Eindhoven circulair OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE

Transcriptie

1 Recycling Duurzame productie Duurzaam gebruik Eindhoven circulair OP WEG NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE december 2017

2 Inhoud 1. Samenvatting 3 2. Wat is circulaire economie? 4 3. Waarom circulaire economie in Eindhoven? 5 4. Speelveld 6 5. Beleidskader circulaire economie 8 6. Rollen gemeente 9 7. Acties Basis op orde 11 Circulair in onze eigen inkooptrajecten en aanbestedingen 11 Verwerking huishoudelijk afval Eindhoven als katalysator 15 Circulair in ons eigen vastgoed 15 Circulariteit ruimtelijke ordening 17 Verduurzaming vervangingsopgave openbare ruimte 17 Bewustwording, nudging, stimuleren: Eindhoven in beweging Gemeente als regisseur 20 Circulaire economie in Brainport Kanttekeningen en randvoorwaarden 23 Bijlage: de 5 landelijke transitie-agenda s 24 Eindhoven circulair - 2

3 1. Samenvatting Circulaire economie is nodig om problemen in de nabije toekomst te voorkomen. Zoals het opraken van grondstoffen door het beperkte hergebruik en de aantasting van natuur en landschap door delving van grondstoffen. Maar denk ook aan milieuvervuiling door afvalverbranding en storting en stijgende prijzen van grondstoffen en producten, omdat ze steeds schaarser worden. Een circulaire economie biedt kansen om in de high tech regio Eindhoven, middels innovatie, een koploperpositie te pakken in de ontwikkeling van circulaire producten. Daarnaast kan het regionale werkgelegenheid creëren door regionaal producten te verwerken in plaats van grondstoffen uit andere landen te importeren. Daarmee is circulaire economie een thema dat de komende decennia van ons allen veel aandacht vraagt. Binnen deze economische transitie nemen wij als gemeente onze rol. We sluiten aan bij de landelijke ambitie en aanpak, voortbordurend op wat er al gebeurt in Eindhoven. We zullen zorgen dat we ten aanzien van onze eigen verantwoordelijkheden, de basis op orde hebben wat betreft circulaire economie. Dit houdt in dat circulariteit een criterium moet zijn in ons maatschappelijk verantwoord inkopenbeleid en dat we ons eigen afval en het huishoudelijk afval uit de stad zo ophalen en verwerken dat de circulariteit ervan toeneemt Naast de basis op orde, is de tweede belangrijke stap dat we in onze interactie richting de markt, zoals bij het inrichten van de stad, ons vastgoed en bij ons eigen maatschappelijk verantwoord inkopenbeleid, de markt uitdagen om te innoveren op gebied van duurzaamheid in brede zin en daarbinnen ten aanzien van circulariteit. Het speerpunt bouw (één van de vijf nationale transitie-agenda s) sluit aan bij waar we als gemeente invloed en impact kunnen hebben en waar al energie zit in de stad. Met behulp van instrumenten als 040GoedBezig. nl en samenwerkingsverbanden als DOE (DuurzaamheidsOrganisatie stadsregio Eindhoven), zullen we bewustwording, gedragsverandering en samenwerking op gebied van circulaire economie stappen verder brengen. Samen met DOE en andere partners in de Brainport regio zullen we de kansen voor het oppakken van een koploperpositie (bijvoorbeeld in de maakindustrie) onderzoeken. De transitie naar een circulaire economie gaat langs de weg van bewustwording, gedragsverandering, samenwerking, innovatie en aanpassing van de spelregels. Hierbij zijn technologie, design en kennis belangrijke ingrediënten. Net die aspecten waar deze regio zo goed in is. De komende jaren zullen we stappen zetten richting een circulaire stad, door middel van: Uitvoeren pilots (schoolgebouwen, openbare ruimte, maatschappelijk vastgoed). Het aanpassen van eigen spelregels (inkoop, ruimtelijke ontwikkeling & grond). Samenwerking (provincie, Fontys, woningbouwcorporaties). Het onderzoeken van regionale kansen (Brainport, DOE, rijk). Eindhoven circulair - 3

4 2. Wat is circulaire economie? Volgens MVO Nederland is de circulaire economie een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. Verder zegt MVO Nederland daarover dat het circulaire systeem twee kringlopen van materialen kent. Een biologische kringloop, waarin reststoffen na gebruik veilig terugvloeien in de natuur. En een technische kringloop, waarvoor product(onderdelen)zo zijn ontworpen en vermarkt dat deze op kwalitatief hoogwaardig niveau opnieuw gebruikt kunnen worden. Hierdoor blijft de economische waarde zoveel mogelijk behouden. Als gemeente hebben we in 2011 besloten om als uitgangspunt voor ons duurzaamheidsbeleid te gaan werken volgens de principes van The Natural Step (TNS). De vier principes geven het kader aan waarbinnen je kunt opereren in een volledig duurzame situatie. De eerste twee principes van TNS (breng niet meer natuurlijke grondstoffen en chemische materialen terug in het milieu dan de natuur kan verwerken), vormen de basis voor een circulaire economie. Daarmee is circulaire economie geen nieuw verschijnsel voor de gemeente Eindhoven. Ter illustratie van wat circulaire economie is, onderstaande figuur Lineaire economie Keteneconomie met recycling Circulaire economie Grondstoffen Grondstoffen Productie Productie Gebruik Restafval Restafval Recycling Gebruik Recycling Duurzame productie Duurzaam gebruik Van afval naar grondstof Eindhoven circulair - 4

5 3. Waarom circulaire economie in Eindhoven? Bij de huidige manier van produceren raken grondstoffen langzaamaan op en worden dus steeds schaarser en daarmee steeds duurder. Het winnen van primaire grondstoffen leidt tot aantastingen van de natuur en landschap. Het verbranden en storten van afval leidt tot steeds meer milieuverontreiniging en hoge kosten voor de gevolgen van die milieuproblemen. Denk daarbij onder andere aan de gevolgen van klimaatverandering. Een circulaire economie bespaart grondstoffen, spaart de natuur door minder delving van primaire grondstoffen, spaart het milieu door minder verbranding van afval en leidt tot een gezonde leefomgeving en een gezonde economie met ook op termijn betaalbare producten. Daarnaast leidt een circulaire economie tot nieuwe economische kansen. Innovatie is nodig om producten anders te produceren en aan het einde van hun levensduur uit elkaar te halen en opnieuw te kunnen gebruiken. En bovendien hoeven we in een circulaire economie de grondstoffen niet meer over grote afstanden te transporteren maar kan er veel meer regionaal bewerkt worden. Wat voor een land als Nederland, met weinig eigen primaire grondstoffen, niet alleen CO 2 bespaart op het transport maar ook extra economische kansen biedt. De technologisch innovatie die onlosmakelijk verbonden is met de transitie naar een circulaire economie sluit uitstekend aan bij het DNA van deze regio: kennis, technologie en design. De directe aanleiding voor dit plan is de toezegging in het Klimaatplan om het onderwerp circulaire economie intensiever op te pakken om daarmee de indirecte CO 2 -uitstoot te verminderen. Namelijk die uitstoot die vrijkomt bij de productie van materialen en goederen die buiten de stad Eindhoven geproduceerd worden, maar wel in Eindhoven gebruikt worden. Als begrip is Circulaire Economie de laatste jaren sterk in opkomst en is het logisch daar als gemeente bij aan te haken en de acties die we al uitvoeren onder deze noemer te laten zien. Ook biedt de groeiende aandacht voor dit thema ons mogelijkheden om hier intensiever aan bij te dragen dan tot nu toe. Het is tijd voor een volgende serieuze stap op weg naar een circulaire economie. Eindhoven circulair - 5

6 4. Speelveld Mondiaal Op 25 september 2015 zijn de lidstaten van de Verenigde Naties het eens geworden over de 17 Global Goals for Sustainable Development. Als Eindhoven onderschrijven we deze doelen. Het leveren van een significante bijdrage aan een circulaire economie, raakt meerdere van deze doelen (duurzame, inclusieve en bestendige economische groei; duurzame consumptie- en productiepatronen waarborgen en actie nemen om klimaatverandering te bestrijden). Op mondiaal niveau is eind 2016 het Parijse klimaatakkoord afgesloten tussen 152 landen waaronder Nederland. Volgens de routekaarten Meerjarenafspraken Energie Efficiency (MJA) kunnen we met een grotere efficiency in grondstof- en materiaalketens zo n 10% van onze landelijke jaarlijkse CO 2 productie besparen. Kanttekening voor de Eindhovense ambitie is dat die 10% grotendeels buiten de grenzen van de stad plaats zal vinden. Wat gezien de mondiale opgave natuurlijk niet uitmaakt maar voor het berekenen van de uitstoot in de stad zelf, wel. Europees Binnen Europa is circulaire economie een nieuw speerpunt. Dat betekent kansen voor samenwerking, kennisuitwisseling en financiële bijdragen. Onder andere de programma s Interreg N-W Europa, Horizon 2020 en Urban Innovations Actions bieden kansen voor Eindhoven. Landelijk Eind 2016 heeft het rijk het beleid voor circulaire economie vastgelegd in de nota Nederland circulair in Na deze nota volgde in januari 2017 de ondertekening van een breed gedragen grondstoffenakkoord met 180 partners. De uitwerking hiervan vindt nu plaats aan de hand van vijf transitie-agenda s. Voor de uitwerking van deze agenda s wordt ook de VNG betrokken. Zie bijlage 1 voor uitleg over de vijf transitie-agenda s. Provinciaal Provincie Noord-Brabant heeft in 2017 een strategische verkenning uitgevoerd naar circulaire economie. Zij zullen met een voorstel komen hoe vanuit de provinciale rol de transitie richting een circulaire economie versneld kan worden. Hierbij wil de provincie aanhaken bij de landelijke nota en de vijf landelijke transitie-agenda s. Brainport regio Ondanks de kansen die circulaire economie voor de Brainport regio biedt, is dit thema in Brainport verband niet als specifiek aandachtspunt benoemd. Dit wil uiteraard niet zeggen dat er geen bedrijven zijn die hier al aan werken of dat geen samenwerking plaats vindt. Er vindt van alles plaats zoals de Rabobank die haar bedrijven wil helpen bij het zetten van stappen in de circulaire richting of Heijmans dat in kaart brengt wat de verschillende partners wensen op gebied van circulariteit en de Brabants-Zeeuwse Werkgeversorganisatie (VNO-NCW Brabant Zeeland) die inspiratiebijeen komsten organiseert over dit onderwerp. Eindhoven circulair - 6

7 Koplopers en aanjagers in de stad We kennen diverse koplopers en aanjagers in de stad: Vanuit verduurzaming vastgoed timmeren met name de woningbouwcorporaties Woonbedrijf en Thuis aan de weg. Zij hebben veel van het vastgoed in Eindhoven en pakken daarbij de rol van katalysator door de markt uit te dagen producten en diensten te leveren waarbij de principes van TNS voorop staan. Zie ook het voorbeeld van de materialendroom (pag 9). Het Fontys Impulsteam Circulaire Economie (ICE) heeft als doel de kennis over circulaire economie en duurzaamheid binnen Fontys te versterken, zodat Fontys een betekenisvolle speler kan worden in deze transitie. Naast het oprichten van dit team is Fontys in 2017 ook gestart met een Minor Circulaire Economie, een opleiding van 6 maanden voor HBO studenten van verschillende disciplines. De studenten zullen vooral aan de slag gaan met concrete vragen en verzoeken van marktpartijen op gebied van circulaire economie. DOE (DuurzaamheidsOrganisatie stadsregio Eindhoven), opgericht in 2017 door gemeente Eindhoven in samenwerking met o.a. VNO-NCW Brabant Zeeland, TU/e, Fontys, TNO en High Tech Campus, heeft tot taak om intrinsiek gemotiveerde MKB ers te helpen gezamenlijk stappen te zetten in de verduurzaming van hun bedrijfsvoering en onze regio. Bij de start is de focus gelegd op duurzame energie en de reductie van CO 2 maar door het groeiend belang van circulaire economie, zal DOE ook een rol in die transitie gaan spelen. Het platform 040GoedBezig.nl biedt een podium aan duurzame initiatieven van met name inwoners in Eindhoven. Uiteraard vallen projecten met een circulaire winst hier ook onder. Het platform zal in de toekomst intensiever ingezet gaan worden als communicatie en samenwerkingsmiddel voor duurzame initiatieven waaronder circulariteit. Eindhoven circulair - 7

8 5. Beleidskader circulaire economie Circulaire economie is vanaf nu een thema binnen de gemeentelijke organisatie met een bestuurlijk en ambtelijk aanspreekpunt en een vastgesteld beleidskader. Deze ambitie voor dit beleidskader nemen we over van het rijk en is de volgende: Eindhoven onderschrijft de rijksambitie om voor 2050 een circulaire economie te realiseren. Eindhoven deelt de ambitie om samen met partners in 2030 een tussendoelstelling te realiseren van 50% minder gebruik van primaire grondstoffen. Er is nog geen beschikbaar monitoringsinstrument ten aanzien van circulaire economie of grondstoffengebruik. Landelijk zal daar de komende jaren aan gewerkt worden. Voor Eindhoven zullen we bekijken of er met Europese middelen een road map' circulair vastgoed en publieke ruimte opgesteld kan worden die deze ambities om kan zetten in indicatoren. Landelijk werken we vanuit inkoop actief mee aan de kopgroep benchmarkt maatschappelijk verantwoord inkopen. Hierin wordt enerzijds gewerkt aan het opzetten van een monitoringssysteem waarmee de eigen ambities en doelstelling gemonitord worden. Anderzijds wordt gewerkt aan een instrument waar markt informatie en onderzoeksresultaten gedeeld kunnen worden. Het gaat hier dus nadrukkelijk om een stip aan de horizon op gebied van circulaire economie. Het is echter wel belangrijk om als gemeente een ambitie uit te spreken. Zodat het zowel binnen de organisatie als buiten in de stad, helder is dat circulaire economie een serieus aandachtsveld van de gemeente is. Zowel voor ons inkoop- en aan bestedingsbeleid, ons afvalbeleid als de samen werking met partners. We spreken hiermee een ambitie uit die we samen met rijk, provincie en andere partners uit gaan werken en waar we stappen in gaan zetten. Eindhoven circulair - 8

9 6. Rollen gemeente Er is sprake van een circulaire economie als de materialen en producten die gemaakt worden, circulair zijn in productie en gebruik en als de consument daar op de juiste manier mee omgaat. Als gemeente hebben we daar voor een deel invloed op. Die invloed zit in de volgende rollen. 1) Basis op orde eigen bedrijfsvoering en wettelijke taken gemeente Als gemeente zijn we net als iedere andere organisatie een consument die producten en diensten inkoopt en aanbesteedt. Daarnaast hebben we als gemeente een wettelijke taak om huishoudelijk afval in te zamelen (wet milieubeheer, afvalstoffen). Circulariteit bij deze taken meenemen, is de basis van wat we als gemeente zelf kunnen doen: de basis op orde. de gemeente koopt jaarlijks voor honderden miljoenen euro s in. Denk hierbij aan aanbestedingen in de openbare ruimte maar ook diensten als zorg, kantoorartikelen, voertuigen, kleding, telefonie enz. Bij deze inkoop kunnen we de voorkeur geven aan circulaire materialen. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om huishoudelijk afval (gescheiden) in te zamelen. In het Landelijk Afvalbeheer Plan is vastgelegd dat in % van het huishoudelijk afval moet worden gescheiden. Gemeenten zijn verplicht om zo goed mogelijk te regelen dat er zo min mogelijk restafval is. Dat we het dan ook zo duurzaam mogelijk laten verwerken is een logische volgende stap. Om dat te doen met de maximale duurzaamheid, werken we op dit moment aan het Renescience project. 2) Katalysator aanjager van circulariteit op de markt Als gemeente kunnen we invloed uitoefenen op allerlei partijen in de stad omdat we met ze samenwerken of omdat ze diensten aan ons leveren. Denk hierbij aan het inrichten van de openbare ruimte, beheer en onderhoud, gebiedsontwikkeling enz. We kunnen deze partijen steeds uitdagen om een volgende stap te zetten in het verduurzamen van de stad en daarbinnen het toepassen van circulaire materialen. Daarnaast kunnen we samen met partijen de duurzame keuzen voor onze inwoners makkelijker maken door ze als een service, als een dienst, aan te bieden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verschillende zonnepanelen projecten (op je eigen dak of elders in de stad) waar inwoners aan deel kunnen nemen en ontzorgd worden in aanschaf en plaatsing of deelname. Ook door partijen en inwoners met elkaar in contact te brengen en goede voorbeelden een podium te bieden, pakken we deze rol op. Hier zetten we 040GoedBezig.nl voor in. 3) Regisseur in de Brainport regio Ten slotte zouden we nog een stap verder kunnen gaan door een coördinerende rol op te pakken daar waar de potentie voor circulariteit groot is en anderen hem laten liggen. Denk hierbij aan de kansen voor de Brainportregio en het landelijke prioritaire thema maakindustrie. Eindhoven circulair - 9

10 Voorbeeld circulaire economie Materialendroom: van slopen naar hergebruiken We bouwen een gebouw en slopen het na pakweg veertig jaar. Het gros van de materialen belandt op een stortplaats of in een verbrandingsoven. Dat kan slimmer. Een vrijblijvend gesprek in 2010 tussen de gemeente Eindhoven en de vier Eindhovense woningcorporaties (Trudo, Woonbedrijf, Wooninc. en Thuis) mondde uit in harde afspraken over duurzaam wonen. Samen zorgen ze ervoor dat op termijn alle materialen (beton, baksteen, kozijnen, keukens enzovoorts) die zijn verwerkt in Eindhovense corporatiewoningen uit verantwoorde natuurlijke kringlopen komen, of daarin terugkeren. Deze ambitie heeft een naam gekregen: materialendroom. Sloop levert geld op Slopen kost nu nog geld. Over tien jaar niet meer. Dan levert slopen of liever gezegd demonteren juist geld op. Dat zit zo. De gemeente Eindhoven en de Eindhovense woningcorporaties weten dan exact wat de materialen in hun te slopen gebouwen waard zijn. Ze vragen sloopbedrijven wat zij ervoor over hebben om een bepaald pand te mogen slopen. Het sloopbedrijf haalt dan waardevolle, recyclebare materialen uit de gebouwen, die vervolgens een tweede leven krijgen. De vastgoedeigenaar ziet meer van zijn investering in vastgoed terug en behaalt bovendien zijn doelen op het gebied van circulaire economie. Betere keuken voor minder geld Jarenlang nam Woonbedrijf keukens af van een bekende Nederlandse keukenfabrikant. Op een gegeven moment komt de corporatie in contact met een Duitse keukenfabrikant die een veel duurzamere (maar niet duurdere) keuken aanbiedt. De bonus zit aan het eind. Als de keuken versleten is, neemt de leverancier de oude keuken terug om van de materialen weer nieuwe keukens te maken. Woonbedrijf ontvangt dan nog een vergoeding voor die oude keuken. De oude keuken is dus niet langer afval, maar wordt verwerkt tot een nieuwe keuken. Dát is circulaire economie. Eindhoven circulair - 10

11 7. Acties Keuze voor projecten Om te prioriteren waar we als gemeente op in moeten zetten, is een aantal zaken van belang: de mate van invloed; de mate van impact en de kosten. Daarnaast vinden we ook onze voorbeeldfunctie belangrijk en het passen van acties in het DNA van Eindhoven: kennis, technologie en design. Bij de hieronder genoemde acties, zijn al deze aspecten meegenomen en afgewogen. Relatie met landelijke transitiethema s In bijlage één staan de vijf landelijke thema s waarbinnen het rijk circulaire economie vorm gaat geven. Net als de provincie Noord-Brabant, willen we hier bij aansluiten. Het thema Bouw heeft de grootste raakvlakken met gemeenten. Hier haken we dan ook met een groot aantal projecten op aan. Het thema maakindustrie is relevant voor deze regio. Samen met rijk, provincie en bedrijven gaan we kijken welke rol we hier in kunnen spelen. Voor deze en de overige thema s geldt dat we daar middels Renescience en het bijbehorende innovatieplatform, DOE, 040GoedBezig.nl en ons eigen maatschappelijk verantwoord inkopenbeleid een bijdrage aan leveren. Meetbaarheid van projecten September 2017 verscheen het rekenkameronderzoek naar het duurzaamheidsbeleid van de gemeente. Eén van de adviezen van de rekenkamer aan het college is: faciliteer de raad bij de kaderstelling en controle door het in lijn brengen van programmadoelen voor circulaire economie met programma- en effectindicatoren. De rijksambitie die wij onderschrijven gaat uit van het einddoel circulaire economie en van het tussendoel 50% minder primaire grondstoffen. Onze klimaatdoelen worden uitgedrukt in % CO 2 reductie. Meten en monitoren in CO 2 reductie of kg CO 2 wordt steeds meer mogelijk. Waar dat van toepassing is op onze projecten en reeds meetbaar is, zullen we dat aangeven. Er is echter nog geen beschikbaar monitoringsinstrument ten aanzien van circulaire economie of % minder primaire grondstoffengebruik. Landelijk wordt daar de komende jaren aan gewerkt en vanuit de gemeente zijn we betrokken bij het landelijke traject. Veel van de projecten bevinden zich in een pilotfase waar monitoring onderdeel is van de pilot. Per project geven we aan wat mogelijk is op het gebied van indicatoren en monitoren van circulariteit. Financiën Uitgangspunt bij de genoemde acties is beschikbaarheid van mensen en middelen. De huidige financiële situatie van de gemeente staat niet toe dat er extra middelen ingezet worden. Dat betekent dat we niet overal op een hoog ambitieniveau voor de komende jaren kunnen gaan zitten en dat we extra in zullen moeten zetten op samenwerking, zoeken naar subsidies en andere financiële middelen en verdienmodellen. Eindhoven circulair - 11

12 Voorbeeld circulaire economie PIT: niet duurder, wel duurzamer PIT (presenteren, informeren, trakteren), het informatiecentrum bij de Philips Fruittuin, is comform hoge duurzaamheidseisen gebouwd. Normaal gesproken doen tijdens een bouwvergadering de partijen (architect, constructeur, aannemer, gebruiker) één voor één hun zegje. Bij PIT ging het heel anders. Men ging aan een ronde tafel zitten en kreeg de opdracht samen drie totaal verschillende energieconcepten te ontwikkelen, waaruit later een keuze kon worden gemaakt. Eerst duurder, later goedkoper Vroeger lag de focus op het laag houden van de bouwkosten. Wat doe je dan? Je kiest de goedkoopste bouwmaterialen. De bouwmaterialen die voor PIT zijn gebruikt, zijn over het algemeen wat duurder, maar de 'total costs of ownership' van het gebouw zijn daardoor lager. We hebben milieuvriendelijke(re) grondstoffen toegepast, zoals isolatie met schapenwol in plaats van glaswol en minder milieubelastend beton. En het hout dat we gebruikten, heeft minder onderhoud nodig. We verdienen de meerkosten terug. Geef ruimte aan duurzaamheid Als je streeft naar maximale duurzaamheid, geef dan ruimte voor optimalisatie van duurzaamheid, met name in de ontwerpfase. Dat levert meer kwaliteit en meer comfort op en efficiënter onderhoud. Sinds de realisatie van PIT wordt er scherp op de circulariteit van bouw materialen en installaties gelet. Bij de revitalisatie van ons pand aan de Nachtegaallaan hebben we de installaties, de kasten en de verwarming laten zitten. Verder hebben we de vloerbedekking en de pantry s uit het Kennedy Business Center hergebruikt. Logisch. Thuis gooi je goede dingen ook niet zomaar weg. Eindhoven circulair - 12

13 7.1 Basis op orde Circulair in onze eigen inkoop trajecten en aanbestedingen Op 11 juli 2017 heeft het college het gemeentelijke maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) beleid vastgesteld. Dit biedt het noodzakelijke kader om bij inkoop en aanbestedingen circulaire producten te vragen en te kopen. Daarnaast hebben we als gemeente ook de green deal grond-, weg- en waterbouw (gww) ondertekend, waarmee we ons gecommitteerd hebben aan het gebruik van circulaire materialen in de gww. Ten slotte hebben we ook nog het betonakkoord getekend waarmee we specifiek voor beton inzetten op circulariteit. In het plan van aanpak MVI is ten aanzien van circulaire economie afgesproken dat we vanuit inkoop ervaringen op gaan doen met circulair inkopen. Voor het onderzoeken en verkennen van de mogelijkheden van circulair inkopen zullen we in 2018 een pilotproject starten rondom het circulair verbouwen/renoveren van een aantal scholen in Eindhoven. Een Europese subsidieaanvraag ter financiering van dit project is ingediend. De bedoeling is dat de resultaten van dit project leiden tot een road map circulair vastgoed en publieke ruimte en het opstellen van een materialenpaspoort. Beide kunnen concrete handvatten geven voor het meenemen van circulariteit bij onze vastgoed gerelateerde inkopen en aanbestedingen. Gewenste aanpak circulair inkopen Bij alle inkopen en aanbestedingen waarbij uit de inkoopanalyse (gemeentelijke maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) beleid) blijkt dat de impact op circulair groot is, wordt het onderwerp circulair meegenomen. In de contractmanagementfase moet de impact op circulariteit worden bewaakt. Daartoe moet, via een monitoringsinstrument worden bijgehouden hoeveel CO 2 en grondstoffen er bespaard worden door circulaire aanbesteding. Daarnaast moet worden bijgehouden hoeveel geld uitgespaard wordt door circulaire inkoop en aanbestedingen en hoe vaak door ontbreken van de middelen, niet gekozen kan worden voor een, uit oogpunt van circulariteit, optimale aanschaf. Stand van zaken Ten aanzien van circulariteit zit inkoop in de fase van onderzoeken waar en op welke manier we invulling kunnen geven aan circulair inkopen in Eindhoven. Er zijn ook nog geen monitoringsinstrumenten ter beschikking om circulariteit te meten. De huidige stand van zaken bij inkoop is dat de leadbuyer teams nog niet kunnen functioneren zoals idealiter gewenst, onder andere doordat sturing en verantwoording op thema s als circulariteit, CO 2 reductie enz. ontbreken. Daarnaast kost het uitzoeken hoe circulair ingekocht of aanbesteed kan worden per product of dienst extra tijd. Ook is de benodigde kennis om circulair te kunnen inkopen en aanbesteden niet of onvoldoende aanwezig. Concrete acties 1 Aanvragen en wanneer de aanvraag gehonoreerd wordt, uitvoeren van het pilotproject circulair bouwen en renoveren van scholen. We vragen hier vanuit Europa Interreg subsidie aan. Belangrijk onderdeel van de pilot is de road map, circulair vastgoed en publieke ruimte, waar het ontwerp van het gewenste monitorings instrument onderdeel van uit kan maken. Of dit uitgevoerd kan worden hangt af van het verkrijgen van de subsidie. Verantwoordelijk programma: onderwijshuisvesting in samenwerking met inkoop. middelen: Interreg subsidie en fte binnen bestaande werkzaamheden bouw en renovatie scholen en inkoop. Resultaat/indicatoren: 3 circulair gebouwde en gerenoveerde schoolgebouwen; materialenpaspoort per schoolgebouw en een road map, circulair vastgoed en publieke ruimte. 2 Na de pilot in 2018, zullen we bij een aantal aanbestedingen waarbij uit de inkoopanalyse (zie plan van aanpak MVI) blijkt dat de impact op circulaire economie groot is, in afstemming met de interne opdrachtgever(s) het onderwerp circulariteit meenemen in de inkoop/aanbesteding. Procesverantwoordelijke: desbetreffende lead buyer(s) middelen: binnen bestaande budgetten en formatieplaatsen. Resultaat/indicatoren: op te stellen na de pilotfase. 3 Samen met Fontys, provincie en cirkelstad (cirkelstad.nl) gaan we werken aan het opzetten van een stadsbreed kennisnetwerk op gebied van circulariteit. Fontys gaat hier rijkssubsidie voor aanvragen en wordt de trekker. Dit kenniscentrum gaat, waar mogelijk, ook een rol spelen in het opleiden van onze eigen inkopers op gebied van circulair inkopen. Verantwoordelijk programma: duurzaamheid Eindhoven circulair - 13

14 Voorbeeld circulaire economie BETON- AKKOORD zorgt voor groener beton In een stad als Eindhoven gaat veel beton om. Denk aan de (reguliere) stoeptegels en stoepranden. Waren ze versleten, dan werden ze verpulverd tot granulaat, ter versteviging van wegen. Dat doen we voortaan anders. Beton bestaat uit zand, grint en cement. Oud beton, bijvoorbeeld van gesloopte gebouwen, werd in het verleden gebroken en verwerkt in de fundering van wegen. Om nieuw beton te kunnen maken moest dan weer grind worden opgegraven en cement worden gewonnen. Zonde, omdat bij de winning van cement veel CO 2 vrijkomt. Kleinschalig In Zuidoost-Brabant werd een samenwerkingsverband opgezet tussen lokale aannemers, opdrachtgevers (de gemeenten Eindhoven en Helmond) en betonproducenten. Begin 2017 hebben we het Betonakkoord afgesloten en afgesproken dat in alle nieuwe betonnen klinkers, tegels en stoepranden die de producenten leveren, voortaan minstens 15 procent oud beton is verwerkt. Oud Eindhovens beton gaat naar een puinbreker die het beton recyclet. We stoppen het dus niet meer onder de wegen. Zonde van het cement en het grind. Opmars De werkwijze van Zuidoost-Brabant wordt op steeds meer plaatsen overgenomen. Nu grote betonleveranciers voor Zuidoost- Brabant duurzamer beton maken, is dat gerecyclede beton bezig aan een opmars, enerzijds omdat de producenten het ook elders aanbieden, anderzijds omdat andere gemeenten in navolging van ons er steeds vaker om vragen. Wat kunnen projectleiders opsteken van het Betonakkoord? Dat je concrete prestatieafspraken moet maken. Zoek het in samenwerking en vertrouwen en stel uitdagende maar reële normen op, waar iedereen zich in kan vinden. Eindhoven circulair - 14

15 Middelen: rijkssubsidie en mogelijk provinciale middelen. Het verkrijgen van deze middelen is een voorwaarde voor het slagen van dit project. Resultaat: een stadsbreed kenniscentrum op gebied van circulariteit. Dit centrum zal ook een rol spelen in het opleiden van onze eigen inkopers maar zal ook in de hierna te beschrijven projecten (vastgoed, openbare ruimte enz.) een rol gaan spelen. 4 De voortgang van Eindhovense circulaire projecten, de (landelijke) monitoringstools en ontwikkeling van CE-indicatoren, wordt actief bijgehouden en verwerkt in eigen bedrijfsvoering waar mogelijk. Ook zal de raad via de nieuwsbrieven hierover geïnformeerd worden. Verantwoordelijk programma: duurzaamheid. Middelen: binnen formatie programma duurzaamheid. Resultaat/indicatoren: actuele informatie over circulaire economie in Eindhoven en stapsgewijze ontwikkeling van een goed monitoringssyteem. Verwerking huishoudelijk afval Speerpunt van milieubeleid t.a.v. huishoudelijk afval is het omzetten van afvalstoffen in nieuwe grondstoffen. Daartoe wordt door de gemeenten Eindhoven, Valkenswaard en Geldrop-Mierlo samengewerkt in de gezamenlijke uitvoeringsorganisatie Cure. De organisatie heeft als taak het inzamelen en verwerken van huishoudelijk afval. Gewenste situatie Het huishoudelijk afval wordt volledig hergebruikt en biologisch afval wordt omgezet in groene energie of warmte. Stand van zaken Cure heeft een businesscase uitgewerkt waarmee het percentage restafval (50%) kan worden verminderd tot 25%: Renescience. Op dit moment zijn Cure en de gemeente in een rechtszaak verwikkeld omtrent de aanbesteding van Renescience. De zaak is in hoger beroep. Bezwaren van de gemeenteraad zitten, gezien de economische positie van de gemeente, op dit moment in het financiële risico. Concrete acties 5 Hoger beroep afwachten, voorstel eventueel aanpassen, goedkeuring gemeenteraden verkrijgen, aanbesteding uitvoeren en dan starten met de bouw. Verantwoordelijk programma: milieu middelen: voorfinanciering uit afvalstoffenheffing en landelijke en Europese subsidies resultaat: een afvalverwerker die minimaal 75% van het huishoudelijk afval verwerkt tot nieuwe grondstof. Renescience Gemeente Eindhoven heeft de ambitie zo snel mogelijk 'restafvalvrij' te zijn. In het Landelijk Afvalbeheer Plan is vastgelegd dat gemeenten in 2015 minstens 65% van het huishoudelijk afval moeten scheiden, ter verlaging van de hoeveelheid restafval. In Eindhoven zoeken we zoals we al zo vaak met succes hebben gedaan de oplossing in nieuwe technologie: Renescience. Volgens Cure kunnen we hiermee het percentage restafval (nu nog 50%) terugdringen tot 25%. Renescience kun je zien als een grote was - machine voor ongesorteerd huishoudelijk afval. Aan het eind van het proces blijven drie stromen over: een waardevolle bio-emulsie, recyclebaar plastic en metaal en restafval. Drie stromen De Renescience-installatie gebruikt enzymen. Die fungeren als een soort waspoeder en zetten organisch afval om in een emulsie (mengsel van vloeistoffen). Van deze eerste stroom kunnen we op CO 2 -neutrale wijze biogas maken. De tweede stroom is recyclebaar plastic en metaal. Deze grondstoffen worden dan niet langer verbrand, maar hergebruikt. De derde stroom is restafval, dat dient als brandstof voor een verbrandingsoven en wordt aldus omgezet in energie. Innovatieplatform Maar daarmee zijn we er dus nog niet. Onze ambitie is om het aandeel te verbranden restmaterialen nog verder te verkleinen en de waarde van de beide andere, waardevolle deelstromen te vergroten. Daarom richten we een open, co-creatief innovatieplatform op, waarin we met kennisinstellingen (waaronder de TU/e) en bedrijven gaan samenwerken. Ook de provincie Noord-Brabant wil aanhaken. Eindhoven heeft goede ervaring opgedaan met innovatieplatforms, onder meer op thema s als slim licht en verduurzaming van het gemeentelijk vastgoed. Welke resultaten het platform weet te boeken, is koffiedik kijken. Wel is er reden voor optimisme. Zo ontwikkelde de TU/e eerder een technologie die de sterkte van ingezamelde soorten plastic vergroot, waardoor de waarde van dat plastic toenam en het kon worden verwerkt in een veel groter scala van (veelal verpakkings)producten. Eindhoven circulair - 15

16 Voorbeeld circulaire economie Eindhoven verduurzaamt gemeentelijk vastgoed Is het zinvol en financieel haalbaar om een gebouw van pakweg vijftig jaar oud te verduurzamen? Jazeker. De gemeente geeft zelf het goede voorbeeld. Goed voorbeeld doet goed volgen. Daarom neemt de gemeente Eindhoven zelf het voortouw om materialen opnieuw te gebruiken. Van panden waarvan we zelf gebruiker en in de meeste gevallen ook eigenaar zijn, hebben we in kaart gebracht welke materialen erin zijn verwerkt en wat de waarde daarvan is, wat de staat van onderhoud is, wat de energielasten zijn en hoe de onderhoudsplanning er de komende tien tot vijftien jaar uitziet. Het gaat om het stadhuis, de stadhuistoren, het stadskantoor, Mercado, het Designhuis, de Nachtegaallaan en het Van Abbemuseum. Innovatieve samenwerking Eindhoven vroeg de markt om in samenwerking met anderen tot slimme ideeën te komen om deze panden maximaal te verduurzamen binnen de beschikbare budgetten. Denk bij verduurzaming aan een gezond binnenklimaat, duurzame mobiliteit, duurzame energie en niet op de laatste plaats aan circulair met materialen omgaan. Voor deze aanbesteding was heel veel belangstelling. Een jaar lang zijn gesprekken gevoerd met vijf consortia. De aanbesteding is gewonnen door consortium!mpuls. Deze partij verduurzaamt momenteel het eerste gebouw, de stadhuistoren. 95% hergebruikt Vroeger belandden bij een renovatie vrijwel alle verwijderde materialen in de container. Afval. Bij de renovatie van de stadhuistoren wordt echter minstens 95% van de materialen, gemeten naar massa, ter plekke of elders hergebruikt of gerecycled. Via een soort marktplaats zijn zaken zoals brandslangen en lichtarmaturen verkocht, terwijl we vroeger voor de afvoer betaalden. Een mooie vorm van hergebruik is in het gebouw zelf. Houten deuren worden door!mpuls verwerkt tot meubilair, dat straks een plek krijgt in de verbouwde stadhuistoren. Plafondplaten die in de gangen hingen om het geluid te dempen, bleken uitstekend geschikt voor gevelisolatie van het gebouw. Vervolg Bij de verduurzaming van het overige maatschappelijk vastgoed laten we ons inspireren door de successen van het slim verduurzamen van de gemeentelijke gebouwen en trekken we de ingezette lijn door op weg naar een circulair gemeentelijk vastgoed. Eindhoven circulair - 16

17 7.2 Eindhoven als katalysator Circulair in ons eigen vastgoed Ons eigen vastgoed is momenteel ingedeeld in drie onderdelen: de projecten die vallen onder het Slim Verduurzamen van de Gemeentelijke Gebouwen (SVGG); het Slim Verduurzamen van het Maatschappelijk Vastgoed (SVMV) en het overig vastgoed. Gewenste situatie eigen vastgoed Bij nieuwbouw en renovatie van ons eigen vastgoed wordt in alle fasen van het proces gezocht naar de meest circulaire materialen en oplossingen. Voor het bestaande vastgoed wordt in kaart gebracht hoe de huidige onderhoudsplanning circulair gemaakt kan worden. Dit raakt ook weer inkoop- en aanbestedingen. Er wordt gemonitord wat de circulariteit oplevert voor de duurzaamheidsambities (minimaal CO 2 en uitgespaarde primaire grondstoffen). Stand van zaken In het SVGG is circulariteit als één van de acht duurzaamheidsthema s meegenomen. De marktpartijen zijn uitgedaagd om te laten zien hoe zij aan die gemeentelijke ambities tegemoet komen. Vervolgens is door middel van meerdere gesprekken dit thema aangescherpt en uitgediept. Het maatschappelijk vastgoed bestaat momenteel uit 600 gebouwen en bouwwerken waarvan er ongeveer 150 in de kernportefeuille vallen. Voor die gebouwen wordt nu bekeken hoe die energieneutraal gemaakt kunnen worden (een dossier hierover volgt begin 2018). Dit als uitwerking van het Klimaatplan en de eis uit de klimaatverordening om het eigen vastgoed in % uitstootvrij en duurzaam te hebben. Bij deze opgave worden ook de andere aspecten van duurzaamheid, waaronder circulariteit meegenomen. Bij de overige gebouwen zal regulier beheer en onderhoud gepleegd worden op de geplande momenten binnen bestaande budgetten. Ook hier zal binnen de beschikbare budgetten en formatie maximaal ingezet worden op energiebesparing en circulariteit. Concrete acties 6 Het verduurzamen van ons eigen maatschappelijk vastgoed gebruiken we als middel om de verduurzaming van de stad een boost te geven. Dat vraagt dan wel om een andere manier van werken waarbij we de markt en onze samenwerkingspartners (bijvoorbeeld woningcorporaties en kennisinstellingen) voortdurend uitdagen om stappen vooruit te zetten. Anders te werken, anders te denken, nieuwe verdienmodellen zien, kansen te zien en pakken. Waar mogelijk, zoeken we naar (Europese) subsidies om eventuele meerkosten te dekken. Dossier hierover volgt eind 2017/begin verantwoordelijke sector: vastgoed (projectteam SVMV) in samenwerking met inkoop en duurzaamheid middelen: binnen de huidige begroting kan 70% van de ambitie uitgevoerd worden. Voor de overige 30% is een dossier in voorbereiding. Resultaat: uitstootvrij maatschappelijk vastgoed, duidelijke vooruitgang in circulariteit bij vervanging en nieuwbouw van dit vastgoed en een stad in beweging. Circulariteit ruimtelijke ordening In de nieuwe nota grondbeleid heeft duurzaamheid een prominente rol gekregen. Wat dat in de praktijk inhoudt, moet verder uitgewerkt worden. Onderstaande actie zal daarin meegenomen worden. Ook wordt als uitwerking van het Klimaatplan duurzaamheid in ruimtelijke ontwikkeling verder uitgewerkt. Ook hierin wordt ingegaan op circulaire economie. Dit voorstel komt begin 2018 in de raad. 7 Bij grondverkoop en gebiedsontwikkeling, zal een deel van de score binnen het thema duurzaamheid, gaan naar de circulariteit van materialen en de flexibiliteit van het gebouw. Verantwoordelijke programma s: grond en ruimtelijke ontwikkeling middelen: n.v.t. (duurzaamheid is vastgesteld afwegingskader bij grondbeleid) resultaat: een afwegingskader voor duurzaamheid bij grondbeleid waar circulariteit een onderdeel van uitmaakt. Verduurzaming vervangingsopgave openbare ruimte Als gemeente zijn we verantwoordelijk voor het onderhouden en beheren van de openbare ruimte. Hier worden jaarlijks onderhoudsen vervangingsprojecten voor uitgevoerd. Dat moeten we duurzaam gaan doen. Dus zowel fossielvrij als gebruik makend van circulaire materialen. Wat dit voor de openbare ruimte precies inhoudt, kunnen we nog moeilijk overzien. Gewenste situatie Wat circulariteit in de openbare ruimte inhoudt, is duidelijk en goed verwoord in het handboek openbare ruimte. Bij nieuwe ontwikkelingen of op bijzondere locaties is ruimte om de openbare Eindhoven circulair - 17

18 ruimte vorm te geven in samenspraak en afstemming met marktpartijen (en inwoners). Dan wordt gekeken hoe we met inrichting van de openbare ruimte, passend binnen onze budgetten, vervolgstappen kunnen zetten richting een circulair en duurzaam Eindhoven. Ook intern nemen we in alle fasen van onze processen duurzaamheid goed mee. Stand van zaken In algemene zin wordt in de hele (interne) kolom van ruimtelijke ontwikkeling t/m beheer en onderhoud duurzaamheid nog niet altijd in alle fasen van de processen goed meegenomen. In meerdere gevallen komt dat doordat niet duidelijk is wat dat inhoudt en soms omdat de tijd en capaciteit ontbreekt. Vanuit de wens om ontwikkelingen en vervanging in de openbare ruimte duurzaam vorm te geven, is er de behoefte bij zowel mensen vanuit openbare ruimte, als bij beheer en onderhoud om daar ondersteuning vanuit duurzaamheid bij te krijgen. Met name op de inhoudelijke kennis van duurzaamheid en de extra tijd die het vergt om zo n proces vorm te geven, is behoefte aan ondersteuning. Concrete acties 8 We brengen de hele interne kolom van projecten en ruimtelijke ontwikkeling (stappen, beslissingen, overleggen) in kaart met een interdisciplinair team. We zorgen dat duurzaamheid een regulier onderdeel is van alle stappen en fasen daarin. Verantwoordelijk programma: duurzaamheid middelen: projectleider wordt betaald uit reguliere middelen programma duurzaamheid (door de functie van coördinator MVO om te zetten in een adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling) resultaat: totaalbeeld van stappen en beslismomenten in ruimtelijke ontwikkeling en projecten, de daarbij behorende acties vanuit duurzaamheid en de verantwoordelijken voor die te nemen stappen. 9 Met drie straten gaan we concreet aan de slag: deze gaan we duurzaam/circulair vervangen. We bekijken of we hiervoor ook in aanmerking komen voor (Europese) subsidie en als dat het geval is, gaan we die subsidie aanvragen. Ook zoeken we de samenwerking met de provincie, Fontys en DOE op dit terrein en zoeken naar de overlap en samenwerking met de andere projecten op dit gebied (SVMV, circulaire scholen enz.) Verwachte doorlooptijd van een project is ongeveer 1,5 jaar. Verantwoordelijk programma: openbare ruimte i.s.m. Duurzaamheid en sector RBT middelen: adviseur/coördinator circulaire economie wordt betaald uit reguliere middelen programma duurzaamheid ( beschikbaar voor 2018). Resultaat: drie straten waarbij in het totale proces circulariteit goed meegenomen en afgewogen is. Waar passend binnen budget of beschikbare subsidies zijn de maatregelen ook genomen. De ervaringen hieruit zullen verwerkt worden in het handboek openbare ruimte en andere relevante documenten en daarna waar mogelijk ook op andere plaatsen toegepast worden. Bewustwording, nudging, stimuleren: Eindhoven in beweging Los van de fysieke projecten in de stad, kunnen we ook een katalysatorrol pakken door onze inwoners te laten zien wat er allemaal aan goede dingen in deze stad gebeurt; door ze te verleiden mee te doen; door ze in beweging te krijgen; te helpen; te ontzorgen; te faciliteren; te informeren en door samen te werken. Hiertoe hebben we op dit moment al twee instrumenten: het platform 040GoedBezig.nl en de Duurzaamheidsorganisatie stadsregio Eindhoven (DOE) Gewenste situatie Inwoners, bedrijven en andere partijen in Eindhoven worden steeds bewuster op gebied van duurzaamheid en veranderen hun gedrag richting (onder andere) een circulaire economie. Bij het zetten van die stappen in de goede richting helpen zij elkaar. Stand van zaken DOE is halverwege 2017 opgericht en wordt op dit moment bemand door een halve formatieplek voor een programmamanager. Daarnaast is er een bestuurlijke initiatiefgroep opgericht met vertegenwoordigers van onder andere gemeente Eindhoven, VNO-NCW Brabant Zeeland, TU/e, Fontys, TNO en de High Tech Campus. Het doel van DOE is intrinsiek gemotiveerde MKB ers helpen bij het zetten van stappen naar een duurzamere bedrijfsvoering en een duurzamere stad. De focus van DOE ligt nu met name op energie: duurzame opwekking en besparing. Het platform 040GoedBezig.nl is vorig jaar gelanceerd en richt zich met name op inwoners. Het biedt een platform voor goede initiatieven en projecten waar inwoners die stappen willen zetten richting een duurzamere levensstijl en een duurzame stad, laagdrempelig aan kunnen haken. Eindhoven circulair - 18

19 Voorbeeld circulaire economie Plug-In-City een circulaire werklocatie op Strijp-S Plug-In-City zet circulariteit in de Brainport regio in beweging. In deze creatieve community worden duurzame strategieën gecombineerd met creatieve ontwikkelingen. Op Strijp-S werken ontwerpers, architecten, ambachtslieden, kunstenaars, gamers en ondernemers vanuit hergebruikte zeecontainers aan de circulaire gedachte en wordt gewerkt volgens het principe van de deeleconomie. Eén van de initiatiefnemers, Bas Luiting van Redesign Factory: Collectief denken staat bij ons voorop. Wij hebben nul euro subsidie, de grond is geleend, containers hebben we geleend en je ziet dat er een jonge generatie opstaat die de circulaire economie omarmt en oppakt vanuit ons initiatief. In november 2017 won Plug-in-city de ABN AMRO Circular Economy Award in de categorie Circulaire Werklocatie. De Circular Economy Awards zijn een jaarlijkse verkiezing van de beste Nederlandse initiatieven op het gebied van de circulaire economie. Voorbeeld circulaire economie Verrassend hergebruik Een Eindhovense ondernemer die met haar bedrijf BioArt bijzonder bezig is is Jalila Essaidi. Zij werkt o.a. aan het hergebruik van koeien poep. Koeienpoep is geen afval meer, maar grondstof voor nieuwe producten, zoals kleding. BioArt trekt wereldwijd de aandacht. Eindhoven circulair - 19

20 Concrete acties GoedBezig.nl zal meer aandacht gaan besteden aan circulariteit en wat consumenten en inwoners zelf daaraan kunnen doen. Er zal specifiek gezocht worden naar goede voorbeelden op gebied van circulaire economie. Verantwoordelijk programma: Duurzaamheid middelen: reguliere communicatiemiddelen programma Duurzaamheid resultaat: succesvolle projecten op het gebied van circulariteit op het platform. De omvang hiervan hangt af van het aanbod uit de stad. 11 Circulaire economie, grondstoffenvermindering en vermindering van afval zullen explicieter taken van DOE worden. In het jaarlijkse werkplan van DOE wordt aangegeven wat er het komende jaar gaat gebeuren. Verantwoordelijk programma: Duurzaamheid middelen: reguliere middelen uit programma Duurzaamheid resultaat: voor 2018 zie actiepunt 12. Vanaf 2019 zal in het jaarplan van DOE expliciet te zien zijn wat er dat jaar gaat gebeuren op gebied van circulariteit. Deze agenda wordt vastgesteld door de bestuurlijke initiatiefgroep DOE waar de gemeente slechts één van de partijen in is. Eindhoven circulair - 20

21 7.3. gemeente als regisseur Circulaire economie in Brainport Eindhoven is de stad van kennis, technologie en design. Om te komen tot een circulaire economie heb je een andere manier van produceren, producten en consumeren nodig. Maar ook i nnovatie, andere verdienmodellen, co-creatie enz. Het past allemaal perfect bij deze regio en vanuit die argumenten, zouden we als Eindhoven ervoor kunnen kiezen om niet alleen de basis op orde te hebben en een katalysator te spelen in de transitie naar een circulaire economie maar nog een stap verder te gaan en voor deze regio een regisseursrol pakken. Gewenste situatie De Brainport regio pakt een koploperpositie in de transitie naar een circulaire economie. passend binnen de gemeentelijke ambitie, het beste, samen met dit bedrijfsleven, vormgegeven kan worden. Opmerking: mocht blijken dat hier vanuit bedrijven, rijk en provincie kansen gezien worden voor een trekkende of regisserende rol voor de gemeente, zal gezocht worden naar middelen voor deze rol. Eind 2018 wordt aan de raad de verdeling van de duurzaamheidsmiddelen voorgelegd. Hierin zal meer ruimte gecreëerd worden voor circulaire economie. Met name omdat een aantal van de huidige taken op gebied van duurzame mobiliteit, maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam bouwen & wonen afgerond zijn of geland zijn in andere delen van de organisatie. Stand van zaken Wat de stand van zaken is binnen het bedrijfsleven in deze regio op het gebied van circulaire economie en hoe zich dat verhoudt tot de rest van Nederland, weten we niet precies. Rabobank en MVO Nederland hebben zich dezelfde vraag gesteld en laten daar op dit moment een onderzoek naar doen door KPMG. Ook Heijmans en de provincie hebben soortgelijke onderzoeken gedaan in deze regio. Op dit moment is niet duidelijk of zo n rol gewenst en mogelijk is. Concrete acties 12 De komende maanden zal DOE in kaart brengen welke bedrijven in Eindhoven koploper zijn op gebied van circulaire economie en welke rol zij kunnen en willen spelen in de transitie naar een circulaire economie hier in de regio. Ook zullen we met rijk en provincie onder zoeken of deze regio een rol kan spelen in de transitieagenda Maakindustrie. Met het nieuwe college zal bekeken worden of de gemeente hier een grotere rol in wil pakken dan tot nu toe. Verantwoordelijk programma: Duurzaamheid middelen: binnen de opdracht aan DOE, wordt specifiek opdracht gegeven voor dit onderzoek de komende maanden. Resultaat: voor de zomer van 2018 komt DOE met een voorstel hoe de rol van de gemeente in de transitie naar een circulaire economie, volgens het bedrijfsleven in Eindhoven en Eindhoven circulair - 21

22 Voorbeeld circulaire economie Brainport Industries Campus: toonbeeld van doelmatigheid Bij BIC wordt invulling gegeven aan circulariteit door middel van efficiënt gebruik van ruimtes, zodat er minder materialen nodig zijn, zo min mogelijk vervoersbewegingen gemaakt worden en duurzame productieprocessen gecreëerd worden. De Brainport Industries Campus (BIC) bestaat uit ca. vijf clusters voor hightech maakbedrijven voor de Brainport-industrie, waarvan het eerste nu in aanbouw is. Het gaat om een innovatief campusconcept, waarbij huisvesting een belangrijke pijler is. De modulaire indeling van de clusters stelt de gehuisveste bedrijven in staat soepel op te schalen als er veel vraag is naar hun producten en snel af te slanken als hun conjunctuurgevoelige markt zich in een recessie bevindt. Verder kunnen bedrijven op BIC kennis en dure faciliteiten zoals laboratoria en cleanrooms met elkaar delen. Veertig procent minder ruimte Duurzamer dan materialen recyclen (waarvoor energie nodig is) is minder materiaal gebruiken. Dat is een belangrijke filosofie achter BIC. Door bedrijven te clusteren is veertig procent minder ruimte nodig en kan er bespaard worden op materiaalgebruik. Door de clustering worden gebouwde ruimten heel intensief benut en blijft er meer ruimte voor de groene omgeving over. Omdat het gebouw demontabel is, kunnen volledige modules of onderdelen worden gedemonteerd of hergebruikt. De inpandige, gedeelde logistieke ruimte leidt tot fikse besparingen op verpakkingsmaterialen, vervoersbewegingen, CO2-uitstoot en kosten. Om het eerste cluster waar mensen komen te werken te ontsluiten, is slechts een weg van 300 meter nodig in plaats van een wegenstructuur naar verschillende kavels. Ruimte voor innovatie Dankzij de efficiënte opzet van de huisvesting en de mogelijkheid om dure faciliteiten te delen, besparen de bedrijven op hun huisvestingskosten. Daardoor hebben ze meer ruimte om te innoveren en te werken aan nog meer doelmatigheid. Een goed voorbeeld is de ophanden zijnde transitie van verspanen naar 3D printen, waardoor de hoeveelheid afval afneemt tot (nagenoeg) nul. Eindhoven circulair - 22

23 8. Kanttekeningen en randvoorwaarden 1 Net als bij onze klimaatambities geldt hier dat circulariteit een opgave is waar alle partijen samen aan moeten werken. Ambities stellen is goed en nodig om richting te geven aan onze eigen werkzaamheden en prioriteiten maar we zullen van veel partijen en externe factoren afhankelijk zijn in de realisatie daarvan. 2 Wat circulariteit is, is nog niet bij alle materialen en producten helder. Het zal dan ook in een aantal gevallen moeilijk formuleren zijn wat we willen. 3 Circulariteit vragen/eisen bij inkoop, aanbesteding enz. zal in veel gevallen meer tijd kosten omdat er uitgezocht moet worden wat er mogelijk en beschikbaar is. 4 Er zullen materialen en producten zijn waarvan de circulaire variant duurder is terwijl dat bedrag niet begroot is. 5 De huidige financiële situatie van de gemeente, laat weinig ruimte om meerkosten te betalen of extra projecten op te pakken. 6 Het kan zijn dat er maar weinig circulaire varianten zijn in de openbare ruimte waardoor burgerparticipatie en ruimtelijke kwaliteit niet optimaal tot hun recht kunnen komen. 7 De overgang naar een circulaire samenleving is een transitie die net als de transitie naar duurzame energie op veel weerstand, onbekendheid en onbegrip zal stuiten. Vastberadenheid, duidelijkheid en accepteren dat niet alles meteen lukt, zijn voorwaarden vanuit de overheid om aan deze transitie te kunnen werken. Eindhoven circulair - 23

24 Bijlage: de vijf landelijke transitieagenda s 1 Biomassa en voedsel Het gebruik van biomassa draagt bij aan de vergroening van een aantal grote economische sectoren die een belangrijke bijdrage leveren aan de Nederlandse export (biobased economy). Het kabinet heeft daarom op 27 januari 2016 de Strategische Visie voor de inzet van Biomassa op weg naar 2030 aangeboden aan de Tweede Kamer. Op 30 oktober 2015 heeft het kabinet zijn visie op het voedselbeleid aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierin wordt aangegeven te streven naar een ecologisch houdbaar voedselsysteem dat zuinig en efficiënt omgaat met grondstoffen, energie, water en nutriënten. 2 kunststoffen Het gebruik van plastic is de afgelopen vijftig jaar vertwintigvoudigd en de verwachting is dat dit de komende twintig jaar nog eens verdubbelt. De urgentie voor het milieu om hier iets aan te doen is groot. Tegelijkertijd komen er steeds meer biobased en bioafbreekbare kunststoffen op de markt als alternatief voor fossiele kunststoffen. De recycling van kunststoffen loopt in Nederland sterk achter op andere materiaalstromen 3 maakindustrie Door een toenemende vraag naar producten en diensten worden in sectoren als elektronica-, machine- en systeemindustrie, automobielindustrie, elektrisch vervoer, lucht- en ruimtevaart industrie en duurzame energie technologieën, steeds meer grondstoffen gebruikt. Bij de winning en verwerking van de grondstoffen doen zich wereldwijd milieu-, klimaat- en andere duurzaamheidsproblemen voor. 4 Bouw De bouw neemt naar schatting 50% van het grondstoffenverbruik, 40% van het totale energieverbruik en 30% van het waterverbruik in Nederland voor zijn rekening. Circa 40% van het afval in Nederland is bouw- en sloopafval en circa 35% van de CO 2 -uitstoot komt door de bouw. Bij de bouw wordt een onderscheid gemaakt tussen burgerlijke & utiliteitsbouw enerzijds en grondweg- en waterbouw (gww) anderzijds. 5 Consumptiegoederen 80% van de hoeveelheid afval die in Nederland wordt verbrand en gestort, komt van burgers en bedrijven. Consumptiegoederen (spullen) staan als eerste in de top 10 van de milieubelasting van de gemiddelde consumptie van een persoon per jaar. Consumenten spelen daarmee een belangrijke rol in de bijdrage aan de transitie naar de circulaire economie. Eindhoven circulair - 24