Verstoorde hechting en speltherapie
|
|
- Vera van Dijk
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verstoorde hechting en speltherapie Inleiding Simon (7) wordt aangemeld voor speltherapie in verband met ernstige gedragsproblemen. Hij laat veel agressie zien. Ouders hebben beiden een laag niveau, vader is werkloos, het gezin zit in de schuldsanering. Het lukt hen niet om Simon op te voeden. Simon gaat zijn eigen gang, hij houdt geen rekening met anderen en laat zich niet corrigeren: hij loopt weg of gooit met materialen. In speltherapie laat Simon ook agressief gedrag zien. Zijn frustratietolerantie is laag. Ik probeerde zijn agressief gedrag te begrenzen of ergens op te richten. Totdat ik merkte dat het hem erg goed deed om juist geholpen te worden, frustraties nog even te voorkomen, en me juist meer op het zorgen voor hem te richten. Vanaf toen was er een stijgende lijn in de therapie te zien. Wat is dit geweest en waarom had dit effect? De hulpvraag van ouders van kinderen die in speltherapie komen richt zich nogal eens op het verminderen van negatief gedrag. Dit kan voor hen erg moeilijk en zwaar zijn. Ik kom er steeds meer achter hoe belangrijk het is om na te gaan hoe de hechting is verlopen en of er mogelijk storende factoren zijn, waardoor het kind onvoldoende gehecht is. Aandacht voor en behandeling van hechtingsproblematiek is belangrijk als vloerkleed onder alle diagnoses. Wat is hechting? Hechting of gehechtheid is een wederkerige en diepgaande emotionele en fysieke band tussen een kind en zijn ouders. Het hechtingsgedrag van mensen ontwikkelt zich vanaf de geboorte en waarschijnlijk al daarvoor. Die band komt het duidelijkst tot uitdrukking in tijden van angst en spanning, zoals bij ziekte, scheiding of ander dreigend gevaar. Voor de regulatie van negatieve emoties bij angst en spanning is het jonge kind afhankelijk van zijn ouders. Die zorgen ervoor dat de negatieve emoties van verdriet en angst het kind niet overweldigen en ieder (exploratief) gedrag blokkeren. De ouders vormen als het ware een stutbalk, waardoor het kind zich gesteund weet en de kans heeft te groeien. Het belang hiervan kan niet onderschat worden. Een jong kind is voor overleving aangewezen op bescherming van zijn ouders. Ook later heeft het kind zijn ouders nog steeds nodig om op terug te kunnen vallen als veilige basis om de wereld te verkennen (IJzendoorn & Bakermans Kranenburg, 2010) Bouwstenen van gehechtheid Truus Bakker Er zijn verschillende theorieën rondom het thema gehechtheid. Vanwege de ruimte in dit artikel wil ik hier niet verder over uitweiden en me richten op de bouwstenen van gehechtheid, ontwikkeld door Truus Bakker van Zeil (orthopedagoog en psychotherapeut). Haar theorie is gebaseerd op ideeën van Vossen, Grof, Bowlby, Gentlin en Holle. T. Vossen is de eerste die spreekt van globaal vijf gedragsmodi die aangeleerd worden in de verschillende opeenvolgende leeftijdsfases, maar die los daarvan, later op elke leeftijd in allerlei leefsituaties, verder ontwikkeld en gerealiseerd worden. Hij heeft zijn model mede gebaseerd op ideeën van Freud, Erikson en Holstein, maar verder uitgewerkt vanuit zijn ervaring met Rogeriaanse therapie en opleiding (Bakker van Zeil, Hechten en loslaten in therapie, 1986). Truus Bakker heeft dit verder ontwikkeld en is tot een model van vijf bouwstenen van gehechtheid gekomen.
2 Er is sprake van wederzijdse beïnvloeding tussen ouders en kind. In iedere ontwikkelingsfase heeft een kind een eigen opdracht. Eerdere ervaringen neemt een kind mee naar de volgende fase (of bouwsteen). Het kind bouwt steeds verder op zijn eerdere ontwikkeling. Wanneer een eerdere bouwsteen nog niet voldoende ontwikkeld is, dan kan het kind zich in de volgende fase ook niet voldoende ontwikkelen. De vorige bouwste(e)n(en) vormen de basis voor verdere groei. Het is te vergelijken met een gebouw die wel of geen stevig genoeg fundament heeft. Niet alleen het kind, ook de ouders hebben in elke fase een taak die het kind helpt om zijn opdracht te vervullen. Zijn de ouders hiertoe niet in staat, dan zal het kind ook zijn taak niet of moeilijker kunnen vervullen. Truus Bakker beschrijft een aantal aspecten die nodig zijn voor het kind en de ouders of verzorgers om het kind in staat te stellen zijn ontwikkelingstaken te vervullen. Indien dit voldoende lukt, dan ontstaat er een veilige hechting tussen ouder en kind. Mirjam (18) heeft de opleiding voor secretaresse afgerond. Op haar stageadres is mogelijk ruimte voor haar. Vader dringt er bij Mirjam op aan om contact met haar leidinggevende op te nemen en te vragen of er mogelijk werk voor haar is. Mirjam durft dit niet. Vader vindt dat Mirjam dat gewoon moet vragen en stoort zich er aan dat Mirjam dit niet doet. Het liefst zou hij haar aan een baan helpen. Doordat vader in achterliggende jaren steeds een dwingende rol heeft vervuld, lukt het Mirjam niet om met vertrouwen de wereld in te gaan. Op alle gebieden is ze erg onzeker. Het accent van de rol van de ouder verschuift steeds tijdens de ontwikkeling van het kind. In het begin is vooral een veilige en voedzame situatie nodig die door de verantwoordelijke persoon gearrangeerd wordt. Langzaam wordt met het eigene en unieke van de andere persoon belangrijker, met wie je je helemaal één kunt voelen, die zich zoveel mogelijk aanpast aan je behoeften. Vervolgens geeft die persoon je de ruimte om te onderzoeken, ervaringen op te doen en vangt je weer op als het nodig is. Er komt beweging in de relatie. Naarmate je meer ervaringen opdoet waarin je zelf iets kan, ga je je onderscheiden, je anders zijn ontdekken, en ga je jezelf los van die ander zien. Het is dan belangrijk dat die ander iemand is, consistent, iemand waaraan je je kunt toetsen. In de laatste fase leer je je eigen boontjes doppen, op je eigen individuele unieke manier, helemaal los van de ander. (Bakker van Zeil, Hechten en loslaten in therapie, 1986)
3 Hechtingsrepresentaties Elk kind bouwt in relatie tot belangrijke anderen een bepaald communicatiepatroon op, waarmee het zichzelf, anderen en de wereld tegemoet zal treden. In elke nieuwe ontmoeting zal de wijze waarop het kind vroegere ontmoetingen beleefd heeft, doorspelen in hoe die ontmoeting zal verlopen, hoe het zichzelf daarbij voelt en wat het ervan vindt. Op grond van al die ontmoetingen creëert het kind een eigen intern werkmodel over hoe mensen zijn en zich verhouden tot elkaar en stemt zijn gedrag daarop af. Dit worden gehechtheidspresentaties genoemd. Het is geen vaststaand en onveranderbaar model, maar een werkmodel dat voortdurend bezig is met verwerken van informatie uit de omgeving en aanpassing aan veranderde omstandigheden. (Bakker van Zeil, 2004) Ook ouders en verzorgers reageren vanuit hun eigen representaties op het kind in de verschillende ontwikkelingsfasen. Verstoorde hechting oorzaken en gevolgen Een verstoorde hechting kan veel verschillende oorzaken hebben. Ik noem er enkele: gebrek aan sensitiviteit van de opvoeder; vijandigheid van de opvoeder ten aanzien van het kind (op basis van eigen wantrouwende gehechtheidsrepresentaties), traumatische ervaringen, (tijdelijke) scheiding van de primaire opvoeder. Een verstoorde hechting heeft gevolgen voor de representatie van het kind ten aanzien van de buitenwereld. Een kind met hechtingsproblemen heeft onvoldoende geleerd om negatieve gevoelens en emoties op te vangen en te reguleren. Deze verstoorde representaties kunnen het kind gaan beïnvloeden. Rinske (11) heeft een broer (13) met een ernstige lichamelijke handicap. Naar hem is in het verleden veel aandacht uitgegaan. In een conflict met haar ouders geeft ze aan dat zij, net als haar zus, ook nieuwe kleren wil. Moeder vindt dit niet nodig. Rinske verwijt haar moeder dat zij achtergesteld wordt. Moeder verdedigt dit. Beiden blijven bij hun standpunt en willen de ander overtuigen, wat uiteindelijk op een heftig conflict uitloopt. Rinske voelt zich niet begrepen door haar moeder en moeder heeft het gevoel Rinske niet te kunnen bereiken. Tijdens speltherapie kan Rinske verschillende emoties moeilijk onderscheiden. De reacties van moeder horen thuis in de vierde bouwsteen. Ze is in dit geval stevig en duidelijk: Rinske krijgt geen nieuwe kleren. Rinske voelt zich echter eenzaam en onbegrepen, mede omdat haar bouwwerk van hechting veel hiaten vertoont. Er is sprake van wantrouwen, van gevoelens van onverbondenheid. De vader van Annet (8) heeft het syndroom van Asperger. Ook is er sprake geweest van huiselijk geweld tussen ouders onderling in de periode dat Annet baby en peuter was. Met behulp van relatietherapie is het ouders gelukt om het huiselijk geweld te stoppen. Vader is vaak met zijn eigen zorgen bezig en vraagt hierin veel aandacht van moeder. Hij kan moeilijk omgaan met druk gedrag van kinderen. Annet wordt aangemeld voor speltherapie. Ze kan enorm boos of verdrietig zijn, is in haar emotie moeilijk te bereiken, geeft tegenstrijdige boodschappen en test de speltherapeut. Op school is ze onzeker en faalangstig. Het hiaat ligt in de onderste twee bouwstenen. Interventies vanuit die bouwstenen laat Annet zomaar nog niet toe. Dit is voor haar beangstigend en onveilig. Houding speltherapeut Truus Bakker geeft aan dat een aantal cliëntcentered houdingsaspecten van de therapeut in elk ontwikkelingsstadium van belang zijn. (Bakker van Zeil, Hechten en loslaten in therapie, 1986) Dit zijn: acceptatie, respect, aandacht, congruentie, geboeid door het wordings en groeiproces van de ander.
4 Bakker vergelijkt de rol van de therapeut met de moederrol, waarin er ook een beweging is in de relatie. Mij intrigeerde heel sterk de vraag hoe ik aan kon sluiten bij de verschillende bouwstenen en hoe ik mijn interventies hierop kon aanpassen. Naast speltherapie is ook ondersteuning in de omgeving van het kind belangrijk, zodat er ook in de thuissituatie aan de representatie van het kind ten aanzien van de wereld om zich heen gewerkt kan worden. De ouders van Esther (9) zijn kortgeleden gescheiden. Esther woont bij haar moeder, samen met drie broertjes. Moeder en Esther raken regelmatig in een conflict verzeild, waar ze niet gemakkelijk uitkomen. De speltherapeut heeft aangeraden om te zoeken naar mogelijkheden tot meer lichamelijk contact tussen moeder en dochter. Op een avond dat Esther wat dwars gedrag laat zien, veel herrie maakt op de trap, terwijl haar broertje slaapt, en dit zelfs versterkt nadat haar moeder er iets van zegt, besluit moeder het anders aan te pakken. Ze slaat haar arm om Esther heen, zegt: volgens mij vind jij alles heel moeilijk. Hierop laat Esther zich door moeder meenemen naar de bank en huilt daar bij haar uit. Hiermee is het dwarse gedrag doorbroken en voelen ze zich meer met elkaar verbonden. Speltherapie aansluiten bij de bouwstenen: hoe? In het laatste deel van mijn artikel wil ik aan de hand van bovenstaande theorie nagaan hoe een speltherapeut kan aansluiten bij mogelijke hiaten in het hechtingsbouwwerk. Bouwsteen 1: In deze bouwsteen is therapeutische attitude als betrouwbaar, voorspelbaar, stabiel, met de boodschap kom maar essentieel. Bij hechtingsproblematiek is er vaak pas in een latere fase ruimte om tot deze bouwsteen af te dalen. De spelkamer wordt een plekje waar een kind zich veilig en prettig kan voelen, waar het er mag zijn, waar het een veilige en warme relatie ervaart, waar het in contact kan komen met zijn lichamelijk waarneembare gevoel en het stressniveau zakt. (Bakker van Zeil, Hechten en loslaten in therapie, 1986) Na een spel pakt Else (5) de fles. Ze ligt op de grond met haar hoofd op de schoot van de speltherapeut. De therapeut benoemt het lekker uitrusten, zegt verder weinig en legt haar arm langs het lichaam van Else. Na een paar minuten zo gelegen te hebben, gaat Else verder met een volgend spel. Bouwsteen 2: In deze bouwsteen liggen de interventies liggen ook vooral nog op nonverbaal gebied. De therapeut resoneert mee met de impulsen en behoeften van het kind zonder te overspelen, beklemmen, forceren. Heeft aandacht, begrip en is actief verzorgend. (Verheugt Pleiter, Schmeets, & Zevalkink, 2010) Levi (7) is aan het verven. De potjes verf gaan niet open en één en ander dreigt te mislukken. Eerdere keren in de therapie gaven frustraties aanleiding tot boos en agressief gedrag. De therapeut veronderstelde dat Levi, met zijn zogenaamde zelfstandige gedrag, eigenlijk moederlijke zorg tekort kwam. Deze interventie zette ze bewust in door Levi te helpen met zijn werk door een actief, zorgende en helpende houding aan te nemen en de nonverbale boodschap te geven doe maar. Levi was uiteindelijk trots op zijn zelfgemaakte werkstuk. In een later stadium van de therapie kan het stukje frustratietolerantie aan de orde komen. Eerst wordt gewerkt aan de onderste bouwstenen, zodat Levi zich veilig voelt en zich aan de therapeut durft toe te vertrouwen.
5 Bouwsteen 3: De kwaliteit van deze bouwsteen wordt vooral bepaald door aandacht, meeleven, begrip, verwoording van gevoelens, steun, stimulans. Het kind kan genieten van zijn eigen kracht en mogelijkheden en leert om met frustraties om te gaan. De schoolresultaten van Lydia (10) zijn volledig gestagneerd en teruggelopen. Sinds anderhalf jaar maakt ze geen vorderingen meer. Aanvankelijk zijn lichamelijke oorzaken uitgesloten. Tijdens speltherapie ontdekken we samen dat Lydia een soort baas in haar hoofd heeft. Lydia noemt deze baas Kikkernot en zichzelf Liesje. Baas Kikkernot pest Liesje door steeds te zeggen dat ze het niet kan. Op het moment in therapie dat baas Kikkernot oud en zwak geworden is en Liesje groter en sterker wordt en zelfs boos kan worden op baas Kikkernot, gaan de resultaten weer omhoog. Lydia laat daarnaast ook steeds meer zien hoe talentvol ze is op het gebied van tekenen, gym en muziek. Bouwstenen 4 en 5: De interventies in deze bouwstenen zijn vooral gericht op het weer loslaten en het kind weer zijn eigen weg te laten gaan, het geven van ruimte, acceptatie, betrokkenheid, afwachten/terughoudendheid, er zijn als het nodig is, betrokken/toezien hoe het kind steeds meer wordt hoe hij is, stimuleren van de eigenheid, herstructureren van de ervaring, inspelen op de algemene menselijke neiging om een band aan te gaan, zich te hechten en zich in die hechting als het ware los te maken. Else (6) heeft ruim een jaar speltherapie achter de rug. Ze speelt vaak met de prinsessenjurk. Bij het uitdoen van de jurk vraagt ze vaak hulp. In eerdere fasen van de therapie gaf de therapeut hier gehoor aan. Nu vraagt ze Else of het haar ook zelf zou lukken als skeelerprinses. Else: ik doe het een beetje anders dan jou hè? T.: Ja, dat kan ook! Je kunt het anders doen dan ik. Conclusie Het is van belang dat een speltherapeut bij elk kind dat met gedragsproblemen in therapie komt, nagaat hoe de hechting is verlopen, welke representatie een kind van de buitenwereld heeft, of er een plaats is waar het zich veilig voelt, gezien en gehoord weet. Een speltherapeut kan dit tijdelijk overnemen, maar tegelijk zal het ondersteuningssysteem van het kind ingezet moeten worden om een veilige plaats te zijn of te worden. Zowel in speltherapie zelf, als in het ondersteuningssysteem, kunnen de bouwstenen van Truus Bakker een praktisch handvat zijn voor een goede aansluiting bij het kind. Bakker van Zeil, T. (1986). Hechten en loslaten in therapie. Bodegraven. Bakker van Zeil, T. (2004). Vertrouwen in adoptie, hechten en loslaten. Brochure bij film 'Zie je mij?'. Metropolisfilm. IJzendoorn, R. v., & Bakermans Kranenburg, M. (2010). Gehechtheid en Trauma. Amsterdam: Hogrefe. Verheugt Pleiter, J., Schmeets, M., & Zevalkink, J. (2010). Mentaliseren in de kindertherapie. Assen: Van Gorcum.
De Inner Child meditatie
De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Caroline Penninga-de Lange Je kind in balans
Je kind in balans Caroline Penninga-de Lange Je kind in balans Op weg naar emotionele stabiliteit UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM ZOETERMEER Van Caroline Penninga-de Lange verschenen eerder bij Uitgeverij Boekencentrum:
Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.
Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij
Gehechtheid in de klas
Gehechtheid in de klas Corinne Verheule SAV Kennismiddag Adoptie 4 november 2016 Adoptiekind in de klas Kijken door een hechtingsbril 2 Gehechtheid Een duurzame, emotionele en wederkerige band tussen een
Negatieve factoren bij het ontstaan van onveilige hechting en faalangst
Negatieve factoren bij het ontstaan van onveilige hechting en faalangst. I Kind - afwezig ontmoediging van eigen initiatief - onvoorspelbaar cognitie wordt vertraagd - onverschillig minder lust aan eigen
Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen
Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen bussum 2011 Wij wijzen erop dat het gebruik van de bijlagen bedoeld is voor de praktijk van de therapeut die de in het boek Stotteren: van theorie naar
Psychotherapie. anders denken anders voelen anders doen. ASVZ is er voor mensen met een verstandelijke beperking
ASVZ Touwbaan 1 Postbus 121 3360 AC Sliedrecht t 0184 491200 info@asvz.nl www.asvz.nl ASVZ is er voor mensen met een verstandelijke beperking anders denken anders voelen anders doen Psychotherapie Inhoudsopgave
Postmaster opleiding spelpsychotherapie. De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven.
mensenkennis De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven. Postmaster opleiding spelpsychotherapie Postmaster opleiding spelpsychotherapie Kinderen
Vragenlijst voor ouders / verzorgers:
Galamagracht 48, 8651 EC, IJlst tel: (0515) -531586 e-mail : info@itkeatling.nl Rabo Bank : NL82 RABO 0141 5679 45 ING bank : NL21INGB000 3.09.64.64 Lies Meijer- Vonkeman, Integratief kindertherapeute,
Darshana Ganatra Psycholoog MSc darshanaganatra@icloud.com ma,di,do,vr. 9-14uur - telefoon 06 36 55 79 55
Intake vragenlijst voor ouders / verzorgers: Darshana Ganatra Psycholoog MSc darshanaganatra@icloud.com ma,di,do,vr. 9-14uur - telefoon 06 36 55 79 55 Gegevens betreffende het kind: Voornaam- namen geslacht:
Wij hebben autisme. De impact van ASS op de gezinsleden en enkele overlevingstips. Anneke E. Eenhoorn
Wij hebben autisme De impact van ASS op de gezinsleden en enkele overlevingstips. Anneke E. Eenhoorn Wat betekent een kind dat anders is voor het gezin Verstoring van het gewone gezinsleven Ouders moeten
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc.
LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc. Twee thema s Ik, mijn ziekte en de buitenwereld Piekeren De oplossingsgerichte methode
Het pleegkind in beeld
Het pleegkind in beeld Workshop pleegzorgsymposium 19 juni 2014 Petra de Vries (De Rading) Anny Havermans (SAV) 1 Programma Welkom Project gehechtheid in beeld bij pleegzorg Inleiding op gehechtheid en
Jouw stem stelt! Sociale kaart voor kinderen in een scheidingssituatie
Jouw stem stelt! Sociale kaart voor kinderen in een scheidingssituatie Wie zijn er voor jou? * De juf of meester op school * Een vertrouwenspersoon op school * Een andere begeleider op school * Een buddy
Emoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Leony Coppens Carina van Kregten Symposium Pleegzorg 2014 Waar blijft het kind? 11 maart 2014 Wat gaan we vandaag doen? Wie zijn wij?
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Inhoud 20-10-2011. Gehechtheidstheorie: Cees Janssen Gevaar van chronische stress Bewijs: onderzoek Sterkenburg
1 Inhoud Gehechtheidstheorie: Cees Janssen Gevaar van chronische stress Bewijs: onderzoek Sterkenburg Praktijk: Tineke Pilon Consequenties voor praktijk: alles is liefde 2 Definitie Gehechtheidsband Met
SIPP persoonlijkheidsvragenlijst
SIPP persoonlijkheidsvragenlijst Deze vragenlijst bestaat uit een aantal stellingen. Deze stellingen hebben betrekking op de laatste 3 maanden. Door per stelling aan te geven in hoeverre u het hier bent,
Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost
Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit
2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling
8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen
Jouw stem telt! Sociale kaart voor kinderen in een scheidingssituatie
Jouw stem telt! Sociale kaart voor kinderen in een scheidingssituatie Wie zijn er voor jou? * De juf of meester op school * Een vertrouwenspersoon op school * Een andere begeleider op school * Een buddy
Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:
Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders. Leony Coppens Carina van Kregten
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Leony Coppens Carina van Kregten Het zuurstofmasker Doe de zelfzorgcheck Wat gaan we vandaag doen? Wie zijn wij? Wat gaan we vandaag doen?
Bebeth. Praktijk voor kinderen met gedrags- en/of hechtingsproblemen
Bebeth Praktijk voor kinderen met gedrags- en/of hechtingsproblemen Hechtingsstoornissen Auteur: Ben van Berkel Voor het laatst gewijzigd op 24 maart 2009 Link naar het artikel op Kennisnet : http://leerlingzorgpo.kennisnet.nl/archief/bijdragen2003/hechtingsstoornissen
Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,
Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik
Voorwoord 7. 1 Blijven je ouders je ouders? 13. 2 Moet ik nu ook verhuizen? 19. 3 Houd ik mijn eigen naam? 23. 4 Wie betaalt er voor mij?
Inhoud Voorwoord 7 1 Blijven je ouders je ouders? 13 2 Moet ik nu ook verhuizen? 19 3 Houd ik mijn eigen naam? 23 4 Wie betaalt er voor mij? 25 5 En als ik zelf geen contact wil? 27 6 Hoe gaat dat, scheiden?
De Basic Trustmethode
De Basic Trustmethode Pleegzorgsymposium 2012 Marijke Kellaert-Knol GZ-Pycholoog Kinder- en Jeugdpsycholoog NIP Hulpverlener Basic Trust Basic Trust Hulp aan gezinnen bij opvoeding, hechting en adoptie
Proudy. Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie
Proudy Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie Wat is psychomotorische kindertherapie? Pmkt is een vorm van kindertherapie bedoeld voor kinderen die vast lopen in hun ontwikkeling en dat in hun gedrag
Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep
Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Therapie en training, iets voor jou? Als je bij De Hoenderloo Groep komt wonen, heb je vaak al veel meegemaakt in je leven. Het valt niet altijd
De hechtingsbril in de supervisie ladder
De hechtingsbril in de supervisie ladder Supervisieladder in beeld De hechtingsbril in analyse en review Programma Korte intro over interactie en hechting Is VIB-G anders? Analyse van de beelden met de
Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?
Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan
Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud
Bijlage 3.1. Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud Het instinct voor zelfbehoud is heel gezond. Als we dat niet hadden, zou niemand van ons
De Budget Ster: omgaan met je schulden
De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE
Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
APPENDIX A ORIGINAL STATEMENT HAVING MULTIPLE PERSONALITY STATES: A PARTICIPANT S STORY - IN DUTCH
APPENDIX A ORIGINAL STATEMENT HAVING MULTIPLE PERSONALITY STATES: A PARTICIPANT S STORY - IN DUTCH APPENDIX A Eline Vissia en ik hebben elkaar ontmoet bij het onderzoek naar DIS met behulp van neuroimaging
Herstel van vertrouwen
Focus op hechting Herstel van vertrouwen Anita Venderbosch Petra van Vilsteren AIT studiedag 21 november 2016 VIB-G preventief richt zich op herstel van het vertrouwen van het pleegkind in zijn nieuwe
Een goed leven voor.
Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een
VERDEELD? VERDWAALD? VERBONDEN?
VERDEELD? VERDWAALD? VERBONDEN? 1 PROGRAMMA 1.HET VERDEELDE KIND: verlies bij scheiding 2.HET VERDWAALDE KIND: tussen twee kampen 3.HET VERBONDEN KIND: ouderschapsplan, het kind als trait-d union 2 1.
1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. -----
Test: Je persoonlijke afweerprofiel Met de volgende test kun je bepalen welk afweermechanisme je het meest gebruikt. Iedereen gebruikt alle afweervormen, maar er bestaan verschillen in de frequentie waarmee
In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Scheiding en kinderen
Scheiding en kinderen Dat ik van mijn vader hou, Doet moeder soms verdriet En dat ik van mijn moeder hou Dat weet mijn vader niet. Zo draag ik mijn geheimen mee En loop van hier naar daar. Nog altijd hou
VERWACHTINGEN WORKSHOP
HECHTING WORKSHOP DOOR ADA DE JONG GZ-PSYCHOLOOG KOC DIENSTEN (UITGAANDE VAN STICHTING DS. G.H. KERSTENCENTRUM) WWW.KOC.NU HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=APZXGEBZHT0 VERWACHTINGEN WORKSHOP BIJBELS PERSPECTIEF
Als opvoeden even lastig is
Als opvoeden even lastig is Hoe pak je dat dan aan? Soms weet ik niet meer wat ik moet doen om hem stil te krijgen. Schattig? Je moest eens weten. Hoezo roze wolk? Mijn dochter kan af en toe het bloed
Veiligheid en welbevinden. Hoofdstuk 1
30 Veiligheid en welbevinden Kees (8) en Lennart (7) zitten in de klimboom. Kees geeft Lennart een speels duwtje en Lennart geeft een duwtje terug. Ze lachen allebei. Maar toch kijkt Lennart even om naar
Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'
De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe
Achtergrondinformatie opdracht 1, module 1, les 1
Achtergrondinformatie opdracht 1, module 1, les 1 Er zijn leuke en fijne momenten in de opvoeding, maar ook moeilijke en zware momenten. Deze moeilijke momenten hebben soms te maken met een bepaalde fase
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Over ALS spreken. Inhoud. Wat is ALS? 1. Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1. Wat doet ALS met een patiënt? 1. Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan?
Inhoud Over ALS spreken Wat is ALS? 1 Waardoor wordt ALS veroorzaakt? 1 Wat doet ALS met een patiënt? 1 Hoe kan je jouw vriend(in) bijstaan? 2 voor vrienden Wanneer de vader of moeder van je vriend(in)
Cambriana online hulpprogramma
Dit is deel 1 van het online hulpprogramma van Cambriana. Verwerking van een scheiding 'Breaking up is hard to do' Neil Sedaka Een scheiding is een van de pijnlijkste ervaringen die je kunt meemaken in
informatiebrochure Faalangstreductie training (frt) Examenvreesreductie training (evt) Sociale vaardigheid training (sova)
informatiebrochure Faalangstreductie training (frt) Examenvreesreductie training (evt) Sociale vaardigheid training (sova) Faalangstreductie training (frt) Wat is faalangst? Het zal je maar gebeuren..
VIB en Gehechtheid. Dorini Janssen De Rading Corinne Verheule SAV. Workshop AIT 30 mei 2016
VIB en Gehechtheid Dorini Janssen De Rading Corinne Verheule SAV Workshop AIT 30 mei 2016 Programma Wie zijn wij? VIB en Bouwstenen van hechting Hoe zie je gehechtheid in de praktijk? Wat is een hechtingsrepresentatie?
Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener. Hilde Delameillieure Foton
Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener Hilde Delameillieure Foton Begrip uit contextuele therapie Meerzijdige partijdigheid of meerzijdig gerichte partijdigheid, of veelzijdige partijdigheid
Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa
Zeven hulpbronnen van vertrouwen Door: Carlos Estarippa Geïnspireerd door het boek van Bertie Hendriks Dagboek van de Ziel. De zeven levensfasen (Hendriks, 2013) wil ik in onderstaand artikel beschrijven
Pedagogisch contact. Verbondenheid door aanraken. De lichamelijkheid van pedagogisch contact. Simone Mark
Pedagogisch contact Verbondenheid door aanraken Simone Mark Mag je een kleuter nog op schoot nemen? Hoe haal je vechtende kinderen uit elkaar? Mag je een verdrietige puber een troostende arm bieden? De
Jouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders
- Dit basis Kindplan kan als onderdeel worden ingevoegd in het ouderschapsplan of los worden gebruikt door ouders al dan niet met hulp van een professional - Ouders ga na de eerste afspraak met een professional
Inhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Visie op kinderen en volwassenen met psychische klachten: Grote mensen zijn net kinderen, liever niet andersom
Viki s View Viki s View is een methodiek die ontwikkeld is vanuit de orthopedagogiek. De benadering is klachtgericht en de therapie richt zich op het terug in balans brengen van mensen die zichzelf zijn
Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
EFT kinderinstructiekaart voor pesten
EFT kinderinstructiekaart voor pesten EFT voor pesten EFT (Emotional Freedom Techniques) is een simpele techniek om het rotgevoel dat je hebt als je wordt gepest te verminderen of op te lossen. EFT kan
DAMstenen voor het dagelijks LEVEN
Voorwoord Verschijnt september 2013 DAMstenen voor het dagelijks LEVEN Allerdaagse overdenkingen voor het dagelijks leven Daar ligt het dan. Een boekje met dagelijkse overdenkingen. Noem het maar tegeltjeswijsheden.
Opleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl. Begeleiden van pabostudenten
Opleiders in de school: Els Hagebeuk elshagebeuk@de-gouw.nl Sjef Langedijk sjeflangedijk@de-gouw.nl Begeleiden van pabostudenten Dit stuk geeft je handvatten bij de begeleiding van een pabostudent. Als
Verbindingsactietraining
Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een
Inner Child meditatie
De Inner Child meditatie Uit: Je Relatie Helen Een nieuwe weg naar heling van je relatievaardigheid Indra Torsten Preiss De Inner Child meditatie De Inner Child-meditatie is de meditatie bij uitstek om
therapieën [ therapie voor positieve gedragsverandering ]
therapieën [ therapie voor positieve gedragsverandering ] In het noorden en oosten van Nederland behandelen en begeleiden wij kinderen, jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking. Therapieën
Zorgprogramma. Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie. Amares
Zorgprogramma Amares Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie Deze folder is bedoeld voor kinderen en jongeren die behandeling krijgen bij Amares. De folder is ook bedoeld voor ouder(s)/verzorger(s) die binnenkort
Help, mijn papa en mama gaan scheiden!
Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken
Misschien zit u hier wel met de grote vraag: wat is Kerst eigenlijk?
25 december 2015 1 e Kerstdag Sixtuskerk te Sexbierum Ds. A.J. (Anneke) Wouda Teksten: Hebr. 1:1-6 en Lucas 2: 15-21 Geliefden van God, gemeente van Christus, Kerstochtend 2015 U zit midden in een kerstviering,
Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar
Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.
Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.
Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm
AMETHIST Developing People
AMETHIST Developing People COMMUNICEREN MET KINDEREN AMETHIST Developing People Argonweg 7 11 3812 RB Amersfoort 033 7370182 www.amethistdevelopingpeople.nl Waarom? Wie kent het niet? Het gevoel van machteloosheid
Contact maken, verbinding houden Auteur: Lidy Evertsen
1 Contact maken, verbinding houden Auteur: Lidy Evertsen Contact maken, verbinding hebben: we praten er vaak over, net als over liefhebben en houden van. Maar, voor velen van ons is het niet altijd eenvoudig
4 Denken. in het park een keer gebeten door een hond. Als Kim een hond ziet wil ze hem graag aaien. Als
4 Denken In dit hoofdstuk vertellen we hoe jij om kan gaan met je gedachten. Veel gedachten maak je zelf. Ze bepalen hoe jij je voelt. We geven tips hoe jij jouw gedachten en gevoelens zelf kunt sturen.
Johannes 12 : 7. (Judas) dia 1
Johannes 12 : 7 A (Judas) er was ergens een gemeentevergadering waar gesproken werd over de aanschaf van een orgel iemand kwam naar voren en zei dat hij tegen was een paar ton voor een orgel is geldverspilling
Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen
DE KANJERTRAINING. Op de Jozefschool wordt er in alle groepen kanjertraining gegeven. Alle leerkrachten zijn gecertificeerd. Doel van de Kanjertraining? Deze werkwijze biedt lln. kapstokken aan om beter
Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Kinderen op bezoek op de intensive care
Kinderen op bezoek op de intensive care Handreiking voor ouders mca.nl Inhoudsopgave Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 1 Hoe bereid
Pedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien
Pedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien Inleiding Kinderopvang Haarlem heeft één centraal pedagogisch beleid. Dit is de pedagogische basis van alle kindercentra van Kinderopvang Haarlem.
WANNEER VERTEL JE HET AAN JE KINDEREN? Als de beslissing om te gaan scheiden eenmaal genomen is, dan kun je dit het beste zo snel mogelijk aan de
OVER EN UIT OVER EN UIT Welkom bij de e-training Over en uit. In deze training leer je beter om te gaan met je scheiding. Je leert hoe je het beste het nieuws van de scheiding aan je kind kan vertellen,
Kijk maar naar enkele reacties van leerlingen en ouders.
Inleiding 7 Steeds vaker komen we op school leerlingen tegen van wie de ouders gescheiden zijn. Eén op de drie huwelijken wordt ontbonden en veelal zijn daarbij kinderen betrokken. Uit onderzoek blijkt
9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Kort lontje. > Agressie. hersenz special. > agressie
hersenz special Kort lontje > Agressie > oorzaken > gevolgen van een kort lontje > het korte lontje VAN marcel > Ingeborg harberts, behandelaar bij Hersenz > tips: stop denken doen / bedenk alternatieven
Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel
1. Uitgangspunten gedrag Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel Schooljaar 2013 Inhoud 2. Preventief handelen om te komen tot gewenst gedrag 3. Interventies om te komen tot gewenst gedrag 4. Stappenplan
Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen
Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? 1 Advies is vaak iets anders
LIEVERWIJS. kindercoaching & training. kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling. Een rups kan altijd nog een vlinder worden
LIEVERWIJS kindercoaching & training kindercoaching basisschool trainingen kindercoach op bestelling Een rups kan altijd nog een vlinder worden Kindercoaching Van Rups naar Vlinder Voor kinderen in de
Ontdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Informatie voor ouders/verzorgers. Speltherapie en creatieve therapie
Informatie voor ouders/verzorgers Speltherapie en creatieve therapie Voor wie is speltherapie en creatieve therapie bedoeld? Spel- en creatieve therapie is voor kinderen en jeugdigen met emotionele problemen
Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
vooruitkomen OUDERS & OPVOEDERS
> vooruitkomen + OUDERS & OPVOEDERS ! Via Bureau Jeugdzorg of uw huisarts bent u bij Rubicon jeugdzorg terecht gekomen. Soms zijn er problemen in het gezin die u niet zelf kunt oplossen. Uw kind is bijvoorbeeld
Zelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld.
Zelfbeeld Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Een kind dat over het algemeen positief over zichzelf denkt, heeft meer zelfvertrouwen.
Informatie brochure. Integratieve Kindertherapie
Informatie brochure Integratieve Kindertherapie De Praktijk Rijksstraatweg 39a (ingang aan de zijkant) 2121 AA BENNEBROEK Tel: 06-24223671 depraktijk@quicknet.nl Mijn naam is Linda Wennekers, moeder van
Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg
Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg 4-06-13 Inhoud - In welke mantelzorgsituaties kom je eenzaamheid tegen? - Welke drie stappen kun je zetten om eenzaamheid te