NOPENS DEN STAAT DER BQOG.ES MIDDELBARE EN LAGERE SCHOLEN, IN HET. M&mringrljte der Nederlanden, L A N D S-D R U K K E RIJ, 4849.

Transcriptie

1

2

3 NOPENS DEN STAAT DER BQOG.ES MIDDELBARE EN LAGERE SCHOLEN, IN HET M&mringrljte der Nederlanden, ALGEMEENE L A N D S-D R U K K E RIJ, 4849.

4

5 V E R S L A G NOPENS DEN STAAT DER HOOGE-, MIDDELBARE EN LAGERE SCHOLEN, IX HET KONINGRIJK DER NEDERLANDEN, OVER 1847, Hoewel, ter voldoening aan de voorschriften der Grondwet sedert 1816, telken jare aan de Staten-Generaal een verslag is aangeboden omtrent den staat van het onderwijs hebben the verslagen, tot in het vorige jaar, nimmer een bepaald punt van onderzoek bij eene der Kamers uitgemaakt. In 1S48 echter heeft de Tweede Kamer, naar aanleiding der bepalingen van het Reglement van Orde, eene commissie benoemd, ten einde omtrent de verslapen der Regering over de jaren 1845 en 1846 een rapport'uit te brengen ; deze taak is door die commissie vervuld in de zittinpvan 5 ö Julij. Het in te stellen onderzoek bood de gelegenheid aan tot beschouwingen omtrent de inrigting en den gang van het onderwijs : de commissie heeft hiervan gebruik gemaakt om sommige der uitkomsten van de daaromtrent gewisselde denkbeelden kenbaar te maken. Onder de medegedeelde opmerkingen waren er, die der Regering in meerdere of mindere mate gegrond zijn voorgekomen; zij heeft dan ook bij het verslag overliet jaar 1847, zooveel zij daartoe termen vond, getracht er aan te voldoen.' De commissie heeft de verslagen over i80 en 1846 getoetst aan de drie vereischten van volledigheid, uitvoerigheid en tijdigheid, welke de Grondwet, haars inziens, vordert; en zij heeft niet onduidelijk te kennen gegeven, dat de vol-

6 4 gende verslagen, meer dan de voorgaande, aan die vereischten zouden kunnen beantwoorden. Wat nu betreft het tijdstip waarop het verslag over I84T aan de Staten-Generaal wordt aangeboden, had dit niet wel vroeger kunnen geschieden. De laatste bouwstoffen voor dit verslag zijn aan de Regering eerst onlangs toegezonden; doch al ware dit tijdiger geschied, dan nog zoude zij vermeend hebben, met de aanbieding te moeten wachten, tot dat de nieuwe Kamers bijeengekomen waren, naardien deze, meer dan collegien wier ontbinding op handen was, geacht moesten worden belang te hebben bij eene toelichting omtrent den tor-stand van het onderwijs. Overigens is de wensch, dat zoodanig verslag aan de Staten-Generaal worde aangeboden spoedig na de opening hunner gewone zitting, niet onbillijk te achten. Tot dusverre heeft de onregelmatige en vertraagde inzending van vele berigten verhinderd daaraan te voldoen, doch er zijn maatregelen genomen, om hietin voortaan zooveel mogelijk te voorzien. Ten aanzien van de volledigheid zal men ontwaren, dat het verslag over 1847, meer dan de vorige, aan dit vereischte voldoet. Men vindt, toch daarin, behalve de hoogescholen, gymnasien, latijnsche scholen en inrigtingen van lager onderwijs, insgelijks opgenomen de athentea te Amsterdam en te Deventer, de Delftsche academie en de inrigting van handel en nijverheid te Amsterdam. Omtrent de drie laatstgemelde instellingen is men in eenige meerdere bijzonderheden getreden, omdat zij nu voor het eerst in het verslag voorkomen. Met betrekking tot het athenaeum te Amsterdam had men gewenscht hetzelfde te kunnen doen, doch een zeer uitvoerig verslag, hetwelk curatoren van dat athenaeum voornemens zijn omtrent den toestand dier inrigting uitte brengen, en waarvoor zij eerst kort geleden de vereischte bouwstoffen van de hoogleeraren ontvangen hebben, was nog niet gereed, en men heeft zich dus ditmaal met eenige algemeene opgaven moeten vergenoegen. Ofschoon derhalve de, op dit punt, in de verslagen door de commissie aangewezen leemten, bij het verslag over 1847 zijn aangevuld, heeft dit evenwel nog niet kunnen geschieden ten aanzien van het middelbaar onderwijs. Wel is waar verlangt de Grondwet van de Regering een verslag

7 I ook over de middelbare scholen, doch de commissie heeft zelve overtuigend aangetoond, hoe onbepaald deze uitdrukking is, en dat er, in eenen wettelijken zin, geen sprake kan zijn van middelbaar onderwijs. Reeds spoedig, nadat die uitdrukking uit de Grondwet van 1814 in die van 1815 was overgenomen, heeft men dan ook de moeijelijkheid om dat onderwijs te omschrijven ingezien, en in al de verslagen door de Regering omtrent den staat der scholen sedert 1816 uitgebragt, is slechts eenmaal, en wel in het verslag van gemeld jaar, van middelbaar onderwijs gesproken. Aan deze onbestemdheid zal echter weldra de bij art. ig4 der Grondwet voorgeschreven regeling door de wet van het hooger, middelbaar en lager onderwijs een einde ma» keu. Wanneer dien ten gevolge bepaald zal zijn, wat door middelbaar onderwijs verstaan moet worden, zullen ook omtrent de middelbare scholen in het jaarlijksch verslag afzonderlijke mededeelingen kunnen worden gedaan. Wat eindelijk aangaat de uitvoerigheid, is bi) het verslag over 1847, zooveel de ontvangene bouwstoffen dit toelieten, aan den hieromtrent uitgedrukten wensch voldaan. Bepaaldelijk ten aanzien van den inwendigen toestand van het lager onderwijs, zal men meerdere bijzonderheden aantreffen. Ook de gymnasien en latijnsche scholen zijn met meer zorg behandeld, en zoo al de berigten omtrent de hoogescholen te Utrecht en Groningen, wat de uitvoerigheid betreft, nog te wenschen overlaten, bij het eerstvolgend verslag zal ook hierin worden voorzien. Overigens zal men onderscheidene vragen, door de commissie gedaan, in dit verslag beantwoord vinden bij de onderwerpen waartoe zij betrekking hadden; diegene echter, welke de aanstaande wettelijke regeling van het onderwijs betreffen, zijn in het midden gelaten. Eindelijk vleit de Regering zich, dat hetgeen aan dit verslag nog ontbreken mogt, bij de volgende aangevuld of verbeterd zal worden. Om daartoe te geraken is het mede haar voornemen, in verband met de oprigting van een bureau van statistiek bij het Departement van Binnenlandsche Zaken, die inlichtingen in te winnen, welke den graad van maatschappelijke en verstandelijke ontwikkeling der leerlingen, en over het algemeen den innerlijken mestand van het schoolwezen, door bepaalde opgaven en cijfers gestaafd, betref-

8 6 fen. Op deze wijze zullen de verslagen meer en meer aan het doel beantwoorden. HOOGESCHOOL T E L E Y D E N. Onder hetgeen in den tijdkring, waarover dit verslag loopt, vermeldenswaardigs is voorgevallen, verdient als eene hoogst zeldzame gebeurtenis eene eerste plaats, dat de hoogleeraar M. Siegenbeek, den a3sten September 1847, zijne vijftigjarige loopbaan aan deze hoogeschool mogt ten einde brengen. Hij hield bij deze gelegenheid eene redevoering over de vorderingen der Nederlandsche letterkunde in de laatste v yft's jaren. Alg emeen was de deelneming, die hem werd betoond, en de Koning deed zijne belangstelling blijken door hem een' gouden gedenkpenning, voorzien van een toepasselijk opschrift, te vereeren. Mogt de hoogeschool zich verheugen, een' harer hoogleeraren gedurende zoo langen tijd te hebben behouden, zij had van den anderen kant het verlies te betreuren van den hoogleeraar in de geneeskunde J. C. Broers, die zich bijzonder onderscheiden had door belangstelling in den bloei der hoogeschool, ijver tot opleiding en bevordering der studiën, en van het onderwijs der hein opgedrapen vakken. De lessen over Grieksche en Romeinsche literatuur, historie en antiquiteiten zijn geregeld gehouden. Van den beginne aan worden de studenten opgeleid tot zelf- denken en zelfstandig onderzoek door het lezen en interpreteren van de oude schrijvers zei ven, waarmede zij opzettelijk en bij ieder onderwerp worden in kennis gebragt, terwijl de leeraars zich beijveren, om door levendigheid en duidelijkheid van voordragt de aandacht en belangstelling op te wekken. De pwdagogische lessen en verdere bijzondere oefening zijn met een toenemend gunstig gevolg behartigd, hetgeen mede het geval is geweest met het onderwijs in de Oostersche letterkunde en wetenschap. Deze studie is weder vlijtig beoefend. Er zijn lessen gegeven, zoowel in de Semitis'che talen als in het Sansciït en Persisch, welke door studenten van verschillende faculteiten, van wier aanleg en ijver men veel verwachten kan, zijn bijgewoond.

9 7 Een van hen, de heer Neubronner van der Tuuk, is dan ook reeds nu met een ander voormalig kweekeling dezer hoogeschool, den heer Matthes, tot eene zeer gunsüge be- «nlh TT^\? l d e u f }a t 0 t benoemd van het Nederlandsen bijbelgenootschap, de eerste om de nog zoo wemiy bekende taal der Battas, op Sumatra, wetenschappelijk te dier plaatse te beoefenen, de tweede om zich te Makassar op het Boegineesch toe te leppen met het doel, dat beiden later den bijbel in die tafenhouden overbrengen. De voorraad van Arabische drukletters, het eigendom des Rijks, gedeponeerd ter drukkerij van de firma Luchtmans en Comp., is vermeerderd. Door den interpres iegati Warneriani zijn aldaar op slands kosten uitgegeven: Commentani in historiam aentis Samarüanae, een werk, waaraan doorhem weldra is toegevoegd eene uitgave van het Chronicon Samaritanum arabice conscriptum, cui titulus est Liber Josuae. De adjutor interpretis gaf, na zijne Dictionnaire détaillé des noms des vetcjnens chez les Arabes, en het eerste deel der thstona Abbadidarum, in het licht: T. The history of the Almohades, preceded by a sketch of the history of Spain from the times of the conquest till the reianof Yusof ibn Tdschifin, and of the history of the AImoravides, by Abdo.'l-wdhidaL Mairékoshi en 2 U. de tweede affevering der Ouvrages Arabes. De lessen m de philosophie en die in de Nederduitsche taal luelsprekendhcid en vaderlandsche historie zijn gerepeld en iiveri^ aangehoord. J u Naar den aard der zaak, en om aan de behoeften der wetenschap te voldoen, worden deze lessen in de vaderlandsche taal gegeven; hetgeen in het algemeen zeer doelmatig wordt bevonden. De directeur van het kabinet van oudheden heeft een begin gemaakt met eenige lessen te geven over archaeologie en het uitzigt geopend op eene voortzetting daarvan; eene gelegenheid, welke door de studenten in de philolopiepre b b tig is aangegrepen. De hoogleeraar Pruijs van der Hoeven, aan wiens onderwijs de vrouwenzaal van het nosocomium academicum ten dienste stond, heeft 86 lijderessen behandeld, waarvan 10

10 8 gestorven en 63 hersteld zi n, terwijl de overige i3 ongenezen hetzelve hebben verlaten. Ook werd de door hem gehouden kinder-polycliniek druk bezocht en leverde deze eene gunstige gelegenheid op tot oefening, ook in dit gedeelte der geneeskundige pract ijk, hetwelk, uit zijnen aard, aan velerlei moeijelijkheden onderhevig is. De hoogleeraar Suringar behandelde in de mannenzaal van het nosocomium 66 lijders, waarvan 5 overleden zijn, terwijl 61 personen gedeeltelijk of volkomen hersteld het gesticht verlaten hebben. Het stedelijk bestuur beeft besloten de voor dit gedeelte - van het academisch onderwijs reeds vroeger toegestane som van f 2000, tot wederopzeggens toe, te brengen onder de gewone uitgaven op de jaarlijksche begrooting, en zoo doende een nieuw blijk van belangstelling aan de hoogeschool gegeven. De natuurlijke geschiedenis is voornamelijk beoefend door de studenten in de geneeskunde en natuurlijke wijsbegeerte. De hoogleeraar met dit onderwijs belast, in aanmerking nemende, dac hij zijne lessen vooral moet trachten nuttig te maken voor hen, die de geneeskunde zullen beoefenen, heeft zich dit jaar nog meer dan vroeger bevlijtigd, om het eene physiologische en voor den aanstaanden medicus nuttige rigting te geven. In het algemeen kan van den toeleg en van het gevolg der oefeningen van de studerenden in de wiskundige wetenschappen met lof gewaagd worden. Zij, die deze wetenschappen als bepaald studievak beoefenden, kweten zich met onafgebroken ijver, en bij meest alle examina zijn van voortgezette studie zeer voldoende blijken gegeven. De lessen in de scheikunde zijn met ijver en getrouwheid door de studenten bijgewoond en hunne vorderingen verdienen allen lof. Daar deze wetenschap niet dan door eigene practiscbe oefening behoorlijk kan worden aangeleerd, is het scheikundig laboratorium dagelijks voor de studenten geopend, ten einde daarin practisch, vooral in de analytische scheikunde, werkzaam te zijn. 24 studenten maakten daarvan een getrouw gebruik, hetgeen een verblijdend verschijnsel voor de hoogeschool mag

11 9 genoemd worden, terwijl deze practische oefeningen reeds uitmuntende vruchten hebben gedragen. De lessen in het industrie - collegie over de scheikunde toegepast op het vaderlandsche fabrijkwezen, zijn insgelijks door een zeer aanzienlijk aantal toehoorders bijgewoond, en de onverminderde ijver, waarmede dit onderwijs wordt gevolgd, is het gewenschte bewijs, dat men het op hoogen prijs stelt, en den wetenschappelijken vooruitgang in de vaderlandsche nijverheid op waarde weet te schatten. Het openbaar onderwijs in de landhuishoudkunde is door 126 toehoorders met ijver bijgewoond, en zelfs velen buiten de stad hebben deze avondlessen getrouw bezocht. Het sterrekundig onderwijs had in dit jaar denzelfden omvang als in vorige jaren, en wordt door de studenten op eene lofwaardige wijze ter harte genomen. Het denkbeeld is geopperd, dat het wenschelijk zou kunnen zijn een of twee studenten, die in ijver voor de sterrekunde uitmunten, door eene vaste betrekking, voor die wetenschap te behouden en daardoor de studie der sterrekunde meer op te wekken. Het observatorium is, zooveel het geschieden kon, voor sterrekundige waarnemingen gebruikt, en heeft eene lange reeks van waarnemingen op de nieuw ontdekte planeet Iris opgeleverd. De hoogleeraar in dit vak van onderwijs heeft in den zomer van 1847 eene wetenschappelijke reis door een groot gedeelte van Duitschland gedaan, waardoor de banden naauwer zijn toegehaald, die het observatorium bij deze hoogeschool aan buitenlandsche stichtingen van dien aard verbinden. Die reis heeft treffende proeven van belangstelling in de beoefening der sterrekunde alhier opgeleverd, en onderscheidene beroemde sterrekundigen hebben buitendien, door gewigtige boekgeschenken, van die belangstelling blijken gegeven. De faculteit der godgeleerdheid heeft zich beijverd het onderwijs zoodanig in te rigten, als met de behoeften overeenkomstig is. Behalve de lessen, op de series lectionum vermeld, is ook onderrigt gegeven in meer dan één bijzonder vak van wetenschap, dat door den tijd scheen gevorderd te worden. Ook is de gelegenheid tot oefening open-

12 40 gesteld, zoo door dispuut-collegien als in uiterlijke voordragt. Voor meer gevorderden zijn door hoogleeraren gemeenzame zamenkomsten wekelijks gehouden tot oefening, ook door onderlinge gesprekken, over belangrijke onderwerpen E r heeft dit jaar geene bekrooning plaats gehad ; ook is er geene prijsvraag uitgeschreven, daar dit bij beurten aan eene der hoogescholen plaats heeft. Met het volgende jaar zal dit wederom aan deze hoogeschool geschieden. Oer het algemeen mag men zich over den goeden geest en de studie der kweekehngen verblijden. Met geringe uitzondering waren de examina zeer goed, bij enkelen uitstekend Veregtsgeleerde faculteit is, sedert het afschaffen der prijsvragen van Rijkswege, vooi eigen rekening met het uitschrijven voortgegaan, en heeft dien ten gevolge het genoegen gehad verdienstelijke kweekelingen te mogen bekroonen. Op de in 1847 uitgeschreven prijsvraag is evenwel slechts een onvoldoend antwoord ingekomen, hetwelk later, na eenige veranderingen en verbeteringen, door den schrijver, als inwijdings-verhandeling, bij zijne promotie is uitgegeven en verdedigd. De bibliotheek heeft nu en dan een geschenk, maar geen van buitengewone waarde of omvang ontvangen, liet bestuur heeft zich beijverd, om op allerlei wijze, behoudens de reglementen, de wetenschappelijke subsidien, die de bibliotheek bevat, ten gebruike te verstrekken en voor de studie nuttig te maken. Hoewel door de aanwezige geschrevene catalogi aan de voorschriften is voldaan, is echter in overweging genomen of liet niet wenschelijk zoude zijn, eene meer algemeene bekendheid aan de jaarlijksche verrijking der bibliotheek te geven, en of, zoo het tegenwoordig al te kostbaar zou kunnen geacht worden, tot de uitgave te besluiten van een' wctenschappelijken catalogus van alle boeken en manuscripten der bibliotheek, echter eene juiste naauwkeurige opgave der titels van de aangekochte of op andere wijze verkregen werken, alphabetisch, of naar een beginsel ingerigt, niet voldoende zoude zijn. Dien ten gevolde is besloten tot het doen vervaardigen van eenen alphabetischen catalogus, inhoudende de werken, waarmede de bibliotheek sedert 1814 tot in den jare 1847 (in welk tijdvak het meeste is verkregen) is verrijkt geworden. Verder zal van /

13 li vier tot vier jaren een supplement-catalogus in druk uitgegeven worden. Zoodra de catalogus gereed zal zijn, 'zal dezelve verkrijgbaar worden gesteld. Van de manuscripten, die in de bibliotheek ingelijfd zijn sedert 1741, in welk jaar de laatste gedrukte catalogus der Leydsche boekerij in het licht verschenen is, heeft de eerste bibliothecaris, na vele jaren arbeids, een' beredeneerden catalogus vervaardigd. Nader zal in overweging worden genomen, of de vrucht van dien arbeid publiek zal kunnen worden gemaakt, wanneer de catalogus der gedrukte boeken zal zijn uitgegeven. Het anatomisch-phynologisch-pathologisch kabinet is behoorlijk onderhouden, en heeft bij voortduring tot opheldering van het onderwijs gediend, waaraan tevens depractische anatomische oefeningen op het cadaver allezins bevorderlijk zijn geweest. Het natuurkundig kabinet heeft geene belangrijke verandering ondergaan. De staat van het kabinet van platen en pleisterbeelden is in eene goede orde. De schade aan sommige beelden, door den invloed van het vochtige luchtgestel veroorzaakt, is hersteld. Even gunstig is het met de afdeeling der platen en plaatwerken gelegen. Bij deze zijn nogmaals ettelijke belangrijke aanwinsten gedaan, steeds uitsluitend tot het voltallig maken der verschillende onderdeden of klassen betrekking hebbende. Al de aanwinsten zijn naauwkeurig met de aankoopprijzen in de catalogi vermeld. Het munt- en penningkabinet is in aantal van belangrijke antieke, middeleeuwsche en hedendaagsche medailles en munten zeer toegenomen, zoo door aankoopen als door ruilingen en geschenken. Door aankoop verkreeg hetzelve een aantal consulaire Romeinsche munten, een 1 merkwaardigen klomp Frankische munten bij de opgravingen te Wijk bij Duurstede gevonden en in zijn geheel bewaard gebleven; verder eenige andere aldaar opgegravene munten, en eindelijk eene volledige reeks der Beijersche geschiedenis /crooradaaiders en 3 guldenstukken, welke thans reeds een getal van 36 stuks uitmaken. Onder de talrijke geschenken is vooral belangrijk dat van den baron J van, Washington, kamerheer, luitenant - generaal en generaal-adjudant van Z. M. den Koning van Beijeren, bestaande uit eene goudenen tien zilveren medailles.

14 Deze oude krijgsman, Nederlander van geboorte, heeft zijne opvoeding gedeeltelijk in het dorp Noordwijk ontvangen, en gevoelde daardoor, hoewel verre verwijderd, geneigdheid om aan het muntkabinet dezer hoogeschool dit belangrijke geschenk te doen, dat zeer merkwaardige artikelen bevat. De inrigting van den academischen kruidtuin vermeerdert in bloei, en doet voor het onderwijs en de bevordering der wetenschap uitnemende diensten. Voor het eerst sedert eene reeks van jaren zijn bezendingen van planten uit Oost-Indie ontvangen, en door toezending van onderscheidene onzer buitenlandsche betrekkingen heeft de tuin groote aanwinsten gedaan. Als eene bijzonderheid mag vermeld worden het bloeijen der groote Agave Americana ; de daarbij gedane waarnemingen hebben evenwel geen nieuw licht over deze plant en haren wasdom verspreid. De gebouwen, waarin de academische verzamelingen zijn geplaatst, zijn alle landsgebouwen, met uitzondering van één locaal, voor het onderwijs in de operative heelkunde bestemd, hetwelk, bij besluit van het stedelijk bestuur, in den jare 1834 provisioneel en tot kennelijk wederzeggen is afgestaan, ten einde daarvan ten nutte der hoogeschool gebruik te kunnen maken. HOOGESCHOOL TE U T R E C H T. In het collegie van curatoren is de heer mr. /. G. Swellengrebel die, na gedurende een tijdvak van meer dan acht en twintig jaren aan de werkzaamheden met den meesten ijver te hebben deel genomen, zich verpligt heeft gevonden, uit hoofde zijner klimmende jaren, zijn ontslag te vragen vervangen door den heer J. Eau van Gameren. Wat het personeel van den senaat aangaat, heeft men twee zeer treffende verliezen te betreuren gehad. Op den 2deu Januarij 1847 stierf de hoogleeraar in de wiskunde Willem Wenckebach, een man van veelzijdige kennis, vol ijver voor de wetenschappen en bovendien begaafd met een bijzonder talent om zijne kundigheden aan anderen mede ie deelen. Weinige maanden later overleed de hoogleeraar Jan Andries Mulder, die sedert meer dan zes jaren aan deze hoogeschool verbonden was, eerst als lector, en sedert ruim een jaar

15 45 als buitengewoon hoogleeraar in de verlos- en heelkunde. Alhoewel hij geene eigene middelen bezat en ook geene bezoldiging genoot, ontzag hij tijd noch moeite om zijnen leerlingen nuttig te zijn. Zoo gaf hij voor het eerst in ons vaderland opzettelijk eenen cursus over de oogheelkunde, zoowel practisch als theoretisch, en verbond daarmede de leer der ziekten van het oor en van den mond. Veel heeft de hoogeschool door het afsterven van beide die mannen verloren. In de vacature, door het overlijden van den hoogleeraar Wenckebach veroorzaakt, werd voorzien door de benoeming van den heer C. H. D. Buys Ballot tot buitengewoon hoogleeraar in de wis- en natuurkundige faculteit. Tot buitengewoon hoogleeraar in de regtsgeleerde faculteit is benoemd de heer B. J. L. de Geer, aan wien de lessen, vroeger gegeven door den hoogleeraarholtius, die uithoofde van den slechten staat zijner gezondheid, tot het doen eener buitenlandsche reis een jaar verlof had bekomen, zijn opgedragen. In de geneeskundige faculteit zijn lot buitengewoon hoogleeraren benoemd de heeren F. C. Donders en J.E. W. von Baumhauer. Het gedrag der studenten was over het algemeen prijzenswaardig ; een goed getal onderscheidde zich door loffelijke vlijt en geregeldheid in het bezoeken der collegien en in het responderen ; er bleven echter nog velen over, bij wie èn vlijt èn belangstelling ontbraken. Het toenemend strenger examineren door de hoogleeraren zal hieromtrent, naar men zich vleit, weldadig werken In het academisch gasthuis zijn vele zieken opgenomen en belangrijke operatien verrigt. De hoogleeraar Loncq heeft, onder een groot aantal kranken van allerlei aard, ook vele lijders, door typhus aangetast, behandeld, daar het zeer nuttig werd geacht, dat de jongelieden inzonderheid deze ziekten in alle vormen leerden kennen. Voor de heelkundige cliniek en de operatien hiermede vereenigd, was het verlies van den voortreffeliiken Mulder noodlottig. De hoogleeraar Suerman heeft dit belangrijk vak weder op zich genomen en eenige zware kunstbewerkingen verrigt, onder aanwending van de aetherisatie en de chloroform, en wel met een uitstekend gevolg.

16 44 Het gemelde verlies was niet minder noodlottig voor het vroedkundig onderwijs, en deze gewigtige inrigting zoude geheel hebben moeten stilstaan, zoo niet de lieer doctor van Goudoever zich daarmede wel had willen belasten. 51 vrouwen zijn onder zijn eleiding in het kraamlocaal gelukkig verlost. Zijne lessen over dit vak hebben veel genoegen gegeven. De lessen in de landhuishoudkunde zijn door onderscheidene personen gevolgd, en in het algemeen wordt de belangstelling in den landbouw meer levendig, hetgeen ook blijkt uit de onderzoekingen, door sommigen in het werk gesteld. Aan het onderwijs in dit vak mag ook grootendeels toegeschreven worden, dat te Utrecht thans onderscheidene verbeterde landbouw-werktuigen vervaardigd worden, waarvan het gebruik meer en meer toeneemt. De bibliotheek is verrijkt door fraaije geschenken, van binnen- en buitenlandsche geleerden en maatschappijen, met welke laatste deze inrigting meer en meer in betrekking komt. Onder de ontvangene geschenken wordt bijzonder melding gemaakt van een prachtig exemplaar van Herschells Astronomical observations at the Cape of Good Hope etc., namens den Hertog van Northurnberland toegezonden. Het bestuur van de bibliotheek heeft, door het overlijden van den amanuensis Dodt, een gevoelig verlies geleden. Hij was een man van uitgebreide kennis, voortdurend bezig met het doen van allerlei letterkundige onderzoekingen, en daarbij steeds bereidwillig om anderen daarmede van dienst te zijn. De catalogus der handschriften was door hem, vóór zijnen dood, bijna afgewerkt. Overigens is de catalogus der bibliotheek, gedrukt in het jaar 1835, en het supplement, in het jaar i845, tezamen uitmakende drie deelen in folio, verkrijgbaar bij den boeken academie-drukker Bosch en Zoon, te Utrecht. De verzameling van ontleedkundige voorwerpen is zeer verrijkt, en wel bijzonder ten gevolge van eene overeenkomst tusschen de hoogleeraren Sehroeder van der Kolk en Vrolik, met den directeur der zoölogische inrigting te Amsterdam gesloten, waardoor van al de daar gestorvene dieren de zachte deelen en ingewanden naar Utrecht worden gezonden, om te worden geïnjicieerd, waarvan de eene helft teruggaat naar Amsterdam, de andere voor bet museum bewaard blijft. Hierdoor is reeds eene rijke en zeld-

17 zame verzameling van buitengewone fraaije voorwerpen bijeengebragt, hetgeen dan ook tot onderscheidene wetenschappelijke ontdekkingen heeft geleid, waarvan de bekendmaking door de beide hoogleeraren te zamen wordt verrigt. Buitendien zijn deze voorwerpen eene zeer rijke bron geweest voor de microscopische anatomische verzameling, door den hoogleeraar Harting bijeengebragt, welke weder met eenige honderden voorwerpen is verrijkt. De verzamelingen van natuurkundige instrumenten, natuurlijke historie en mineralogie zijn in goede orde gehouden, doch niet uitgebreid. Het scheikundig laboratorium is in eenen uitmuntenden toestand. Zijne nuttige strekking is zeer toegenomen, sedert het is dienstbaar gemaakt aan de ontwikkeling en opleiding van pharmaceuten voor Neêrlands Indien, van welke er thans verscheidene aldaar onderwijs genieten. De kruidtuin heeft van dien te Batavia, behalve een aantal levende planten, ontvangen twee stammen van de cycas circinalis, en een van de cycas revoiuta, welke alle drie goed overgekomen en uitgeloopen zijn. Van laatstgemelde plant zijn door den heer mr. E. Heijlidij, te Paramaribo, die bovendien een aanzienlijk aantal levende planten aan den tuin heeft geschonken, twee stammen overgezonden, waarvan de een meer dan tien voeten lengte heeft; zoo men meent, wordt van deze plant de wederga in Europa niet gevonden. A l de gebouwen en erven, thans bij de hoogeschool in gebruik, met uitzondering van het locaal der bibliotheek hetwelk afkomstig is van het domein, hebben oorspronkelijk behoord aan de stad Utrecht, en zijn door de stedelijke regering in 1815 en 1816 aan de hoogeschool afgestaan, onder voorwaarde, dat de eigendom van die gebouwen en erven zoude blijven bij de hoogeschool, zoolang als zij ten dienste van het hooger onderwijs konden worden gebruikt; doch dat, bijaldien te eeniger tijd, door het stichten van een nieuw academie-gebouw, of om eenige andere reden, de bedoelde gebouwen en erven niet meer tot gemeld einde mogten worden gebezigd, de eigendom daarvan aan de stad zoude terugkeeren. Het gebouw, thans tot een scheikundig laboratorium ingengt, is door de stedelijke regering in 1844 aan de hoogei 15

18 4 6 school voor een tiental jaren kosteloos in gebruik gegeven, HOOGESCHOOL T E GRONINGEN. De vacature, in het collegie van curatoren ontstaan door het overlijden van den heer mr. ff. de Ranitz, is vervuld door de optreding van den heer J. W. O. baron van Ittersum, als burgemeester van Groningen. Op den 24sten Junij 1847 overleed, na eene kortstondige doch hevige ongesteldheid, de hoogleeraar in de faculteit der bespiegelende wijsbegeerte en fraaije letteren P. van Limburg Brouwer, tevens bibliothecaris aan de hoogeschool. De voortreffelijke begaafdheden van den overledene, de rijkdom en omvang zijner kennis, zijn nimmer rustende ijver ter voorlichting van anderen, mede in talrijke doorwrochte geschriften aan den dag gelegd, zijne groote en alom erkende letterkundige verdiensten hebben zijn afsterven als een wezenlijk groot verlies doen betreuren. Ter zijner vervanging is benoemd de heer J. A. Ch. van Heusde, rector aan het gymnasium te Amersfoort, terwijl de werkzaamheden van bibliothecaris voorloopig aan den amanuensis bij die instelling, dr. W. Hecker, zijn opgedragen. Tot gewoon hoogleeraar in de faculteit der wis- en natuurkundige wetenschappen is benoemd de heer W. A. Enschedé, tot dusverre buitengewoon hoogleeraar in diezelfde faculteit. Ten aanzien van de studie mag de vlijt en ijver zoo van hoogleeraren als van studenten geroemd worden. Behalve eenige weinige uitzonderingen is het gedrag der laats ten zeer prijzenswaardig geweest, en is hun geest voortdurend tot ijverige studie en goede orde geneigd. Het academisch gasthuis heeft op den vorigen voet tot nut der studenten in de geneeskunde kunnen strekken, en de hoogleeraar Ermerins heeft het geven van clinisch onderwijs voortgezet. Ten opzigte van de verschillende hulpmiddelen voor het onderwijs in de geneeskundige wetenschappen mag men met genoegen wijzen op de toenemende uitbreiding, welke aan het practisch onderwijs sedert korten tijd is gegeven. Niet alleen dat de drie hoogleeraren in de geneeskundige faculteit zich met het practisch onderwijs aan het ziekbed

19 I 47 belast hebben, ook het aantal zieken ten dienste van dit onderwijs is aanmerkelijk toegenomen; immers, behalve de lijders, welke ten getale van ongeveer 240 in het nosocomium zijn opgenomen, werden de studenten, door de op^ rigiing van een ambulatorisch clinicum in de gelegenheid gesteld een getal van 4 a 5oo lijders meer te zien. Het clinicum chirurgicum heeft vooral daardoor aanmerkelijk gewonnen, dat de hoogleeraar, met dit clinicum belast, door zijne betrekkingen met de geneesheeren uit de provinciën Groningen, Friesland en Drenthe, ja zelfs met het naburige Oost-Friesland, zijne, voor het wetenschappelijk onderwijs belangrijke, lijders uit eene bevolking van ettelijke honderd duizend zielen ontvangt. Het onderwijs in de landhuishoudkunde, door 26 personen gevolgd, heeft voortdurend zeer gewenschte resultaten opgeleverd. De kabinetten en verzamelingen hebben in het algemeen geene belangrijke uitbreiding ondergaan. Voor de bibliotheek evenwel (waarvan de nieuwe in 1833 uitgegeven catalogus algemeen verkrijgbaar is) zijn onderscheidene aankoopen gedaan, en het kabinet van natuurlijke historie is, behalve door eene kostbare verzameling van zoogdieren en vogelen, welke dubbel in het Rijksmuseum te Leyden aanwezig waren, en eenige andere voorwerpen, verrijkt met eene zeer belangri ke verzameling van Germaansche oudheden, een geschenk van de heeren mr. H. O. Feith en /. W. baron van Ittersum ; welke voorwerpen, ofschoon niet regtstreeks in dit kabinet behoorende, echter nergens beter dan daar konden geplaatst worden, uit hoofde er te Groningen niet, zoo als te Leyden en elders, eene verzamelplaats van dergelijke oudheden bestaat. Men vleit zich, dat door dit kostbaar geschenk ook aan de Groningsche hoogeschool de grondslag zal gelegd zijn tot de daarstelling eener verzameling, zoo als die elders bestaat, en waarvan het bezit geacht moet worden van groot belang te zijn bij de voordragt van onderscheidene wetenschappen, die op eene hoogeschool behooren onderwezen te worden. Alle academische verzamelingen zijn geplaatst in landsgebouwen. Op den 2den Maart 1847 is overgegaan tot de publieke aanbesteding van het nieuw te stichten academie-gebouw, 2

20 48 hetgeen voor eene som van f 189,000 is geschied; daarna is onverwijld met het werk een begin gemaakt en tot aan de invallende vorst met kracht doorgewerkt. Volgens de voorwaarden dier aanbesteding zal het gcheele gebouw voltooid moeten zijn met het voorjaar van i85o. OPGAAF der aan de hoogcscholen bij de verschillende faculteiten ingeschreven studenten op den 3isten December LEYDEN. UTRECHT. GRONINGEN. FACULTEITEN Aldaar Elders Aldaar Elders Aldaar Elders T 0 T 4 i L studerende; studerende. studerende. Godgeleerdheid "3 4 ^3» 236 Begtsgeleerdheid i » 488 Geneeskunde y 54» 63» 211 "Wis- en natuurkunde » 5» 23 Bespiegelende wijsbegeerte en letteren «1 7» n » Te zamen Op 3i December 1846 was het getal studenten g Het getal der plaats gehad hebbende promotien in 1847 is geweest Dit getal was i n io >»»» g 6Ï 208 i o» i845. io »»»» u i 3i

21 19 ATHENAEUM T E A M S T E R D A M. Na splitsing van het hoogleeraar-ambt van wijlen den hoogleeraar W. S. Swart, in 1847 overleden, werden, bij besluit van den stedelijken raad van 1 September van dat jaar, benoemd tot hoogleeraar in de wis- en natuurkunde de heer C. J. Matlhes, en tot hoogleeraar in de schei-en artsenijmengkunde de heer E. H. von Baumhauer, die beiden deze betrekkingen aannamen, en kort daarop in functie traden, na het houden eener openbare inwijdingsrede in de Nederlandsche taal. i Het personeel der hoogleeraren bestond derhalve op het einde van 1847 u i t de navolgende heeren : C. A den Tex en /. van Hall, voor de regtsgeleerdheid; G. Vrolik, W. Vrolik, F. A. W. Miquel, J. van Geuns, C B. Tilanus en P. H. Suringar, voor de geneeskunde; W. Moll, voor de godgeleerdheid ; J. Bosscha, H. Beijerman en P. J. Veth, voor de letterkunde ; C. J. Matthes en E. H. von Baumhauer, voor de wisen natuurkunde. liet getal studenten bedroeg, in October 1847, 112. Over het algemeen werd hun ijver voor de studiën en zedelijk gedrag met lof vermeld Met enkele uitzonderingen, veroorzaakt door gebrek aan geschikte localen, gemis aan toehoorders of andere redenen, werden de lessen gegeven zoo als zij waren aangekondigd. Daarbij werd het dicteren zooveel mogelijk vermeden, en daarentegen het maken van uittreksels uit het voorgedragene aan de studenten ten sterkste aangeraden ; terwijl de hoogleeraren zich door responsien en discussien van de vorderingen hunner leerlingen trachtten te overtuigen. In de natuurkundige wetenschappen legden de hoogleeraren er zich vooral op toe, om door proefnemingen het voorgedragene te verduidelijken. Het gebouw van het athenaeum bevond zich, na belangrijke herstellingen, in het vorige jaar aan de beide gehoorzalen gedaan, over het algemeen in goeden staat. Ten aanzien van de inrigtingen en verzamelingen ten behoeve van het onderwijs zijn de volgende bijzonderheden medegedeeld.

22 20 Na overlijden van den hoogleeraar Sivart, werd zijne verzameling van physische instrumenten ten behoeve van het athenaeum aangekocht. Uit den inventaris daarvan door den hoogleeraar Matthes opgemaakt, blijkt, dat die verzameling eene goede kern oplevert voor een physisch kabinet, ofschoon er zich voorwerpen onder bevonden, die dadelijke herstelling behoefden, en er onderscheidene instrumenten aan ontbraken, die onder de hoogst noodzakelijke plegen te worden gerangschikt bij het geven van onderwijs in de natuurkunde. Het meest dringende heeft men doen herstellen, en zoo doende bestaat het vooruitzigt, dat, met eene jaarlijksche bijdrage, dit kabinet van lieverlede naar eisch aan de behoeften van het onderwijs zal kunnen voldoen. Het laboratorium chemicum bevond zich, toen de hoogleeraar von Baumhauer werd beroepen, met bedoeling om de meer praciische leermethode van zijnen leermeester, den hoogleeraar Mulder, over te brengen, in eenen hoogst gebrekkigen toestand. Men heeft aanvankelijk getracht daarin te gemoet te komen door andere localen in te ruimen, en eenige gelden toe te zeggen tot daarstelling van die inriptinpen, welke het onontbeerlijkst waren; doch er zullen meer afdoende maatregelen noodigzijn, om het onderwijs in de scheikunde te doen geven, zoo als de hoogte der wetenschap het vordert. Omtrent de overige verzamelingen en inrigtingen, zijnde de geologische en mineralogische verzameling, die van chemische instrumenten en praeparaten, het theatrum anatomicum, de kruidtuinen de bibliotheek, zijn geene bijzonderheden van eenig aanbelang medegedeeld. ATHENAEUM T E D E V E N T E R. Het personeel der hoogleeraren bestond op het einde van 1847 uit de heeren : /. Verburg, voor de godgeleerdheid, Joodsche oudheden en öostersche talen ; J. Duijmaer van Twist, voor de regtsgeleerdheid; P. Bosscha, voor de algemeene geschiedenis en Latijnsche engrieksche letteren; V. S. M. van der Willigen, voor de wis- en natuurkunde en bespiegelende wijsbegeerte;

23 2i M. J- Cop, voor de schei- en kruidkunde; TV. J. A. Jonckbloet, voor de vaderlandsche geschiedenis en letteren. D e heer S. Susan bekleedde de betrekking van lector voor de nieuwere talen. Het getal studenten bedroeg slechts twaalf, waarvan twee zich aan de godgeleerdheid, negen aan de regtsgeleerdheid, een aan de letteren hadden toegewijd. Zeker een klein getal. Onderscheidene redenen hebben m de laatste jaren medegewerkt, om dit getal zoo klein te maken. Men vertrouwt op goeden grond, dat zij slechts voorbijgaande zijn. Men herinnert zich, dat het getal studenten i n het jaar slechts drie bedroeg, maar in w e i n i g e jaren tot meer dan vijftig klom. Bovendien is tot meerderen bloei van het athenaeum een nieuwe grondslag gelegd door de oprigling van een gymnasium. Zal deze inrigting dienstbaar gemaakt worden voor de opleiding van jongeheden, die voor den eigenlijken geleerden stand bestemd zijn, zij zal tevens strekken ten nutte van hen, die zich in het algemeen beschaafde kundigheden trachten eigen te maken. Dit g y m n a s i u m, verwacht men, zal gunstig moeten werken op het athenaeum en het op eene geschikte wijze schragen. De eerstgenoemde leerlingen zullen, na afgelegd staats-examen, een gedeelte hunner studiën te Deventer kunnen volbrengen, alvorens zij naar eene hoogere school behoeven te vertrekken. Bovendien hebben onderscheidene hoogleeraren zich ook bereid verklaard, om de leerlingen, die den cursus der tweede afdeeling met vrucht hebben afgeloopen, lessen te geven over Nederduitsche taal, vaderlandsche geschiedenis, scheikunde, kruidkunde, natuurkunde, wiskunde en sterrekunde; terwijl er voor hen welligt nog lessen kunnen worden geopend voor staathuishoudkunde, hoogere wiskunde, delfstofkunde, enz. Wat de verzamelingen en hulpmiddelen voor het onderwijs betreft, daartoe behooren: 1. de bibliotheek, oorspronkelijk de oude bibliotheek van het athenajum, door Koninklijk besluit van i3 Junij 1818 met het grootste gedeelte van die van het opgeheven Harderwijksche athenaeum, vroeger hoogeschool, vereenigd

24 en vermeerderd. Zij is in een zeer goed locaal op het raadhuis geplaatst; er bestaat een gedrukte catalogus; de vervolgwerken worden aangehouden ; naar gelang van middelen worden ook nieuwe werken aangeschaft, gelijk nog onlangs heeft plaats gehad met zulke, die voor de beoefening der sterrekunde noodzakelijk zijn. Zij is van tijd tot tijd ook met geschenken van het ministerie van Binnenlandsche Zaken verrijkt. Zoowel door de hoogleeraren als door de studenten, en in het algemeen door beoefenaars der wetenschappen, wordt er een nuttig gebruik van gemaakt. 2. het scheikundig laboratorium. In overeenstemming met het provinciaal bestuur werd, voor eenige jaren, een leerstoel voor de schei- en kruidkunde opgerigt. Voor de scheikunde strekte het laboratorium, dat in het toen nieuw opgerigte gebouw van het athenasum geplaatst werd, tot ondersteuning. Het is naar de tegenwoordige eischen der wetenschap ingerigt, en wordt, even als de bibliotheek, op kosten der stad onderhouden. Het is nog niet gelukt eenen plantentuin daar te stellen, doch door gedroogde herbaria wordt in de behoefte voor het onderwijs zooveel mogelijk voorzien. 3. het kabinet van natuurkundige werktuigen. Door den hoogleeraar P. O, C. Vorsselman de Heer is, gedurende de zeven jaren van zijn verblijf, de zin voor natuurkundige wetenschappen ten krachtigste bevorderd. Een te Deventer gevestigd natuur- en scheikundig genootschaji, dat zijne werktuigen aan de inrigting van hooger onderwijs ten gebruik afstaat, werd door hem tot ongekenden bloei gebragt, en hierdoor werd ook de aanwas van het natuurkundig kabinet, dat anders uit de beperkte hulpmiddelen, van stadswege aan het athenaeum verstrekt, niet zoo hoog zou zijn opgevoerd, zeer in de hand gewerkt. Evenwel ook deze middelen dienen, om het jaarlijks te vergrooten. In rijkdom van werktuigen voor sommige deelen der natuurkunde, vooral wat nieuwere werktuigen aangaat, kan deze verzameling met grootere inrigtingen wedijveren. Zij is ook in het fraaije gebouw van het athenseutn in goede orde geplaatst.

25 de sterrewacht. Door den genoemden hoogleeraar werd ook de grond gelegd tot eene practische beoefening der sterrekunde. Eene oude poort werd op stadskosten tot het doen van sterrekundige waarnemingen ingerigt ; terwijl er een kleine koepel op geplaatst werd. Niet lang evenwel mogt hij zich in deze stichting verblijden; hij ontviel in 1841 a a n het athenasum en aan de wetenschap, toen er eerst een begin mede gemaakt was, toen de voorraad der aanwezige werktuigen nog zeer gering was, en de deugden practische bruikbaarheid van eenige nog veel te wenschen overlieten. In het studie-jaar is, onder het bestuur van den hoogleeraar V. S, M. van der Willigen, meer gedaan. De sterrewacht is in het bezit gekomen van een passage-instrument van Wenckebach, te Amsterdam, terwijl reeds vroeger aanwezig waren een chronometer van Dent, te Londen, eene astronomische pendule van Lepente, een sextant van üollond, te Londen, en eenige kleinere werktuigen. Reeds nu zal zij dus kunnen gebruikt worden tot juister bepaling van de geographische ligging der stad en tot bepaling van den tijd. Men hoopt ze langzamerhand ook nog met eenen kijker en met andere werktuigen te voorzien, opdat zij meer bepaaldelijk voor de wetenschap in het algemeen nuttig kunne worden. KONINKLIJKE A C A D E M I E T E D E L F T. De Koninklijke academie te Delft, waarvan de oprigting bevolen werd bij Koninklijk besluit van 8 Januarij 1842, was aanvankelijk alleen bestemd tot opleiding van burgerlijke ingenieurs, zoo voor 's lands dienst als voor de nijverheid, en van kweekelingen voor den handel. A l spoedig evenwel werd hierbij gevoegd de opleiding van toekomstige ijkers der maten en gevvigten en van ambtenaren bij de accijnsen. Maar voor dat nog hare inrigting was vastgesteld, ontving de instelling eene veel belangrijker uitbreiding, door het Koninklijk besluit van 18 Julij 1842, betreffende de opleiding van ambtenaren voor Nederlands Indie. De inrigting der academie, het programma der lessen, en het onderwijs aan de toekomstige Indische ambtenaren te geven, werden achtereenvolgens vastgesteld bij de

26 24 besluiten van 20 October, 28 October en 28 December De localen, voor de academie bestemd, werden in den loop van datzelfde jaar zoover in orde gebragt, dat de lessen reeds konden geopend worden den 4den Januarij Binnen het jaar dus na het besluit der onriptiiu T. e academie georganiseerd en in werking. Deze spoedige verwezenlijking was grootendeels te danken aan den ijver, de kunde en de voortvarendheid van den benoemden directeur, den staatsraad Lipkens. Het is niet te ontkennen, dat het programma der lessen eenige sporen draagt van den spoed, waarmede alles ingerigt en geregeld werd. Daar het evenwel bij zulke verordeningen grootendeels op de uitvoering aankomt, zoo heeft ook het gebrekkige in het programma geen schadelijken invloed gehad op het onderwijs. Eenigen tijd voor de opening der lessen waren bij de academie benoemd de heeren; T. Roorda, tot hoogleeraar in de taal-, land- en volkenkunde van Neêrlands Indie; R. Lobatto, tot hoogleeraar in de wiskunde; W. Overduijn, tot leeraar in de wis- en natuurkunde, benevens de heeren fv. Schmidt, G. J. F. Guffroy en D. Buddingh, voor het onderwijs in het handteekenen, en in de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche talen. Kort na de opening der lessen werd in het onderwijs der scheikunde voorzien door de benoeming van den heer C. F. Donnadieu, die eerst den titel van leeraar en later dien van hoogleeraar ontving. De vermeerdering der lessen, bij den aanvang van het tweede academiejaar, in September 1843, vorderde eene aanzienlijke vermeerdering van personeel. Bij onderscheiden besluiten werden dan ook in de maand Julij tot leeraren benoemd de heeren: W. J. Kempers, in de wiskunde; A. van Meursinge, in de taal-, land- en volkenkunde van Neêrlands indie; A. van der Toorn, in het bijzondere vak van de ijkers; /. E. ter Winkel, in de bouwkunde. Voor den aanvang van het volgende academiejaar, in Augustus 1844, werden hierbij nog benoemd de heeren: H. Strootman, tot lector in de wiskunde ;

27 25 M. A. M. ''s Gravezande Guicherit, tot leeraar in de geschiedenis en aardrijkskunde; /. van Kuijk, tot leeraar in de staathuishoudkunde; 5. Bleekrode, aan wien naderhand de titel van hoogleeraar geschonken is, tot leeraar in de verschillende vakken der natuurlijke historie. Voor het onderwijs in de waterbouwkunde werd in dezelfde maand aan de academie toegevoegd de ingenieur van 'srijks Waterstaat M. Beijerinck. Deze, sedert overleden, is opgevolgd door den rijks-ingenieur D. J. Storm Buijsing, benoemd in Februarij In Januarij 1845 werd het personeel nog vermeerderd door de benoeming van den heer G. van Wieringhen Borski tot leeraar in de Nederduitsche taal en letterkunde. Bij de aanvaarding zijner bediening maakte de directeur de voorwaarde, dat hij na vier jaren daarvan ontslagen zou worden. Op zijn verzoek en om tijdig in zijne opvolging te voorzien, werd in September 184^ tot onder-directeur benoemd de heer G, Simons, aan wien een gedeelte van het onderwijs in de werktuigkunde werd opgedragen, en die in September 1846 den heer Lipkens als directeur verving. Eindelijk werden nog bij de academie benoemd de heeren: J. Pijnappel Gz., in Januarij 1846, en J. K. de Wit, in Mei 1847, de eerste tot leeraar in de Javaansche taal, de laatste tot leeraar in de Fransche, Engelsche en Hoogduitsche letterkunde. Op het einde van 1847 bestond dus het personeel uit : den directeur G. Simons; vier hoogleeraren : T. Roorda; R. Lobatto ; C. F Donnadieu; S. Bleekrode; den ingenieur D. J. Storm Buijsing; den lector H. Strootman; elf leeraren : W. Overduijn; D. Buddingh; W. J. Kempers; A. Meursinge; A. van der Toorn; J. E. ter Winkel;

28 26 M. A. M. 's Gravezande Guicherit; J. van Kuijk ; G. van Wieringhen Borski; J. Pijnappel Gz.; J. K. de Wit; twee onderwijzers: W. Schmidt; G. J. F. Guffroy. De academie heeft slechts één' harer leeraren door den dood verloren, den ingenieur M. Beijerinck, den 2den Februarij e s t o r v e n > i n den ouderdom van nagenoeg 44 jaren. In hetzelfde jaar had zij tevens het verlies te betreuren van haren voormaligen directeur, den heer Lipkens, die den i5den December overleed. Aan hem had de academie hare inrigting en bloei te danken; gedurende de vier eerste en moeijelijke jaren had hij haar bestuurd met ijver, naauwgezetheid en zeldzame bekwaamheid, terwijl hij, ook na zijn ontslag, steeds bereid was èn haar èn allen, die tot haar in betrekking stonden, met raad en daad te dienen. Het onderwijs heeft een' geregelden gang gevolgd. De materiële subsidien daartoe kunnen aanzienlijk genoemd worden, zoo het kortstondig bestaan der academie in aanmerking genomen wordt. De rijks-verzameling van modellen, tot gebruik aan de academie afgestaan, vroeger reeds aanmerkelijk, heeft eenige belangrijke aanwinsten verkregen, zoowel door geschenken, als door modellen, aan de academie vervaardigd door haren bekwamen modelmaker G. Reuvenkamp. Eene verzameling van mineralen, in 1843 uit de fondsen der academie aangekocht, en sedert door geschenken verrijkt en door verdere aankoopen vermeerderd, heeft in de behoefte van het onderwijs wel niet geheel voldoende, maar toch genoegzaam voorzien. Het natuurkundig kabinet, ontstaan door de verzameling uit Franeker ontvangen, is met overleg aangevuld. Eenige voorwerpen van minder belang werden, in den aanvang, aan de academie afgestaan door de hoogeschool van Leyden voor het scheikundig onderwijs. Aan geen ander deel zijn sedert zooveel kosten besteed, noodzakelijk èn om de meerdere uitgaven, voor dit onderwijs gevorderd, èn om zijne hooge belangrijkheid bij eene instelling als deze.

29 27 Het scheikundig laboratorium is thans doelmatig ingerigt, en wordt vlijtig bezocht door de leerlingen, aan wie eene ruime gelegenheid tot eigen arbeid gegeven worut. De boekerij, hoewel verre van volledig, geeft evenwel aan leeraren en leerlingen een belangrijk hulpmiddel voor hunne studiën. De mindere talrijkheid der uitgekomen werken, die betrekking hebben op de taal-, land- en volkenkunde van Neêrlands Indie, heeft het mogelijk gemaakt dit gedeelte der boekerij meer volledig te maken dan eenig ander. Het aantal studenten, in de verschillende jaren ingeschreven, kan uit onderstaande tabel gekend worden; daarbij zijn de twee groote afdeelingen der studiën van elkaar afgescheiden. É J g 5 è c ' a ^ x ï % W S 2 ï ^ \» * SB S d. x I x 1 x x % '8 ï P t *. 1 1J ^.gij.st J *.s i I l i * 41» S» S II S S ' ««? 5 ï» S 4 1 Taal-,land-en " ~ ~* vaï^edet ' lands Indie j T 23 3o ,53 jutten 3 8 ' ' o Totalen a5 5o ; ' i65 35a I I I * 1 1 Van de 153 leerlingen, die zich tot ambtenaren in Neêrlands Indie wenschten voor te bereiden, waren op het einde van 1847: Q ambtenaren geworden der iste klasse, 7 ambtenaren der 2de klasse, 2 ambtenaren der 3de klasse, 41 vertrokken zonder bestemming, 94 nog aan de academie.

30 28 Van de 199 leerlingen, voor andere studiën ingeschreven, waren op het eind van 1847: 8 adspirant ingenieur surnumerair bij 's Rijks Waterstaat, 4 adspirant ingenieur van den Waterstaat in Indie, 4 adspirant ingenieur voor de mijnen, 6 civiel ingenieur, 19 vertrokken met een diploma van bekwaamheid voor den ijk, 7 met zulk een diploma voor de dienst bij 's Rijks accijnsen, 2 met een diploma van landmeter, 1 o vertrokken, wel zonder diploma, maar niet zonder goede vorderingen, 43 zonder diploma en zonder vrucht van het onderwijs, 3 overleden, 93 nog aan de academie. De 6 civiel ingenieurs hadden allen yoorloopig eene betrekking gevonden en wel één in bijzondere dienst in Nederlands Indie. Van de 19, voor den ijk bestemd, hadtien 7 eene aanstelling bekomen als arrondissementsijker, één als ontvanger, en één als rijks-roeijer, waartoe ook benoemd was een van de zeven, die een diploma voor de accijnsen bekomen hadden. Groot zeker is het getal dergenen, die de academie verlaten hebben, zonder hunne studiën te volbrengen. Vele zijn de redenen, die dezen minder gunstigen uitslag hebben veroorzaakt. Gebrek aan aanleg voor de studiën behoort zeker onder de voornaamste, maar er mag ook onder gerekend worden de minder goede voorbereiding bij het voorafgaand onderwijs. Die reden is eenigzins verminderd door de meerdere kennis, die thans van de aankomenden gevorderd wordt. Eene andere reden moet gezocht worden in den jeugdigen leeftijd, waarop de meesten naar de academie gezonden worden, een leeftijd, die hen minder geschikt maakt voor onderwijs zoo als het hier moet gegeven worden, en voor eigen oefening, waardoor dat onderwijs alleen vruchtbaar kan worden. Bij de beoordeeiing van de ongunstige verhouding moet evenwel niet uit het oog verloren worden, dat de examina streng worden afgenomen, zoodat niemand een bewijs ont-