Hoe beschermt u zichzelf

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hoe beschermt u zichzelf"

Transcriptie

1 Hoe beschermt u zichzelf Tips bij werkzaamheden met gevaarlijke stoffen: Gebruik altijd zo weinig mogelijk van de gevaarlijke stof. Mensen denken bijvoorbeeld vaak dat veel schoonmaakmiddel gebruiken beter werkt; dit is een misverstand. Beperk de blootstellingsduur. Laat bijvoorbeeld geen verpakkingen onnodig open staan en doe gebruikte poetsdoeken in een daarvoor bestemde afsluitbare bak. Zorg dat de ventilatie aanstaat en werkt. Werk zorgvuldig en schoon.

2 Gebruik speciale werkkleding en een speciale ruimte om de kleding op te bergen. Neem de werkkleding nooit mee naar huis. Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen en bewaar ze op een daarvoor ingerichte plaats. Neem ze nooit mee naar rust- of eetruimte. Controleer persoonlijke beschermingsmiddelen vóór elk gebruik op defecten. Verlaat de werkplek nooit zonder handen te wassen. Denk ook aan handen wassen vóór een toiletbezoek. Eet, drink en rook niet op de werkplek. Het gevaarlijke stoffenbeleid Een werkgever van een bedrijf waar gevaarlijke stoffen voorkomen, kan het beste een systematisch beleid opzetten om de risico s ervan te minimaliseren. Dat vergt een planmatige aanpak. Het Centrum GBW heeft hiervoor het stappenplan Gevaarlijke stoffen op het werk gemaakt. Hierin staat die planmatige aanpak beschreven en worden tips en verwijzingen naar ander leesmateriaal gegeven. Vraag uw werkgever om zo n gevaarlijke stoffenbeleid.

3 Nadere informatie Voor nadere informatie over het invoeren van een Arbobeleid tegen de risico s van het werken met gevaarlijke stoffen en het stappenplan Gevaarlijke stoffen op het werk : Centrum GBW Johan van Oldenbarneveltlaan 9, 2582 NE Den Haag Telefoon , Fax centrum@gbw.nl Voor de gratis brochure Wijzer werken met kankerverwekkende stoffen kunt u contact opnemen met: Nederlandse Kankerbestrijding/KWF Sophialaan 8, 1075 BR Amsterdam Hulp- en Informatielijn: (gratis) (ma. t/m vr.: // uur) Fax Brochures bestellen via het voice response systeem bij voorkeur buiten openingstijden. Internet (brochures bestellen via service ). Via Internet kunt u op de website van het Centrum GBW ook de nodige andere informatie over gezondheidsbevordering op de werkplek vinden en bestellen: Uitgave: Centrum GBW, maart 1999

4 Gevaarlijke stoffen op het werk Informatie over werken met gevaarlijke stoffen

5 Gevaarli De risico s van gevaarlijke stoffen Blootstelling aan gevaarlijke stoffen is riskant. Je merkt dat niet altijd direct. Soms duurt het 15 jaar of langer voor de effecten zichtbaar zijn. Zo sterven er jaarlijks ongeveer 700 mensen doordat ze in het verleden met asbest gewerkt hebben. Oplosmiddelen in verf, lijm en ontvettingsmiddelen tasten op den duur je zenuwen ernstig aan. Jaarlijks lopen rond de honderd mensen hierdoor OPS (Organisch Psycho Syndroom) op, een ziekte die sterk lijkt op vroegtijdige dementie. Het werken met gevaarlijke stoffen leidt ook vaak tot huidaandoeningen. Het aantal verzuimdagen hierdoor bedraagt zo n 9 miljoen per jaar. Van mensen met Cara is bekend dat ze extra gevoelig zijn voor verontreinigde lucht. Dieseluitlaatgassen veroorzaken bij werknemers met Cara ademha-

6 jke stof lingsproblemen. Stoffen kunnen verder kankerverwekkend zijn of tot onvruchtbaarheid en miskramen leiden (enkele duizenden gevallen per jaar). Kennis een eerste vereiste Hoe weet je nu welke stoffen gevaarlijk zijn? Een bedrijf moet alle stoffen in het arbeidsproces inventariseren, nagaan wat het gevaar ervan is en bekijken of ze te vervangen zijn door minder gevaarlijke of ongevaarlijke stoffen. Er moet een register bestaan van gevaarlijke stoffen. Werknemers moeten worden

7 fen op h voorgelicht over de gevaarlijke stoffen waarmee zij werken. Kennis over gevaarlijke stoffen en hun gebruik in het bedrijf is een eerste vereiste voor het opzetten van een gevaarlijke stoffenbeleid. Ook moet bekend zijn wie er gezondheidsrisico s lopen en of er in het bedrijf al gezondheidsklachten voorkomen door gevaarlijke stoffen. Dat is de start voor een aanpak om de risico s te verminderen en uit te sluiten. Welke voorlichting krijgt u? Een werkgever is verplicht zijn werknemers goed voor te lichten over en te beschermen tegen blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Voorlichting moet gaan over de risico s van gevaarlijke stoffen, de mate van blootstelling, veiligheids- en preventiemaatregelen, persoonlijke beschermingsmiddelen, gebruiksaanwijzingen en instructiemiddelen en over hoe de bedrijfshulpverlening is georganiseerd. Welke bescherming krijgt u? Beschermende maatregelen moeten zo dicht mogelijk genomen worden bij de plaats waar

8 et werk de stof vrijkomt. Bijvoorbeeld door te werken in gesloten systemen of door de gevaarlijke stof te vervangen. Als dat niet kan, moet een goede ventilatie (afzuigsystemen) voor de oplossing zorgen. Als ook dat nog onvoldoende is, moeten werknemers zoveel mogelijk worden afgeschermd van de gevaarlijke stof. Bijvoorbeeld door te werken met robots of andere vormen van automaten die op afstand te bedienen zijn. Als dat allemaal niet kan, moeten werknemers persoonlijke beschermingsmiddelen krijgen. Maar maskers, handschoenen, speciale gaspakken enzovoorts mogen nooit een structurele oplossing zijn.

Zorg dat de ventilatie aanstaat en werkt. Werk zorgvuldig en schoon. Gebruik speciale werkkleding en een speciale ruimte om de kleding op te bergen.

Zorg dat de ventilatie aanstaat en werkt. Werk zorgvuldig en schoon. Gebruik speciale werkkleding en een speciale ruimte om de kleding op te bergen. Zorg dat de ventilatie aanstaat en werkt. Werk zorgvuldig en schoon. Gebruik speciale werkkleding en een speciale ruimte om de kleding op te bergen. Neem de werkkleding nooit mee naar huis. Gebruik persoonlijke

Nadere informatie

Voor meer informatie over dit stappenplan kunt u contact opnemen met:

Voor meer informatie over dit stappenplan kunt u contact opnemen met: Voor meer informatie over dit stappenplan kunt u contact opnemen met: Centrum GBW Johan van Oldenbarneveltlaan 9, 2582 NE Den Haag Telefoon 070 355 25 02, Fax 070 355 83 99 E-mail centrum@gbw.nl, Internet

Nadere informatie

Toolbox. Gevaarlijke stoffen

Toolbox. Gevaarlijke stoffen Toolbox Gevaarlijke stoffen Stichting Arbouw 2009. Alle rechten voorbehouden Hoe herken je een gevaarlijke stof? Gevaarlijke stoffen herken je aan het etiket: gevaarsymbolen; R-zinnen; S-zinnen. 2 Gevaarsymbolen

Nadere informatie

Schadelijke producten algemeen

Schadelijke producten algemeen Schadelijke producten algemeen Wat zijn schadelijke producten? Wat zijn de gevolgen van werken met schadelijke producten? Welke factoren zijn van invloed op de schadelijkheid? Wat zegt de wet? Wat kunnen

Nadere informatie

Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen

Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen Toolbox-meeting Gevaarlijke stoffen Unica installatietechniek B.V. Schrevenweg 2 8024 HA Zwolle Tel. 038 4560456 Fax 038 4560404 Inleiding In het dagelijks leven kunnen we niet meer zonder chemische stoffen.

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor de werknemer

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor de werknemer Gevaarlijke stoffen Weet waarmee je werkt! Informatie voor de werknemer Weet jij of je met gevaarlijke stoffen werkt? Als een product gevaarlijk is voor je gezondheid of onveilig is, dan is het etiket

Nadere informatie

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Er komt kwartsstof vrij wanneer je kwarts-houdend materiaal zoals hardsteen en baksteen bewerkt. De fijnstof kan via de huid en de inademing in je lichaam terechtkomen

Nadere informatie

Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1

Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1 Commissie Arbeidsomstandigheden Samenvatting Advies normering piekblootstelling oplosmiddelen 1 Kern van het advies De Commissie Arbeidsomstandigheden van de Sociaal-Economische Raad (SER) heeft in een

Nadere informatie

FNV Bondgenoten. Checklist Beleid chemische stoffen, zwangerschap en voortplanting in bedrijven

FNV Bondgenoten. Checklist Beleid chemische stoffen, zwangerschap en voortplanting in bedrijven FNV Bondgenoten Checklist Beleid chemische stoffen, zwangerschap en voortplanting in bedrijven Gevaarssymbolen op grond van de Europese regelgeving R-zinnen voor de voortplanting giftige stoffen R 46 R

Nadere informatie

MEDEWERKERS VRAGENLIJST BRANCHE-RIE TECHNISCHE GROOTHANDEL

MEDEWERKERS VRAGENLIJST BRANCHE-RIE TECHNISCHE GROOTHANDEL 1 Betrekken medewerkers bij de uitvoering van de RI&E. Medewerkers zijn een belangrijke bron van informatie over veiligheid en gezondheid op het werk. Zij hebben belang bij veilige en gezonde werkomstandigheden.

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt.

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die gevaarlijk zijn voor je gezondheid. Op je werk, maar ook thuis zijn veel meer gevaarlijke stoffen dan je denkt. Giftig Een stof is giftig als deze

Nadere informatie

GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN COATEN

GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN COATEN GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN COATEN Gezondheidsrisico s kunnen ontstaan door onjuiste toepassing van de gewasbeschermingsmiddelen. De mogelijke gezondheidseffecten kunnen variëren van directe effecten tot

Nadere informatie

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf! Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met stof. Bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen PREVENTIEMAATREGELEN

Gevaarlijke stoffen PREVENTIEMAATREGELEN (ook producten met gevaarlijke eigenschappen genoemd) zijn terug te vinden in alledaagse producten zoals schoonmaakmiddelen en verf. We zijn er zo aan gewend geraakt dat we er niet meer bij stilstaan dat

Nadere informatie

Spuiten een must? Bescherm bewust! Meer weten? beschermbewust.nl

Spuiten een must? Bescherm bewust! Meer weten? beschermbewust.nl Spuiten een must? Bescherm bewust! Meer weten? beschermbewust.nl Spuiten een must? Bescherm bewust! Om veilig en gezond om te kunnen gaan met gewasbeschermingsmiddelen (of: bestrijdingsmiddelen) is kennis

Nadere informatie

RE-ENTRY. Sector Tuinzaadbedrijven

RE-ENTRY. Sector Tuinzaadbedrijven RE-ENTRY Gezondheidsrisico s kunnen ontstaan doordat medewerkers met gewasbeschermingsmiddelen in contact komen na herbetreding (re-entry) van een behandelde kas. Gewasbeschermingsmiddelen kunnen nog enige

Nadere informatie

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist: Gezondheidsklachten door fijnstof Fijnstof komt vrij tijdens het schuren en frezen. De fijnstof kan via de huid en de inademing in je lichaam terechtkomen en op den duur onder andere kanker

Nadere informatie

VEILIGHEIDS- INFORMATIE- BLAD

VEILIGHEIDS- INFORMATIE- BLAD VEILIGHEIDS- INFORMATIE- BLAD COLORSIL VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD 1.- IDENTIFICATIE VAN DE STOF OF HET PREPARAAT EN VAN DE VENNOOTSCHAP/ONDERNEMING 1.1 Productbenaming: COLORSIL 1.2 Fabrikant: COSENTINO

Nadere informatie

Tekst bij de sheets: Toolbox Gevaarlijke stoffen

Tekst bij de sheets: Toolbox Gevaarlijke stoffen Tekst bij de sheets: Toolbox Gevaarlijke stoffen In onderstaande tabel is aangegeven welke sheets er zijn. Sheet Korte omschrijving 1 Toolbox Gevaarlijke stoffen 2 Hoe herken je een gevaarlijke stof? 3

Nadere informatie

Hieronder vindt u enkele veelgestelde vragen

Hieronder vindt u enkele veelgestelde vragen Hieronder vindt u enkele veelgestelde vragen Er is dus asbest verspreid, wat betekent dit voor mij? Het asbestgebied is afgezet. U mag hier wel uit, u wordt ontsmet bij het naar buiten gaan. Mag ik het

Nadere informatie

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor werkgevers

Gevaarlijke stoffen. Weet waarmee je werkt! Informatie voor werkgevers Gevaarlijke stoffen Weet waarmee je werkt! Informatie voor werkgevers Tijdens het werk krijgt u te maken met gevaarlijke stoffen in bouwmaterialen en bouwproducten, zoals verf, lijm, cement en kit. Ook

Nadere informatie

BRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden

BRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden BRAND EN ROOK Veelgestelde vragen en antwoorden 1. Tijdens een brand Brand in mijn buurt. Wat moet ik doen? Waait de rook uw kant op? Blijf uit de rook! In rook zitten altijd gevaarlijke stoffen. Sluit

Nadere informatie

Checklijst Werkplek kankervrij: Dieselrook

Checklijst Werkplek kankervrij: Dieselrook Toelichting op de Checklist Werkplek Kankervrij In veel bedrijven komt tijdens werkzaamheden dieselrook vrij bij het werken met machines en apparaten die draaien op diesel. Met een duur woord heet dit

Nadere informatie

meer bewegen minder kans op kanker

meer bewegen minder kans op kanker meer bewegen minder kans op kanker Inhoud Voor wie is deze brochure? pagina 3 Oorzaken en risicofactoren van kanker pagina 4 Relatie tussen bewegen en kanker pagina 6 Wat is gezond bewegen? pagina 8 Meer

Nadere informatie

Doe de kwartsstof test! Hoe stoffig ben jij? Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Informatie voor de werknemer

Doe de kwartsstof test! Hoe stoffig ben jij? Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Informatie voor de werknemer Kwartsstof te lijf Doe de kwartsstof test! Hoe stoffig ben jij? Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Informatie voor de werknemer Kwartsstof te lijf! Bijna iedereen in de bouw heeft

Nadere informatie

Checklijst Werkplek kankervrij: ACRYLAMIDE

Checklijst Werkplek kankervrij: ACRYLAMIDE Toelichting op de Checklijst Werkplek Kankervrij In de ongeharde basisvorm is acrylamide (AA), bij inademing of aanraking met de huid, kankerverwekkend voor de mens. AA is naast kankerverwekkend ook nog

Nadere informatie

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten (R-zinnen)

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten (R-zinnen) Document Milieu-, Natuur- en Energiebeleid Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 Brussel Tel 02 553 03 55 - Fax 02 553 80 06 beleid@lne.vlaanderen.be Onderwerp Status versie datum auteur R-zinnen en S-zinnen

Nadere informatie

Wil je meer weten over OPS, hieronder vind je de volgende onderwerpen:

Wil je meer weten over OPS, hieronder vind je de volgende onderwerpen: Wil je meer weten over OPS, hieronder vind je de volgende onderwerpen:. Een OPS patiënt. Wat is OPS en klachtenlijst? Oorzaken van OPS. Waar komt dat gif terecht? Natuurlijke ontgifting. Bioresonantie

Nadere informatie

Veilig ruimen van pluimvee bij vogelgriep

Veilig ruimen van pluimvee bij vogelgriep Veilig ruimen van pluimvee bij vogelgriep Deze folder is voor mensen die meewerken aan het ruimen van pluimvee als er vogelgriep is. Het gaat over beschermende maatregelen die jezelf kan nemen bij vogelgriep.

Nadere informatie

Mirjam de Groot STIGAS 2018

Mirjam de Groot STIGAS 2018 Hoe pak ik dat aan? Voorkom contact tussen de werkenden in het groen en de teek Mirjam de Groot STIGAS 2018 Mcg.de.groot@stigas.nl Foto M. Montizaan Inhoud Onderzoek teken, tekenbeten en de ziekte van

Nadere informatie

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Blootstelling aan gevaarlijke stoffen ARBO-Event SBI Formaat Carolina.verspuij@sbiformaat.nl Carolina Verspuij, trainer / adviseur Arbeid & Gezondheid Blootstelling aan gevaarlijke stoffen: 3000 mensen

Nadere informatie

Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Voor werknemers Werk veilig. Kwartsstof te lijf! Doe de kwartsstof test.

Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Voor werknemers Werk veilig. Kwartsstof te lijf! Doe de kwartsstof test. Lees de folder goed en bescherm jezelf en je collega s! Voor werknemers Werk veilig. Kwartsstof te lijf! Doe de kwartsstof test. Kwartsstof te lijf! BIJNA IEDEREEN IN DE BOUW HEEFT TE MAKEN MET STOF. BIJ

Nadere informatie

Checklist Gezondheidsklachten door fijnstof

Checklist Gezondheidsklachten door fijnstof Checklist Gezondheidsklachten door fijnstof Bij werkzaamheden zoals het verwijderen van oud riet, slijpen, hakken, zagen van hout en vegen komt fijnstof vrij. Fijnstof kan ingeademd worden en in de longen

Nadere informatie

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever

Kwartsstof te lijf. Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf Lees de folder goed en bescherm uw werknemers! Informatie voor de werkgever Kwartsstof te lijf! Bijna iedereen in de bouw heeft te maken met stof. Bij bouwwerkzaamheden komt nu eenmaal

Nadere informatie

Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken.

Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken.

Nadere informatie

Betrekken medewerkers bij de uitvoering van de RI&E.

Betrekken medewerkers bij de uitvoering van de RI&E. Betrekken medewerkers bij de uitvoering van de RI&E. Medewerkers zijn een belangrijke bron van informatie over veiligheid en gezondheid op het werk. Zij hebben belang bij veilige en gezonde werkomstandigheden

Nadere informatie

ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en

ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en 2007 ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en Kartonproducerende en - verwerkende industrieën.

Nadere informatie

HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN

HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN HOUTSTOF EN UW GEZONDHEID ALGEMEEN Bij de bewerking van hout komt bijna onvermijdelijk houtstof vrij. Blootstelling aan houtstof, met name inademing, brengt risico's voor de gezondheid met zich mee. Houtstof

Nadere informatie

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: R-zinnen

Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: R-zinnen 1 van 8 Rzinnen & S zinnen Datum: 18032013 Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen en preparaten: Rzinnen R 1 R 2 R 3 R 4 R 5 R 6 R 7 R 8 R 9 R 10 R 11 R 12 R 14 R 15 R 16 R 17

Nadere informatie

Toelichting Arbochecklist Algemeen

Toelichting Arbochecklist Algemeen 1 2 Gegevens in te vullen door inlenende partij Let hierbij op, dat voor iedere functie en aparte checklist wordt ingevuld! Als het vak je Ja is aangekruist Voeg de kopie toe aan het dossier en zorg voor

Nadere informatie

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Stof: het sluimerende gevaar in de agrarische sector STOF: het sluimerende gevaar in de agrarische sector Stof komt overal voor, iedereen komt er dagelijks

Nadere informatie

Directoraat-generaal Leefmilieu. Betreft: Aanvraag tot toelating voor het product: Pediline Pro. Geachte mevrouw, Geachte meneer,

Directoraat-generaal Leefmilieu. Betreft: Aanvraag tot toelating voor het product: Pediline Pro. Geachte mevrouw, Geachte meneer, Dienst Risicobeheersing Uw brief van: Uw kenmerk: Ons kenmerk: Datum: Bijlage(n): FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu MRB/KDN/2008/1625/ Telefoon: 02/524.96.11 Fax : 02/524.96.03

Nadere informatie

lawaai en stof gevaarlijke stoffen en straling veiligheid bij machines lichamelijke belasting door bijvoorbeeld tillen

lawaai en stof gevaarlijke stoffen en straling veiligheid bij machines lichamelijke belasting door bijvoorbeeld tillen Iedere werkomgeving is anders en brengt verschillende veiligheidsrisico s met zich mee. Werken in de detailhandel of logistiek brengt andere risico s met zich mee dan werken in de metaalindustrie of de

Nadere informatie

1. RISK & SAFETY ZINNEN

1. RISK & SAFETY ZINNEN 1. RISK & SAFETY ZINNEN Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen R-zinnen geven bijzondere gevaren (Risks) aan. S-zinnen geven veiligheidsaanbevelingen (Safety) aan. De zinnen zijn

Nadere informatie

Code Voorzorgsmaatregelen Gevarenklasse Gevarencategorie

Code Voorzorgsmaatregelen Gevarenklasse Gevarencategorie Lijst van voorzorgsmaatregelen (P-zinnen) Algemeen Code Voorzorgsmaatregelen Gevarenklasse Gevarencategorie P101 P102 P103 Bij het inwinnen van medisch advies, de verpakking of het etiket ter beschikking

Nadere informatie

Bijlage IX AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN :

Bijlage IX AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN : Bijlage IX R 1 : In droge toestand ontplofbaar AARD DER BIJZONDERE GEVAREN TOEGESCHREVEN AAN GEVAARLIJKE STOFFEN EN PREPARATEN : R 2 : Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken

Nadere informatie

Explosieveilige elektrische/ventilatie-/verlichtings-/...apparatuur gebruiken. Uitsluitend vonkvrij gereedschap gebruiken

Explosieveilige elektrische/ventilatie-/verlichtings-/...apparatuur gebruiken. Uitsluitend vonkvrij gereedschap gebruiken Betekenis P-zinnen Algemeen P101 P102 P103 Bij het inwinnen van medisch advies, de verpakking of het etiket ter beschikking houden Buiten het bereik van kinderen houden Alvorens te gebruiken, het etiket

Nadere informatie

SIGNAALLIJST. Signaallijst Versie juni 2013. Toolbox Autiproof Werkt

SIGNAALLIJST. Signaallijst Versie juni 2013. Toolbox Autiproof Werkt SIGNAALLIJST 1 Inleiding Het tijdig herkennen van signalen van een werknemer met autisme is noodzakelijk voor het goed (blijven) functioneren van deze medewerker. Voor de begeleidende collega, ofwel de

Nadere informatie

Ventilatie van woningen

Ventilatie van woningen Ventilatie van woningen Ventileren betekent: Verse buitenlucht naar binnen, Vervuilde binnenlucht naar buiten! Goed ventileren is 24 uur per dag ventileren 13 december 2012 Veel gestelde vragen zijn: Kan

Nadere informatie

Ergonomie. Thema. 1 Inleiding

Ergonomie. Thema. 1 Inleiding Thema 8 Ergonomie 1 Inleiding Dit thema gaat over ergonomie. Het woord is je misschien niet bekend, maar ergonomisch werken doe je als het goed is wel. Als zorghulp probeer je zo te werken dat je je lichaam

Nadere informatie

NL/SPI-141419 ASTMA Wat is

NL/SPI-141419 ASTMA Wat is Wat is ASTMA Astma Als u deze brochure leest, is dat waarschijnlijk omdat u een vermoeden heeft van astma, net de diagnose heeft gekregen of iemand in uw omgeving heeft astma. En daar wilt u graag iets

Nadere informatie

Claim! Amerikaanse toestanden

Claim! Amerikaanse toestanden Claim! Amerikaanse toestanden Perspectief van de arbeidshygiënist Deventer, 25 april 2012 Rob Snippe, gecertificeerd arbeidshygiënist Arbeidshygiëne Arbeidshygiëne is de toegepaste wetenschap, welke zich

Nadere informatie

We zijn allemaal bekende Nederlanders

We zijn allemaal bekende Nederlanders We zijn allemaal bekende Nederlanders U bent een bekende Nederlander Heeft u zich wel eens afgevraagd bij hoeveel organisaties uw gegevens bekend zijn? Waarschijnlijk komen uw gegevens in enkele honderden

Nadere informatie

MEDEWERKERS INFORMATIE. Werken met gevaarlijke stoffen

MEDEWERKERS INFORMATIE. Werken met gevaarlijke stoffen MEDEWERKERS INFORMATIE Werken met gevaarlijke stoffen 2 MEDEWERKERSINFORMATIE Bijna overal in het Maasstad Ziekenhuis wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen, denk bijvoorbeeld alleen maar aan de desinfectiemiddelen

Nadere informatie

Arbodienstverlening. Informatie voor werkgevers

Arbodienstverlening. Informatie voor werkgevers Arbodienstverlening Informatie voor werkgevers Bedrijven moeten zich bij het opstellen en uitvoeren van een goed arbeidsomstandighedenbeleid en ziekteverzuimbeleid deskundig laten ondersteunen. Dit is

Nadere informatie

Gezond wonen. Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten

Gezond wonen. Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten Gezond wonen Een gezond binnenmilieu De belangrijkste boosdoeners Ventileren en luchten Een gezond binnenmilieu Dat een schoon milieu belangrijk is voor onze gezondheid, dat weten we allemaal. Wat velen

Nadere informatie

Veiligheidsaanbevelingen (P)

Veiligheidsaanbevelingen (P) Veiligheidsaanbevelingen (P) P101 P102 P103 P201 P202 P210 P211 P220 P221 P222 P223 P230 P231 P231+P232 P232 P233 P234 P235 P235+P410 P240 Bij het inwinnen van medisch advies, de verpakking of het etiket

Nadere informatie

Blootstelling Gevaarlijke stoffen. Tips voor implementatie

Blootstelling Gevaarlijke stoffen. Tips voor implementatie Blootstelling Gevaarlijke stoffen Tips voor implementatie René Bekman (RAH / RHVK) 31 maart 2015 NVVK congres Veiligheid? Zoek het ff zelf uit! Veel geluk! Citaat: Grote chemische bedrijven, zoals Fuji

Nadere informatie

gas onder druk Als het gas vrijkomt, bereikt het zeer snel een concentratie in de lucht die gevaarlijk is voor de gezondheid.

gas onder druk Als het gas vrijkomt, bereikt het zeer snel een concentratie in de lucht die gevaarlijk is voor de gezondheid. Algemene gegevens CAS nr: 7803-51-2 EU-etikettering: R-zinnen: 12, 17, 26, 34, 50 S-zinnen: (1/2), 28, 36/37, 45, 61, 63 licht ontvlambaar zeer giftig milieugevaarlijk CLP(EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR

Nadere informatie

Zintuigen. Expertgroep 2 : Ruiken doe je met je neus! Naam leerling:... Leden expertgroep:...

Zintuigen. Expertgroep 2 : Ruiken doe je met je neus! Naam leerling:... Leden expertgroep:... Expertgroep 2 : Ruiken doe je met je neus! Naam leerling:.... Leden expertgroep:... De voorbereiding De neus is er niet alleen om te ademen want door je neus kun je lekkere en vieze geuren ruiken. Jullie

Nadere informatie

Algemeen. Voorzorgsmaatregelen in verband met preventie

Algemeen. Voorzorgsmaatregelen in verband met preventie Overzicht P-zinnen P-zin Algemeen P101 Bij het inwinnen van medisch advies, de verpakking of het etiket ter beschikking houden. P102 Buiten het bereik van kinderen houden. P103 Alvorens te gebruiken, het

Nadere informatie

ARBOCOMMISSIE. Toolbox-meeting. Adembescherming

ARBOCOMMISSIE. Toolbox-meeting. Adembescherming ARBOCOMMISSIE Toolbox-meeting Adembescherming Inleiding Via de ademhalingsorganen kan vergiftiging plaatsvinden door zeer fijn verdeelde stof dat we inademen of door ingeademde gassen of nevels. Onze bovenste

Nadere informatie

R-zinnen en S-zinnen. R-zinnen... 2 Gecombineerde R-zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9

R-zinnen en S-zinnen. R-zinnen... 2 Gecombineerde R-zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9 -zinnen en S-zinnen Inhoud Pag. -zinnen... 2 Gecombineerde -zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9 -zinnen (aanduiding bijzondere gevaren, isk-zinnen) -nummer Gevarenaanduiding 1 2 3 4 5

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma. 150110* Verpakking die resten van gevaarlijke stoffen bevat of leveranciers dit toestaat. Als niet gespoeld:

Uitvoeringsprogramma. 150110* Verpakking die resten van gevaarlijke stoffen bevat of leveranciers dit toestaat. Als niet gespoeld: Module Hulpstof Eis 1 120 Vormvervaardiging &drukken: zeefdruk 120 ontvettingsmiddel voorkeur voor ontvettingsmiddel zonder organische oplosmiddelen Restanten gevaarlijk afval 060205* Overige basen Emballage

Nadere informatie

P-zinnen. Omschrijving. P-Nummer

P-zinnen. Omschrijving. P-Nummer P-Nummer P101 P102 P103 P201 P202 P210 P211 P220 P221 P222 Omschrijving Bij het inwinnen van medisch advies, de verpakking of het etiket ter beschikking houden. Buiten het bereik van kinderen houden. Alvorens

Nadere informatie

Omgaan met biologische agentia

Omgaan met biologische agentia Omgaan met biologische agentia Hoe omgaan met BA Werknemer Werkgever Instructie Procedure Besmettingswijze Besmettingsincident Informatie (RA) Communicatie Hygiëne-voorzieningen PBM BA Gezondheidstoezicht

Nadere informatie

Aan de slag met de Stoffenmanager Schoonmaak. Zo werk je prettiger!

Aan de slag met de Stoffenmanager Schoonmaak. Zo werk je prettiger! Aan de slag met de Stoffenmanager Schoonmaak Zo werk je prettiger! Vooraf Schoonmakers werken dagelijks met allerlei schoonmaak- en onderhoudsmiddelen. Hierin zitten stoffen die schadelijk kunnen zijn

Nadere informatie

Toolbox-meeting Gevaarlijke dampen, gassen en stoffen

Toolbox-meeting Gevaarlijke dampen, gassen en stoffen Toolbox-meeting Gevaarlijke dampen, gassen en stoffen Inleiding Met dampen van brandbare vloeistoffen, gassen en stoffen moet je behoorlijk uitkijken. Er dreigen namelijk vier gevaren, zijnde: Het gevaar

Nadere informatie

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD Pagina 1

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD Pagina 1 Pagina 1 1. Identificatie van de stof of het preparaat en van de vennootschap / onderneming Productbenaming: Plasticrète deel A : P- Cast A02 Gebruik: Diverse industriële toepassingen. Verantwoordelijke

Nadere informatie

Kantoorapparaten: opgelet voor mogelijk schadelijke stoffen. Kopieermachines, laserprinters, faxtoestellen,...

Kantoorapparaten: opgelet voor mogelijk schadelijke stoffen. Kopieermachines, laserprinters, faxtoestellen,... Kantoorapparaten: opgelet voor mogelijk schadelijke stoffen. Kopieermachines, laserprinters, faxtoestellen,... Kantoorapparaten: opgelet voor mogelijk schadelijke stoffen. Wat is toner? 3 Welke gezondheidseffecten

Nadere informatie

licht ontvlambaar licht ontvlambaar

licht ontvlambaar licht ontvlambaar Tipkaart 22.5 1,2-dichloorethaan (C2H4Cl2) Algemene gegevens CAS nr: 107-06-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-11-22-36/37/38 S-zinnen: : 53-45 licht ontvlambaar zeer giftig CLP(EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR

Nadere informatie

SAMENVATTING UITVOERDER P&O-BELEID, UITVOERDER ARBOBELEID EN LEIDINGGEVENDE INFORDOCUMENT TOOL

SAMENVATTING UITVOERDER P&O-BELEID, UITVOERDER ARBOBELEID EN LEIDINGGEVENDE INFORDOCUMENT TOOL INFORDOCUMENT TOOL SAMENVATTING UITVOERDER P&O-BELEID, UITVOERDER ARBOBELEID EN LEIDINGGEVENDE 1 SAMENVATTING Wat zijn biologische agentia? Biologische agentia zijn levende of niet levende organismen van

Nadere informatie

Werken met asbest en asbesthoudende materialen Balen/Overpelt

Werken met asbest en asbesthoudende materialen Balen/Overpelt 1 DOEL... 2 2 TOEPASSINGSGEBIED... 2 3 DEFINITIES... 2 4 VOORSCHRIFT... 2 4.1 Inventarisatie (mogelijke) aanwezigheid van asbest... 2 4.2 Ter beschikking stellen van de asbestinventaris aan de contractor...

Nadere informatie

Wat is de gewenste situatie? Werken met pilleermaterialen levert geen gezondheidsklachten op.

Wat is de gewenste situatie? Werken met pilleermaterialen levert geen gezondheidsklachten op. PILLEREN Gezondheidsrisico s kunnen ontstaan door blootstelling aan stoffen die gebruikt worden bij het pilleren van zaden. Het coaten van zaden is beschreven onder Gewasbeschermingsmiddelen coaten. Wat

Nadere informatie

SAMENVATTING MEDEWERKER

SAMENVATTING MEDEWERKER INFORDOCUMENT TOOL SAMENVATTING MEDEWERKER 1 ARBOCATALOGUS BIOLOGISCHE AGENTIA SAMENVATTING MEDEWERKER SAMENVATTING Wat zijn biologische agentia? Biologische agentia zijn levende of niet levende organismen

Nadere informatie

CVA-nazorg poli. Poli Neurologie

CVA-nazorg poli. Poli Neurologie 00 CVA-nazorg poli Poli Neurologie Inleiding U heeft onlangs een beroerte (CVA) gehad en was hiervoor opgenomen op de afdeling Neurologie van SJG Weert. Door de beroerte kunnen u en uw naasten te maken

Nadere informatie

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD. Veiligheidsinformatieblad voor producten volgens de EG-richtlijn 91/155 EEG Datum: Januari 2004 Blad 7/1

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD. Veiligheidsinformatieblad voor producten volgens de EG-richtlijn 91/155 EEG Datum: Januari 2004 Blad 7/1 VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD Veiligheidsinformatieblad voor producten volgens de EG-richtlijn 91/155 EEG Datum: Januari 2004 Blad 7/1 KB TERRAS-NET Conc. 1) Identificatie van het product en van het bedrijf.

Nadere informatie

VGWM A WAY OF LIVING BENZEEN. Standaards voor professionals, wees alert!

VGWM A WAY OF LIVING BENZEEN. Standaards voor professionals, wees alert! VGWM A WAY OF LIVING Standaards voor professionals, wees alert! Werk veilig of werk niet Bij werkzaamheden aan gesloten installaties en systemen zijn strikte procedures van kracht. Er bestaat immers een

Nadere informatie

Vertaling van Expecting a baby

Vertaling van Expecting a baby Vertaling van Expecting a baby Verwacht u een baby? CHEMIE EN ZWANGERSCHAP ADVIES OVER CHEMIE EN ZWANGERSCHAP Alles om ons heen bevat chemicaliën. Ze helpen ons elke dag, in bijvoorbeeld de cosmetica die

Nadere informatie

Giftige stoffen in huis. Is uw kind veilig?

Giftige stoffen in huis. Is uw kind veilig? Giftige stoffen in huis. Is uw kind veilig? Giftige stoffen in huis. Is uw kind veilig? Sommige stoffen in huis zijn gevaarlijk voor uw kind. Er zit gif in. Uw kind kan er ziek van worden. Kan uw kind

Nadere informatie

Onderhoud prothese, liner, handschoen

Onderhoud prothese, liner, handschoen Onderhoud prothese, liner, handschoen Prothese (Myo)-elektrische prothese Handschoen controleren Controleer de handschoen van de prothese regelmatig! Bij het gebruik van een (myo)-elektrische prothese

Nadere informatie

Workshop Gevaarlijke stoffen

Workshop Gevaarlijke stoffen Workshop Gevaarlijke stoffen Workshop Gevaarlijke stoffen Februari 2007 1 Workshop Gevaarlijke Stoffen Informatiemateriaal Gevaarlijke stoffen in Nederland In Nederland zijn ongeveer 40.000 verschillende

Nadere informatie

RISICOZINNEN (R-ZINNEN)

RISICOZINNEN (R-ZINNEN) RISICOZINNEN (R-ZINNEN) R-code R-zin 1 In droge toestand ontplofbaar. 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur

Nadere informatie

Lesbrief Hygiene op het werk

Lesbrief Hygiene op het werk Lesbrief Hygiene op het werk [bij pagina 5] Wat betekent hygiëne? Waarom is hygiëne op het werk belangrijk? Waarom is het belangrijk dat je schoon bent? Waarom is het belangrijk dat jij en je collega s

Nadere informatie

Plafond- en wandmonteur

Plafond- en wandmonteur Plafond- en wandmonteur Het belangrijkste bouwwerk ben je zelf Alles wat je moet weten over het gezond en veilig monteren van wanden en plafonds Informatie voor de werknemer Zwaar werk Wanden en plafonds

Nadere informatie

Wat te doen als u bent blootgesteld aan asbest?

Wat te doen als u bent blootgesteld aan asbest? Wat te doen als u bent blootgesteld aan asbest? Het eerste dat u moet doen als u bent blootgesteld aan asbest is het werk stil leggen, mogelijke collega s op de hoogte stellen en de Arbeidsinspectie bellen.

Nadere informatie

Tegelzetter. Het belangrijkste bouwwerk ben je zelf. Alles wat je moet weten over gezond en veilig tegelzetten. Informatie voor de werknemer

Tegelzetter. Het belangrijkste bouwwerk ben je zelf. Alles wat je moet weten over gezond en veilig tegelzetten. Informatie voor de werknemer Tegelzetter Het belangrijkste bouwwerk ben je zelf Alles wat je moet weten over gezond en veilig tegelzetten Informatie voor de werknemer Zwaar werk Bij het tegelzetten zit je vaak op je knieën. Soms werk

Nadere informatie

Evenementcode: proefexamen

Evenementcode: proefexamen Naam kandidaat: Dit proefexamen VCA is uitsluitend bestemd voor opleidingsdoeleinden en heeft als doel om de kandidaat kennis te laten maken met de wijze van examineren. De vragen worden één keer per jaar

Nadere informatie

Blokkensteller ruwbouw

Blokkensteller ruwbouw Blokkensteller ruwbouw Het belangrijkste bouwwerk ben je zelf Alles wat je moet weten over gezond en veilig blokkenstellen Informatie voor de werknemer Zwaar werk Blokkenstellen betekent langdurig staan.

Nadere informatie

Welzijnsbeleid - Risicoanalyse

Welzijnsbeleid - Risicoanalyse Welzijnsbeleid - Risicoanalyse Infodocument Welzijnsbeleid - Risicoanalyse 1 Wettelijke aspecten Elke werkgever moet zorgdragen voor het uitschakelen van gevaarlijke arbeidsomstandigheden. Hij dient de

Nadere informatie

KOZIJNEN STELLEN. Stelt u de gezondheid. Arbouw voor gezond en veilig werken

KOZIJNEN STELLEN. Stelt u de gezondheid. Arbouw voor gezond en veilig werken KOZIJNEN STELLEN Stelt u de gezondheid van uw werknemers voorop? Arbouw voor gezond en veilig werken Het handmatig stellen van kozijnen is zwaar werk: zwaar tillen, dragen, langdurig geknield of gebukt

Nadere informatie

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Er zijn verschillende soorten gevaarlijke stoffen, met elk hun specifieke schadelijke effecten. Voorbeelden zijn: organische oplosmiddelen cyclische verbindingen zware

Nadere informatie

GEZOND GROEN OP DE WERKPLEK. Gezondheidseffecten van planten op de werkplek

GEZOND GROEN OP DE WERKPLEK. Gezondheidseffecten van planten op de werkplek GEZOND GROEN OP DE WERKPLEK Gezondheidseffecten van planten op de werkplek Droge keel? Branderige ogen? Vaak hoofdpijn? Verbeter het werkklimaat met planten! Binnenklimaat Het is niet makkelijk om op kantoor

Nadere informatie

Waarmee kun je tijdens het lassen je ogen beschermen tegen infrarood en ultraviolet licht?

Waarmee kun je tijdens het lassen je ogen beschermen tegen infrarood en ultraviolet licht? Veiligheid bij het lassen Lassen is niet ongevaarlijk. Je werkt immers met elektrische stroom en gloeiend heet, vloeibaar metaal. Bovendien komen er vaak allerlei gassen vrij tijdens het lassen. Bij het

Nadere informatie

Zelfinspectie Gevaarlijke Stoffen Veelgestelde vragen

Zelfinspectie Gevaarlijke Stoffen Veelgestelde vragen Zelfinspectie Gevaarlijke Stoffen Veelgestelde vragen Gezond en veilig werken met gevaarlijke stoffen In Nederland werkt één op de drie bedrijven met gevaarlijke stoffen. Daarbij worden werknemers voor

Nadere informatie

Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen

Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen RISK & SAFETY ZINNEN Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen Laatste update: 11 maart 2003 Volgens het 'Besluit verpakking en aanduiding milieugevaarlijke stoffen', behorende bij

Nadere informatie

HSE guidelines januari 2012 BENZEEN HSE LIFE THE INTERNATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS

HSE guidelines januari 2012 BENZEEN HSE LIFE THE INTERNATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS H HSE guidelines januari 2012 BENZEEN HSE LIFE THE INTERNATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS Werk veilig of werk niet Bij werkzaamheden aan installaties en systemen zijn strikte procedures

Nadere informatie

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen

> < Veel voorkomende gevaarlijke stoffen. Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Voorbeelden van gevaarlijke stoffen Er zijn verschillende soorten gevaarlijke stoffen, met elk hun specifieke schadelijke effecten. Voorbeelden zijn: organische oplosmiddelen cyclische verbindingen zware

Nadere informatie

: BRISE - KAARS ANTI TABAK

: BRISE - KAARS ANTI TABAK 1. IDENTIFICATIE VAN DE STOF OF HET MENGSEL EN VAN DE ONDERNEMING Productinformatie Productbenaming Gebruik van de stof of het mengsel : : Luchtverfrisser Firma : S.C. Johnson Benelux N.V./S.A. Groot Mijdrechtstraat

Nadere informatie

Het echte VOL-VCA examen dat u na de opleiding gaat maken omvat 70 vragen en daarvoor heeft u maximaal 105 minuten de tijd.

Het echte VOL-VCA examen dat u na de opleiding gaat maken omvat 70 vragen en daarvoor heeft u maximaal 105 minuten de tijd. Dit proefexamen omvat 35 vragen over de hoofdstukken 1 tot en met 3 van het PBNA lesboek VOL-VCA. Aan dit proefexamen mogen maximaal 50 minuten besteed worden. Elk goed antwoord levert u 1 punt op. Voor

Nadere informatie