Uitgelezen kans voor samenwerking tussen mbo en lerarenopleiding!

Transcriptie

1 Congresbijdrage symposium Velon-conferentie, 11 maart 2013 Meesterschap en vakmanschap van mbo-docenten. Uitgelezen kans voor samenwerking tussen mbo en lerarenopleiding! 1. Samenvatting, context symposium 2. Praktijkperspectief 3. Theoretisch perspectief 4. Beleidsperspectief Sprekers Drs. L. Medendorp, senior consultant, CINOP Dr. M. Timmermans, senior onderzoeker, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen S. Winnubst, BSc. docente Orde en Veiligheid, ROC A12 Drs. M. Kemper, senior manager, CINOP 1. Samenvatting en context symposium Samenvatting Samenwerking tussen mbo en lerarenopleiding biedt een uitgelezen kans om het meesterschap van de docent te vergroten. Opleiden in de School, een vorm van opleiden met een grote rol voor de werkplek, lijkt een passend concept. Vanuit beleid, theorie en praktijk wordt het thema toegelicht en bediscussieerd. Context De kwaliteit van docenten bepaalt niet alleen de kwaliteit van de beroepsopleidingen in het mbo (OECD, 2009), maar ook de kwaliteit van de toekomstige beroepsbeoefenaar. Bij het opleiden van mbo-docenten komen twee aspecten naar voren. Allereerst dienen docenten in het mbo zowel beroepsgerichte als vakinhoudelijke competenties te bezitten. Tegelijkertijd wordt gesteld dat de eisen rond Lerarenopleidingen aangescherpt worden en een groter deel van dit onderwijs in de praktijk moet plaatsvinden (Regeerakkoord, 2012). Bovenstaande aspecten bieden een mooie kans voor samenwerking tussen mbo en lerarenopleiding. Opleiden in de School, een vorm van opleiden waarin een grote rol voor de werkplek is weggelegd, lijkt ook voor het mbo een passend concept, mits er een vertaalslag wordt gemaakt naar de specifieke context van het mbo. Immers, niet het opleiden naar het examen van een vak staat centraal, maar het begeleiden van jonge mensen naar een succesvol debuut op de arbeidsmarkt en in de maatschappij. Integratie van beide werelden gaat niet vanzelf: leren van theorie en leren in de praktijk zijn veelal gescheiden trajecten. Werken aan kwaliteit van leren en opleiden vraagt om samenwerking tussen mbo en lerarenopleiding. Hiervoor is maatwerk nodig, om zo het meesterschap van de docent te vergroten, ten gunste van het vakmanschap van de leerling. Centrale vraag van dit mini-symposium is: Hoe kunnen mbo en lerarenopleiding effectief en adequaat samen(-)werken aan meesterschap en vakmanschap van mbo-docenten? Gezien de actualiteit en complexiteit van deze thematiek, zowel inhoudelijk als wat betreft het aantal betrokken partijen, wordt deze vraag vanuit een drietal perspectieven belicht: beleid, theorie en praktijk. De presentaties worden door drie referenten becommentarieerd: vanuit Directie Leraren (OCW), vanuit de praktijk van het mbo en vanuit de praktijk van de lerarenopleiding. Het publiek wordt uitgenodigd tot een prikkelende discussie.

2 2. Praktijkpersectief, door Susanne Winnubst Geef die kennis even door! Passie voor het leraarsvak De kwaliteit van docenten is een belangrijke factor in de kwaliteit van de beroepsopleidingen in het MBO. Juist in het MBO is het onderwijs meer dan alleen het even doorgeven van kennis. Docenten dienen in het MBO zowel beroepsgerichte als vakinhoudelijke competenties te bezitten. De taken van een MBO docent zijn de laatste jaren veranderd. Een stagiair van een lerarenopleiding voor de generieke vakken als Nederlands en rekenen, kan zijn lessen draaien, maar een MBO-docent die echt verbonden is aan de beroepsopleiding moet specifieke vaardigheden in huis hebben. Niet alleen het doorgeven van kennis van docent naar leerling is van belang, ook de uitwisseling tussen MBO en Lerarenopleiding! Centrale vraag: Hoe kan kennis vanuit het MBO met het HBO gedeeld worden en andersom? Wat moet een excellent (toekomstig) docent MBO kennen en kunnen? Wat betekent dit voor de opleiding van toekomstige docenten? In 2011 gaf de Onderwijsraad te kennen, in een rapport, dat er geen passende tweedegraads-opleidingen zijn voor docenten in het beroepsonderwijs (Onderwijsraad, 2011). Daarnaast is er een onderzoek gedaan naar specifieke beroepscompetenties voor mbo docenten (Bruin & Münstermann, 2012) vanuit de beroepsgroep zelf. De signalen wijzen erop dat het tijd wordt om meer maatwerk voor het MBO te gaan bieden. Wat nu precies de kwalificaties zijn waarover een moderne docent in het MBO moet beschikken, is allesbehalve eenduidig. In het MBO werken docenten in teams waarin vak- en beroepsdocenten het onderwijs ontwikkelen en uitvoeren. De beroepsdocenten hebben vaak een leidende rol. Dat wil zeggen dat het vak van de vakdocent zich aanpast aan het vak van de beroepsdocent. Een MBO-docent is in gesprek met de student over zijn leerproces en is tegelijkertijd in gesprek met de (leer)bedrijven en branche. Docenten zijn steeds meer zélf verantwoordelijk om met hun team het onderwijsproces vorm te geven en innovaties te implementeren en moeten hiervoor up-to-date blijven met actuele ontwikkelingen. Leraren in het MBO zijn bevoegd als zij in het bezit zijn van een getuigschrift van een lerarenopleiding of een universitaire lerarenopleiding. Niet-bevoegden kunnen wel door het bevoegd gezag aangesteld worden, maar moeten dan binnen twee jaar een getuigschrift pedagogisch-didactische scholing WEB behalen. De instroom van docenten in het MBO is divers: beroepsdocenten, vaak HBO-ers met enkele jaren werkervaring en pedagogisch-didactische scholing, HBO-ers die een kopopleiding aan de lerarenopleiding hebben gevolgd, én vakdocenten die een tweedegraads lerarenopleiding gevolgd hebben. Om de aansluiting tussen Lerarenopleiding en MBO te verbeteren, is het van belang om onderscheid te maken tussen beroepsdocent en vakdocent. Hier liggen kansen voor de lerarenopleiding om samen met het MBO twee uitstroomprofielen te ontwikkelen: één voor de mbo vakdocent én één post-hbo-opleiding voor de mbo beroepsdocent. Ofwel een mooi kans om die kennis even door te geven!

3 3. Theoretisch perspectief, door Miranda Timmermans Meester worden door Meester te zijn Over leren en opleiden op de werkplek Opleidingsscholen zijn een belangrijke partner voor lerarenopleidingen in het opleiden van goede leraren. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen heeft eind jaren negentig het Opleiden in de school geïnitieerd om het niveau van aanstaande leraren in het primair, voortgezet én beroepsonderwijs te verhogen (2003; NVAO, 2007). Een groot gedeelte van de opleiding tot leraar vindt vanaf die tijd plaats op zogeheten opleidingsscholen. De opleidingsscholen bieden studenten leer-werkplaatsen, begeleiden hen in hun leerproces en krijgen zo een grote verantwoordelijkheid in het opleiden van toekomstige leerkrachten. In deze bijdrage staat de kwaliteit van het opleiden in de school centraal en de kansen en uitdagingen die er liggen voor de samenwerking tussen opleidingsscholen en lerarenopleiding. Opleiden in de school wordt besproken vanuit het perspectief van leren op de werkplek (Billett, 2001). De achterliggende gedachte is dat juist de waarde van het leren in de authentieke situatie van de school het uitgangspunt was en is van de ontwikkelingen richting meer samen opleiden met scholen. Tegelijkertijd sluit dit perspectief nauw aan bij de dynamiek en doelen van werken (Nieuwenhuis & Van Woerkom, 2006). Drie vragen worden gesteld: 1. Hoe wordt de authentieke situatie ingezet in het opleiden van onze toekomstige leraren? 2. Op welke wijze leren en participeren studenten in die authentieke situatie? En 3. Wat leren studenten op een opleidingsschool? De antwoorden op deze vragen maken duidelijk dat opleidingsscholen niet optimaal gebruik maken van de mogelijkheden die ze in huis hebben. Ze zijn zich onvoldoende bewust van de eigen kwaliteiten en de rijke leeromgeving die ze hun studenten bieden. Bovendien wordt duidelijk dat het aantal en de soort leerkrachtactiviteiten waaraan de student mag of moet participeren per opleidingsschool zeer verschillend is en afhangt van de begeleider van de student. Hoewel alle studenten zich ontwikkelen tijdens de stages op de opleidingsscholen, maken studenten op hun beurt te weinig gebruik van de van nature rijke leeromgeving op de opleidingsschool (Timmermans, 2012). Wil een opleidingsschool daadwerkelijk een rijke leerwerkomgeving worden voor toekomstige collega s dan is het noodzakelijk vanuit een ander perspectief te kijken naar opleiden in de school en de samenwerking met de lerarenopleiding. Er liggen dan ook enorme kansen voor opleidingsscholen om samen met de lerarenopleidingen én met de studenten zelf te werken aan een werkplekcurriculum om zo een betere invulling te geven aan het leren op de werkplek en studenten goed voor te bereiden op hun toekomstig beroep. Wellicht dat studenten dan meester worden door meester te zijn.

4 4. Beleid: Versterking opleiden in de school mbo door Linda Medendorp Inzicht in strategisch beleid Het MBO staat voor grote uitdagingen. Door de uitstroom van huidige docenten neemt de vraag naar nieuwe docenten de komende jaren sterk toe. Daarnaast streeft de overheid naar kwaliteitsverbetering van het beroepsonderwijs. (Actieplan MBO Focus op Vakmanschap , Actieplan Leraar 2020). Opleiden in de school is een vorm van opleiden op de werkplek waarbij de mbo-instelling en de lerarenopleiding gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de opleiding van de docent. Het is een vernieuwende manier van opleiden die van invloed is op de professionalisering van de toekomstige docent, de zittende docent en de lerarenopleiding. Samenwerking tussen MBO en Lerarenopleiding is niet vanzelfsprekend en vraagt extra aandacht. Het MBO en HBO kennen elkaar onvoldoende. Historie en cultuur van beide onderwijssoorten zijn onvoldoende bekend bij docenten en studenten van beide partners. Onbekend maakt onbemind. Centrale vraag Op welke wijze kunnen MBO en lerarenopleiding effectief en adequaat samen(-)werken aan meesterschap en vakmanschap van mbo-docenten? In deze presentatie wordt ingegaan op kritische succesfactoren en het samen staan voor kwaliteit. Hoe doe je dat op strategisch en op praktijkniveau? In 2011 heeft CINOP onderzoek gedaan naar de vraag hoe Opleiden in de School een breed gedragen en succesvol(ler) concept wordt voor het MBO (CINOP 2011). Het onderzoek bestond uit een bureaustudie, een internationale literatuurstudie en (diepte) interviews met verschillende betrokken partijen uit het MBO en HBO. In 2011 gaf de Onderwijsraad te kennen, in een rapport, dat er geen passende tweedegraads-opleidingen zijn voor docenten in het beroepsonderwijs (Onderwijsraad, 2011). Daarnaast is er een onderzoek gedaan naar specifieke beroepscompetenties voor mbo docenten (Bruin & Münstermann, 2012) vanuit de beroepsgroep zelf. Uit genoemd onderzoek blijkt dat er gerichte acties ondernomen moeten worden om elkaar te leren kennen zodat men elkaar als partners gaat zien in het kader van het opleiden van toekomstige (en zittende) docenten. Met als uiteindelijk doel een goede begeleiding van de student op de opleidingsschool en in de lerarenopleiding en voldoende studenten met interesse voor een baan in het mbo. Willen samenwerkingspartners hun samenwerking laten beklijven, intensiveren en verbreden, dan moet hun samenwerking resultaten en met name leerresultaten laten zien. Daarvoor moeten beide partijen in staat zijn procesmatige hobbels in de samenwerking te nemen. Door OCW worden vijf pilots gesubsidieerd om het Opleiden in de School te versterken in het MBO. In deze pilots wordt gewerkt aan 1) visie-ontwikkeling, doelstellingen; 2) samen aan de slag (kennisontwikkeling en kennisdeling; 3) verankering van resultaten. De verankering van resultaten maakt dat Opleiden in de School de projectfase ontgroeid en het concept geïntegreerd wordt in beide organisaties. De uitdaging ligt er voor zowel

5 mbo als hbo om niet meer in pilots te denken, maar Opleiden in de School een structurele plek te geven bij het opleiden van excellente MBO-docenten. Bronnen: Artz, J. (2011). Opleiden in de School. Grip op het kwalitatief en kwantitatief opleiden van leraren in het mbo. Bruin, M. en Münstermann, H. (2012). beroepsonderwijs Specifieke beroepscompetenties van docenten in het middelbaar Billett, S. (2001). Learning in the workplace. Strategies for effective practice. Crows Nest, Australia: Allen & Unwin. Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. (2003). Stimuleringsregeling opleiden in de school in het voortgezet onderwijs Den Haag: OCW. Nieuwenhuis, A. F. M., & Van Woerkom, M. (2006). Rationales achter werkplekleren. Pedagogische Studiën, 83(5), NVAO. (2007). Opleiden in de school. Kwaliteitsborging en toezicht. Studie. Nederlands Vlaamse accreditatie organisatie en Inspectie van het Onderwijs. Onderwijsraad. (2011). Goed opgeleide leraren voor het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs. Den Haag. Timmermans, M. (2012). Kwaliteit van de Opleidingsschool. Over affordance, agency en competentieontwikkeling. Dissertatie. Tilburg: Universiteit Tilburg. Winnubst, S. (2012). Geef die kennis even door! Passie voor het leraarsvak. Houten: LannooCampus