Stand van de Industrie

Transcriptie

1 Stand van de Industrie Trends, Ontwikkelingen, Cijfers & Prognoses december 215 NL Casper Burgering Senior sector econoom

2 Stand van de Industrie is positief in december Sheet Mondiale BBP Sheet 6 Global PMI Man. Sheet 7 PMI man. NL Sheet 8 % 3% 2% (216) 3,3% (nov.) 51, (nov.) 53, % 2% % -2% BBP NL (216) 2,3% Sheet 8 8% % % -% -8% Investeringen NL (216),% Sheet 9 12% 9% 6% 3% % Export NL (216),7% Sheet 1 Producenten vertrouwen NL (nov.), Sheet 11 8% % % Productie groei NL (okt.) 2,1% -% PMI Sheet 12 Sheet 13 Sheet 1 Vacature Sheet 15 1% % -1% Omzetgroei (okt.) -,9% buitenland binnenland -2% bezettingsgraad NL (nov./k) PMI vs CBS 85 53, ,3% 1 Indicator (okt.), Faillissementen (t/m nov., mom) +% % % -15% Oranje lijn = LT-gemiddelde Groene lijn = actueel verloop Grijze stippellijn = neutrale grens Verwachting ABN AMRO Actuele stand van zaken Ongunstige omstandigheden Neutrale omstandigheden Gunstige omstandigheden

3 in % v/h aantal ondernemers in % v/h aantal ondernemers in % v/h aantal ondernemers in % v/h aantal ondernemers in % v/h aantal ondernemers in % v/h aantal ondernemers saldo % pos/neg. ondernemers Belemmeringen en risico s in bedrijfsactiviteiten Geen belemmeringen! Geen belemmeringen Onvoldoende vraag Onvoldoende vraag Arbeidsmarkt Het aantal ondernemers dat geen belemmeringen ondervindt is momenteel hoog. Aan het begin v/h e kwartaal is 5,% van de industriële ondernemers van mening dat er nagenoeg geen belemmering zijn. De grootste belemmering is voor veel ondernemers onvoldoende vraag. In het e kwartaal ervaart 19,9% van de ondernemers beperkte vraag. De trend is echter wel dalend sinds het einde van de recessie van Tekort productiemiddelen Productiemiddelen, materiaal, ruimte Financiële beperkingen Financiële beperkingen Andere oorzaken Sinds begin 215 is het aantal ondernemers dat een tekort aan productiemiddelen ervaart toegenomen. Zij hebben te weinig machines/ installaties/ ruimte/grondstoffen/materialen om te kunnen voldoen aan de vraag. De financiële beperkingen vormt de 2e grootste belemmering voor veel ondernemers. In het e kwartaal heeft 7,8% van de ondernemers aangegeven dat zij hier beperkingen ondervinden om te kunnen voldoen aan de vraag Concurrentiepositie Nederlandse markt Markt binnen de EU Markt buiten de EU Een merendeel van de ondernemers denkt dat de concurrentiepostie is verbeterd, maar het aantal is relatief laag. Dit geldt voor zowel de NL-markt, de EU-markt als voor de markt buiten de EU. Vooral in de markt buiten de EU is de positie verder versterkt. Valuta & grondstoffen CRB index (l.as) EUR/USD (r.as) 1, 1,2 1 Een te hoge exposure in valuta en grondstofprijzen kan risico s met zich meebrengen. Valutaschommelingen en trends in grondstofprijzen kunnen de concurrentiepositie positief of negatief beïnvloeden. Macro-economisch risico Tekort aan arbeidskrachten Het vinden van vakkundig (vaak technisch geschoold) personeel is voor veel ondernemers een grote opgave. Toch geeft in het e kwartaal slechts,3% van de ondernemers aan dat dit een belemmering vormt Weer, staking, sancties Onderbrekingen in het productieproces kan ertoe leiden dat niet aan de vraag kan worden voldaan. Factoren van invloed zijn bijv. het weer, stakingen van personeel en internationale sancties (bijv. De EU sancties tegen Rusland). Verdere vertraging industriële sectoren wereldwijd (China, VS, Duitsland!) Sterkere economische vertraging of harde landing in China Afname fabrieksorders vanuit Duitsland Grexit, Brexit (217) Fed renteverhoging (december) Bron: CBS, Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO 3

4 Voorzichtig optimisme gerechtvaardigd GDP % growth (yoy) 217 8% 7% 6% 5% % 3% 2% 1% Greece Brazil World GDP % growth 216: 3.3% Argentina Turkey EMERGING South Africa UAE EUROPE LATIN Australia AMERICA UK Norway US Spain Switzerland Netherlands France Belgium Russia Italy Germany Japan EUROZONE Colombia Poland Czech Rep. S.Korea Indonesia Ireland EMERGING ASIA Vietnam % -% -2% % 2% % 6% 8% GDP % growth (yoy) 216 China India World GDP % growth 217: 3.% De wereldeconomie zal sneller groeien. De welvarende economieën houden hun groeimomentum vast en de opkomende landen zullen er beter in slagen om met de problemen waarmee zij in 215 te maken kregen om te gaan. De vertraging in China houdt aan maar de negatieve doorwerking in de rest van de wereldeconomie zal afzwakken. De Amerikaanse economie is klaar voor een renteverhoging. De arbeidsmarkt is robuust en de consument heeft meer bestedingruimte. De investeringen groeien in een gematigd tempo door. Door de dure dollar en de vertragingen in opkomende markten stelt de export teleur. De woningmarkt staar er gunstig voor, met aantrekkende investeringen. De Chinese economie blijft voor de nodige onrust zorgen in de mondiale economie. De groeivertragingen in de economie zullen geleidelijk verlopen. De activiteit in de dienstensector blijft beter op peil dan in de industriële sector. Overcapaciteit in de industrie (maar ook in de vastgoedsector) blijft echter een hardnekkig probleem, ook in 216. De EU-economie herstelt verder. De binnenlandse vraag in de eurozone wint aan kracht en de consument blijkt in dit stadium de motor voor veel economieën. De particuliere consumptie werd gestimuleerd door de lage inflatie en het geleidelijk herstel van de arbeidsmarkt. De dalende export naar o.a. de BRICs drukt de groei van de totale export. Voor de Latijns Amerikaanse economie lijkt het ergste achter de rug. Met name de afgezwakte grondstofprijzen en interne economische problemen hebben hun tol geeist in 215. Komend jaar zal de exportgroei de aanjager zijn, uitgaande van aantrekkende wereldhandelsvraag. Maar landen in deze regio zullen minder schokbestendig zijn. Bron: ABN AMRO

5 Mondiale productie Global PMI Industriële activiteit groei maar moeizaam % groei (joj) Groei vd industriële productie staat in veel landen onder druk, behalve in EU. De mondiale staalproductie is in 215 afgenomen met 1,8% (t/m oktober). De wereldhandel kromp in september en ligt nu verder onder zijn LT-gemiddelde. (% groei industriële productie op jaarbasis) (% groei staal productie op jaarbasis) Wereldhandel groeit volgens ABN AMRO 1% met 2, in 215 en, in 216 2% China EU 3% China 12% EU 5% 6% 2% 8% 5,5% 1% 1% % 5% % % % % % -5% -1% -% -2% -8% 3% % 1,5% 2% 1% 6% US Japan 1% 1% US 1% Japan % % % % -1% 2% -1% % -2% -1% % -2% % -1% Wereldhandel LT-gemiddelde Gemiddelde 215 Nieuwe industriële orders laten wereldwijd in november een afname zien maar de industriële output geeft een sterke toename weer terwijl de index op werkgelegenheid maar weinig terrein verliest in november. (PMI nieuwe orders, index > 5 is expansie in bedrijfsactiviteiten) (PMI productie, index > 5 is expansie in bedrijfsactiviteiten) 55 (PMI werkgelegenheid, index > 5 is expansie in activiteiten) , , , Bron: Thomson Reuters Datastream, CPB, CBS 5

6 PMI industrie in de VS neemt scherp af November PMIs verwerkende industrie VS Wereld: 5,1 55,2 51,3 52,8 52,7 51,2-2,% Europa: -,5% -,2% 53,7 52,1 53,6 53,5 52,9 Japan 52, 53,3 -,% 1,5% 52,6 -,6%,% 53 51,,1-3,% Brazilie 3,8 52,7 5,6 -,7% 52,8 5,6,2%,% 5,2 5,1 5,1 5,9 Rusland -,2% 51,3 1,5% 53,1 3,5% 51,1 India 5,8 Eurozone: China -,6% 52,3 8,3 52,8 8,6 1,%,6% PMI output - november (index, 5 = ) PMI nieuwe orders - november (index, 5 = ) Output Cijfers gecorrigeerd voor seizoensinvloeden Nieuwe orders De PMI in het verenigd Koninkrijk (VK), de Verenigde Staten (VS) en Oostenrijk nemen scherp af in november. Met name de industriële activiteit in de VK neemt aanzienlijk af. Vanwege de dure pond neemt valt de groei van het aantal exportorders voor industriële goederen tegen en ligt de focus nu sterk op de binnenlandse consumptie. Ook in de VS hebben industriële bedrijven te maken met een afname van de exportorders, vanwege de dure dollar. De binnenlandse verkopen houden hier echter redelijk stand. De problemen voor de industriële sector in Brazilië houden aan. De PMI voor de verwerkende industrie zwakte verder af vanwege de sterk afnemende vraag (zowel de binnenlandse als de buitenlandse vraag). Als gevolg daarvan maakte de deelindicator op werkgelegenheid een diepe duikeling. Bron: Thomson Reuters Datastream, NEVI, Markit Economics 6

7 bijdrage in indexpntn van onderdelen PMI aan de wijziging van PMI totaal PMI - industrie (totaal) PMI orders en output dalen flink in november 2, 58 1,5 1, 56 5,5, -,5-1, -1,5-2, PMI - werkgelegenheid PMI - productie PMI - voorraad ingekocht materiaal PMI - nieuwe orders PMI - levertijden PMI - Industrie (r.as) De PMI bleef nagenoeg stabiel in november: van 53,7 in oktober naar 53,5. Nog steeds ruim boven het neutrale niveau. De belangrijkste onderdelen van de PMI (althans die deelindicatoren die het grootste aandeel hebben in de samenstelling van de index) droegen negatief bij in november. Voor de vijfde opeenvolgende maand nam de PMI voor nieuwe orders af. Ook de PMI deelindicator op productie daalde flink in november. De afname van de nieuwe orders en ook de afname van de nieuwe export orders is goeddeels te wijten aan de nog relatief zwakke vraag vanuit de eurozone. Met name de vraag vanuit Duitsland valt tegen, die op zijn beurt weer meer last heeft van de afkoeling in de opkomende landen. De export van Nederlandse industriële goederen naar landen als het VK en Azië laat nog een positief beeld zien. De Purchasing Managers Index (PMI) van het NEVI is een verzamelingsindex gebaseerd op 5 individuele indexen met de volgende zwaarte verdeling: nieuwe orders (,3), productie (,25), werkgelegenheid (,2), levertijden (,15), voorraad ingekocht materiaal (,1), met de levertijden index omgekeerd zodat de cijfers zich in een vergelijkbare richting bewegen. Bron: NEVI, Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO 7

8 Nederlandse consument geeft weer uit Rente- en valutavooruitzichten: BBP 1, 2,1 2,3 2,2 Particuliere consumptie, 1,7 1,9 1,9 Overheidsconsumptie,3,1,6,6 Investeringen 3,5 9,5,,2 Uitvoer,,6,7 5,1 Invoer, 5,2 5,8 5,5 Consumentenprijsindex 1,,7 1,5 1,9 Contractlonen (part.) 1,1 1,3 1,7 2, Werkloosheid (% ber.bev.) 7, 6,9 6,5 6, Lopende rekening (% BBP) 1,6 1,8 9,8 9,5 Saldo overheid (% BBP) -2, -2,2-1,6-1,3 Schuld overheid (% BBP) 68,2 66,7 65,2 63, Ramingen ABN AMRO Kwartaalultimo's 15Q1 15Q2 15Q3 15Q 16Q1 16Q2 16Q3 16Q Refi,5,5,5,,,,, 1-mnd Euribor -,2 -,6 -,1 -,2 -,2 -,2 -,2 -,2 3-mnd Euribor,2 -,1 -, -,15 -,15 -,15 -,15 -,15 1-jr Staat NL,3 1,,8,5,7,9 1, 1,1 1-jr Bund Duitsland,2,8,6,,6,8,9 1, 1-jr Treasury VS 1,9 2,3 2, 2,5 (1,9) USD per EUR 1,7 1,11 1,12 1,5 Consumptie draagt weer bij aan BBP-groei Huishoudens zijn weer positief over de economie en de arbeidsmarkt. Zij zijn minder somber over hun financiën. Voor volgend jaar houden zij rekening met een verdere verbetering. Langzaam schudden zij hun schroom om te kopen verder van zich af. De verandering in sentiment weerspiegelt zich in de detailhandelsverkopen en de uitgaven aan duurzame goederen. Fed gaat rente in december verhogen Nadat eerder enkele belangrijke macro-economische cijfers van de VS waren tegengevallen, liet het banencijfer van oktober weer een forse verbetering zien, zo bleek begin november. Daardoor vatte de verwachting weer post dat de Fed de rente in december zou gaan verhogen. De Fed had immers ook al na de rentevergadering van eind oktober laten blijken dat de deur voor een renteverhoging in december nog open stond. Latere uitspraken van Fed-voorzitter Janet Yellen wezen eveneens in die richting. Het lijkt dan ook waarschijnlijk dat de Fed de rente 17 december zal verhogen. Lange rente kan tijdelijk nog iets dalen De lange rente kan in de nabije toekomst nog wat dalen als gevolg van de uitgebreidere monetaire stimulering door de ECB. Daarmee wordt het (opwaartse) effect van de renteverhoging in de VS op de lange rente in de eurozone ongedaan gemaakt. Volgend jaar zal de lange rente waarschijnlijk licht stijgen vanwege de toenemende economische groei in de eurozone. De stijging van de lange rente wordt echter beperkt door de zeer lage korte rente. Euro wordt zwakker Als gevolg van het uiteenlopende monetaire beleid in de VS en de eurozone zal de koers van de euro naar verwachting in 216 verder dalen. Door de uitspraken van Draghi is de dollar trouwens alweer sterker geworden. (1,1) 2,7 (2,1) 1, (1,1) 2,9 (2,3),95 (1,5) 2,9 (2,5),95 (1,) 3, (2,6),95 (1,) (zie voor meer achtergrond en analyse: de Nederlandse Economie in Zicht en Visie op rente en euro op ABN AMRO Insights) Bron: ABN AMRO (Nico Klene/Philip Bokeloh) 8

9 Economisch sentiment over eurozone stabiel Merendeel analisten positief, maar het aantal zit in een dalende trend sinds begin dit jaar (ZEW Financial Analyst Expectations, saldo % pos/neg analisten) Eurozone Frankrijk VS Duitsland VK Japan (Macro-economisch klimaat in China, index) China De Duitse economie is veerkrachtig, maar de industriële activiteit staat echter nog onder druk. Ondanks de ontstane onrust over de afkoeling van opkomende landen (met name in China), blijven de vooruitzichten voor de Duitse economie gunstig. De economie in Duitsland groeit volgens ABN AMRO met 2,% in 216. Vooral de trends in de investeringen en bestedingen van producenten en consumenten zullen bijdragen aan de continuering van de groei.. Industriële productie is t/m september met,7% j-o-j toegenomen 2% 15% 1% 5% % Industriele productie -5% Nieuwe orders industrie zijn t/m oktober met,7% j-o-j toegenomen 25% 2% 15% 1% 5% % -5% Nieuwe orders industrie -1% % % 3% 2% 1% % -1% -2% Retail verkopen (ex. auto's) -3% % 2% 1% % -1% Retailverkopen (ex. auto s) zijn t/m september met 2,8% j-o-j toegenomen Autoverkopen zijn t/m november met 5,% j-o-j toegenomen Autoverkopen -2% De totale bouworders zijn t/m september met 1,2% j-o-j toegenomen % 3% 2% 1% % -1% Bouworders -2% % 15% 1% 5% % -5% -1% De export is t/m september met 5,% j-o-j toegenomen Export -15% Bron: ZEW, Thomson Reuters Datastream 9

10 Industrieel vertrouwen in Nederland houdt stand Nederlandse industriële ondernemers zijn nog vol vertrouwen. De meeste indicatoren geven aan dat industriële ondernemers de komende drie maanden met vertrouwen tegemoet zien. De PMI staat op 53,5, ruim boven de neutrale grens van 5 en ook ruim boven het lange termijn gemiddelde van 51,8 punten. Wel registreert de NEVI PMI in november een sterk afname van de nieuwe orders (en een nog sterkere afname van de nieuwe exportorders). Het producentenvertrouwen houdt goed stand en ook de consument laat weer van zich horen. Het consumentenvertrouwen en de koopbereidheid van duurzame goederen laat in november een sterke toename zien. In vier branches is het oordeel over het economisch klimaat in november verbeterd ten opzichte van de positie in oktober: basismetaal, elektrische apparaten, machines en transportmiddelen. In de overige branches is dit oordeel afgenomen, maar veelal wel nog positief PMI - industrie PMI Neutraal LT gem. = 51,8 Langetermijn gem. Niveau november 53,5 Vertrouwen, oordeel economisch klimaat en sentiment Consumentenvertrouwen Producentenvertrouwen Koopmoment duurz. goederen Oordeel economisch klimaat Economisch sentiment LT-gemiddelde Ontwikkeling orderportefeuille Verwachting toekomstig productie niveau oktober november -2 saldo (%) ondernemers positief/negatief Bron: CBS, NEVI, ABN AMRO

11 Productie chemie herstelt sterk in oktober Chemie Rubber-kunststof Basismetaal Metaalproducten Elektrotechnisch Elektrische apparaten Machines Transportmiddelen Meubels Legenda: Groei gemiddelde dagproductie industriële branches (in ). - = productie ontwikkeling - = 3-maands voortschr. gem. - = lange termijn gemiddelde De totale productie nam in oktober met 2,1% op jaarbasis toe. De gemiddelde groei van de productie t/m oktober 215 is 1,9% (excl. food). Voor november en december gaan wij ervan uit dat de productiegroei verder aantrekt, aangezien K voor veel branches een sterke periode is. De chemische industrie laat een sterke productiegroei zien, na 9 maanden van krimp. De uitvoer naar landen binnen de eurozone valt tegen. De productiegroei in de machine-industrie stelt weer teleur. Dit houdt deels verband met de teruglopende fabrieksorders in Duitsland. In de meubelindustrie groeit de productie sterk door. De productiegroei in de overige branches schommelt rond het lange termijn gemiddelde. 11 Bron: CBS, ABN AMRO

12 Druk op omzet houdt in veel branches aan Chemie Rubber-kunststof Basismetaal Legenda: Groei totale omzet industriële branches (in ). - = productie ontwikkeling - = 3-maands voortschr. gem. - = lange termijn gemiddelde Metaalproducten Machines Transportmiddelen Meubels Omzet totale industrie Totale omzet industrie Omzet binnenland Omzet buitenland In september daalden zowel de binnenlandse als de buitenlandse omzet. Met de binnenlandse omzet ging het al relatief slecht, maar door de sterke krimp in de buitenlandse omzet (van,6% j-oj in oktober) nam de krimp in de totale omzet ook toe. De totale omzet kromp met,9% j-o-j in oktober. De dalende grondstofprijzen en daarmee lagere afzetprijzen spelen hier een prominente rol. Gedurende oktober namen de belangrijkste grondstofprijzen (voor olie, metalen) verder af. En parallel aan deze ontwikkeling daalden ook de afzetprijzen voor de gehele industrie. De trends in omzetontwikkelingen volgen daarnaast in grote lijnen van de trends in productieontwikkeling. 12 Bron: CBS, ABN AMRO

13 Bezettingsgraad industrie op LT-gemiddelde Bezettingsgraad Bezettingsgraden in Europa: Hoog: ,3 82, Eurozone Duitsland Laag: 7. 78, Bezettingsgraad (%, l.as) Productie (index, r.as) Frankrijk Bezettingsgraad (%, l.as) Productie (index, r.as) Spanje TOTAAL Langetermijn gemiddelde Hoog Sinds Lehman Laag Pre-crisis gemiddelde Bezettingsgraad (%, l.as) Productie (index, r.as) Bezettingsgraad (%, l.as) Productie (index, r.as) In het begin van het vierde kwartaal heeft de bezettingsgraad van de totale industrie een pas op de plaats gemaakt. De bezettingsgraad kwam uit op 82,3% en dat is exact gelijk aan de gemiddelde bezettingsgraad uit het derde kwartaal. Ook in andere landen in Europa gebeurde er niet veel met de bezettingsgraad in het vierde kwartaal. De bezettingsgraad in Duitsland steeg slechts licht met,2%-punt naar 8,%. De bezettingsgraad in Nederland staat nagenoeg gelijk met die van Frankrijk en beide landen staan ruim boven het eurozone gemiddelde van 81,5%. In de chemie en de machinebouw blijft de bezettingsgraad rondom het lange termijn gemiddelde schommelen. In de meubel-, elektrotechnische en elektrische apparatenindustrie steeg de bezettingsgraad naar een hoger niveau, terwijl in de metaalproducten-, basismetaal- en rubber/kunststofindustrie de bezettingsgraad juist daalde. 13 Bron: Thomson Reuters Datastream, NEVI, Markit Economics

14 x 1. Arbeidsmarkt industrie houdt positieve trend vast Vacature-indicator houdt trend vast (max. is 3 en min is -2 ondernemers pessimistisch Totaal Bouwnijverheid ondernemers optimistisch Industrie Commerciële dienstverlening Stand arbeidsmarktindicatoren: 2 1 Uitzenduren industrie (% j-o-j) Personeelssterkte (komende 3 mndn) -2 (saldo % ondernemers positief vs. negatief) % 5% PMI - werkgelegenheid (index) Ontstane banen industrie % Ontstane banen industrie (r.as) % van totaal (l.as) LT-gemiddelde In oktober-november zien we dat het herstel in de arbeidsmarkt van de industrie aanhoudt. De belangrijkste indicatoren (vacatures, uitzenduren) vertonen nog steeds groei. Met name het aantal uitzenduren in de industrie is in periode 11 weer sterk gegroeid op jaarbasis: 1% groei. Ondernemers zijn nog steeds positief gestemd over de vacature-ontwikkeling, getuige de stand van de vacature-indicator. Sinds begin dit jaar zit de reeks in een stijgende trend. De positieve stand van de vacature-indicator lijkt haaks te staan op de verwachte personeelssterkte. Maar ondanks dat de reeks over de verwachte personeelssterkte negatief staat (dus meer negatief gestemde ondernemers, dan positief gestemde), is de trend nagenoeg identiek met de vacatureindicator. De PMI voor de werkgelegenheid steeg in november met,7 indexpunten naar 55,. Ook het aantal ontstane banen in het derde kwartaal van dit jaar verder toegenomen. Deze trends passen bij het beeld dat de arbeidsmarkt vertraagd reageert op economische ontwikkelingen. 1 Bron: CBS, ABU, NEVI, Markit Economics

15 aantal aantal bedrijven Aantal faillissementen industrie blijft laag 12 Industrie, totaal (nov. 215): - maandbasis: +% jaarbasis: -% - jan. tm okt. 215 (joj): -33% 1 8 Overig Meubelindustrie 8 Overige transportmiddelenind. 6 Transportmiddelenindustrie Machine-industrie 6 9 Elektrische apparatenindustrie Elektrotechnische industrie Metaalproductenindustrie Basismetaalindustrie Rubber- en kunststofindustrie Chemische industrie Voedingsmiddelenindustrie en neemt slechts licht toe op maandbasis Totaal faillissementen industrie Hoog 12 mnds voortschr. gem. (faillissementen) Lange termijn gemiddelde Laag In juli zijn 25 industriële bedrijven failliet gegaan, 1 meer dan een maand geleden. Op maandbasis betekent dit een toename van % en ten opzichte van oktober 21 is dit een daling van %. Het totaal aantal industriële bedrijven dat failliet is gegaan tot dusver in 215 is 35, en dit is 33% minder op jaarbasis. Met 25 failliete bedrijven blijft het aantal faillissementen op een laag niveau. In de metaalproducten-, meubel- en machine-industrie hebben dit jaar de meeste faillissementen plaatsgevonden. In de metaalproductenindustrie 9 faillissementen. Tot en met november 215 is de daling in het totaal aantal faillissementen in Nederland (over alle sectoren) 22% op jaarbasis. Voor heel 215 gaat ABN AMRO uit van een verdere daling van het aantal faillissementen en naar verwachting zal het aantal in 215 dalen met 15-2% op jaarbasis. 15 Bron: CBS

16 Overaanbod, China en zwakke vraag zijn de trends De oliemarkt wordt nog steeds gekenmerkt door een enorm overaanbod. En dit houdt de prijs langer laag Crude Oil-Brent (USD/bbl) 3 1-jan-15 1-apr-15 1-jul-15 1-okt-15 Vraag naar koper is zwak, maar het is vooral sentiment over toekomstige vraag dat de prijzen laag houdt LME-Copper (Grade A, USD/Mt) In navolging van de trends in de olieprijs blijven de kunststofprijzen relatief stabiel. Herstel volgt als olieprijs weer stijgt De aluminiumprijs gaat gebukt onder overaanbod. De vraag valt nog tegen, maar de voorraden nemen gestaag af Kunststof & olieprijs (index) 75 1-jan-15 1-apr-15 1-jul-15 1-okt-15 Polystyrene PVC PET Olie LME-Aluminium (99.7%, USD/Mt) Ruime voorraden en zwakke vraag zorgt voor extra druk op de gasprijs. Meer concurrerend gas zorgt ook voor druk EU/NL aardgasprijs (TTF, Euro/KwH) 16 1-jan-15 1-apr-15 1-jul-15 1-okt-15 Ook de staalsector zal overaanbod moeten aanpakken, waarbij China een voorname rol in zal hebben Mondiale staalprijs (HRC, USD/t). 1-jan-15 1-apr-15 1-jul-15 1-okt jan-15 1-apr-15 1-jul-15 1-okt jan-15 1-apr-15 1-jul-15 1-okt Bron: Thomson Reuters Datastream, ABN AMRO

17 Annex: oordeel industriële ondernemers naar regio s Bezettingsgraad - Kwartaal 3: 82,3% > 83% tussen 83 en 82% < 82% 85,% kwartaal 3: 81,1% 83,5% 83,9% 8,1% 8,3% 81,1% 81,8% 8,6% 82,9% 82,% Bezettingsgraad - Kwartaal : 82,3% > 83% tussen 83 en 82% < 82% 86,% 81,9% 81,8% 83,6% 83,9% 81,5% 83,6% 81,% 78,7% 81,3% 85,% 82,% Economisch klimaat NL (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% - oktober: 2,9% - september: 2,1%,3% oktober: 3,1% 3,6%,1% -,7% 6,8 6,6% 3,1% 5,6% 1,5% 9,8% Economisch klimaat NL (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% - november: 2,7% - oktober: 2,9% 3,3% 2,1% 3,3% 3,9% -3,6%,2 9,2% 3,% -,6% 3,6%,9% 6,6% oktober: Personeelssterkte NL (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% -3,7% tussen 1-5% -,5% tussen min 1 en min 5% < -5% -6,% -1,5% - oktober: -2,8% 15,1% - september:,5% 1,9% 2,2% 2,% -,9% -2,8% -,9% Personeelssterkte NL (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% - november: -3,% - oktober: -2,8% -1,9% -6,1% -9,3% -6,3% -2,% 7,7% 2,2% 3,2% -,7% -2,% -7,3% -,3% 79,3% 1,5% -3,2% Bron: CBS Bron: CBS Totale orderpositie (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% -2,5% -5,3% -25,7% -3,% Totale buitenlandse orderpositie (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% -1,3% -1,5% -15,2%,5% Orders in maanden werk NL (industrie) > 5 maanden -5 maanden 3- maanden 2-3 maanden -2 maanden 2,7 3,3 2,7 3,8 7,2% 1,6% - november: -6,3% -1,9% - november: -3,6% -1,% - oktober: -6,% - oktober: -2,7% oktober: -,7% oktober: 7,9% oktober: -8,2% -5,3% Totale buitenlandse orderpositie (industrie) -1,3% -8,3% Orders in maanden werk NL (industrie) Totale orderpositie (industrie) (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% - oktober: -6,% - september: -3,6% -1,7% -6,3% -5,6% 1,6% 1,2% -11,% 3,% -19,1% -5,%,% -,3% -16,% (saldo pos./neg. ondernemers) > 5% tussen 1-5% tussen min 1 en min 5% < -5% - oktober: -2,7% - september: -3,2% 5,2% -2,9% 1,6%,7% 11,6% -,3% 5,7% -12,8% 3,% 3,5% -,9% -16,3% > 5 maanden -5 maanden 3- maanden 2-3 maanden -2 maanden,8 2,7,3 3,2 3,3 2,7 5,3 2,8 3,8 3,6,8,3 3,9 3,3 2,7 5,5 5, 7,1% -2,1% -16,6% -,8% -2,8% -11,1% 3,5 3,8 5,5 - oktober:, maanden - oktober: 3,9 maanden - oktober: 3,9 maanden - september: 3,9 maanden 17 Bron: CBS

18 Overige informatie & disclaimer Voor meer informatie over deze sector, neem contact op met: Casper Burgering Senior sector econoom Industrie & industriële metalen ABN AMRO tel: casper.burgering@nl.abnamro.com ABN AMRO op internet Disclaimer: Copyright 215 ABN AMRO and affiliated companies ( ABN AMRO ), Gustav Mahlerlaan 1, 182 PP Amsterdam / PO Box 283, 1 EA Amsterdam, The Netherlands. All right reserved. This material is provided to you for information purposes only. Before investing in any product of ABN AMRO Bank NV, you should inform yourself about various consequences that you may encounter under the laws of your country. ABN AMRO Bank NV has taken all reasonable care to ensure that the information contained in this document is correct but does not accept liability for any misprints. ABN AMRO Bank NV reserves the right to make amendments to this material. This material which is subject to change without notice is provided for informational purposes and should not be construed as a solicitation or offer to buy or sell any securities or related financial instruments. While ABN AMRO makes reasonable efforts to obtain information from sources, which it believes to be reliable, ABN AMRO makes no representation or warranty of any kind, either express or implied as to the accuracy, reliability, up-to-dateness or completeness of the information contained herein. Nothing herein constitutes an investment, legal, tax or other advice nor is it to be relied on in any investment or decision. Certain services and products are subject to legal restrictions and therefore may not be available for residents of certain countries. You should obtain relevant and specific professional advice before making any investment decision. The past performance is not necessarily a guide to the future result of an investment. The value of investments may go up or down due to various factors including but not limited to changes in rates of foreign exchange and investors may not get back the amount invested. ABN AMRO disclaims any responsibility and liability whatsoever in this respect. 18