Wat zijn richtingsmoeilijkheden? Marc Litière. Omgaan met richtingsmoeilijkheden en spiegelen bij kinderen.

Transcriptie

1 Omgaan met richtingsmoeilijkheden en spiegelen bij kinderen. Marc Litière Marc Litière Lic. Lichamelijke Opleiding Lic. Kinesitherapie Psychomotorisch Systeemtherapeut Verantwoordelijke groepspraktijk psychomotorisch onderzoek en therapie voor kinderen te Wilsele-Leuven Specifieke interesses en publicaties: Faalangst ( Ik kan dat niet! zegt mijn kind.), Lannoo, 2000 Schrijfmotoriek (Mijn kind leert schrijven en hoe kan ik helpen), Lannoo, 2002 Diagnostiek (Diagnostiek in 3-D), Acco, 2004 Schoolrijpheid (Juf, mag ik overvaren?), Lannoo, 2008 Richtingsmoeilijkheden (Ik zie het anders), Lannoo, 2011 We moeten anders kijken, anders luisteren, anders oordelen over en anders feedback geven aan kinderen die anders redeneren. Marc Litière Je moet van twee kanten komen om elkaar te ontmoeten. Stef Bos Wat zijn richtingsmoeilijkheden? Kinderen met richtingsmoeilijkheden zijn kinderen die werken en denken van rechts naar links of die niet vlot beide werkrichtingen kunnen integreren. Ik zie het anders zegt het kind Niet alleen op papier, maar soms alleen in het hoofd Normaal is raar! Jullie doen raar! Ik doe toch alles fout! Over spiegelingen, reversies, inversies en hardnekkige omkeringen Maar het moet van links naar rechts! Op verschillende momenten 1

2 Verschillende momenten Kleuterschool: Ik doe het anders! en Ik begrijp het anders! Voorbereidend schrijven: Mijn handje doet iets anders! Leren lezen en schrijven: Was ik maar een Arabier! Rekenen: Wat is meer, wat is minder? Wanneer doe ik plus en wanneer doe ik min? Metend rekenen: Wat komt er voor meter, decimeter of decameter? Organisatie en planning: Waar moet ik beginnen? ; Hoe moet het? Lezen en schrijven zijn vaardigheden die je systematisch moet aanleren, en het zijn ook culturele competenties omdat ze afhankelijk zijn van afspraken. De appel valt niet ver van de boom: ook bij volwassenen Moeilijk onderscheid tussen links en rechts Moeilijk kaartlezen Moeilijkheden met ruimtelijke opdrachten Moeilijkheden met technisch tekenen Moeilijkheden met organisatie Moeilijkheden met draairichtingen (slot, fles, schroef) Moeilijkheden met chronologie verhaal, mop Moeilijkheden met telefoonnummers Van achter naar voor werken, denken, Signalen van richtingsmoeilijkheden Primaire signalen: duidelijk zichtbaar op papier of tijdens praten en vertellen Secundaire signalen: de omkeringen spelen zich af in het hoofd en er wordt gecompenseerd= vermoeiend, arbeidsintensief, kost veel concentratie en energie Tertiaire signalen: socio-emotionele moeilijkheden en zelfs psycho-somatische moeilijkheden die ontstaan door twijfel, falen, gebrek aan begrip, negatieve feedback. 2

3 Primaire signalen Lezen: Radend en traag Hakkend en spellend Omdraaien letters en cijfers Lettervolgordefouten Verspringen van regel Andere woorden lezen Korte woorden niet lezen Niet weten wat ze lezen Van rechts naar links Niet graag lezen of weigeren te lezen Primaire signalen Schrijven: Moeilijkheden met schrijfkrullen Traag schrijven Moeilijkheden met vertalen leesletters schrijfletters Schrijft soms drukletters Gespannen schrijven Teveel of te weinig druk Lettervolgordefouten Schrijven van rechts naar links Ronde letters omgekeerd draaien/schrijven Spiegelen van letters Verschuivende kantlijn Slechte letterverbindingen Primaire signalen Rekenen: Strategiefouten Moeilijkheden met verschillende bewerkingen Moeilijke automatisatie Werkt chaotisch Geen overzicht Verwarring tientallen en eenheden Moeilijkheden met 100-veld rare fouten Andere strategie Moeilijkheden met noteren van gedicteerde cijfers Verwisseling van begrippen: helft, dubbel, meer, minder, eerste, laatste Primaire signalen Klokkijken en metend rekenen Moeilijkheden met kloklezen: voor en over Moeilijkheden met begrippen als meter, liter, kilogram, tijdsduur Primaire signalen Taalgebruik: Moeite met versjes en liedjes Moeilijk om gestructureerd te vertellen Moeilijk om grap te vertellen Draait woorden om Haalt begrippen door elkaar Moeilijkheden met dagen van de week, maanden, seizoenen Primaire signalen Ruimtelijke oriëntatie, organisatie, fijnmotoriek, zelfredzaamheid en ADL: Zwakke R.O. Moeilijkheden met raamfiguren Werken van rechts naar links Nood aan meer structuur en duidelijkheid Vergeet oefeningen Moeilijkheden met aankleden Verliezen van overzicht Moeilijkheden met links en rechts en ook met bewegingen en sporten met richtingen: dans, ballet, vechtsport 3

4 Secundaire signalen: voorbeelden Lang nadenken Veel twijfelen De vorm van de letter boven het blad uitvoeren Twee manieren uitproberen van een letter en een cijfer en dan de foutieve doorstrepen Veel rondkijken naar ankerpunten, structuur en voorbeelden in de klas Telkens opnieuw naar vorige zinnen gaan kijken om de juiste schrijfwijze te kennen Een woord stilletjes in jezelf lezen in twee richtingen en dan luisteren naar wat er klopt Tertiaire signalen: Ik doe alles fout! Concentratie die daalt Twijfel en onzekerheid Moeheid Aversie voor schoolse zaken Faalangst Wisselvallig presteren Strategiefouten Verwarring Inzichtelijke moeilijkheden Frustratie, opgeven, schoolmoe Opbouw voor tekenen Met naam schrijven Voor faalangst Als voorbereiding op schrijven, R.O. Belangrijk voor feedback Met aandacht voor spiegelen (raamfiguren) Signalen: Screeningslijst voor ouders en leerkrachten - Leesproblemen - Spiegelingen - Schrijfproblemen - Rekenproblemen - Rare antwoorden en redeneringen - Werken van rechts naar links - Moeilijk om gestructureerd te vertellen screeningslijst - Moeilijkheden met metend rekenen en klokkijken - Nood aan veel structuur, uitleg - Concentratieverlies, demotivatie, faalangst, schoolmoe - Fijnmotorische moeilijkheden (steeknagels, knippen, tekenen, ) - Grootmotoriek, koördinatie, richting van bewegen, 4

5 Hoe ontstaan richtingsmoeilijkheden? Normale ontwikkeling Actiewereld van het kind Lateralisatie Centrale gerichtheid Dyslateralisatie Normale ontwikkeling Het slurfstadium De symmetrische fase De lateralisatieperiode De dominantiefase of voorkeursfase (Volgens Mesker) Ontwikkeling van de actiewereld De halfcirkelvormige wereld De mediane dubbelwereld Eén dominante actiewereld De ene richting vult de andere aan (Hendrickx, Vervaet) De symmetriefase moet een goede en stabiele fundering bieden voor de lateralisatiefase met vaste handkeuze en een eigen werk- en draairichting. 5

6 Als je tegen een jong kind zegt: Jij moet van links naar rechts werken, ontneem je hem de kans om de richting van rechts naar links te ontdekken. En die richting zal hij later ook nodig hebben. We moeten immers voortdurend in twee richtingen kunnen werken. 6

7 Kinderen die niet vlot de linker- en rechterwerkrichting en draairichtingen kunnen afwisselen, komen moeilijk tot lezen of soepel schrijven. Wat is lateralisatie eigenlijk? Lateralisatie en hersenhelften: functionele ongelijkheid van hemisferen met specifieke deeltaken Lateralisatie en handvoorkeur en éénhandigheid: één hand neemt de leiding, de andere ondersteunt Lateralisatie en dominantie en specialisatie: dominantie is overwegend gebruik, hand en hemisferen. Hemisferen: ook breindominantie, maar geen absolute overheersing, steeds een complexe onderlinge samenwerking. Lateralisatie is ook ontwikkelen van steunkant en bewegingskant Lateralisatie is niet alleen links-rechts, maar ook boven-onder en voor-achter. Lateralisatie is ook ontdekken en het overkruisen van de middellijn Lateralisatie is ook richting, voorkeursrichting en bewegingsvrijheid in beide richtingen Centrale gerichtheid of laterale oriëntatievoorkeur (Hendrickx) Aangeboren basisgerichtheid om naar links of naar rechts te werken Biologisch gezien zou 50% linksgericht en 50% rechtsgericht zijn, maar erfelijkheid, sociale milieu en geboorteomstandigheden zorgen voor invloed Deze gerichtheid uit zich na het vijfde levensjaar als de actiewereld verder ontwikkelt vanuit de symmetrische dubbelwereld Een kind kan pas komen tot een soepele integratie van beide richtingen als hij voldoende tijd en gelegenheid krijgt om zijn natuurlijke richting te stabiliseren Dyslateralisatie Compenserende strategie van een kind met een aangeboren centrale gerichtheid naar links Verdringing van de eigen voorkeur ten voordele van de extern opgelegde rechtse denkrichting Deze problemen komen naar voren in een periode dat een kind pas begon met het verkennen en stabiliseren van zijn eigen laterale voorkeursrichting. Hij krijgt nu te weinig tijd om dit toe te passen en te stabiliseren en nu wordt er plots een dwingende richting aangeboden Deze ongelukkige timing en de sterke druk leiden tot grote onzekerheid, twijfel en verwarring. De andere richting wordt nog niet aanvullend, maar treedt in competitie met zijn richting en het moet. Dyslateralisatie: nefaste gevolgen Verstoorde samenwerking van beide hersenhelften: LiHH probeert volledige controle te krijgen, verstarring, gespannenheid Door verdrukking van eigen linkse oriëntatie verliest kind spontaniteit; immers spontaan = fout Enorme training, maar ook overbelasting van het geheugen, motivatie, werkkracht maar niet kunnen volhouden Omgeving oordeelt dat het kind fouten maakt Kind past zich aan en probeert het te onthouden zonder het te begrijpen concentratieverlies, vermoeidkeid, opgeven, faalangst 7

8 Verwante moeilijkheden en problemen Is het dan dyslexie? Lees- en schrijfproblemen, moeilijke automatisatie Erfelijke aanleg, 5 tot 10 % van de kinderen, blijft Moeilijke verwerking van taal door hersenen Verbale : moeite met taal, woordvindingsproblemen, geen verschil tussen f en v, s en z, d en t, moeilijk rijmen, liedjes, versjes Ruimtelijke dyslexie : moeilijkheden met ruimtelijke kenmerken van taal, andere richting, werken van achter naar voor, reversies en inversies, lettervolgordefouten Signalen die lijken op de signalen die we zien bij richtingsmoeilijkheden voor lezen, schrijven en ook de tertiaire Verwante moeilijkheden Is het dan dyscalculie? Rekenstoornis Zwak ruimtelijk inzicht Moeilijkheden met klokkijken Erfelijke aanleg Gelijkaardige signalen als bij richtingsmoeilijkheden: moeilijkheden met tellen, begrijpen rekentaal, volgordes, inzicht, strategie, RO, kaartlezen, metend rekenen en ook tertiaire signalen De kip of het ei? Veel gelijkenissen Niet duidelijk wat er eerst is Niet duidelijk of er steeds een verband is Wel duidelijk dat deze kinderen in beide gevallen moeilijkheden hebben en duidelijke hulp en begeleiding en structuur nodig hebben. Beide moeilijkheden moeten gedetecteerd en goed begeleid worden Bij sommige kinderen met richtingsmoeilijkheden spreken we op een bepaald moment over dyslexie of dyscalculie. Niet alle kinderen met richtingsmoeilijkheden hebben dyslexie/dyscalculie en niet alle kinderen met dyslexie/dyscalculie hebben richtingsmoeilijkheden. Ook kinderen met richtingsmoeilijkheden hebben recht op meer zorg, specifieke aanpassingen en helpende maatregelen op school Andere verwante problemen Faalangst, negatieve zelfwaardering Organisatie- en ruimtelijk-visuele problemen Onhandigheid, dyspraxie Zwakke schrijfmotoriek Zwakke concentratie Ontwijkend gedrag Gespannenheid Wisselvallig presteren, leerproblemen. Hoe pakken we RM aan? 6 basisprincipes voor iedereen 1. Zorg voor inzicht en bewustwording! 2. Zorg voor veel structuur! 3. Geef ze respect! 4. Geef ze meer tijd! (ontwikkeltijd en oefentijd) 5. Wees positief! 6. Communiceer! 8

9 Waar zijn deze kinderen goed in? Plan trekken Creatief zijn in vinden van oplossingen Flexibel zijn Zich snel aanpassen In verschillende richtingen denken Zaken in twijfel durven trekken Ons doen nadenken Richtingsmoeilijkheden niet fout benoemen is niet gelijk aan goedkeuren! Richtingsmoeilijkheden niet goedkeuren is niet gelijk aan afkeuren! Wat kunnen ouders doen? Meer tijd, meer speelruimte Veel laten bewegen Oefeningen voor lichaamsschema Symmetrische oefeningen Oefeningen voor RO Bewegen en experimenteren in alle richtingen Constructiespeelgoed Samen spelen en veel benoemen en laten benoemen Wat in de klas? Getallenlijn goed zichtbaar Varieer bij weglaten van cijfers Kinderen frontaal voor bord Van geel naar groen zo moet je het doen Geen kinderen tegenover elkaar Veel richtingsspelletjes Geef richting aan met pijlen Werk met vast referentiepunt in de klas Structuur is sleutelwoord Op de schoolbank? Pijl van links naar rechts Gele en groene bol Plak specifieke moeilijkheden van het kind op bank Geef cijfer- en letterkaarten 9

10 Op oefenblaadjes? Ingevuld honderdveld en dan stilaan weglaten Structuurkaartjes met tientallen en eenheden Gebruik kleuren voor tientallen en eenheden Eerst een cirkel rond de bewerking Zet de bewerking in een bepaalde kleur Geef beginpunt aan met bol of pijl Werk met pijlen Eenvoudige werkblaadjes, geen ballast Maak leeskaarten met opening en pijlen Tips voor school- en huiswerk Veilige, rustige omgeving Geduld en nog eens geduld Probeer niet alles te veranderen, laat kind eigen zijn Doe voor in juiste richting Verwoord veel Werk realistisch en functioneel, niet te snel puntsommen, 100-veld of omgekeerde redeneringen Laat kind moeilijke cijfers eerst even opschrijven Spiegelen niet fout benoemen Laat kinderen zelf zoeken: kijk naar het bord of gebruik je hulpmiddelen Benoem het positief: Wat jij doet is oké, maar dit is beter. Anticipeer en kondig een moeilijke oefening aan Informeer ouders hoe je iets uitlegt of aanleert Stel ouders gerust dat het niet steeds gaat over leerstoornissen Veel overleg Zet pijlen in klokken om draairichting aan te geven Les bewegingsopvoeding Werk op lichaamsschema Doe veel oefeningen op RO Oefen veel op symmetrie Oefen de drie lichaamsassen: boven-onder, voorachter en links-rechts Doe kruisloop Veel coördinatie-oefeningen Werk samen met andere leerkrachten Tips voor ganse school Vergelijk geen kleuters van januari en december Werk niet te snel van links naar rechts Maak werk van een brugklas Geef info aan ouders over afspraken, tips, trucjes, strategie en compenserende maatregelen Is dit alles dan genoeg? Neen, maar het is al heel wat. Verder is nog nodig: Snel genoeg een onderzoek Niet te snel begeleiding door specialist 10

11 Wanneer is verder onderzoek nodig? Kind heeft geen voorkeurshand in 3 de kleuterklas Kind blijft spiegelen ondanks hulpmiddelen en trucjes Er zijn nog andere moeilijkheden naast RM Kind begrijpt opdrachten anders Kind werkt extreem traag Kind twijfelt voortdurend Kind zegt ik kan dat niet Kind ontwijkt Kind heeft moeilijkheden met lezen, schrijven, rekenen Wanneer is verder onderzoek nodig? Kind weigert schoolse activiteiten of huiswerk Schools functioneren is verstoord Kind presteert zeer wisselvallig Kind gaat niet graag naar school Kind heeft ruimtelijke problemen Er is geen welbevinden of betrokkenheid De hulpmiddelen werken niet Je kan het als leerkracht niet zelf oplossen Er ontstaat frustratie bij iedereen Wat kan therapeut doen? Reflexintegratieoefeningen Laten ontdekken van de drie lichaamsassen: bovenonder: buiging;voor-achter: rotatie; links-rechts: laterale buiging Trainen van lichaamsschema, proprioceptie Slurfmotoriek aanbieden en differentiëren Evenwichtsreacties Symmetrie oefenen in lichaam, met materiaal en met beide handen Wat kan therapeut doen? Bordoef. Mesker en symm.-oefeningen Braingym Laten ontdekken en leren overkruisen middellijn Stimuleren en steunen van de lateralisatie Werken in twee richtingen Kruisloop en variaties Dynamische oefeningen met nadruk op vlotte richtingswissel en goede samenwerking hersenhelften Samenwerken met ouders en school Zorg voor 6 basispijlers bij iedereen Wat mogen we niet doen! Denken dat iedereen normaal van links naar rechts werkt Denken dat deze kinderen maar beter moeten opletten Iets fout aanrekenen zonder naar de strategie of de logica te kijken Ervan uitgaan dat deze kinderen lui zijn en beter moeten opletten Ervan uitgaan dat ze je voor de gek houden:wisselvallig Weinig uitleg geven Geen structuur geven Wat mogen we niet doen? Uitgaan van: iedereen gelijk voor de wet Negatief benoemen Te snel verplichten om te werken van li naar re Te snel schools werken met weinig aandacht voor motoriek, LS, RO, symmetrie, beide richtingen Strategie niet uitleggen en niet bevragen Boos worden als een kind het niet begrijpt Streven naar perfectie Te snel panikeren en ouders ongerust maken 11

12 Wat mogen we niet doen? Spreken over richtingsproblemen ipv moeilijkheden Spreken over richtingsfouten Een kind ontmoedigen om vragen te stellen Kinderen niet de tijd geven Geen respect hebben voor de inspanningen van het kind Back home I was so certain The path was very clear But now I have to wonder: What are we doing here? I m not counting on tomorrow And I can t tell wrong from right The Eagles Open your eyes Tell me what you see It s no surprise What you see is me The Beatles Try to see it my way Only time will tell if I am right or I am wrong We can work it out De richtingsmoeilijkheden van een kind kunnen het hele systeem rond het kind beïnvloeden: het kind zelf, de leerkracht, de school en de ouders. The Beatles 12