TIJD. Een integrale aanpak is niets nieuws, VOOR EEN INTEGRALE AANPAK! Kans om leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie in samenhang op te lossen

Transcriptie

1 8 DYSLEXIE ALGEMEEN

2 dyslexie TIJD VOOR EEN INTEGRALE AANPAK! Kans om leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie in samenhang op te lossen DOOR ANNETTE ROETENBERG EN HARRY KLEINTJENS Een integrale aanpak is niets nieuws, typ integrale aanpak in het zoekvenster van je browser en er komen talloze succesvolle voorbeelden uitrollen. Veel gemeenten bijvoorbeeld werken met een integrale aanpak voor gezondheidsbeleid, maar ook bij de politie, bij defensie, in de sport en in ziekenhuizen wordt deze vorm van werken al langer toegepast. Een systematische aanpak waarbij alle betrokken partijen samenwerken en de activiteiten op elkaar worden afgestemd en middelen uniform worden ingezet. In het onderwijs heerst echter vaak een eilandjescultuur en kost het moeite om een integrale aanpak van de grond te krijgen. Een gemiste kans, zeker als het gaat om grote thema s als leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie. De impact van deze problemen, persoonlijk en maatschappelijk, is enorm. Dus alle reden om de handen ineen te slaan en te kiezen voor een effectieve aanpak. LAAGGELETTERDHEID EN DYSLEXIE Het percentage jongeren van 15 jaar met een taalachterstand is in de afgelopen jaren sterk NOVEMBER

3 DYSLEXIE ALGEMEEN toegenomen: van 11,5% in 2003 naar 17,9% in 2015 (OESO, PISA rapport). Deze achterstand wordt al opgelopen in het basisonderwijs. Een zorgelijke ontwikkeling omdat jongeren met een taalachterstand een groot risico lopen om de laaggeletterden van de toekomst te worden. In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen tussen 16 en 65 jaar laaggeletterd. Dat staat gelijk aan zeker 1 op de 9 Nederlanders in deze leeftijdscategorie. Tegelijkertijd constateren we dat het aantal leerlingen met de diagnose ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) in het basisonderwijs (7,7%) en het aantal leerlingen en studenten met een dyslexieverklaring in het vervolgonderwijs (6-19%) boven de (wetenschappelijk berekende) verwachting ligt. LAAGGELETTERD IN DE MAATSCHAPPIJ Gevolgen van laaggeletterdheid zijn enorm. Laaggeletterden zijn minder vaak actief op de arbeidsmarkt, hebben minder vaak een vaste aanstelling, hebben vaker een laag inkomen, hebben minder vertrouwen in de medemens en beoordelen hun gezondheid vaker als matig tot slecht. Daarnaast zijn er ook economische gevolgen. De totale jaarlijkse kosten van laaggeletterdheid in Nederland zijn ca. 560 miljoen. Per laaggeletterde komt dit neer op gemiddeld 550 per jaar (bron: PWC, 2013). DE VIER PIJLERS VAN DE INTEGRALE AANPAK (BOVENSCHOOLS) De problematiek Leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie Het continuüm Signalering, preventie, remediëren en compenseren; goed afgestemd op de verschillende fases in de schoolloopbaan. Het proces Uniforme uitvoering o.b.v. 1. Sturen: screening-, monitoring- en projectmanagement; 2. Middelen: specialistische educatieve software; 3. Borgen: onderwijsadvies, -training en begeleiding De actoren Samenwerkingsverband Passend Onderwijs, besturen, directies scholen, leerkrachten, leerlingen, ouders en gemeenten DE ROL VAN HET ONDERWIJS Laaggeletterdheid en dyslexie zijn grote maatschappelijke thema s die beide in sterke mate met het onderwijs zijn verbonden. Het onderwijs draagt immers de primaire verantwoordelijkheid voor het aanleren van de lees- en spellingvaardigheden en het voorkomen en verminderen van leesproblemen (van der Leij, 2016). Toch blijkt de kwaliteit van de begeleiding van leerlingen met lees- en/of spellingproblemen van school tot school sterk te wisselen. Het kost scholen grote moeite om extra ondersteuning op zorgniveau 3 (individueel, buiten de klas) te bieden aan leerlingen bij wie lees- 10

4 dyslexie achterstanden ontstaan. Daarnaast krijgen veel kinderen met dyslexie niet de zorg die ze nodig hebben omdat de voorzieningen op scholen te wensen overlaten. Op basis van wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen laaggeletterdheid en dyslexie komt Prof. Dr. Aryan van der Leij (UvA) tot de stelling: als je kunt voorkomen dat leerlingen in het primair onderwijs zwakke lezers worden, houd je de echt dyslectische leerlingen over. Hij zegt: Dyslexie is wat overblijft nadat laaggeletterdheid is bestreden. Van der Leij pleit hiermee voor een nieuwe aanpak die zich richt op de vroegtijdige preventie van leesproblemen in het basisonderwijs met als resultaat het voorkomen van onnodige leesproblemen; laaggeletterden en vals positieve gediagnosticeerde dyslectici. HET FUNDAMENT VAN NIEUW ONDERWIJSZORGBELEID Deze visie betekent een doorbraak in het denken over de aanpak van dyslexie en laaggeletterdheid. Preventie gericht op leerlingen met risico op leesproblemen is het fundament van nieuw onderwijszorgbeleid. En tegelijkertijd is er het besef dat leerlingen die hardnekkige lees- en spellingproblemen hebben, adequaat geholpen moeten worden met aanvullend doelgericht leesonderwijs, doelmatige behandeling in de zorg én softwarevoorzieningen die schoolmoeheid en demotivatie voorkomen en de kinderen zelfredzaam maken. Zo kunnen ze mee blijven doen in de klas (inclusie). Schooldirecties en -besturen streven er naar om kinderen die dat nodig hebben extra ondersteuning of aanpassingen te geven die hen in staat stellen hun talenten optimaal te kunnen ontplooien. Dat is een centraal uitgangspunt in Passend Onderwijs. Gemeenten streven er in het kader van Jeugdzorg naar om alle kinderen met ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) tijdig de beste dyslexiezorg te bieden die zij nodig hebben om school goed te kunnen doorlopen. Tegelijkertijd streven de gemeenten er naar de NOVEMBER

5 DYSLEXIE ALGEMEEN kosten beheersbaar te houden. Tijd voor een integrale aanpak! INTEGRALE AANPAK Om deze visie in bedrijf te krijgen ontwikkelde Lexima de Integrale aanpak Leesproblemen, Laaggeletterdheid en Dyslexie (LLD). In het LLD Onderwijszorgtraject werken scholen systematisch aan een integrale, effectieve aanpak voor het voorkomen van leesproblemen en dyslexie én het bieden van adequate hulp bij hardnekkige lees- en spellingproblemen. Het implementatieproces wordt volgens een beproefde methode geborgd. Bestuurlijk commitment in het kader van Passend Onderwijs en de samenwerking met gemeenten en behandelaars vormen belangrijke schakels in deze integrale aanpak. De integrale aanpak van het LLD Onderwijszorgtraject behelst zowel het totaal van (voorkomen van) leesproblemen, laaggeletterdheid en dyslexie als de veranderende ondersteuningsbehoeften gedurende de gehele basisschoolperiode én de betrokkenheid van alle actoren. Op alle vier de zorgniveaus wordt adequaat gehandeld, gemonitord, gestuurd en geëvalueerd. Van tijdig risico s signaleren (zorgniveau 1), preventie (zorgniveau 2 en 3), remediëren (zorgniveau 2 en 3), behandeling (zorgniveau 4) tot voorzieningen voor compensatie/inclusie (zorgniveau 1). DE INTEGRALE AANPAK IN DE PRAKTIJK Met een integrale aanpak werken schoolbesturen, gemeenten en het Samenwerkingsverband Passend Onderwijs samen. De aanpak bestaat uit 4 fasen waarbij de focus ligt op de preventie van leesproblemen. FASE 1 Signaleren: van leesproblemen kan door het cognitief risico op leesproblemen en het familiair risico op leesproblemen van leerlingen vroegtijdig in kaart te brengen. Met Bouw!Signaal worden op systematische wijze gegevens verzameld die tijdig inzicht geven in de problematiek en concrete aanwijzingen geven voor aanvullende interventies. FASE 2 Preventie: Leerlingen waarbij tijdens de vroegtijdige signalering risico s op leesproblemen naar voren kwamen gaan preventief aan de slag met het programma Bouw!. Met Bouw! tutorlezen wordt preventief hulp geboden aan 12

6 dyslexie Zo wordt ook tegemoet gekomen aan de ondersteuningsbehoeften van leerlingen met ernstige lees- en/ of spellingproblemen die niet in aanmerking komen voor behandeling in de zorg of die uitbehandeld zijn. leerlingen die risico lopen of waarbij het lezen moeizaam op gang komt. Wetenschappelijk is door de UvA aangetoond dat leesproblemen met 60-65% afnemen. FASE 3 Remediëren: Schoolbreed is preventie de meest effectieve aanpak bij lees- en spellingproblemen. Soms is het te laat voor preventie of heeft de preventieve methode onvoldoende effect gehad. Dan moet remediërende hulp worden ingezet. Het gaat om een effectieve methode voor gerichte instructie aan leerlingen met verschillende problemen bij leren lezen en spellen. Zo wordt Letterstad als programma aangeboden voor het lezen en Dexlex voor het spellen. FASE 4 Voorzieningen voor Inclusie: Compenserende softwarevoorzieningen om leerlingen met dyslexie zelfredzamer te maken, schoolmoeheid en demotivatie te voorkomen en kinderen in staat stellen op hun intelligentieniveau te presteren en mee te blijven doen in de klas. Dit voorkomt schoolmoeheid en frustratie van talent. Het doel van het inzetten van compenserende dyslexiesoftware is altijd het wegnemen van de belemmeringen en frustraties die de leerling als gevolg van zijn lees- en/of spellingproblemen ervaart en de frustratie van talent te voorkomen. OPBRENGSTEN VAN DE INTEGRALE AANPAK LLD Door de focus te leggen op preventie van leesproblemen neemt het aantal leerlingen dat slecht presteert op lezen en/of spellen af met tenminste 60% en het aantal leerlingen dat de diagnose ernstige enkelvoudige dyslexie (EED) krijgt neemt af tot maximaal de wetenschappelijk verantwoorde norm 3,6%. Daarmee kan een flinke kostenbesparing worden gerealiseerd. Het streven naar een bovenschoolse, gezamenlijke, integrale aanpak op vorm en inhoud moet leiden tot een passend aanbod voor alle kinderen met (het vermoeden van) dyslexie en tegelijkertijd tot een verhoging van de kwaliteit van interventies in het leesonderwijs. Zo wordt ook tegemoet gekomen aan de ondersteuningsbehoeften van leerlingen met ernstige lees- en/of spellingproblemen die niet in aanmerking komen voor behandeling in de zorg of die uitbehandeld zijn. Door een goede onderwijszorgketen op te zetten waarbij kwaliteit, innovatie en kosten centraal staan, zal het mogelijk zijn om duurzame dyslexiezorg in te richten voor alle kinderen met EED én passende voorzieningen in te zetten voor de kinderen die dat nodig hebben. Zo voorkom je veel. GERAADPLEEGDE BRONNEN: PWC (2013). Laaggeletterdheid in Nederland kent aanzienlijke maatschappelijke kosten. Amsterdam: PWC. OESO, PISA rapport: Leij, Aryan van der (2016). Dit is dyslexie. Balans Magazine mei Peiling Tick N., Prins V. & Struiksma C. (2012). Dyslexie en Schoolverzuim in het vmbo. Tijdschrift voor Orthopedagogiek Bekebrede J. (2013). Rapportage Begeleiding dyslectische leerlingen in het voortgezet onderwijs. Masterplan Dyslexie Inspectie van het Onderwijs MinOCW; Onderzoekskader 2017 voor het toezicht op de voorschoolse educatie en het primair onderwijs. OVER HARRY KLEINTJENS Harry Kleintjens MBA is algemeen directeur van Lexima. Harry studeerde economie en bedrijfskunde en was meer dan 30 jaar werkzaam in de branche gezondheidszorg. Samen met zijn echtgenote dyslexiebehandelaar Ria Janssen richtte hij vijftien jaar geleden Lexima op vanuit hun bevlogenheid met kinderen die moeite hebben met leren en lezen. ANNETTE ROETENBERG Annette Roetenberg is kinder- en jeugdpsycholoog en manager Educatie en Advies bij Lexima. Zij heeft ervaring met de diagnostiek en behandeling van leerlingen met lees- en spellingproblemen en is gespecialiseerd op het gebied van het inzetten van (compenserende) dyslexiesoftware. Daarnaast werkt ze al jaren met scholen die Bouw! inzetten als preventief programma om onnodige leesproblemen te voorkomen. NOVEMBER