Een arm om je heen. 4 Bijlagen Voorbeeld van een rouwadvertentie Voorbeeld van een brief aan de ouders... 31

Transcriptie

1 Inhoudsopgave: Een arm om je heen Inleiding Aanwijzingen voor gebruik Het crisisteam... 4 Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam ***... 5 Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam Stappenplan : Het bericht komt binnen... 7 Lijst bij 3.1: Bericht komt binnen : Informeren van... 9 Lijst bij Crisisteam informeert het team *** Adressenlijst van het team van De Viersprong *** Lijst bij Crisisteam informeert overigen *** : Directe organisatorische en administratieve zaken Lijst bij 3.3: Directe organisatorische en administratieve zaken : Contact met de directe nabestaanden van de overleden leerkracht Lijst bij 3.4: Afspraken met de contactpersoon : Stappen voor de uitvaart Lijst bij 3.5: Overzicht van alle taken bij Lijst bij : Aanwezig bij de herinneringsplek Lijst bij 3.5.2: Bijdragen aan de afscheidsviering Lijst bij 3.5.3: Wensen van de nabestaanden m.b.t. uitvaart Lijst bij 3.5.4: Bijdragen aan de uitvaart Stappen na de uitvaart Bijlagen Voorbeeld van een rouwadvertentie Voorbeeld van een brief aan de ouders Alle lijsten (dit zijn de originele lijsten) Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam *** Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam Lijst bij 3.1: Bericht komt binnen Lijst bij Crisisteam informeert het team *** Adressenlijst van het team van de Trinoom*** Lijst bij 3.2.7; Crisisteam informeert overigen *** Lijst bij 3.3: Directe organisatorische en administratieve zaken Lijst bij 3.4: Afspraken met de contactpersoon Lijst bij 3.5: Overzicht van alle taken bij Lijst bij : Aanwezig bij de herinneringsplek Lijst bij 3.5.2: Bijdragen aan de afscheidsviering Lijst bij 3.5.3: Wensen van de nabestaanden m.b.t. uitvaart Lijst bij 3.5.4: Bijdragen aan de uitvaart Inleiding Op school kunnen verlies en rouw regelmatig aan de orde zijn; het overlijden van een leerkracht, een leerling of een familielid van één van de leerlingen. Ingrijpende

2 gebeurtenissen maken over het algemeen een diepe indruk op het privé leven van de betrokkenen en ook op zijn functioneren op school. De manier waarop er wordt gereageerd tijdens en direct na de crisissituatie door alle leden van het team van De Viersprong en de leerlingen blijkt van grote invloed te zijn op het verwerkingsproces. Het is vaak lastig om in dit soort moeilijke situaties adequaat te reageren. Een goed protocol kan een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van spanningen en stress. Aanwijzingen over de volgende onderwerpen kunnen hierin eventueel worden vastgelegd: - Opvang van leerlingen en leerkrachten - Organisatorische handelingen in de school - Maatregelen en contacten met de buitenwereld Dit protocol kan gebruikt worden bij het overlijden van een leerkracht van De Viersprong. Het is belangrijk dat er in een dergelijke situatie: gelijk over de juiste informatie beschikt kan worden en dat er een helder overzicht is van de stappen die ondernomen moeten worden. Hoe dit protocol het beste gebruikt kan worden, kunt U lezen in het hoofdstuk 1: Aanwijzingen voor gebruik. Wij hebben ons protocol gebaseerd op diverse bestaande protocollen, die we samengevoegd hebben en aan de De Viersprong hebben aangepast. Op deze manier hebben wij geprobeerd om een protocol te maken dat voor De Viersprong geschikt is en zo compleet mogelijk is. Met opzet is gekozen voor een losbladig systeem. Hierdoor kunnen indien gewenst kopieën gemaakt worden en deze of andere documenten kunnen toegevoegd worden aan het protocol, zodat ze op ieder moment beschikbaar zijn. 2 Onze dank voor het samenstellen van dit protocol gaat uit naar Anne-Lies Kuijpers, Jessica Burgers en Femke Wessels, juni 2005 Dit protocol is verder uitgewerkt, jaarlijks teambreed geëvalueerd en eventueel aangepast door Carlina van den Heuvel,

3 1 Aanwijzingen voor gebruik Dit protocol is samengesteld uit lijsten die betrekking hebben op een bepaalde gebeurtenis of handeling. Bij alle lijsten is een toelichting aanwezig. Er zijn twee soorten lijsten: 1. Lijsten die aan het begin van het schooljaar worden ingevuld met daarop de namen van personen die bepaalde taken zullen uitvoeren als er zich een crisissituatie voordoet (dit zijn de lijsten met *** erbij). 2. Lijsten die ingevuld worden als er een overlijden op school of in de directe omgeving heeft plaats gevonden. Per stap wordt er eerst beschreven wat er gedaan moet worden bij die stap. Vervolgens is er een lijst om te controleren of alle taken zijn volbracht. De lijsten zitten achter in het protocol (zie bijlage 4.3) en kunnen zo nodig gekopieerd worden. Wij raden aan dat de crisiscoördinator en de directeur een exemplaar van dit protocol thuis in bezit hebben. Dit voor het geval dat er een crisissituatie plaatsvindt tijdens de vakantie, het weekend of buiten de schooltijden. Het is belangrijk ieder schooljaar te controleren of alle lijsten nog aanwezig zijn en of de aanwezige lijsten nog actueel zijn. Aanwezige lijsten: Pag.: Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam *** 5 Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam 6 Lijst bij 3.1: Bericht komt binnen 8 Lijst bij Crisisteam informeert het team *** 13 Adressenlijst van het personeel *** 15 Lijst bij Crisisteam informeert overigen *** 16 Lijst bij 3.3: Directe en organisatorische en administratieve zaken 19 Lijst bij 3.4: Afspraken met de contactpersoon 21 Lijst bij 3.5 Overzicht van alle taken bij Lijst bij Aanwezig bij de herinneringsplek 26 Lijst bij Bijdragen aan de afscheidsviering 27 Lijst bij Wensen van de nabestaanden m.b.t. de uitvaart 28 Lijst bij Bijdragen aan de uitvaart 29 3

4 2 Het crisisteam Een arm om je heen Het crisisteam is samengesteld uit medewerkers van de school, in nauwe samenwerking met de voorzitter van de ouderraad. Het team ontwikkelt en coördineert activiteiten rond een crisissituatie. De namen en de taken van het crisisteam dienen elk jaar geverifieerd en opnieuw vastgelegd te worden. Het crisisteam bestaat in ieder geval uit een crisiscoördinator en een vertrouwenspersoon. De directeur heeft direct na de berichtgeving contact met de voorzitter van de ouderraad, die elkaar ondersteunen in de berichtgeving. De directeur heeft ook contact met een collega directeur en zal alle collega directeuren en de algemeen directeur hierover berichten. De samenstelling van het crisisteam is te vinden op de volgende bladzijde. Zie lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam. Op de lijst bij 2.2: Taken van de crisisteam kunnen de leden van het crisisteam de taken aangeven die zij willen doen en kan worden aangevinkt als de taken volbracht zijn. 4

5 Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam *** Crisiscoördinator: Crisiscoördinator: 1. Naam: Carlina van den Heuvel en Esther Driessen telefoon: of Bij geen gehoor: 2. Naam: Dorothé van t Hoff telefoon: leerlingenzorg@viersprong-wijchen.nl Intern contactpersoon: 2. Naam: Maikel Beumer maikel.beumer@viersprong-wijchen.nl Toegevoegd lid: informatieverstrekker voorzitter ouderraad Naam: Francis van Heumen 5 Telefoon: of ouderraad@viersprong-wijchen.nl

6 Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam Taakomschrijving: Naam: Invullen van aanwezige lijsten: 3.1 Bericht komt binnen Crisisteam informeert het team Crisisteam informeert overigen 3.3 Directe organisatorische en administratieve zaken (zie voor specifieke taken: lijst 3.3) 3.4 Afspraken met de contactpersoon Aanwezig bij de herinneringsplek Bijdragen aan de afscheidsviering Wensen van de nabestaanden m.b.t. de uitvaart (zie voor specifieke taken: lijst 3.5.3) Bijdragen aan de uitvaart/crematie

7 3 Stappenplan Een arm om je heen Lijst bij 3.1: Bericht komt binnen 3.1: Het bericht komt binnen Wanneer het bericht binnenkomt, wordt direct de (waarnemend) crisiscoördinator ingeschakeld. Deze neemt de telefoon over (van de administratie of conciërge) of vangt de persoon op als die het bericht ter plekke komt brengen. Als de (waarnemend) crisiscoördinator niet aanwezig is, wordt de brenger van de boodschap opgevangen door een ander lid van het crisisteam. Bij binnenkomst van het bericht, is het natuurlijk heel belangrijk dat de brenger van het bericht goed wordt opgevangen. Ook is het belangrijk om duidelijkheid te krijgen over wat er precies gebeurd is en wat de wensen zijn van de familie of andere naasten van de overleden leerkracht. Willen ze dat het direct bekend gemaakt wordt? De crisiscoördinator zorgt ervoor dat het crisisteam wordt ingelicht. Leden van het crisisteam die voor de groep staan krijgen de boodschap direct na schooltijd te horen. Ambulante crisisteamleden worden wel direct ingeschakeld; zij kunnen alvast beginnen met de eerste stappen van dit protocol. Als alle leden van het crisisteam op school aanwezig zijn, kan de crisiscoördinator naar de leden van het crisisteam toelopen en anders moet er telefonisch contact opgenomen worden. Het is heel belangrijk dat de boodschap niet bekend gemaakt wordt tijdens schooltijd (dus ook niet aan het team). De lessen moeten gewoon doorgaan. Één persoon van het crisisteam probeert vervangers (van de invallijst) te regelen voor de mensen van het crisisteam met klassentaak. Dit verloopt verder via de normale procedure. 7 Mocht er in de vakantie of in het weekend een overlijden plaatsvinden dan wordt het crisisteam direct (telefonisch) ingeschakeld. De volgende bladzijde bestaat uit een lijst waarop de crisiscoördinator precies kan zien wat hij of zij moet vragen aan de brenger van het bericht.

8 Lijst bij 3.1: Bericht komt binnen Een arm om je heen Naam ontvanger bericht: Naam berichtgever: Datum en tijd van ontvangst: Toedracht en/of omstandigheden: 1. Wie is er overleden? 2. Wat is er precies gebeurd? 3. Wanneer is het gebeurd? 4. Waar is het gebeurd? 5. Zijn er kinderen van de overleden leerkracht op de Viersprong? 6. Welke informatie mag er bekend gemaakt worden? Wat is de wens van de nabestaanden? 7. Welke andere wensen liggen er bij de familie/ naasten? 8 8. Zijn er op de Viersprong bekenden die al op de hoogte zijn? 9. Afspraken voor het volgende contact en met wie wordt er contact gehouden?

9 3.2: Informeren van Een arm om je heen Nadat het bericht binnen gekomen is, wordt iedereen op de hoogte gebracht: De crisiscoördinator licht het crisisteam in ( zie lijst bij 2.1) De crisiscoördinator licht de voorzitter van de ouderraad in. Het crisisteam informeert het team (zie lijst bij 3.2.2) De ouders van de betrokken groep, worden door het crisisteam (telefonisch) op de hoogte gebracht (zie lijst bij 3.2.7) De overige leerlingen worden door hun eigen leerkracht geïnformeerd (zie 3.2.5) De ouders van de overige leerlingen worden daarna middels een brief van de directeur op de hoogte gebracht (zie 3.2.6) Het crisisteam informeert overige zoals; het dagelijks bestuur van de ouderraad, de overblijforganisatie en dergelijke (zie lijst bij 3.2.7) Het crisisteam informeert de overblijforganisatie en zij informeert de overblijfkrachten (zie 3.2.8) Het crisisteam gaat na of er leerkrachten zijn die eerder (bijv vorig jaar, jaren) met de overleden leerkracht hebben samengewerkt en die op dit moment niet meer op De Viersprong werken. Als dit zo is worden zij ook geïnformeerd. (3.2.7) De leerkrachten informeren hun eigen stagiaire(s). (zie 3.2.9) De lijsten die hierna volgen zijn om te controleren of iedereen is geïnformeerd. Hieronder volgt een beschrijving van de manier waarop enkele taken uitgevoerd moeten worden Informeren van het crisisteam De crisiscoördinator heeft het (telefoon)gesprek gevoerd met de brenger van de boodschap en de lijst bij 3.1: Bericht komt binnen ingevuld. Leden van het crisisteam die niet op school zijn worden gebeld door de crisiscoördinator. Zo snel mogelijk komt het crisisteam bij elkaar voor overleg met betrekking tot het regelen van veel zaken. De leden van het crisisteam die ambulant zijn, kunnen direct bij elkaar komen. De leden van het crisisteam die voor de groep staan, komen direct na schooltijd Informeren van het team Belangrijk hierbij is de lijst bij 3.2.2: Crisisteam informeert het team. Het crisisteam moet ervoor zorgen dat het team bij elkaar komt. De crisiscoördinator vertelt wat er gebeurd is en welke stappen er ondernomen moeten worden. Er vindt een kort overleg plaats. Dit gebeurt na schooltijd. De doelen van dit overleg zijn: - alle teamleden op de hoogte brengen van het bericht - afspreken wie contact met de nabestaanden op neemt - nagaan of er kinderen van de overleden leerkracht op de Viersprong zitten en of deze aanwezig zijn - leerkrachten voorbereiden op het gesprek met hun groep - zoeken naar een oplossing als de leerkracht aangeeft het niet aan te kunnen om met dit bericht de groep in te gaan Tijdens het overleg is de sfeer erg belangrijk; het moet voor leerkrachten mogelijk zijn om te zeggen dat ze er moeite mee hebben om de boodschap aan hun groep te

10 gaan brengen. Wees erop voorbereid dat de gebeurtenis andere verlieservaringen op kan roepen. De vertrouwenspersoon kan een belangrijke rol spelen bij het verwerken van het bericht. Extra aandacht moet er zijn voor persoonlijke emoties van leerkrachten, zeker voor mensen die nauw met de overledene hebben samengewerkt en/of naast hun werkrelatie nog een vriendenrelatie hebben. Het crisisteam probeert, de mensen die nauwe contacten hebben met de overledene, te betrekken bij de activiteiten rond het overlijden mits zij dit willen. De vertrouwenspersoon, of een ander lid van het crisisteam, kan eventueel de taak op zich nemen om groepen te informeren, als de groepsleerkrachten aangeven dit niet aan te kunnen. Zorg dat de leerkrachten goed voorbereid zijn en mogelijk werkvormen meenemen om aan te werken met de groep. Informatie hierover staat in de aparte map: Lessuggesties en informatie over rouwwerking. Leerkrachten die niet aanwezig zijn moeten zo snel mogelijk geïnformeerd worden door het crisisteam Informeren van de ouders van de leerlingen uit de betrokken groep De ouders van de leerlingen uit de groep van de overleden leerkracht worden na schooltijd telefonisch op de hoogte gebracht door het crisisteam. Hierbij kan op de klassenlijst/belketting aangevinkt worden welke ouders bereikt zijn en welke nog niet bereikt zijn. De ouders die niet bereikt kunnen worden, worden de volgende dag ( s morgens vroeg) direct gebeld. Indien ze ook s morgens niet bereikt kunnen worden, dienen zij door het crisisteam opgevangen te worden bij aankomst op school. Het crisisteam kan vermelden dat het belangrijk is dat de boodschap nog niet bekend gemaakt wordt aan andere leerlingen van de school. De ouders dienen ervoor te zorgen dat hun kind het bericht niet verder verspreid aan andere leerlingen van de school. Dit om het hele proces zo rustig mogelijk te laten verlopen en ophef en paniek te voorkomen. Het bericht moet de volgende dag aan alle leerlingen tegelijk op de juiste manier verteld kunnen worden. De volgende dag worden de ouders met hun kind 8.15/8.30u op school verwacht. De kinderen worden opgevangen door mensen van het crisisteam. De ouders worden opgevangen in de lerarenkamer door één of meer mensen van het crisisteam en de directeur. Tijdens dit samen zijn zal de directeur een kort woordje houden. De ouders krijgen ook nog een brief met overige informatie en eventueel een kopie van de overlijdenskaart Informeren van de leerlingen uit de betrokken groep De leerlingen worden door hun ouders op de hoogte gebracht van het overlijden van hun leerkracht. We hebben hiervoor gekozen omdat elke ouder het bericht op een andere manier brengt en elk gezin anders omgaat met dood en verlies. De betrokken leerlingen zijn hierdoor een beetje voorbereid op wat er de volgende dag gaat komen. De leerlingen worden de volgende dag, samen met hun ouder(s) later op school verwacht dan de andere leerlingen. Hierdoor kunnen de andere leerlingen allemaal tegelijk geïnformeerd worden en kan er voor de betrokken groep een aparte opvang zijn. De kinderen worden opgevangen in hun groep in principe door de duo-leerkracht (indien die er is) of een lid uit het crisisteam.

11 Er wordt met de kinderen besproken wat er gebeurd is. De kinderen weten natuurlijk nog maar net wat er gebeurd is en willen hier meer over weten en hun gevoelens uiten. Het is belangrijk om hierbij aandacht te besteden aan de volgende punten: - Wees erop voorbereid dat de gebeurtenis andere verlieservaringen op kan roepen. - Zorg dat je werkvormen bij de hand hebt die verwerking stimuleren (zie map: Lessuggesties en informatie over rouwverwerking ) - Praat met de kinderen over hun gevoelens en neem voldoende tijd voor emoties. - Onderdruk je eigen gevoelens niet. - Geef uitleg over gevoelens van verdriet die naar boven kunnen komen (ieder verwerkt het verdriet op zijn eigen manier, huilen mag, maar moet niet). - Laat de kinderen weten hoe het programma van deze dag en van de komende dagen er uit zal komen te zien. - Spreek op bouwniveau af wat je doet als er net toetsen zijn. Het verdient de voorkeur deze uit te stellen. - Vertel bij wie de leerlingen terecht kunnen voor een persoonlijk gesprek (bijvoorbeeld leden van het crisisteam). - Geef, als ernaar gevraagd wordt, heel summier uitleg over rouwbezoek en uitvaart (vaak kan dit beter in een later stadium). Ouders van leerlingen die absent zijn moeten zo snel mogelijk geïnformeerd worden door het crisisteam Informeren van de leerlingen uit de overige groepen De overige leerlingen worden na binnenkomst door hun eigen leerkracht op de hoogte gebracht. Leerlingen die absent zijn moeten zo snel mogelijk, door hun eigen leerkracht geïnformeerd worden. Voor het brengen van de boodschap aan de overige leerlingen zijn de volgende aandachtspunten voor de leerkracht van belang: Voor de mededeling: - Probeer de opvang zo veel mogelijk binnen de groep te houden, maar zorg wel dat er een plaats is waar de leerlingen naar toe kunnen als ze erg overstuur zijn. - Wees erop voorbereid dat de gebeurtenis andere verlieservaringen op kan roepen. - Zorg dat je werkvormen bij de hand hebt die verwerking stimuleren (zie map: Lessuggesties en informatie over rouwverwerking ) De mededeling: - Begin met een inleidende zin ( Ik heb een verdrietige boodschap voor jullie ) - Vertel het hoe en waar van de gebeurtenis - Breng het bericht zonder erom heen te draaien - Geef in eerste instantie de hoogst noodzakelijke informatie - Neem voldoende tijd voor emoties - Onderdruk je eigen gevoelens niet Na de mededeling: - Praat er met de kinderen over

12 - Geef ruimte voor verdriet (eventueel met behulp van een werkvorm) - Geef uitleg over gevoelens van verdriet die naar boven kunnen komen (ieder verwerkt het verdriet op zijn eigen manier, huilen mag, maar moet niet) - Laat de kinderen weten hoe het programma van deze dag en van de komende dagen er uit zal komen te zien - Vertel bij wie de leerlingen terecht kunnen voor een persoonlijk gesprek - Geef, als ernaar gevraagd wordt, heel summier uitleg over rouwbezoek en uitvaart (vaak kan dit beter in een later stadium) Voor de overige leerlingen zal er misschien minder aan het programma verandert hoeven worden en ook de informatie kan beknopter worden gegeven. Houd echter wel rekening met leerlingen die wel veel met de betreffende leerkracht te maken hebben gehad, bijvoorbeeld de leerlingen die vorig jaar bij de overleden leerkracht in de groep hebben gezeten. Ook is het belangrijk om in de gaten te houden dat kinderen heel verschillend met de dood omgaan en ook al is het niet hun eigen leerkracht, ze toch veel verdriet kunnen hebben. De dood komt opeens heel dichtbij en andere verlieservaringen komen vaak weer naar boven. Let speciaal op de kinderen die heel dichtbij een verlieservaring hebben meegemaakt. bin de map: Lessuggesties en informatie over rouwverwerking vind je informatie over rouwverwerking bij kinderen Informeren van de overige ouders De ouders van overige leerlingen worden middels de nieuwsbrief van de directeur op de hoogte gebracht van het overlijden van de leerkracht. Deze brief dient zo snel mogelijk verstuurd te worden. Zie bijlage 4.2 voor een voorbeeldbrief. Belangrijk hierbij zijn de wensen van de nabestaanden van de overleden leerkracht; zij kunnen aangegeven of dat er voor ouders, eventueel met kinderen, een mogelijkheid is naar de uitvaart te komen en dergelijke Informeren overigen zoals; het dagelijks bestuur van de ouderraad, de overblijforganisatie en dergelijke Het crisisteam informeert alle overigen; zie lijst bij 3.2.7: Crisisteam informeert overigen De overblijforganisatie informeert de overblijfkrachten De overblijforganisatie draagt zelf zorg voor het informeren van de overblijfkrachten De leerkrachten informeren hun eigen stagiaire(s). De leerkrachten dragen zelf zorg voor het informeren van de stagiaires.

13 Lijst bij Crisisteam informeert het team *** Geef in de eerste kolom aan of de betreffende persoon geïnformeerd is. Eventuele opmerkingen kunnen in de derde kolom geplaatst worden. Naam teamleden Deze dag werkzaam op school? Opmerkingen Naam teamleden Deze dag werkzaam op school? Opmerkingen 13 De telefoonnummers van het team en het ondersteunende personeel zijn te vinden op de adressenlijst blz. 15.

14 Adressenlijst van het team van De Viersprong *** Teamlijst Karin Guelen Groep 1-2 Marian Rutten Groep 1-2 Rina van Iersel Groep 1-2 en 4 Dorothé van t Hoff Groep 1-2 en 6 Trees Puijn Groep 3 Ellen Vonk Groep 3 Roel Rijkers Groep 4 Annette Mulders Groep 5 Helma v Hezewijk Groep 5 Wim Cuppens Groep 6 Maikel Beumer Groep 7 Esther Driessen Groep 7 en 8 Carel Dix Groep 8 Dorothé van t Hoff leerlingenzorg Carlina van den Heuvel Directeur Wim Cuppens Bouwcoördinator Piet van Tiel Sonja van Jaarsveld Cindy Brok Conciërge Senior administratief medewerkster Vrijwilligster r.t. werkzaamheden 14

15 Lijst bij Crisisteam informeert overigen *** Dagelijks bestuur ouderraad - Voorzitter Francis Hendriks hpvanheumen@hetnet.nl Overblijven * - Overblijven Jolanda Elbers Tel. Nr.: Geïnformeerd: Bestuur Stichting Kans & Kleur M.R. (ouder)leden Coordinator PSZ Oud-leerkrachten Hennie Biemond Alle collega directeuren ter info ook voor teamleden andere scholen Edwin Sommers Jeroen Engelen Juliëtte Mulders Jolanda Elbers Ex-collega,s die nauw samengewerkt hebben met de overledene, maar ook andere scholen i.v.m. netwerken Via directeuren mail richting alle collega s Kans en Kleur Contactouders Zie schoolgids * De overblijforganisatie informeert de overblijfkrachten.

16 3.3: Directe organisatorische en administratieve zaken Lijst bij 3.3: Directe organisatorische en administratieve zaken Vervangers regelen voor de leden het crisisteam Er worden vervangers geregeld (voor de rest van de week) voor de leden van het crisisteam die voor de groep staan. Het regelen van de vervangers verloopt via de normale procedure Leerlingen die naar huis willen Wanneer een leerkracht merkt dat een leerling in die mate overstuur is dat het hem of haar niet meer lukt te functioneren, kan in overleg met de ouders besloten worden dat het kind naar huis gaat. Het is belangrijk dat er met de ouders afgesproken wordt hoe het kind naar huis gaat. De leerkrachten geven aan het crisisteam door welke leerlingen naar huis zijn gegaan Geplande activiteiten Wanneer er voor de komende dagen een grote activiteit gepland staat, zoals een viering of sportdag, kan deze het beste in overleg worden afgelast. In ieder geval voor de groep van de overleden leerkracht. Gekeken moet worden of de activiteiten van de andere groepen door moeten gaan, zodat voor hun leerlingen het dagelijkse leven zoveel mogelijk normaal doorgaat Rouwadvertentie Het crisisteam maakt een opzet voor de rouwadvertentie en benadert de anderen (OR, MR en overblijforganisatie) voor overleg. Het crisisteam zorgt ervoor dat de rouwadvertentie gemaakt en geplaatst wordt. Er wordt één rouwadvertentie geplaatst, namens het team, de ouders en de kinderen van de school. De rouwadvertentie wordt geplaatst in de regionale krant De Gelderlander. Wanneer de overledene niet in deze regio woont wordt de advertentie gezet in het dagblad van zijn/haar regio. In dit laatste geval wordt de advertentie ook gezet in de Wegwijs in Wijchen. In bijlage 6.1 is een voorbeeld te vinden van rouwadvertentie. De school betaalt de advertentie Condoleancekaart Namens het team zal er een condoleancekaart verstuurd worden naar de nabestaanden van de overleden leerkracht. Dit wordt door het crisisteam gedaan.

17 Lijst bij 3.3: Directe organisatorische en administratieve zaken Taak Naam Opmerkingen Het regelen van vervangers voor de leden van het crisisteam die voor de groep staan Bekijken van de geplande activiteiten; welke activiteiten kunnen doorgaan? Directeur Directeur + m.t.-lid Het plaatsen van de rouwadvertentie Directeur en voorzitter ouderraad Het sturen van de condoleancekaart Directeur en voorzitter ouderraad Namen van kinderen die overstuur naar huis gaan Directeur en m.t. lid 17

18 3.4: Contact met de directe nabestaanden van de overleden leerkracht Het uitvoeren van deze stap is afhankelijk van degene die het bericht van overlijden bekend heeft gemaakt binnen de school. Het zou kunnen zijn dat het bericht is gebracht door de partner van de overleden leerkracht, er is dan al contact geweest. Omdat er dan waarschijnlijk al afspraken gemaakt zijn, verloopt het verdere contact anders dan wanneer een ander het bericht heeft gebracht. A. Bericht is binnengebracht door de partner. In de lijst bij 3.4: Afspraken met de contactpersoon wordt beschreven welke afspraken er gemaakt zijn met de partner tijdens het eerste gesprek. Het is belangrijk de wensen van de partner in acht te nemen. Zo zou het kunnen zijn dat de partner wenst niet gebeld te worden door andere teamleden. Dit moet binnen het team bekend worden gemaakt. De dag na het bericht van overlijden wordt er opnieuw contact gezocht door de crisiscoördinator met de partner, tenzij duidelijk is aangegeven door hem of haar dit niet te willen. De volgende punten dienen tijdens dit gesprek aan bod te komen: - bezoekmogelijkheden van collega s (aan directe nabestaanden) - het plaatsen van een rouwadvertentie - afscheid nemen van de overleden leerkracht - bijdrage aan de uitvaart - bijwonen van de uitvaart - afscheidsdienst op school - wat kan de school voor de partner, de familie en de leerkracht kan betekenen. 18 B. Bericht is binnengebracht door een ander persoon dan de partner. Nadat het bericht van overlijden binnen is gekomen, wordt door de crisiscoördinator contact gezocht met de directe nabestaanden van de overleden leerkracht. Het gaat hierbij om de partner en/ of andere familieleden. In de lijst bij 3.1 is beschreven welke afspraken er gemaakt zijn met de brenger van het bericht van overlijden en wie de contactpersoon blijft voor de school. Wanneer aangegeven is dat de partner (of nog iemand anders dan degene die het bericht heeft gebracht) contactpersoon is, wordt deze dezelfde dag nog gebeld. Er is dan immers nog geen contact geweest met de partner. Wanneer degene die het bericht bekend heeft gemaakt contactpersoon blijft, dan wordt er de volgende dag gebeld, tenzij in het eerste gesprek is aangegeven dit anders te wensen. Tijdens het gesprek komen dezelfde punten aan bod als bij A en zie ook de lijst bij 3.4. Houd desgewenst voorlopig contact met de partner en/of de familie (over de voortgang van het werk) van de overleden leerkracht. Betrek de partner en/of de familie zo lang als gewenst bij schoolactiviteiten.

19 Lijst bij 3.4: Afspraken met de contactpersoon Naam contactpersoon Naam zorgdrager Datum gesprek Wensen van de contactpersoon met betrekking tot: - bezoekmogelijkheden van collega s (aan directe nabestaanden) - het plaatsen van een rouwadvertentie - afscheid nemen van de overleden leerkracht 19 - bijdrage aan de uitvaart/crematie - bijwonen van de uitvaart - afscheidsdienst op school - wat kan de school voor de partner en/ of de familie kan betekenen?

20 3.5: Stappen voor de uitvaart Een arm om je heen Zie de lijst bij 3.5: Overzicht van alle taken bij Tijdelijke herinneringsplek en afscheidsboek Zie de lijst bij 3.5.1: Aanwezig bij de herinneringsplek. Creëer een tijdelijke herinneringsplek in de school. Het moet een plek zijn waar iedereen (zowel leerkracht als leerling) terecht kan. Het is prettig om de herinneringsplek op een rustige, afgeschermde plaats te creëren, dus niet in een drukke aula. Spreek af hoeveel leerlingen er tegelijk naar de plek kunnen komen, zodat het een rustige plek blijft. Leg er kussens bij, zodat ze er kunnen gaan zitten of liggen. Vertel de kinderen dat ze op deze plek vrijuit kunnen praten over of met de leerkracht, maar dat het niet perse hoeft. Het is aan de raden om ervoor te zorgen dat er altijd een volwassene aanwezig is (in de buurt van de plek). Indien er geen leerkracht aanwezig kan zijn, kunnen hier ouders hiervoor gevraagd worden. De begeleider zorgt ervoor zodat de kinderen opgevangen kunnen worden en de rust bewaakt wordt. Een rustige plek kan ervoor zorgen dat iedereen zich vrij voelt om zijn emoties te tonen en zich niet bekeken voelt. Hierdoor kan iedereen op zijn eigen manier afscheid nemen en de leerkracht herdenken. Plaats een foto van de overleden leerkracht en maak gebruik van bloemen en kaarsen. De leerlingen kunnen er tekeningen of andere dingen neerleggen die ze voor de leerkracht gemaakt hebben. Bij de herinneringsplek kan een afscheidsboek gelegd worden. Hierin kan iedereen iets opschrijven wat hij of zij kwijt wil. Gevoelens en gedachten kunnen opgeschreven worden of er kan een tekening gemaakt worden. Het kan aan de leerkracht gericht zijn, maar dat hoeft niet Afscheidsviering Zie de lijst bij 3.5.2: Bijdragen aan de afscheidsviering. Een afscheidsviering binnen de school kan gehouden worden, wanneer de nabestaanden van de overleden leerkracht de aanwezigheid van kinderen tijdens de uitvaart niet op prijs stellen. Het zou ook kunnen dat alleen de leerlingen uit de betrokken groep naar de uitvaart gaan. Het is waarschijnlijk onmogelijk dat alle leerlingen naar de uitvaart kunnen, een afscheidsviering binnen de school is dan een goed alternatief. De afscheidsviering kan een paar dagen na het overlijden gehouden worden en is toegankelijk voor zowel ouders als leerlingen en het personeel van de school. Wij raden de aanwezigheid van ouders aan, omdat kinderen bij hen steun kunnen vinden. Het is dan ook belangrijk dat ze tijdens de viering bij hun ouders in de buurt kunnen zitten. Het belangrijkste doel van de afscheidsviering is dat iedereen op zijn of haar manier afscheid kan nemen van de leerkracht. Er is ruimte voor verdriet en er kan samen over het verlies gepraat worden. Hierdoor kan het gemakkelijker worden om de dood te accepteren en het is een begin van het verwerkingsproces. Bepaalde rituelen kunnen hierbij belangrijk zijn. Het is belangrijk om rekening te houden met cultuurverschillen. Iedere cultuur gaat immers anders om met de dood. In de map Lessuggesties en informatie over rouwverwerking staat hier meer over beschreven.

21 Zo kunnen de leerlingen bloemen neerleggen, er kan gezongen worden en er kan een blijvende herinnering aan de leerkracht gecreëerd worden; zoals het planten van een boompje. Tijdens de viering kunnen verschillende mensen aan het woord komen; leerkrachten, leerlingen, andere betrokkenen. Misschien willen de nabestaanden ook aanwezig zijn tijdens de afscheidsviering. Wij raden aan om dit in ieder geval aan hen te vragen, zodat ze zich betrokken blijven voelen met de school. De bijdrage van leerlingen en leerkrachten wordt doorgegeven aan het crisisteam. Ter voorbereiding van de afscheidsviering kan de hulp ingeroepen worden van Renée Klaassen. Zijn adres: Renée Klaasssen De Wieken DJ Malden tel Organisatorische zaken met betrekking tot de uitvaart Zie de lijst bij 3.5.3: Wensen van de nabestaanden m.b.t. uitvaart. Voor de uitvaart zullen een hoop zaken geregeld worden. Het moet hiervoor eerst duidelijk zijn wat de wens is van de nabestaanden van de leerkracht; willen zij dat er kinderen aanwezig zijn tijdens de uitvaart? Kunnen alleen de leerlingen van de betrokken groep aanwezig zijn of kunnen andere kinderen, die eerder bij de leerkracht in de groep hebben gezeten, ook naar de uitvaart komen? Er moet onderscheid gemaakt worden tussen de avondwake en de begrafenis of crematie. Mensen die niet bij de begrafenis of crematie aanwezig kunnen zijn, kunnen naar de avondwake gaan om afscheid te nemen van de overleden persoon. Na een avondwake is er soms gelegenheid om de nabestaanden te condoleren. Het aandeel van de school hangt hierbij dus af van de wensen van de nabestaanden. Zij kunnen er bewust voor kiezen om de avondwake een meer besloten karakter te geven. 21 Zodra het bekend is wat de wens van de nabestaanden is, zal er door de directeur een brief naar de ouders geschreven moeten worden om dit bekend te maken. Het is mogelijk dat de school op de dag van de uitvaart dicht gaat en het is belangrijk dit tijdig aan de ouders mee te delen. De brief wordt meegeven aan de leerlingen. Vervolgens kan de organisatie beginnen. Er moeten bloemen besteld worden en het vervoer naar de uitvaart moet geregeld worden. Ook het aandeel van de leerlingen en het personeel tijdens de uitvaart moet bepaald worden. Wie wil er iets vertellen tijdens de uitvaart? Kunnen de kinderen bloemen en tekeningen op de kist leggen? Dit is allemaal afhankelijk van de wens van de nabestaanden. Er kan besloten worden om na de uitvaart gezamenlijk (met het team, of met iedereen die naar de uitvaart is geweest) naar school te gaan. Er kan dan nagepraat worden over de uitvaart. Voor veel mensen is het belangrijk hun verdriet samen met anderen te verwerken, die zich hetzelfde voelen of het gevoel begrijpen Aandeel van de school tijdens de uitvaart Zie lijst bij 3.5.4: Bijdragen aan de uitvaart. Ook het aandeel van de school tijdens de uitvaart is afhankelijk van de nabestaanden. Vinden zij het prettig als (een van) de leerkrachten of de kinderen

22 iets voordragen tijdens de uitvaart, dan moet er overlegd worden wie dat gaat (of gaan) doen. Als de nabestaanden aangeven dat zij dit niet willen, dan moet dit besluit geaccepteerd worden. Er kan dan tijdens de afscheidsviering op school meer aandacht besteedt worden aan mensen die nog graag iets willen voordragen Voorbereidingen in de groep Het is belangrijk de kinderen die naar de uitvaart gaan goed voor te bereiden. Sommige kinderen hebben dit misschien als eerder meegemaakt, maar voor velen kan het een nieuwe ervaring zijn. Deze kinderen dienen extra in de gaten gehouden te worden. Zij kunnen schrikken van dingen die voor volwassenen al heel normaal zijn; zoals de kist die tijdens de uitvaart in de kerk (of het crematorium) staat. Ook zou het kunnen dat ze zo van de kleding van de uitvaartverzorgers onder de indruk zijn, dat ze alleen maar daar naar kunnen kijken en misschien wel moeten lachen. Voor kinderen die al vaker een uitvaart hebben meegemaakt kan het net zo moeilijk zijn. Het is belangrijk niet aan de gevoelens van deze kinderen voorbij te gaan. Voor kinderen uit de betrokken groep staat het allemaal wat dichter bij, maar ook kinderen uit andere groepen kunnen veel moeite hebben met het overlijden van een leerkracht op school. Misschien hebben zij eerder bij de overleden leerkracht in de klas gezeten of zijn ze gewoon geschrokken van het feit dat het overlijden van iemand zo dichtbij komt nu. Het is dus belangrijk om de kinderen goed voor te bereiden op wat zij zullen gaan zien en horen tijdens de uitvaart. Dit zou kunnen gebeuren door middel van foto s van een uitvaart en foto s van een begraafplaats of crematorium. Ook kan er in de klas gepraat worden over de uitvaart die gaat komen. 22 Aan de kinderen die naar de avondwake gaan, moet duidelijk worden gemaakt dat het niet verplicht is om in de kist te kijken. Ook kan er met hen gepraat worden over hoe een avondwake eruit ziet. In de klas kan er, indien de nabestaan hebben aangegeven dit prettig te vinden, gewerkt worden aan de bijdragen voor de uitvaart. Hierbij kan gedacht worden aan gedichtjes, tekeningen, knutselwerkjes, verhaaltjes etc. Indien leerkrachten vragen hebben over rouwverwerking bij kinderen of ideeën op willen doen om hun lessen vorm te geven, kunnen zij gebruik maken van de map: Lessuggesties en informatie over rouwverwerking.

23 Lijst bij 3.5: Overzicht van alle taken bij 3.5 Wat? Wie? Opmerkingen Uitvaart Overzicht bijhouden van wat groep(en) willen doen Lijst bij invullen Herinneringsplek Creëren van de plek (Waar?) Herinneringsplek Aanwezig bij de plek (Beurtverdeling maken) Lijst bij invullen Organisatorische zaken m.b.t uitvaart Achterhalen van de wensen van de nabestaanden (zie ook lijst bij 3.4) Brief naar de ouders Bloemen bestellen Lijst bij invullen 23 Vervoer uitvaart regelen Koffietafel na uitvaart op school? Afscheidsviering Overzicht bijhouden van wat groep(en) willen doen Lijst bij invullen

24 Lijst bij : Aanwezig bij de herinneringsplek Datum / Tijd Naam Opmerkingen 24

25 Lijst bij 3.5.2: Bijdragen aan de afscheidsviering Groep / persoon Bijdrage aan de afscheidsviering 25

26 Lijst bij 3.5.3: Wensen van de nabestaanden m.b.t. uitvaart Gesproken met: Wensen van de nabestaanden: Bijwonen van de uitvaart: Bijdrage van de school aan de uitvaart: 26 Afscheidsviering op school:

27 Lijst bij 3.5.4: Bijdragen aan de uitvaart Groep / persoon Bijdrage aan de uitvaart Stappen na de uitvaart Nazorg in de groep van de overleden leerkracht Het is belangrijk ook de tijd na de uitvaart veel aandacht te hebben voor de gevoelens van de kinderen. Waarschijnlijk is er de dagen voor de uitvaart veel over het overlijden van de leerkracht gepraat en zijn de kinderen er veel mee bezig geweest. Wanneer dit na de uitvaart opeens zou stoppen en er geen ruimte meer wordt gegeven voor het uiten van gevoelens, is dat moeilijk en verwarrend. Voor de duo-leerkracht of de invalkracht is het belangrijk dat er de tijd genomen wordt om in

28 de klas (na) te praten de uitvaart en alles wat gebeurd is. Kinderen moeten hiervoor de ruimte krijgen. Op kinderen die al eerder een verlies hebben geleden, moet speciaal gelet worden. Toch is het ook belangrijk dat het gewone leven doorgaat. Het moet niet zo zijn dat er alleen maar gepraat wordt over het overlijden en dat alle werkjes hierop gericht zijn. Dit is voor iedereen te vermoeiend. Kinderen moeten ook de ruimte te krijgen om bijvoorbeeld over het weekend te vertellen. Ook is het goed om in ieder geval een deel van de lessen door te laten gaan. De leerkracht die op dat moment in de klas is zal moeten bepalen in welke mate er gewerkt moet en/of kan worden. Het kan een idee zijn om kinderen zelf de volgorde van het werk te laten bepalen en hierbij aan te geven dat als het echt niet meer gaat, ze naar de leerkracht toe kunnen komen. Een troost voor het kind kan zijn om naar de tijdelijke herinneringsplek te gaan of iets te maken om daar neer te leggen. Ook kinderen die vrolijk spelen kunnen van binnen verdrietig zijn. Het is belangrijk dat een kind weet dat het zich mag uiten. Het kind weet dan dat hij zich niet groot hoeft te houden en dat hij er ook niet alleen voor staat. Soms zie je de rouwreactie van kinderen pas werken of maanden later. Deze reactie kan explosief zijn. De signalen waar een leerkracht op moet letten staan beschreven in de map Lessuggesties en informatie over rouwverwerking. Hierin staat beschreven welke activiteiten leerkrachten kunnen ondernemen om het rouwproces te bevorderen. Het gaat hierbij om vormen als schrijven, tekenen etc Nazorg in andere groepen Hoe de nazorg in de andere groepen opgezet met worden, zal liggen aan de kinderen in deze groepen. Wanneer een hele groep of een groot deel van de groep bij de overleden leerkracht in de klas heeft gezeten, zal er veel verdriet zijn. De nazorg zal niet veel verschillen van de hierboven beschreven nazorg in de betrokken groep. Wanneer de groep bestaat uit kinderen die de leerkracht wel kennen, maar er niet zoveel contact bij hadden, is het anders. Ook hier kan veel verdriet zijn, omdat het toch gaat om een sterfgeval op hún school. Toch zal hier waarschijnlijk eerder begonnen kunnen en moeten worden met de normale lessen. Ook voor de leerkrachten van deze groepen is het belangrijk tegen de kinderen te zeggen dat ze hun gevoelens altijd kunnen uiten en dat ze er niet alleen voor staan. Wanneer ze het moeilijk hebben kunnen ze naar de leerkracht komen en eventueel iets maken voor de herinneringsplek of er heen gaan. (Zie verder in de map Lessuggesties en informatie over rouwverwerking.) Blijvende herinneringsplek Een herinneringsplek kan voor troost zorgen. Wanneer kinderen of leerkrachten het moeilijk hebben, kunnen ze iets maken voor bij de herinneringplek of kunnen ze er heen gaan. Bij de lessuggesties staat beschreven hoe een herinneringplek eruit kan zien. Er moet binnen het team overlegd worden waar de blijvende herinneringsplek zal komen en hoe deze eruit zal komen te zien. Vaak zal hier ook een foto hangen van de overleden leerkracht.

29 3.6.4 Nazorg voor de nabestaanden Het is belangrijk om ook na de uitvaart contact te houden met de nabestaanden van de overleden leerkracht. Wellicht zijn er nog persoonlijke eigendommen van de leerkracht op school, die aan de nabestaanden gegeven kunnen worden. Het is belangrijk om een tijd na de uitvaart te overleggen met de nabestaanden wat zij verder verwachten van het contact met de school. Er kan bijvoorbeeld gevraagd worden in hoeverre zij betrokken willen blijven bij activiteiten van de school. 29

30 4 Bijlagen Een arm om je heen 4.1 Voorbeeld van een rouwadvertentie Waarheen Er valt niets uit te stippelen, Geen dag, geen uur, niet één, Heb geen zorgen, laat je gaan, Ook al weet je niet waarheen. -Toon Hermans- Bedroefd, maar dankbaar voor wat hij/zij voor ons en vele anderen heeft betekend, geven wij u kennis van het overlijden van Naam overledene Wij wensen de nabestaanden veel sterkte met de verwerking van dit grote verlies, Basisschool De Viersprong, Namens alle teamleden en leerlingen. 30

31 4.2 Voorbeeld van een brief aan de ouders Als een leerkracht na langdurig ziek zijn overlijdt Basisschool De Viersprong dd.mm.jjjj, Wijchen Aan: De ouders en verzorgers van de leerlingen Van: Basisschool De Viersprong Geachte ouders, verzorgers, Op ons rust de droeve taak u mee te delen dat we geschokt zijn door het overlijden van (naam leerkracht) uit groep We wisten dat (naam leerkracht) ziek was, maar we hoopten met en voor het gezin dat hij/zij weer beter zou worden. Afgelopen (dag) is hij/zij echter heel snel achteruit gegaan en overleden. De leerlingen van (naam leerkracht) nodigen wij uit om op (datum) bijeen te komen op school (tijd) om met elkaar te kunnen praten. 31 Mochten er onder u nog vragen leven, dan kunt u daarvoor bij ons terecht. Hoogachtend, Namens De Viersprong, Carlina van den Heuvel.

32 4.3 Alle lijsten (dit zijn de originele lijsten) Lijst bij 2.1: Samenstelling van het crisisteam *** Crisiscoördinator/ Intern vertrouwenspersoon: 1. Naam: adres: postcode en plaats: telefoon: Intern vertrouwenspersoon: 2. Naam: adres: postcode en plaats: telefoon: Teamleden: 3. Naam: adres: postcode en plaats: telefoon: Naam: adres: postcode en plaats: telefoon: 5. Naam: adres: postcode en plaats: telefoon: Toegevoegd lid / informatieverstrekker 6. Naam: adres: postcode en plaats: telefoon:

33 Lijst bij 2.2: Taken van het crisisteam Taakomschrijving: Naam: Invullen van aanwezige lijsten: 3.1 Bericht komt binnen Crisisteam informeert het team Crisisteam informeert overigen 3.3 Directe organisatorische en administratieve zaken (zie voor specifieke taken: lijst 3.3) 3.4 Afspraken met de contactpersoon Aanwezig bij de herinneringsplek Bijdragen aan de afscheidsviering Wensen van de nabestaanden m.b.t de uitvaart (zie voor specifieke taken: lijst 3.5.3) Bijdragen aan de uitvaart/crematie

34 Lijst bij 3.1: Bericht komt binnen Naam ontvanger bericht: Naam berichtgever: Datum en tijd van ontvangst: Toedracht en/of omstandigheden: 1. Wie is er overleden? 2. Wat is er precies gebeurd? 3. Wanneer is het gebeurd? 4. Waar is het gebeurd? 5. Zijn er kinderen van de overleden leerkracht op de Viersprong? 6. Welke informatie mag er bekend gemaakt worden? Wat is de wens van de nabestaanden? Welke andere wensen liggen er bij de familie/ naasten? 8. Zijn er op de Viersprong bekenden die al op de hoogte zijn? 9. Afspraken voor het volgende contact en met wie wordt er contact gehouden?

35 Lijst bij Crisisteam informeert het team *** Geef in de eerste kolom aan of de betreffende persoon geïnformeerd is. Eventuele opmerkingen kunnen in de derde kolom geplaatst worden. Naam teamleden Onderbouw Deze dag werkzaam op school? Opmerkingen 35

36 Naam teamleden Middenbouw Een arm om je heen Deze dag werkzaam op school? Opmerkingen Bovenbouw: Overig personeel

37 Adressenlijst van het team van de Viersprong*** Lijst bij Crisisteam informeert overigen *** 37 Tel. Nr.: Geïnformeerd:

38 Dagelijks bestuur ouderraad - Voorzitter Overblijven * - Overblijven Bestuur Stichting Kans & Kleur M.R. (ouder)leden Een arm om je heen Contactouders: groep Leerkracht Klassenouder Tel. Nr.: Geïnformeerd: 38 * De overblijforganisatie informeert de overblijfkrachten.

39 Lijst bij 3.3: Directe organisatorische en administratieve zaken Taak Naam Opmerkingen Het regelen van vervangers voor de leden van het crisisteam die voor de groep staan Bekijken van de geplande activiteiten; welke activiteiten kunnen doorgaan? Het plaatsen van de rouwadvertentie Het sturen van de condoleancekaart Namen van kinderen die overstuur naar huis gaan 39

40 Lijst bij 3.4: Afspraken met de contactpersoon Naam contactpersoon Naam zorgdrager Datum gesprek Wensen van de contactpersoon met betrekking tot: - bezoekmogelijkheden van collega s (aan directe nabestaanden) - het plaatsen van een rouwadvertentie - afscheid nemen van de overleden leerkracht 40 - bijdrage aan de uitvaart/crematie - bijwonen van de uitvaart - afscheidsdienst op school - wat kan de school voor de partner en/ of de familie kan betekenen?

41 Lijst bij 3.5: Overzicht van alle taken bij 3.5 Wat? Wie? Opmerkingen Uitvaart Overzicht bijhouden van wat groep(en) willen doen Lijst bij invullen Herinneringsplek Creëren van de plek (Waar?) Herinneringsplek Aanwezig bij de plek (Beurtverdeling maken) Lijst bij invullen Organisatorische zaken m.b.t uitvaart Achterhalen van de wensen van de nabestaanden (zie ook lijst bij 3.4) Brief naar de ouders Lijst bij invullen 41 Bloemen bestellen Vervoer uitvaart regelen Koffietafel na uitvaart op school? Afscheidsviering Overzicht bijhouden van wat groep(en) willen doen Lijst bij invullen

42 Lijst bij : Aanwezig bij de herinneringsplek Datum / Tijd Naam Opmerkingen 42

43 Lijst bij 3.5.2: Bijdragen aan de afscheidsviering Groep / persoon Bijdrage aan de afscheidsviering 43

44 Lijst bij 3.5.3: Wensen van de nabestaanden m.b.t. uitvaart Gesproken met: Wensen van de nabestaanden: Bijwonen van de uitvaart: Bijdrage van de school aan de uitvaart: 44 Afscheidsviering op school:

45 Lijst bij 3.5.4: Bijdragen aan de uitvaart Groep / persoon Bijdrage aan de uitvaart 45