VAN SPEENFASE NAAR GROEISPURT

Transcriptie

1 KENNISDOCUMENT VAN SPEENFASE NAAR GROEISPURT

2 Slimmer spenen. Samen sparren! Van speenfase naar groeispurt: goed spenen levert u meer op dan u denkt. Toch is slimmer spenen soms makkelijker gezegd dan gedaan. Daarom vindt u in dit kennisdocument allerlei handvatten en praktische tips die u voor en tijdens de speenperiode kunt toepassen op uw eigen bedrijf. Het resultaat? Een maximale voeropname en een betere weerstand voor uw biggen! 2

3 Stap 1 Een goed begin met biestmanagement Wie slimmer wil spenen, start met biestmanagement. Een goede biestverdeling over de toom leidt tot een hogere groei en een lagere uitval. Als biggen te weinig biest opnemen, heeft dit grote gevolgen voor de gezondheid. Vlak na de geboorte is biest voor een big de enige bron van antistoffen en energie. Veel biest van hoge kwaliteit zorgt voor een goede afweer tegen de op uw bedrijf voorkomende ziektekiemen. Te weinig biest leidt tot een verminderde weerstand, waardoor een big juist vatbaarder wordt voor ziekten. Veel, vaak en vlug De zeug of gelt produceert gemiddeld 4 kg biest (kan variëren tussen de 1-8 kg biest). De antistoffen die meegegeven worden in de biest lopen rap af. De biggen die het eerst worden geboren, hebben duidelijk meer kans op biest. Voor de biggen die het laatst worden geboren, is het een race tegen de klok om veel, vaak en vlug biest binnen te krijgen. Het kan dan ook verstandig zijn om de eerstgeboren biggen ongeveer 1,5 uur apart te houden van de rest van de toom, zodat de overige biggen ook de kans krijgen voldoende biest op te nemen e big laatste big g/l antistoffen Antistoffen: lga lgm lgg Tijd na de geboorte (uren) Tips voor goed biestmanagement: - Zorg voor voldoende rust tijdens het werpen. - Wrijf uw biggen droog. - Vermijd zoveel mogelijk stress voor uw dieren. - Zorg voor een warme kraamstal. Biggen die na de geboorte sneller droog en warm zijn, nemen vlugger biest op! 3

4 Stap 2 Het belang van bijvoeren in de kraamstal Zeugen krijgen steeds meer biggen. Ook de bedrijfsgrootte is in 10 jaar tijd nagenoeg verdubbeld. Die veranderingen leiden tot andere arbeidsbehoeften en andere voedingswensen: Evolutie in technische resultaten/aantal levend geboren biggen Aantal bedrijven 1203,00 917,00 653,00 Gemiddeld aantal zeugen 266,00 367,00 499,00 % herdekkingen 10,00 8,00 8,00 % uitval voor spenen 12,30 12,70 13,80 Interval spenen-dekken 5,90 5,60 5,60 Speenleeftijd 26,40 25,30 26,30 Worpindex 2,33 2,38 2,36 Totaal geboren/worp 13,00 14,40 15,60 % doodgeboren/worp 7,60 7,60 7,70 Levendgeboren/worp 12,00 13,30 14,40 Gespeend/worp 10,50 11,60 12,40 Uitval na spenen 1,90 2,00 2,60 Biggengroei 329,00 326,00 320,00 Bijvoeren sleutel tot succes Hoewel de toomgrootte al jaren toeneemt, blijft de gemiddelde biestproductie gelijk (gemiddeld 4 kilo). Dezelfde hoeveelheid biest moet dus over steeds meer biggen verdeeld worden. Bij grotere tomen ontstaat dan al snel een melktekort. In dat geval is het zo snel mogelijk bijvoeren van biggen in de kraamstal de sleutel tot succes! 4

5 Drie redenen om snel bij te voeren in uw kraamstal 1. Melktekort oplossen Vanaf 11 biggen per toom is de totale melkproductie per zeug ontoereikend om aan voedingsbehoeften te voldoen en alle biggen naar een goed speengewicht te krijgen. Het melktekort oplossen is de eerste reden van bijvoeren van zuigende biggen in het kraamhok Per toom Per big Melk per toom, g/d Melk per big, g/d Toomgrootte 800 TIP: Bijvoeren? VORK! Of u nu kiest voor handmatig (via kom of melkmenger) of automatisch (via cupsystemen of Nutrix+) bijvoeren, zorg dat u altijd bijvoert volgens VORK. VORK = - Vers - Onbeperkt - Rein - Kleine porties. 5

6 2. Biggen leren eten Biggen die in het kraamhok al geleerd hebben te eten, zullen na het spenen veel sneller voer opnemen en daardoor beter presteren. Toch neemt maar liefst 40% van alle Nederlandse biggen voor het spenen geen voer op, ondanks dat ze hiertoe wél de mogelijkheid hebben gehad. Een gemiste kans! 50 gram meer groei per dag Ondanks het nagenoeg zelfde geboortegewicht en hetzelfde speengewicht is de prestatie van de eters na het spenen fors beter dan de niet-eters. Eters laten in de eerste week na het spenen een voorsprong zien van 50 gram groei per dag. Een voorsprong die ze hun hele leven lang niet meer weggeven. Doelen voeropname 21 dagen spenen > Minimaal 150 gr/big > Optimaal 300 gr/big 28 dagen spenen > Minimaal 300 gr/big > Optimaal 500 gr/big Onderzoek* effect bijvoeren kraamstal ETER NIET ETER Aantal biggen Geboortegewicht (kg) 1,346 1,343 Speengewicht (kg - 28 dagen) 7,9 7,9 Gewicht 35 dagen na spenen (kg) 23,8 22,0 GROEI NA SPENEN (g/dag) Week (1,4kg/w) (0,9kg/w) Week (2,0kg/w) (1,6kg/w) Week Week *Sterksel,

7 3. Maag- en darmgezondheid bevorderen Een derde effect van snel bijvoeren in de kraamstal, is het bevorderen van een goede maag- en darmgezondheid. Lactase (melksuiker) valt weg na het spenen. Om het darmkanaal en het verteringsstelsel bij biggen optimaal te ondersteunen, is het verstandig uw dieren zo spoedig mogelijk te laten wennen aan plantaardige voedingsstoffen. Door de opname van prestarters en biggenvoeders, wordt de productie van het enzym Amylase (zetmeel) en het enzym Protease (eiwit) gestimuleerd. Wist u dat bijvoeren zichzelf terugverdient? De extra kosten die u maakt voor het bijvoeren, verdient u in de speenfase meteen dubbel en dwars terug: biggen die in de zoogperiode zijn bijgevoerd, zijn groter en sterker. Bovendien zijn hun darmen al gewend geraakt aan het verteren van eiwitten, waardoor het voer beter opgenomen wordt. 7

8 Stap 3 Vaccineren voor een goede afweer Om uw biggen en varkens actief te beschermen tegen verschillende ziekteverwekkers, kan vaccineren tijdens de speenfase een doeltreffende methode zijn. Vaccineren levert een belangrijke bijdrage om de kwaliteit van uw dieren te verhogen en economische schade zoveel mogelijk te beperken. Actieve en passieve immuniteit Vaccineren kan gebaseerd zijn op actieve immuniteit of passieve immuniteit. Bij actieve immuniteit worden biggen gevaccineerd, waardoor ze zelf weerstand opbouwen en in de toekomst minder vatbaar zijn voor ziektekiemen. Bij passieve immuniteit worden in de eerste 24 uur na geboorte via de biest antistoffen overgedragen van zeug op big. Het is mogelijk biggen via de biest te beschermen tegen snuffelziekte, Coli en Clostridium. Voor overige ziekten is een zeugenvaccinatie onvoldoende om de biggen langdurig te beschermen. Vaccineren? Lees de bijsluiter! Misschien niet de leukste leesklus, maar vaak wel erg nuttig. De bijsluiter bevat eerlijke productinformatie, onafhankelijk vastgesteld door de overheid. Heeft u naar aanleiding van de bijsluiter vragen? Overleg met uw dierenarts. 8

9 Per ziekte ziet het mogelijke vaccinatietijdstip er als volgt uit: - Circo, Mycoplasma en PRRS: vanaf 3 weken leeftijd. - Glässer: vanaf 5 weken leeftijd. - App: niet eerder dan 6 weken leeftijd. TIP: Houd de beschermingsduur van een vaccin in de gaten! Heeft u te maken met een infectie aan het eind van de vleesvarkenperiode? Door een kortere beschermingsuur van een vaccin, kan het dan voorkomen dat uw vleesvarkens niet meer beschermd zijn. Voorkom schade; blijf monitoren. Wanneer vaccineren? Afhankelijk van uw bedrijfssituatie en uw dieren kiest u voor een zo veilig en doeltreffend mogelijke vaccinatiestrategie. Maar weet u ook wanneer u uw biggen moet vaccineren? - Vaccineer wanneer uw biggen immuuncompetent zijn (vanaf 2 weken leeftijd). - Vaccineer pas wanneer de maternale antistoffen (meegekregen van de zeug) voldoende zijn afgenomen. - Vermijd stressmomenten. Actieve immuniteit Passieve immuniteit Stressvrije momenten 9

10 Beschermen (tegen) meerdere ziekten vraagt om een doordacht vaccinatieschema Het opstellen van een goed vaccinatieschema is als een maatpak: het moet naadloos aansluiten bij uw specifieke situatie. Allereerst is het belangrijk om inzicht te krijgen in uw dieren en bedrijf. Met welke ziekte heeft u wanneer te maken? Hoe hoog is de infectiedruk tijdens de speenfase? Inzicht in uw bedrijf ResPig, het diagnostisch en monitoringssysteem voor speeksel- en bloedonderzoek, maakt de gezondheid van uw bedrijf snel inzichtelijk. Uw varkens worden gecontroleerd op de aanwezigheid van PRRS, Circo, Influenza, APP, Glässer en Mycoplasma-kiemen. Verschillende leeftijdsgroepen worden onderzocht, dus van biggenopfok en speenfase tot het einde van de vleesvarkenperiode; van gelt tot zeug. Bedrijfsscan toegespitst op uw varkens In één oogopslag wordt duidelijk waar de sterke en de verbeterpunten voor uw bedrijf liggen. Kortom: een bedrijfsscan geheel toegespitst op uw varkens! Afhankelijk van de uitslag, kunt u in overleg met uw dierenarts bespreken welk vaccinatieschema u het best kunt implementeren op uw bedrijf. Gebruiksinstructies vaccins - Bewaar vaccins in een aparte koelkast tussen de 2 en 8 C. - Laat de oplosvloeistof BUITEN DE KOELKAST (geen kans op koudeshock). - Warm het vaccin voor toedienen op. Dit helpt entreacties en/of een koudeshock te voorkomen. Minstens kamertemperatuur, maar nog liever lichaamstemperatuur. - Schud het vaccin voor gebruik. - Zorg voor schone, scherpe naalden zonder haken. Vervang de naalden met regelmaat. - Zorg voor de juiste naaldlengte: Diercategorie Gewicht Lengte Dikte In mm In inch In gauge In mm Zogende big < 5 kg 13 ½ 20 0,8 Gespeende big 5-12 kg 16 5/8 18 1,1 Opfok big kg 19 3 /4 18 1,1 Vleesvarken / gelt 30 kg ½ 16 1,4 Zeug / beer 110 kg ,4 10

11 Vuistregels voor als u tegen meerdere ziektes wilt vaccineren: - Als u vaccinaties op hetzelfde moment wilt combineren, doe dat dan wanneer uw biggen minimaal 3 weken oud zijn. Dan zijn ze immuuncompetent. - Als u niet op hetzelfde moment wilt vaccineren, zorg dan dat u de vaccinaties met minstens 1, maar liefst 2 weken interval geeft. - Kies voor geregistreerde combinaties. - Kies indien mogelijk voor kant-en-klare vaccins. Minder foutkans. - Gebruik uitsluitend geregistreerde combinaties! Zorg voor een goede injectietechniek! Of u nu intradermaal (via de huid) of intramusculair (via de spieren) vaccineert, zorg dat u op de juiste plaats vaccineert. Naaldloos vaccineren via de huid kan het best op plekken waar de huid niet te dik, stug en behaard is en niet tegen het bot of op een speklaag ligt. Bij biggen is dit vooral ter hoogte van de nek- of rugzijde en in de bilspier. Intramusculair kunt u het best in de nek vaccineren; zo n 5 tot 7 cm achter het oor. Zorg dat u loodrecht op de huid en in de spierlaag vaccineert (en niet in de speklaag). 11

12 Stap 4 Haal het maximale uit uw speenafdeling De speenperiode kan een behoorlijke impact hebben op uw biggen. In een korte periode maken uw dieren veel veranderingen mee die kunnen leiden tot enige mate van speenstress. Stress resulteert in hoge aandelen van het stresshormoon cortisol. Cortisol is een grote sloper van weerstand bij mens en dier. Veranderingen tijdens het speenproces: - Biggen raken hun moeder kwijt. - In 9 van de 10 gevallen krijgen biggen een ander hok. - Soms vindt vaccinatie plaats op het moment van spenen. - Biggen krijgen meestal andere hokgenoten (en dus rangorde-gevechten). - Het voer- en watersysteem verandert: van drinknippel naar anti-morsbak; van uier en ronde kom naar voerbak. TIP: Voorkom een speendip: zorg voor extra water- en voerverstrekking! Extra waterverstrekking: - Van dag 0 t/m dag 5: 2x daags de kom voorzien van 0,4 liter water per big. - Van dag 5 t/m dag 9: 1x daags de kom voorzien van 0,4 liter water per big. Extra voerverstrekking: - Van dag 0 t/m dag 5: 2x daags de kom voorzien van 200 gram voer per big. - Van dag 5 t/m dag 9: 1x daags de kom voorzien van 200 gram voer per big. Zorg voor een goede drinkwatervoorziening Onderschat de overgang van het drinkwatersysteem niet! Biggen hebben in de kraamstal meestal water leren drinken door een bijtnippel. Tijdens de speenfase wordt de bijtnippel vervangen door een pennippel of een ander soort nippel. Om de biggen geleidelijk te laten wennen, kunt u in eerste instantie gebruik maken van een open, ronde kom. Dat stimuleert gezamenlijk eten en drinken. 12

13 Een goede biggenopfok start met een goede speenafdeling Om de overgang van kraamhok naar speenfase zo goed mogelijk te begeleiden en stress zoveel mogelijk te voorkomen, hebben we enkele concrete handvatten voor u verzameld: - Reinig, desinfecteer en spoel de afdeling na voor opleg. - Reinig en spoel het drinkwatersysteem door. - Zorg voor droge hokken. - Houd tomen zoveel mogelijk bij elkaar. - Voorkom stress bij het verplaatsen. - Zorg voor voldoende vers drinkwater. Start met 1 op 5 (1 op 10 na de 1 ste week). - Zorg voor voldoende vers voer. Start met 1 op 2 (1 op 8 na in de 1 ste week). - Bied vaak vers water en voer aan tijdens de eerste dagen. Biggen zijn gewend 1x per uur te drinken bij de zeug en krijgt daarbij ook het signaal aan tafel! - Een dichte vloer met vloerverwarming verdient de voorkeur. - Maak gebruik van een lichtschema. Uit onderzoek van Bruininx (2002) blijkt dat na een donkerperiode biggen weer opnieuw naar de voerbak gaan. - Speen biggen met speengewicht dat bij biggen hoort. Onderstaande tabellen kunnen u daarbij helpen. Welk gewicht hoort bij welke speenleeftijd? Aantal gespeende biggen per toom 10 10, , , ,5 14 Speenleeftijd Kg big per toom 22 dagen 7,1 kg 7,1 kg 6,9 kg 6,7 kg 6,5 kg 6,3 kg 6,0 kg 5,8 kg 5,6 kg 23 dagen 7,7 kg 7,4 kg 7,2 kg 7,0 kg 6,8 kg 6,6 kg 6,3 kg 6,1 kg 5,9 kg 24 dagen 8,1 kg 7,8 kg 7,5 kg 7,3 kg 7,0 kg 6,8 kg 6,6 kg 6,3 kg 6,1 kg 25 dagen 8,4 kg 8,1 kg 7,8 kg 7,6 kg 7,3 kg 7,1 kg 6,8 kg 6,6 kg 6,4 kg 26 dagen 8,8 kg 8,4 kg 8,1 kg 7,9 kg 7,6 kg 7,4 kg 7,1 kg 6,9 kg 6,6 kg 27 dagen 9,1 kg 8,8 kg 8,5 kg 8,2 kg 7,9 kg 7,7 kg 7,4 kg 7,1 kg 6,9 kg 28 dagen 9,5 kg 9,1 kg 8,8 kg 8,5 kg 8,3 kg 8,0 kg 7,7 kg 7,4 kg 7,1 kg Aantal gespeende biggen per toom 10 10, , , ,5 14 Speenleeftijd Kg toomgewicht per toom 22 dagen 71,0 kg 74,6 kg 75,9 kg 77,1 kg 78,0 kg 78,8 kg 78,0 kg 78,3 kg 78,4 kg 23 dagen 77,0 kg 77,7 kg 79,2 kg 80,5 kg 81,6 kg 82,5 kg 81,9 kg 82,4 kg 82,6 kg 24 dagen 81,0 kg 81,9 kg 82,5 kg 84,0 kg 84,0 kg 85,0 kg 85,8 kg 85,1 kg 85,4 kg 25 dagen 84,0 kg 85,1 kg 85,8 kg 87,4 kg 87,6 kg 88,8 kg 88,4 kg 89,1 kg 89,6 kg 26 dagen 88,0 kg 88,2 kg 89,1 kg 90,9 kg 91,2 kg 92,5 kg 92,3 kg 93,2 kg 92,4 kg 27 dagen 91,0 kg 92,4 kg 93,5 kg 94,3 kg 94,8 kg 96,3 kg 96,2 kg 95,9 kg 96,6 kg 28 dagen 95,0 kg 95,6 kg 96,8 kg 97,8 kg 99,6 kg 100,0 kg 100,1 kg 99,9 kg 99,4 kg 13

14 Ken uw risicobiggen Risicobiggen zijn biggen geboren uit eersteworpszeugen en biggen die jonger of ouder zijn gespeend dan de gemiddelde groep. Herken deze risicobiggen en pas uw opfokstrategie op hokniveau hierop aan. Afhankelijk van de speenleeftijd in het hok, dient u ook het overschakelmoment van voersoort aan te passen. Biggen die jong gespeend worden, hebben bijvoorbeeld meer en langer behoefte aan luxe voeders. Wie op hokniveau per big per dag schakelt, realiseert de meeste groei en haalt het meeste rendement uit de speenfase ,13 29,03 3,33 3,33 36,67 4,35 47,83 13,79 44,83 11,11 14,81 3,03 9,09 33,33 3,85 42,31 4,55 4,55 54,55 6,67 7,14 10,00 30,00 17,86 8,33 29,17 13,79 3,45 27,59 Aantal dagen: > 33 [32-33] [30-31] [28-29] [26-27] [24-25] [22-23] < 22 % Gem. zoogduur ,03 37,04 50,00 37,50 40,00 24,14 48,48 50,00 18,18 40,00 44, ,35 6,45 27,16 3,33 6,67 6,67 26,23 47,83 27,74 3,45 3,45 10,34 27,14 37,04 29,30 3,03 3,03 27,42 3,85 27,58 18,18 27,68 6,67 6,67 27,33 3,57 7,14 14,29 25,79 4,17 8,33 12,50 26,88 10,34 28, Gem. zoogduur Periodes Vuistregels voer Een betere start voor het spenen: gram meer opname prestarter = + 50 gr. groei per big tijdens biggenopfok. Een betere start na het spenen: - +1 kg extra groei in de eerste 14 dagen = kg / big aan einde biggenopfok. - Resultaat biggenopfok = 2x resultaat eerste 14 dagen van de biggenopfok gram groei/dag in de biggenopfok = + 35 gram groei / dag als vleesvarken. - 2 kg meer gewicht einde biggenopfok = 4 kg meer gewicht einde vleesvarkenperiode. - Resultaat vleesvarkens = 2x resultaat biggenopfok. Praktisch: -Resultaat vleesvarken = 2x resultaat biggenopfok = 2x resultaat eerste 14 dagen. 14

15 Stap 5 Aan de slag! De speenfase samengevat. 1. Zorg voor goed biestmanagement (veel, vaak en vlug). 2. Een probleemloze biggenopfok start met een hoge voeropname van het big in het kraamhok. Biggen moeten leren eten voor het spenen! 3. Vaccineer alleen gezonde dieren. Minimaal twee weken voor de eerste klinische verschijnselen en/of circulatie van de ziekmakende kiem. 4. Zorg dat alle ruimten gereed zijn, voordat de biggen de speenafdeling betreden. 5. Vaccineer een big bij voorkeur vanaf het moment dat de big het volledige vermogen heeft om weerstand op te bouwen (+/- vanaf 2 weken leeftijd). Houd rekening met de maternale afweer. 6. Ken uw risicobiggen en pas uw opfokstrategie op hokniveau hierop aan (o.a. speenleeftijd). 7. Vaccineer niet tijdens stressmomenten; dus niet gelijktijdig met andere behandelingen, rondom het spenen of op de klep. 8. Des te hoger de voeropname en groei in de eerste week na spenen, des te hoger de groei tot slachtmoment. 9. Vaccineer met een vaccin dat op kamertemperatuur is. Injectie van een koud vaccin is pijnlijk en zal entreacties veroorzaken. 10. Blijven eten is de sleutel tot een succesvolle speenfase en biggenopfok! Schakel op hokniveau op basis van voeropname per big per dag. 11. Vaccineer met schone, scherpe naalden. Gebruik per toom een nieuwe naald. Of kies voor een naaldloze vaccinatie. MOOIE SPEENPOSTER Van bovenstaande samenvatting hebben we een handige stalposter gemaakt. U kunt deze aanvragen via msdahsecretariaat@merck.com of via varkens@forfarmers.eu 15

16 2016 Samen vooruit in de sector Dit document komt voort uit de workshop Van speenfase tot groeispurt die in 2016 door ForFarmers en MSD Animal Health georganiseerd is. ForFarmers en MSD Animal Health hebben kennisdeling hoog in het vaandel staan. Uitgangspunt hierbij is dat we kennis willen delen. Met u, dierenartsen en andere belanghebbenden. Door samen te werken en ervaringen uit te wisselen, kunnen we het verschil maken in de sector en vooruitgang boeken. Aan welke kennis heeft u behoefte? Waar kunnen we u in ondersteunen? Daag ons uit! We komen graag bij u langs om diverse oplossingen met u te bespreken. Maak een afspraak met een van onze collega s via onderstaande contactinformatie. ForFarmers Edwin Zielman (Regio Noord) +31 (0) edwin.zielman@forfarmers.eu Frank Schapendonk (Regio Zuid) +31 (0) frank.schapendonk@forfarmers.eu MSD Animal Health Jos Broere +31 (0) jos.broere@merck.com Jan van Acht +31 (0) jan.van.acht@merck.com