuur rompmusculatuur van Cerastes cerestes (Viperidae)

37 Lichaamsverlenging en ledemaatreductie Voorkomen Functionele implicaties Ontwikkelingsbiologische verklaring

38 Cohn & Tickle (1999): python embryo s python embryo, 24d na incubatie pijl: positie van achterste ledemaat (verwijderd) homogeneïteit van wervels vóór pijl

39 Cohn & Tickle (1999): python embryo s a: 24d b: 14d (pelvis en korte femora) c: 14d (uitgeprepareerd)

40 Cohn & Tickle (1999): python embryo s Whole mount kleuring met antilichamen a: kip b- g: python h: expressiedomeinen HOXB5 HOXC8 HOXC6

41 Cohn & Tickle (1999): python embryo s expressiedomeinen: HOXB5 HOXC8 HOXC6

42 Cohn & Tickle (1999): python embryo s 24d: cloacaal gebied pijl: positie van achterste ledemaat (verwijderd) wervel met intermediaire morfologie

43 Evolutie van slangen hypothese naar Cohn & Tickle (1999)

Metapterygiale as in gnathostome vinnen. A. Cladoselache B. Squalus C. Acipenser D. Eusthenopteron E. Neoceratodus

Metapterygiale as in gnathostome vinnen. A. Cladoselache B. Squalus C. Acipenser D. Eusthenopteron E. Neoceratodus Metapterygiale as in gnathostome vinnen A. Cladoselache B. Squalus C. Acipenser D. Eusthenopteron E. Neoceratodus Identificatie van de metapterygiale as: vergelijking met Eusthenopteron pre- axiaal post-

Nadere informatie

Homeotische mutatie. Wat? mutatie waardoor één lichaamsdeel vervangen wordt door een structuur die normaal elders in het lichaam voorkomt

Homeotische mutatie. Wat? mutatie waardoor één lichaamsdeel vervangen wordt door een structuur die normaal elders in het lichaam voorkomt Homeotische mutatie Wat? mutatie waardoor één lichaamsdeel vervangen wordt door een structuur die normaal elders in het lichaam voorkomt Homeotische mutatie - Drosophila Antennapedia Bithorax Homeotische

Nadere informatie

Miniaturisatie evolutief ontstaan van extreem kleine lichaamsgrootte binnen een afstammingslijn

Miniaturisatie evolutief ontstaan van extreem kleine lichaamsgrootte binnen een afstammingslijn Miniaturisatie Miniaturisatie Wat? Hoe algemeen? Ontwikkelingsbiologische basis Morfologische gevolgen van groottereductie Evolutieve betekenis Enkele problemen m.b.t. de studie van miniaturisatie Miniaturisatie

Nadere informatie

Gek genoeg begint dit verhaal helemaal niet met

Gek genoeg begint dit verhaal helemaal niet met De wervels van Basilosauridae: een overzicht van en een vergelijking met raadselachtige vondsten uit de Noordzee Sander Schouten, j.schouten19@chello.nl Samenvatting Dat de Noordzee bekend staat om bijzondere

Nadere informatie

Op Wandel met Walvissen

Op Wandel met Walvissen Vliebergh-Sencie Biologie 2009 Op Wandel met Walvissen Evolutie in het Museum voor Dierkunde I. Het evolutieparcours in het museum De brochure I think... Evolutie in het Museum voor Dierkunde kan je downloaden

Nadere informatie

Dieren (deel 2) Indeling dierenrijk. Cursus Natuur-in-zicht. 2 hoofdgroepen: GEWERVELDEN. * In deze cursus ligt de nadruk op de gewervelden 15/09/2011

Dieren (deel 2) Indeling dierenrijk. Cursus Natuur-in-zicht. 2 hoofdgroepen: GEWERVELDEN. * In deze cursus ligt de nadruk op de gewervelden 15/09/2011 Dieren (deel 2) Cursus Natuur-in-zicht 1 Indeling dierenrijk 2 hoofdgroepen: ONGEWERVELDEN GEWERVELDEN * In deze cursus ligt de nadruk op de gewervelden Dieren 2 Cursus Natuur-in-zicht 2 1 enkele ongewervelden

Nadere informatie

Wadi Hitan, het dal der walvissen over oerwalvissen in Egypte en de evolutie der walvissen

Wadi Hitan, het dal der walvissen over oerwalvissen in Egypte en de evolutie der walvissen In Grondboor & Hamer 1971, nr. 2 las ik voor het eerst iets over de walvissen van Egypte (Heslinga en Schut, april 1971, nr.2, p.62). Dit artikel ging weliswaar over de fossiele walvisresten van Nederland,

Nadere informatie

Slangen hebben allerlei vormen, maten en kleuren en komen over de hele wereld voor.

Slangen hebben allerlei vormen, maten en kleuren en komen over de hele wereld voor. Werkstuk door een scholier 1594 woorden 14 oktober 2003 5,8 430 keer beoordeeld Vak Biologie Een wereld van slangen. Slangen hebben allerlei vormen, maten en kleuren en komen over de hele wereld voor.

Nadere informatie

2 De romp. Zichtbare en palpabele oriëntatiepunten van de romp

2 De romp. Zichtbare en palpabele oriëntatiepunten van de romp 6 Merck Manual 2 De romp De romp is het centrale deel van het lichaam. In dit boek zullen we alleen ingaan op de romp als deel van het bewegingsapparaat en niet op de interne organen. De wervelkolom (columna

Nadere informatie

Summary / Samenvatting SUMMARY

Summary / Samenvatting SUMMARY SUMMARY Caecilians, or Gymnophiona, constitute one of the three extant orders of the Recent Amphibia and comprise about 170 named species in six families. They are the least known, major living tetrapod

Nadere informatie

Oorsprong van de kop van gewervelden

Oorsprong van de kop van gewervelden Oorsprong van de kop van gewervelden Is de kop van gewervelden een fundamenteel gesegmenteerde structuur? The study of segmentation is comparable to the study of the Apocalypse. That way leads to madness

Nadere informatie

1. Mensapen (mensapengebouw, binnen en buiten) Welke ledematen zijn het langst bij de chimpansee?

1. Mensapen (mensapengebouw, binnen en buiten) Welke ledematen zijn het langst bij de chimpansee? Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen Educatieve dienst Werkblad ATLETEN te WATER, te LAND en in de LUCHT: beweging bij gewervelde dieren. Naam: Klas: Het is je taak om te observeren. En

Nadere informatie

Evolutie, wat is dat nu feitelijk?!

Evolutie, wat is dat nu feitelijk?! Evolutie, wat is dat nu feitelijk?! Heb je je wel eens afgevraagd waarom er zo veel verschillende soorten vlinders, vogels of vissen zijn? Waarom is er niet gewoon één soort van die dieren? Er is toch

Nadere informatie

Regulering van vorm en functie van dieren Deeltentamen Bouwplan (colleges Sluys)

Regulering van vorm en functie van dieren Deeltentamen Bouwplan (colleges Sluys) Bouwplan (colleges Sluys) 1. Door welk uniek stamboomkenmerk(en) zijn de Beenvissen gekarakteriseerd? 1. een schedel 2. een skelet van been 3. vinnen met botelementen 4. geen van deze, bovengenoemde kenmerken

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Achtergrond De lichaamsbouw van hogere organismen is niet symmetrisch en in de anatomie worden drie belangrijke lichaamsassen onderscheiden. Dit zijn de kop-staart-as (anterio-posterior), de rug-buik-as

Nadere informatie

Fossiele knaagdieren uit Zuidoost Europa Servië en Bosnië & Herzegovina

Fossiele knaagdieren uit Zuidoost Europa Servië en Bosnië & Herzegovina NGV 20-09-2014 Nederlandse Geologische Vereniging (NGV) Thema: fossiele vertebraten Fossiele knaagdieren uit Zuidoost Europa Servië en Bosnië & Herzegovina Wilma Wessels Departement Aardwetenschappen Universiteit

Nadere informatie

Galerij van de Evolutie

Galerij van de Evolutie Galerij van de Evolutie Werkblad Niveau 3 RODE DRAAD 1) De galerij van de evolutie leidt je in 6 hoofdstukken van het prille leven tot de huidige tijd. Uiteraard beperkt evolutie zich niet tot deze 6 periodes

Nadere informatie

inhoud O, NEE, GILBERT! WAAROM? WAAROM?

inhoud O, NEE, GILBERT! WAAROM? WAAROM? Slangen inhoud 1. Inleiding 2. Reptielen 4. Het ontstaan van de slang 5 4. Het woongebied 6 5. De bouw van de slang 7 6. De zintuigen 11 7. Slangenweetjes 12 8. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen 17 Colofon

Nadere informatie

Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen.

Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutietheorie: Vanaf de 18 de eeuw. Het is niet te bewijzen, maar er zijn genoeg argumenten die

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Skelet Hoofdstuk 1 Waarom een spreekbeurt over het skelet? Ik wil graag een spreekbeurt over het skelet houden omdat ik het een interessant onderwerp vind. Ik wil aan jullie laten zien dat het skelet niet

Nadere informatie

EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS. College 5 Evolutie vogels en zoogdieren

EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS. College 5 Evolutie vogels en zoogdieren EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS College 5 Evolutie vogels en zoogdieren PROGRAMMA 1. Aarde en Kosmos, van Big Bang tot Oersoep 2. Ontwikkeling van het leven in zee 3. Verovering van het land 4. Bloeitijd

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

Verdwenen tropen van Europa

Verdwenen tropen van Europa MESSEL-tentoonstelling in Naturalis: Verdwenen tropen van Europa door John de Vos Nationaal Natuurhistorisch Museum, Naturalis, Postbus 9517, 2300 Leiden vos@naturalis.nl Verdwenen tropen van Europa is

Nadere informatie

En toen kwam Darwin. On the origin of species. 1. Het ontstaan van het leven. Fossielen. 2. Getuigen van deevolutietheorie

En toen kwam Darwin. On the origin of species. 1. Het ontstaan van het leven. Fossielen. 2. Getuigen van deevolutietheorie On the origin of species En toen kwam Darwin 1. Het ontstaan van het leven 2. Getuigen van deevolutietheorie Verklaring voor het ontstaan van leven komt voor in alle culturen. Creationisme Nemen de bijbel

Nadere informatie

DINOSAURIËRS. Marthe Terny

DINOSAURIËRS. Marthe Terny DINOSAURIËRS Marthe Terny 1. INLEIDING Ik hou mijn spreekbeurt over dinosauriërs, omdat ik dit een erg leuk en interessant onderwerp vind. We weten al veel over de dinosauriërs, maar nog niet alles. Ik

Nadere informatie

Slang. Door Pamela & Eliza

Slang. Door Pamela & Eliza Slang Door Pamela & Eliza Inhoud 1. Inleiding 2. Wat eet een slang? 3. Ademhaling 4. Voortbeweging 5. Kou en hitte 6. Giftige slangen 7 t/m 9. levenswijze 12. Evolutie 13+14. Fun facts 15. Einde Inleiding

Nadere informatie

Versie 2. 1 maart 2010

Versie 2. 1 maart 2010 Regulering van vorm en functie van dieren Versie 2 1 maart 2010 Tentamen: 40 multiple choice vragen INSTRUCTIES Vraag 1) Welke van de volgende twee stellingen is of zijn juist? Stelling 1: alle cellen

Nadere informatie

Hoe zit je skelet in elkaar? In je lichaam zitten 206 botten. Samen vormen ze je skelet.

Hoe zit je skelet in elkaar? In je lichaam zitten 206 botten. Samen vormen ze je skelet. Tekst over skelet, gewrichten en spieren pag. 1/5 Hoe zit je skelet in elkaar? In je lichaam zitten 206 botten. Samen vormen ze je skelet. De botten in je hoofd vormen je schedel. Je schedel wordt gedragen

Nadere informatie

Hoogenergetisch trauma Wervelletsels kunnen ook voorkomen na val van een paard of van een huishoudtrapje

Hoogenergetisch trauma Wervelletsels kunnen ook voorkomen na val van een paard of van een huishoudtrapje Gerian Huitema orthopedisch chirurg Komen minder vaak voor dan letsels van het perifere skelet Leiden tot aanzienlijke invaliditeit en de slechtste functionele uitkomsten (Hu et al 1996, Fisher et al 2006).

Nadere informatie

Dinosauriërs. Inhoudsopgave. 1. Inleiding. 2. Wat is een dinosauriër?

Dinosauriërs. Inhoudsopgave. 1. Inleiding. 2. Wat is een dinosauriër? Dinosauriërs Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wat is een dinosauriër? 3. Wanneer leefden de dinosauriërs? 4. Waar leefden dinosauriërs? 5. Hoe leefden de dinosauriërs? 6. Waarom waren de dinosauriërs zo groot?

Nadere informatie

Systematiek in planten- en dierenrijk

Systematiek in planten- en dierenrijk Systematiek in planten- en dierenrijk Om de grote diversiteit in organismen te overzien zijn ze door de mens in groepen verdeeld. Hierbij is gekeken naar: morfologie. Dit zijn uiterlijke kenmerken anatomie.

Nadere informatie

Eindexamen biologie vmbo gl/tl II

Eindexamen biologie vmbo gl/tl II REPTIELEN INFORMATIE 1 VERSCHILLENDE GROEPEN In de afbeelding hieronder staan vier soorten reptielen afgebeeld. Elke soort behoort tot een bepaalde groep van de reptielen: dier 1 behoort tot de krokodillen,

Nadere informatie

Belevingsgame in Dierenpark Emmen...

Belevingsgame in Dierenpark Emmen... Belevingsgame in Dierenpark Emmen... s d n a l r e d e N Duits Engels Nederlands Beleving in Dierenpark Emmen, Denk jij veel te weten over dieren, en wil je graag een speurtocht maken door werelden waar

Nadere informatie

Auteur(s): B. Klink Titel: De menselijke staart Jaargang: 22 Jaartal: 2004 Nummer: 4 Oorspronkelijke paginanummers: 211-219

Auteur(s): B. Klink Titel: De menselijke staart Jaargang: 22 Jaartal: 2004 Nummer: 4 Oorspronkelijke paginanummers: 211-219 Auteur(s): B. Klink Titel: De menselijke staart Jaargang: 22 Jaartal: 2004 Nummer: 4 Oorspronkelijke paginanummers: 211-219 Deze online uitgave mag, onder duidelijke bronvermelding, vrij gebruikt worden

Nadere informatie

Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs

Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Lesvoorbereiding Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Naam Eeckhout Andreas Cluster Bi Fy Aa Groep 1 OSO 2 Academiejaar 2004-2005 Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs Kattenberg 9,

Nadere informatie

Overzicht Triflex FloorTattoos

Overzicht Triflex FloorTattoos Voor balkonvloeren met een persoonlijke touch TRIFLEX FLOORTATTOOS Overzicht s PERSOONLIJK. Bloem 95 cm x 95 cm 92 cm x 92 cm Positief Uil 65 cm x 60 cm 65 cm x 60 cm Negatief Parket 95 cm x 95 cm 95 cm

Nadere informatie

Belangrijkste anatomische structuren van de wervelkolom

Belangrijkste anatomische structuren van de wervelkolom Belangrijkste anatomische structuren van de wervelkolom Om uw rugklachten beter te kunnen begrijpen is een basiskennis van de rug noodzakelijk. Het Rughuis heeft in haar behandelprogramma veel aandacht

Nadere informatie

MIND & MOVEMENT COACH. Bewegen

MIND & MOVEMENT COACH. Bewegen Bewegen Om te kunnen bewegen hebben we spieren nodig, maar ook een skelet dat ons lichaam vorm geeft en de beweging mogelijk maakt. Onze gewrichten zorgen er voor dat dit mogelijk is binnen ons lichaam.

Nadere informatie

Hernia borstwervelkolom (thoracaal)

Hernia borstwervelkolom (thoracaal) Hernia borstwervelkolom (thoracaal) Inleiding Een hernia is een ander woord voor uitstulping. Een uitstulping van de tussenwervelschijf wordt ook wel een Hernia Nuclei Pulposi (HNP) genoemd. Deze uitstulping

Nadere informatie

Voor balkonvloeren met een persoonlijke touch Overzicht Triflex FloorTattoos

Voor balkonvloeren met een persoonlijke touch Overzicht Triflex FloorTattoos Voor balkonvloeren met een persoonlijke touch Overzicht s TRIFLEX FLOORTATTOOS PERSOONLIJK. Motief Afbeelding Afmeting folie Afmeting decoratie Applicatie Bloem 95 cm x 95 cm 92 cm x 92 cm Positief Uil

Nadere informatie

Katholieke Universiteit Leuven, 2009! Samenstelling: Bert De Groef! Lay-out: Sylvia Grommen & Bert De Groef! Met de financiële steun van! vzw!

Katholieke Universiteit Leuven, 2009! Samenstelling: Bert De Groef! Lay-out: Sylvia Grommen & Bert De Groef! Met de financiële steun van! vzw! Katholieke Universiteit Leuven, 2009! Samenstelling: Bert De Groef! Lay-out: Sylvia Grommen & Bert De Groef! Met de financiële steun van! vzw! ➎ ➓ ➎ ➏ ➏ ➑ Benedenverdieping! ➒ ➍ ➐ ➊ ➏ ➋ ➌ Bovenverdieping!

Nadere informatie

1. Doelgroep. 2. Relatieschema. Amfibieën. Reptielen

1. Doelgroep. 2. Relatieschema. Amfibieën. Reptielen Inhoud Inleiding... 2 1. Doelgroep... 3 2. Relatieschema... 3 3. Opzet van de lescyclus... 4 3.1. Algemeen doel... 4 3.2. Doelstellingen... 4 4. Relatie met de kerndoelen... 4 5. Voorbereidende activiteit

Nadere informatie

98 Lacerta 65 nummer 3

98 Lacerta 65 nummer 3 98 Lacerta 65 nummer 3 Tekst en foto s Lucas Bauer peruviridis@wanadoo.fr de niet zo erg breekbare hazelworm Lacerta 65 nummer 3 99 Reeds sedert Systema Naturae van Linnaeus heeft de hazelworm als wetenschappelijke

Nadere informatie

Assess & Correct. Assessments 9/11/18. Deel II ASSESSMENTS. Ademhaling assessment. Mobiliteit assessment. Motorische assessment

Assess & Correct. Assessments 9/11/18. Deel II ASSESSMENTS. Ademhaling assessment. Mobiliteit assessment. Motorische assessment Assess & Correct Deel II Assessments ASSESSMENTS We delen onze assessments op in 3 hoofd categorieën: Ademhaling assessment Mobiliteit assessment Motorische assessment 1 1. Ademhalings assessment Ademhalings

Nadere informatie

Volgorde. Het moeras in.

Volgorde. Het moeras in. Trekken, Duwen en Tillen 1 Volgorde. Over tillen is (en wordt nog steeds) zeer veel geschreven en gezegd. Duwen en trekken daarentegen hangt er meestal maar een beetje bij. Dat is jammer. Want bij tillen

Nadere informatie

VOORBEELDEN VAN (ON)VEILIG RUGGEBRUIK VOOR DE TUSSENWERVELSCHIJF

VOORBEELDEN VAN (ON)VEILIG RUGGEBRUIK VOOR DE TUSSENWERVELSCHIJF ER H O E W E R K T D E TU S S E N W V E L S C H IJ F? VOORBEELDEN VAN (ON)VEILIG RUGGEBRUIK VOOR DE TUSSENWERVELSCHIJF STEP Nederland: www.step.nl - Deldenerstraat 47-7551AB HENGELO (O) - 074 250 28 28

Nadere informatie

TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis

TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis De OERKNAL! Wetenschappers denken dat zo n 13,7 miljard aardse jaren geleden alles in het heelal samengeperst was tot een gloeiend heet punt. Tijdens een enorme oerexplosie ontstonden uit dat punt materie

Nadere informatie

16/11/18. Assess & Correct. Deel V. Correctie strategieën. 3. Motorische controle correcties

16/11/18. Assess & Correct. Deel V. Correctie strategieën. 3. Motorische controle correcties Assess & Correct Deel V Correctie strategieën 3. Motorische controle correcties 1 Voetboog activatie Single leg hip bridge (foamrol) 2 Single leg wall stance Lateral step up + pallof press 3 CORE activating

Nadere informatie

Gesloten vragen Functionele Anatomie II

Gesloten vragen Functionele Anatomie II Gesloten vragen Functionele Anatomie II 2013-2014 1. Ab- en adductie vindt plaats om een longitudinale as 2. In de anatomische houding is, in het sagittale vlak van de wervelkolom, lumbaal een lordose

Nadere informatie

STANDAARDNAAMLIJST voor de herpetofauna van Europa

STANDAARDNAAMLIJST voor de herpetofauna van Europa STANDAARDNAAMLIJST voor de herpetofauna van Europa 106 Lacerta 64 nummer 3 R E P T I L I A Er is in Nederlands-Vlaamse samenwerking geprobeerd voor alle erkende Europese soorten reptielen en amfibieën

Nadere informatie

Evolutie met een staartje

Evolutie met een staartje Evolutie met een staartje 2004, lay-out herzien in 2005 Bart Klink Dit artikel is tevens verschenen in het tijdschrift "Versus, Tijdschrift voor Fysiotherapie" (nummer 4 uit 2004) onder een andere titel.

Nadere informatie

Ordening. Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Ordening. Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Ordening Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Over de hele wereld verspreid leven zeer veel verschillende dieren die allemaal hun eigen kenmerken hebben. Als je in de dierentuin rondloopt kun je de

Nadere informatie

EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS. College 2 Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen

EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS. College 2 Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS College 2 Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen EVOLUTIE, VAN DINO TOT MUS EN MUIS Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Inleiding, tijdsbeelden en fossielen 2.

Nadere informatie

BUSQUET METHODE DE FYSIOLOGISCHE KETTINGEN

BUSQUET METHODE DE FYSIOLOGISCHE KETTINGEN BUSQUET METHODE DE FYSIOLOGISCHE KETTINGEN GLOBALE OPLEIDINGSDOELSTELLINGEN VAN DE METHODE VAN FYSIOLOGISCHE KETTINGEN: Opleiding in de goede werking van het menselijk lichaam Opleiding in compensaties

Nadere informatie

Naam: REPTIELEN. Vraag 1. Noem vier kenmerken van een reptiel. Vraag 1b. Welke (soorten) reptielen ken je al? pagina 1 van 8

Naam: REPTIELEN. Vraag 1. Noem vier kenmerken van een reptiel. Vraag 1b. Welke (soorten) reptielen ken je al? pagina 1 van 8 Naam: REPTIELEN Reptielen zijn gewervelde dieren en ze leven voornamelijk op het land. Ze zijn koudbloedig en hebben de omgevingstemperatuur dus nodig om hun lichaamstemperatuur te regelen. De huid van

Nadere informatie

De gevolgen van de toename van de thoracale kyphose.

De gevolgen van de toename van de thoracale kyphose. 1 De gevolgen van de toename van de thoracale kyphose. Mei 2011 Een schets van therapeutische mogelijkheden om de toename van de thoracale kyphose en de gevolgen daarvan te beperken. Copyright: C.G. de

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 1. 4 Anatomie van de schouder 41 4.1 Anteflexie 42 4.2 Retroflexie 42 4.3 Abductie 44 4.4 Adductie 46

Inhoud. Inleiding 1. 4 Anatomie van de schouder 41 4.1 Anteflexie 42 4.2 Retroflexie 42 4.3 Abductie 44 4.4 Adductie 46 Inhoud Inleiding 1 1 Anatomie van de heup 3 1.1 Anteflexie 4 1.2 Retroflexie 6 1.3 Abductie 7 1.4 Adductie 8 1.5 Exorotatie 9 1.6 Endorotatie 12 1.7 Ligamenten van de heup 12 1.8 Schema 14 2 Anatomie van

Nadere informatie

Lumbaal actief onderzoek Instabiliteit

Lumbaal actief onderzoek Instabiliteit Lumbaal actief onderzoek Instabiliteit De actieve stabiliteit wordt gewaarborgd door de rug- en buikspieren en de tussen het bekken en de onderste extremiteiten uitgespannen musculatuur. Belangrijkste

Nadere informatie

23-Oct-14. 6) Waardoor wordt hyperextensie van het kniegewricht vooral beperkt? A) Banden B) Bot C) Menisci D) Spieren

23-Oct-14. 6) Waardoor wordt hyperextensie van het kniegewricht vooral beperkt? A) Banden B) Bot C) Menisci D) Spieren Vlak As Beweging Gym Frontaal Sagitale Ab-adductie Radslag Latero flexie Ulnair-radiaal deviatie Elevatie-depressie Sagitaal Frontale Flexie-extensie Salto Transversale Ante-retro flexie Dorsaal flexie

Nadere informatie

Kaartenset gewervelde dieren

Kaartenset gewervelde dieren Kaartenset gewervelde dieren Deze set met plaatjes is het tweede en laatste deel van de kaartjes met gewervelde- en ongewervelde dieren op. Ieder kaartje bevat een afbeelding van het dier in kwestie, met

Nadere informatie

Studies over de Nederlandse fossiele Cetacea

Studies over de Nederlandse fossiele Cetacea Studies over de Nederlandse fossiele Cetacea III. VORM EN STRUCTUUR VAN DE WALVISWERVEL B. Het ontstaan van vorm en structuur F. J. M. Heslinga en Johanna Schut SUMMARY The third part of our studies concerns

Nadere informatie

Bottenbeest. Activiteit in de klas Docentblad

Bottenbeest. Activiteit in de klas Docentblad Bottenbeest Activiteit in de klas Docentblad Doelgroep: basisonderwijs groep 5 t/m 8 Duur: ongeveer 1 uur Doelen: De leerlingen leren redeneren en hun argumentatie uit te leggen aan anderen; De leerlingen

Nadere informatie

Lesvoorbereiding. Student leraar secundair onderwijs groep 1

Lesvoorbereiding. Student leraar secundair onderwijs groep 1 Lesvoorbereiding Student leraar secundair onderwijs groep 1 Naam Eeckhout Andreas Cluster Bi-Fy-Aa-Ch Groep 2 OSO 2 Academiejaar 2005-2006 Campus Kattenberg Kattenberg 9, B-9000 Gent Tel. (09) 269 98 06

Nadere informatie

W.O. Tweede leerjaar Geert DE JAEGER

W.O. Tweede leerjaar Geert DE JAEGER P ZEK NAAR DIN S! W.. Tweede leerjaar Geert DE JAEGER Wat weten we reeds over dino s? We gebruiken vaak de afkorting dino's. Eigenlijk zeg je dinosaurussen of dinosauriërs. Dat betekent : reuzen hagedis.

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Een organisme bestaat uit verschillende weefsels, die opgebouwd zijn uit cellen. Cellen zijn dus de bouwblokken van elk levend organisme. De ontwikkeling van slechts een

Nadere informatie

OVER EVOLUTIE De theorie en haar betekenis voor ons Leerlingenhandleiding

OVER EVOLUTIE De theorie en haar betekenis voor ons Leerlingenhandleiding OVER EVOLUTIE De theorie en haar betekenis voor ons Leerlingenhandleiding Nothing in biology makes sense except in the light of evolution. (Theodosius Dobzhansky) INHOUD Centrale vraag 2 Hoofdstuk 1 3

Nadere informatie

Rechtop staan vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62361

Rechtop staan vmbo-b12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62361 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 28 februari 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62361 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

OPMERKINGEN OVER HET 'STAARTLOKKEN'DOOR SLANGEN, MET WAARNEMINGEN AAN DIT GEDRAG BU 1WEE ONDERSOORTEN VAN DE CANTIL, AGKISTRODON BILINEATUS SSP.

OPMERKINGEN OVER HET 'STAARTLOKKEN'DOOR SLANGEN, MET WAARNEMINGEN AAN DIT GEDRAG BU 1WEE ONDERSOORTEN VAN DE CANTIL, AGKISTRODON BILINEATUS SSP. Opmerkingen over het staartlokken door slangen / 81 OPMERKINGEN OVER HET 'STAARTLOKKEN'DOOR SLANGEN, MET WAARNEMINGEN AAN DIT GEDRAG BU 1WEE ONDERSOORTEN VAN DE CANTIL, AGKISTRODON BILINEATUS SSP. Door:

Nadere informatie

Ga op de rug liggen. Buig de knieën en zet de voeten plat op de grond. Klap beide knieën naar één kant.

Ga op de rug liggen. Buig de knieën en zet de voeten plat op de grond. Klap beide knieën naar één kant. BUIKSPIEREN Klap beide knieën naar één kant. Beweeg de kin naar de borst en kom met de romp een klein stukje recht omhoog. Houd 4 tellen vast en ga langzaam weer terug. Bij nekklachten, nek ondersteunen

Nadere informatie

De beenderen in het hoofd vormen samen de schedel. De schedel word gedragen door de wervelkolom die in de romp naar beneden loopt.

De beenderen in het hoofd vormen samen de schedel. De schedel word gedragen door de wervelkolom die in de romp naar beneden loopt. THEMA 8 Paragraaf 1 het skelet De mens heeft ( net als alle andere gewervelden) een inwendig skelet of geraamte. Dit skelet bestaat uit vele beenderen (botten). De beenderen in het hoofd vormen samen de

Nadere informatie

Richtlijn classificatie halsklierdissecties

Richtlijn classificatie halsklierdissecties VI Richtlijn classificatie halsklierdissecties naar Inleiding 532 1. Uitgangspunten 532 2. Omschrijving groepen lymfklieren 532 3. Classificatie halsklierdissecties 534 3.1 Radicale halsklierdissectie

Nadere informatie

BASISINSTELLING WARMTEPOMP De Bloem Fase 1

BASISINSTELLING WARMTEPOMP De Bloem Fase 1 BASISINSTELLING WARMTEPOMP De Bloem Fase 1 1 3 2 Onderdelen 1. GIW-box met TR-10 ruimtethermostaat en regeling aanvoertemperatuur vloerverwarming 2. Drukmeters vloerverwarming en bronnen 3. Afsluiters

Nadere informatie

CHARLES BLIK OP EEN WERELD IN EVOLUTIE. Darwin in het lab. Moderne technologie haalt paleontologie vanonder het stof

CHARLES BLIK OP EEN WERELD IN EVOLUTIE. Darwin in het lab. Moderne technologie haalt paleontologie vanonder het stof CHARLES BLIK OP EEN WERELD IN EVOLUTIE Moderne technologie haalt paleontologie vanonder het stof Darwin in het lab 32 EOS Fossiel van een archegosaurus, uit het vroeg- Perm. Door zijn afwijkende wervelsamenstelling

Nadere informatie

Enige bijzondere kaakloze vissen (Agnatha) uit het Onder-Siluur van Lanarkshire (Schotland)

Enige bijzondere kaakloze vissen (Agnatha) uit het Onder-Siluur van Lanarkshire (Schotland) Uit vislagen die buiten de jurisdictie van Scottish Natural Heritage (SNH - de Schotse natuurbeschermingsorganisatie) vallen werden kaakloze vissen vrijgemaakt die op een unieke manier zijn geconserveerd.

Nadere informatie

Rechtop staan hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62508

Rechtop staan hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62508 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 28 februari 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62508 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

Reflectiekaart. Vooraf: Wat moeten ze kunnen: Wat moeten ze kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen

Reflectiekaart. Vooraf: Wat moeten ze kunnen: Wat moeten ze kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen Reflectiekaart 3.2.3.09 Dieren uit de hele wereld met elkaar vergelijken en classificeren: ongewervelde dieren (insecten) / gewervelde dieren(vissen, amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren). Omschrijf

Nadere informatie

Jackelien Van Laere Dienst Orthopedie en Traumatologie Universitair ziekenhuis Gent. Belang van fysiotherapie - revalidatie

Jackelien Van Laere Dienst Orthopedie en Traumatologie Universitair ziekenhuis Gent. Belang van fysiotherapie - revalidatie Jackelien Van Laere Dienst Orthopedie en Traumatologie Universitair ziekenhuis Gent Belang van fysiotherapie - revalidatie Mijn link met osteoporose Dienst traumatologie VKO Arbeidsongevallen Na val Spontane

Nadere informatie

Post-Op braces S t a b i l i s e r e n e n i m m o b i l i s e r e n p r o d u c t i n f o r m a t i e

Post-Op braces S t a b i l i s e r e n e n i m m o b i l i s e r e n p r o d u c t i n f o r m a t i e Post-Op braces t a b i l i s e r e n e n i m m o b i l i s e r e n p r o d u c t i n f o r m a t i e OT TO BOCK POT- OP BRCE --------------------------- eer en meer worden bij postoperatieve of posttraumatische

Nadere informatie

Ordening. Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2

Ordening. Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2 Ordening Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2 1 In de dierentuin leven heel veel dieren. Sommige lijken op elkaar, andere juist helemaal niet. Door te kijken

Nadere informatie

resten van Bos primigenius (= Oeros) en Bison priscus priscus). Deze wetenschap berust voornamelijk op (fig. 1). (=Steppewisent) Inleiding

resten van Bos primigenius (= Oeros) en Bison priscus priscus). Deze wetenschap berust voornamelijk op (fig. 1). (=Steppewisent) Inleiding Enige aantekeningen bij de determinatie van fossiele resten van Bos primigenius (= Oeros) en Bison priscus (=Steppewisent) Door Henk Hiddingh Inleiding In bovenpleistocene rivierafzettingen worden op diverse

Nadere informatie

MOTOR. 1 of 1 22/01/ :48 REVISEREN 1 DISTRIBUTIERIEM, SPANINRICHTING EN TANDWIELEN. Distributieriem - verwijderen

MOTOR. 1 of 1 22/01/ :48 REVISEREN 1 DISTRIBUTIERIEM, SPANINRICHTING EN TANDWIELEN. Distributieriem - verwijderen 300tdid_28 1 of 1 22/01/2013 20:48 DISTRIBUTIERIEM, SPANINRICHTING EN TANDWIELEN Distributieriem - verwijderen 4. Plaats gereedschap LRT-12-049 en de drukknop - een onderdeel van gereedschap LRT-12-031

Nadere informatie

Theorie-examen Anatomie 13 januari 2006.

Theorie-examen Anatomie 13 januari 2006. Theorie-examen Anatomie 13 januari 2006. 1. Wat is de diafyse van een pijpbeen? A. Het uiteinde van een pijpbeen. B. Het middenstuk van een pijpbeen. C. De groeischijf. 2. Waar bevindt zich de pink, ten

Nadere informatie

HOOFDSTUK 1 HET ONTSTAAN VAN HET LEVEN OP AARDE BLZ 3. HOOFDSTUK 3 DE VELOCIRAPTOR BLZ 5. HOOFDSTUK 4 DE SPINOSAURUS BLZ 6.

HOOFDSTUK 1 HET ONTSTAAN VAN HET LEVEN OP AARDE BLZ 3. HOOFDSTUK 3 DE VELOCIRAPTOR BLZ 5. HOOFDSTUK 4 DE SPINOSAURUS BLZ 6. INLEIDING BLZ 2. HOOFDSTUK 1 HET ONTSTAAN VAN HET LEVEN OP AARDE BLZ 3. HOOFDSTUK 2 DE IRRITATOR BLZ 4. HOOFDSTUK 3 DE VELOCIRAPTOR BLZ 5. HOOFDSTUK 4 DE SPINOSAURUS BLZ 6. HOOFDSTUK 5 TYRANOSAURUS REX

Nadere informatie

Dierenrijk. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Dierenrijk. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres E i Kiwijs 06 September 2011 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/32475 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

BASISINSTELLING WARMTEPOMP

BASISINSTELLING WARMTEPOMP BASISINSTELLING WARMTEPOMP 1 2 4 3 Onderdelen 1. GIW-box met TR-10 ruimtethermostaat en regeling aanvoertemperatuur vloerverwarming 2. Drukmeters vloerverwarming en bronnen 3. Afsluiters vloerverwarming

Nadere informatie

Ordening. Groep 4 en 5 van het basisonderwijs

Ordening. Groep 4 en 5 van het basisonderwijs Ordening Groep 4 en 5 van het basisonderwijs Hallo, welkom in Ouwehands Dierenpark! Met deze Doe Mee kom je veel verschillende dieren tegen. Probeer de vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. Als je het

Nadere informatie

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar 2008-2009

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar 2008-2009 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar 2008-2009 door Sjoerd FRIETMAN Promotor : Dierenarts C. Casteleyn Medepromotor : Prof. Dr. P. Simoens Literatuurstudie in het kader van de Masterproef

Nadere informatie

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de gegevens vervat in

Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de gegevens vervat in Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de gegevens vervat in deze masterproef, noch dat de inhoud van deze masterproef

Nadere informatie

Versus Tijdschrift voor Fysiotherapie, 16e jrg 1998, no. 2 (pp )

Versus Tijdschrift voor Fysiotherapie, 16e jrg 1998, no. 2 (pp ) Auteur(s): P. van der Meer, H. van Holstein Titel: Mobiliseren van het onderste spronggewricht Jaargang: 16 Jaartal: 1998 Nummer: 2 Oorspronkelijke paginanummers: 63-74 Deze online uitgave mag, onder duidelijke

Nadere informatie

De vitamine D en calcium/fosfaat behoefte bij enkele soorten hagedissen

De vitamine D en calcium/fosfaat behoefte bij enkele soorten hagedissen De vitamine D en calcium/fosfaat behoefte bij enkele soorten hagedissen Marja Kik, Wouter Hendriks, Dennis Oonincx, Guido Bosch, Job Stumpel, Hans van Leeuwen Belangrijkste problematiek Disbalans in de

Nadere informatie

vlinders infoblad Meer informatie van de afdeling NME (Natuur en Milieu Educatie) van Carmabi is te vinden op:

vlinders infoblad Meer informatie van de afdeling NME (Natuur en Milieu Educatie) van Carmabi is te vinden op: infoblad vlinders Alle vlinders en motten op de wereld horen tot de orde van Lepidoptera, het Latijnse woord voor insecten met geschubde vleugels. Deze schubben (die je onder een microscoop moet bekijken

Nadere informatie

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar 2013-2014. Kissing Spines. Door. Eva De Clercq. Promotors: 2014 De Clercq Eva

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar 2013-2014. Kissing Spines. Door. Eva De Clercq. Promotors: 2014 De Clercq Eva UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar 2013-2014 Kissing Spines Door Eva De Clercq Promotors: Dr. Dumoulin Michèle Prof. Dr. Pille Frederik 2014 De Clercq Eva Literatuurstudie in het

Nadere informatie

11/19/2012. Systeem Aarde-6:het Mesozoicum. Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea

11/19/2012. Systeem Aarde-6:het Mesozoicum. Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea Systeem Aarde-6:het Mesozoicum Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea Atmosfeer: hoge CO 2 waarden Klimaatsverandering (landklimaat) Hydrosfeer: warme oceanen, anoxia Lithosfeer: hoge

Nadere informatie

Werkblad schedels groep 1

Werkblad schedels groep 1 Werkblad schedels groep 1 De lengte van het dier is ongeveer 5 keer de lengte van de schedel Hoe lang is de schedel? Meet langs de zijkant Hoe breed is de oogkas? Schedel nr 1 Schedel nr 2 Schedel nr 3

Nadere informatie

Ontdek de topstukken van het Museum voor Natuurwetenschappen. Voor kinderen van 9 tot 12 jaar

Ontdek de topstukken van het Museum voor Natuurwetenschappen. Voor kinderen van 9 tot 12 jaar Ontdek de topstukken van het Museum voor Natuurwetenschappen Voor kinderen van 9 tot 12 jaar Inkomhal De walvis in de inkomhal Dit is het skelet van een bultrugwalvis. Dit exemplaar behoort tot een soort

Nadere informatie

EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS. College 3 Van sauriër tot vogel

EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS. College 3 Van sauriër tot vogel EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS College 3 Van sauriër tot vogel PROGRAMMA 1. Inleiding, tijdsbeelden en fossielen 2. Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen 3. Van sauriër tot vogel 4. Vogels

Nadere informatie

RAADPLEGING VOOR RUGAANDOENINGEN

RAADPLEGING VOOR RUGAANDOENINGEN CONSULTATI VOOR ORTHOPDI, TRAUMATOLOGI N RHUMA (letsels van wervelkolom, steun -en bewegingsapparaat) Kortrijksesteenweg 724 9000 GNT Tel: 09/222.27.03 Fax: 09/220.03.66 Website: http://flandersorthopaedics.com

Nadere informatie

CT Protocol Oesophagus carcinoom

CT Protocol Oesophagus carcinoom CT Protocol Oesophagus carcinoom Indicatie: Stagering oesophagustumor, oesophagus-cardiatumor. Voorbereiding: Patiënt nuchter, geen vast voedsel 4 uur van te voren. Orale voorbereiding: water ipv oraal

Nadere informatie

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting

ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 216 Samenvatting EINDVERSIE - OKTOBER 218 1. Samenvatting van de energiebalans 216 Elk jaar stelt Leefmilieu Brussel de energiebalans van het Brussels

Nadere informatie

Naam: BOTTEN EN SPIEREN Het menselijk lichaam

Naam: BOTTEN EN SPIEREN Het menselijk lichaam Naam: BOTTEN EN SPIEREN Het menselijk lichaam Waarom heb je botten nodig? Het skelet is onmisbaar. Het houdt je overeind en geeft je lichaam vorm. Zonder het skelet zou je een soort pudding zijn. Je skelet

Nadere informatie