Oncologische wondzorg: Een specifieke aanpak. Inleiding. Oncologische wonde Oncologisch ulcus. De JaegereLaurence

Transcriptie

1 Oncologische wondzorg: Een specifieke aanpak De JaegereLaurence Inleiding 1 man op 3 en 1 vrouw op 4 wordt voor hun 75jaar geconfronteerd met kanker. Kanker : een ongeremde deling van lichaamscellen. Naast de ziekte kan men ook nog een typische wonde vertonen. Veroorzaakt emotionele, lichamelijke en sociale reacties : holistische visie! Oncologische wonde Oncologisch ulcus 1

2 Oncologische wonde Een oncologische wonde is een wonde / huidreactie tgv de behandeling van kanker : Chemotherapie Radiotherapie Chirurgie Bestaat uit goedaardige cellen en NIET uit kankercellen. Deze wonden vertonen een beter en vlotter genezingsproces. Indien de patiënt teveel last ondervindt van de oncologische wonde kan dit aanleiding geven tot therapieonderbreking / dosisvermindering. Oncologisch ulcus Ulcus dat ontstaan is door een kwaadaardige tumor of door een metastase van de tumor. Een oncologisch ulcus kan ontstaan door : Huidtumoren Lymfatische / vasculaire uitbreiding van de tumor (metastase) Onderliggende primaire tumor of een recidief ervan Bij een oncologisch ulcus is het onderliggende weefsel dus kwaadaardig en heeft de wonde GEEN natuurlijke genezingstendens! Bij een oncologische wonde daarentegen is het onderliggende weefsel WEL goedaardig en heeft de wonde een natuurlijke genezingstendens! 2

3 Oncologische ulcera Kenmerken oncologische ulcera Geen gewonde wonden / eisen speciale behandeling Ontstaan door tumor / metastase Grillige vorm / hobbelig oppervlak Geen natuurlijke genezingstendens Het rode weefsel is geen granulatieweefsel Tumorweefsel! Verwijder geen necrose hoge bloedingsneiging Door de hoge bloedingsneiging dient de wonde goed beschermd te worden om beschadiging te voorkomen. Exsudaat +++ Geur +++ (Afbeelding Mys V., 2011) 3

4 Kenmerken oncologische ulcera Een oncologisch ulcus geneest nooit spontaan en zal enkel gaan reageren op een tumorgerichte behandeling : Chemotherapie Radiotherapie Chirurgie Maar ondanks deze tumor gerichte behandeling vertonen oncologische ulcera nauwelijks / geen genezende tendens. Kenmerken oncologische ulcera Het vereist van de hulpverlener geduld / inventiviteit om de wondbehandeling in goede banen te leiden en min of meer een stabiele situatie te bekomen. Men moet als hulpverlener dus : Over voldoende kennis beschikken. Voldoende aandacht hebben voor zowel de wonde als voor de patiënt. Een multidisciplinaire aanpak toepassen. Het gaat om veel meer dan een wondbehandeling alleen! Belangrijke symptomen bij oncologische ulcera 4

5 Belangrijke symptomen die steeds terugkeren Bloeding Geur Exsudaat Pijn Jeuk Bloeding Maligne cellen tasten de bloedvaten aan + slechte vasoconstrictie van bloedvaten in het tumorweefsel. Door de hoge bloedingsneiging is het chirurgisch verwijderen van tumorweefsel gecontra-indiceerd. Enzymatische en osmotische debridementen zijn uitgesloten. Oncologische ulcera kunnen er gegranuleerd uitzien maar dit is tumorweefsel. Bescherm de wonde extra goed tegen beschadigingen (nietinklevende verbanden/ gelvormende verbanden). Bloeding Reinig de wonde voorzichtig niet wrijven maar deppen. Indien de verbanden in het wondbed verkleeft zijn weekt men deze best eerst los door een douchestraal / NaCl0,9%. In het geval de patiënt antistollingsmiddelen inneemt moet men met de arts bespreken of dit kan gestopt worden. 5

6 Behandeling actieve bloeding Lokaal een ijszakje in een washandje aanbrengen. Licht compressiefverband aanbrengen lokale druk uitvoeren. Hemostatische verbanden Alginaten RT wordt soms toegepast bij een lang ziekteproces en een frequent terugkerende hardnekkige bloeding. Langdurige en hardnekkige bloedingen kunnen veel angst veroorzaken bij de patiënt. Geur Ontstaan door zweervorming en ulceratie. Het tumorweefsel gaat de haarvaten samendrukken / beschadigen waardoor doorbloeding verstoord raakt en er necrose ontstaat ideaal milieu voor anaerobe bacteriën. Kolonisaties van die bacteriën / andere wondinfecties veroorzaken onaangename geur. Kan voor de patiënt en zijn omgeving erg belastend zijn. Patiënt schaamt zich ervoor sociale isolatie. Geur Wondwisser afnemen : zeker als toestand van het ulcus veranderd is. Daarna samen met de arts een gerichte / aangepaste behandeling opstarten systemische en/of lokale behandeling. Reinigen is van uiterst belang grondige wondspoeling! Wondspoeling gronding en langdurig uitvoeren tot het exsudaat op de wondbodem is weggespoeld. Indien er na de wondspoeling loszittend necrotisch weefsel aanwezig is dient dit verwijderd te worden. 6

7 Geur Voor een maximaal antibacterieel effect kan men gaan werken met antiseptica. Er zijn verschillend ontsmettingsmiddelen met een antibacterieel effect : Chloorhexidine Azijnzuur 1 à 2 % Jodiumpreparaten Zilver Honing Behandeling geur Aspirine pletten en in het stomazakje plaatsen maar let op dat men dit niet in contact brengt met de wonde bloedingsgevaar. Verbanden zoveel als nodig verwisselen. Gebruik maken van actieve koolstof verbanden of zilverhoudende verbanden. Eau de cologne De kamer verluchten Behandeling geur in de kamer Air-wick/ Etherische olie / geurstokjes Gebruik maken van enkele lucifers tijdens / na de wondbehandeling. Sterk geurende bloemen Kopje azijn in de kamer zetten. Verwijder alle vuile verbanden uit de kamer alvorens men start met de wondbehandeling. 7

8 Exsudaat Tumorcellen drukken enerzijds de haarvaten van het gezonde weefsel dicht en anderzijds bevindt er zich binnen het tumorgebied een vergrote doorlaatbaarheid van bloedvaten. De tumorcellen scheiden een stof af die de doorlaatbaarheid van bloedvaten vergroot. Andere factoren die zorgen voor een verhoogde exsudaat productie: Infectie Fistelvorming Lekkage van lymfevocht Exsudaat De verbandkeuze wordt bepaald in functie van de hoeveelheid exsudaat dat geproduceerd wordt. Men moet rekening houden met : Wat comfortabel is voor de patiënt De frequentie van de verbandwissels De verkleving van het verband Exsudaat Men gaat het exsudaat om verschillende redenen aanpakken : De geur reduceren Het comfort van de patiënt verhogen Maceratie van de wondranden voorkomen Lekkage van het exsudaat voorkomen Om verweking van de wondranden te vermijden gebruikt men best ook wondrandbeschermers (bv: Cavilon). 8

9 Behandeling indien weinig/matig exsudaat Vetverband + secundair steriel verband Alginogel(bv: FlaminalHydro) + vetverband Schuimverbanden kunnen gebruikt worden bij weinig/ matig exsudaat en kunnen meerdere dagen ter plaatse blijven. Bij matig exsudaat : alginaatplaat of wiek / gelerend vezelverband (bv: Aquacel) / Flaminal Forte + vetgaas Behandeling indien veel exsudaat Super absorberende verbanden zijn aangewezen, deze verbanden mag men niet verknippen risico op lekkage. Stomamateriaal om de opvang van het exsudaat onder controle te krijgen. Maceratie van de wondranden voorkomen/aanpakken zal bij veel exsudaat productie zeer belangrijk zijn. Pijn Pijn bij oncologische ulcera kunnen ontstaan door : Het ulcus zelf De tumor die op bloedvaten en zenuwen drukt Ontsteking / infectie Omwille hiervan is het zeer belangrijk een uitgebreide wondanamnese te nemen waarbij pijn een bijzonder aandachtspunt is Is er sprake van puur lichamelijke pijn, of zit de pijn dieper? Patiënt men een oncologisch ulcus hebben vaak een afkeer van hun lichaam kan vertaalt worden in pijn gewaarwording. 9

10 Behandeling pijn Niet wrijven op de wonde maar te deppen. Het verband nooit droog verwijderden. Gebruik atraumatischeverbanden, bij voorkeur gelvormende verbanden. Kies voor een verband waarbij de verbandwissels beperkt blijven. Gebruik geen spannende verbanden. 30min voor de wondbehandeling een snelwerkend analgeticum toedienen. Systemische pijnbehandeling toepassen. De uitdaging is om een goede combinatie te vinden tussen systemische pijnbestrijding en een juiste en comfortabele wondbehandeling. Jeuk Jeuk kan voorkomen door de abnormale deling van de tumorcellen. Hierdoor kan een overgevoeligheid ontstaan tegenover crèmes, zalven en verbandmaterialen. De reacties hierop treden binnen de 24u op en uiten zich in extreme verschijnselen zoals : Jeuk Pijn Roodheid 10

11 Jeuk Het ontstaan van jeuk kan ook nog andere oorzaken hebben : Secundaire infecties ( bv: schimmels) Allergie Maceratie van de wondomgeving Hematologische / hepatische problemen (bv: leukemie, lymfomen) Behandeling Jeuk Reinig de wonde en de wondomgeving met neutraal, zuiver water / NaCl0,9%. Controleer de gevoeligheid van de gekozen verbanden / crèmes. In overleg met de behandelende arts kan men medicatie geven om de jeuk te reduceren (antihistaminica). Reacties tgv gebruikte zalven / andere wondzorgproducten meteen verwijderen. Casus 11

12 Het is dus uitermate belangrijk om met een oncologische bril naar de wonde te kijken en met het TIME-principe probleem gericht te werken! 12

13 Bedankt voor uw aandacht! Literatuurlijst Cordyn,S. & De Vliegher,K. (2009). Handboek wondzorg. (2 de druk). Amsterdam : Elsevier gezondheidszorg. Declercq,D. (2011). Wondzorgin de oncologie. Hogeschool universiteit Brussel, Brussel. Decavele,L. (2017). Complexe uitdagingen en stevige oplossingen.hogeschool Vives, campus Roeselare. Decavele,L. (2017). Oncologische wondzorg: een specifieke aanpak in de wondzorg. Hogeschool Vives, campus Roeselare. Decavele,L. (2017). Palliatieve terminale benadering in de wondzorg. Hogeschool Vives, campus Roeselare. Krol,R.J.A., Lintz-Luidens,H., Löwik,M.,& Veldhoven,C.M.M. (2010). Richtlijn oncologische ulcera. Geraadpleegd op 4 maart 2017 via (commentaarfase).pdf Literatuurlijst Tream,M. (2003). Oncologisch ulcus. Geraadpleegd op 2 maart 2017 via VVRO (2015). Protocol voor de verzorging van acute huidreacties tijdens en na radiotherapie. Geraadpleegd op 19 maart via VVRO & WCS (2015). Richtlijn radiodermatitis. Geraadpleegd op 22 maart 2017 via VVRO & WCS (2015). Praktische richtlijn Oncologisch ulcus. Geraadpleegd op 13 maart 2017 via Oncologische-ulcus-december-2015.pdf 13