Jacobskerk te Haarlem. Keuze deel restauratie project 24

Transcriptie

1 Jacobskerk te Haarlem Keuze deel restauratie project 24 Opdrachtgever: Dhr. Geevers Gemaakt Door: Adriaan Lam Studentnr.: Datum: 10 juni 2010

2 Inhoudsopgave INLEIDING GESCHIEDENIS PAND De gasfabriek Gasfabriek gesloopt Kerk gebouwd Teken- en verfspullenhandel artel Wijnhandel Vin Direct Krakers de kerk Woningen gesloopt rond de kerk BOUWTECHNISCHE OPNAME Fundering/vloeren Buiten muren Binnenmuren Kozijnen Glas-in-lood Conclusie BRONVERMELDING BIJLAGE STEDENBOUWKUNDIG PLAN Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 2

3 Inleiding Voor het project 24 zijn we als projectgroep opzoek gegaan naar een geschikt gebouw. Het moest een gebouw zijn van voor Na het een en ander gevonden te hebben, hebben we besloten om te gaan werken aan de Jacobskerk te Haarlem. Om een goed beeld te krijgen van de historie van de kerk heb ik een historische achtergrond van de kerk nagegaan. Dit was ook de opdracht voor mijn keuzedeel restauratie. Daarnaast moest er ook onderzoek gedaan worden naar de staat van het gebouw, met daarbij uitleg van hoe en wat er gerestaureerd moet worden en welke historische of bouwkundige waarde het is. Opdracht Restauratie Waardestelling (bouwtechnische opname); onderzoek naar het gebouw in kwestie voor wat betreft bouwhistorie, bouwstijl en bouwsporen, een en ander in overleg met de vakdocent restauratie. Overzicht maken van geconstateerde gebreken en een voorstel van het restaureren daarvan. Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 3

4 Geschiedenis pand De gasfabriek In de dertiger jaren van de 19e eeuw doet een nieuwe manier van stadsverlichting zijn intrede in ons land, namelijk die met gas. Het zijn voornamelijk Engelse particuliere ondernemingen die zich in de Nederlandse steden met de openbare verlichting bezighouden. Zo gebeurde dat ook in Gasfabriek rond 1900 Haarlem. De Engelsen laten hier in 1837 de eerste gaslantaarns branden. De "Imperial Continental Gas Association" (ICGA) had daarvoor aan de Zijlvest een gasfabriek gebouwd. De verlichting voldeed zo goed dat de Engelsen de opdracht kregen vóór 1876 de gehele stad van gasverlichting te voorzien. De lantaarns werden dagelijks ontstoken door een lantaarnopsteker. Dit was meestal een bijbaantje voor een schoenmaker of een kapper. Wijkagenten moesten toezien dat iedere lantaarn op tijd brandde. Voor iedere niet brandende lantaarn kreeg de lantaarnopsteker een boete van enkele centen opgelegd. Gasfabriek gesloopt Op 31 december 1902 liep het contract met het Engelse gasbedrijf af. De gemeente Haarlem nam toen zelf de gasfabricage ter hand. Op een terrein aan de Harmen Jansweg werd niet alleen een nieuwe gasfabriek maar ook een elektriciteitscentrale gebouwd. De laatste om in de toenemende vraag naar deze nieuwe energiebron te kunnen voorzien. Beide bedrijven werden bekend onder de benaming "Gemeente Lichtfabrieken". Toen de nieuwe fabrieken er waren, waren de Gasfabriek gesloopt (foto 1904) oude fabrieken overbodig. Deze werden in 1903 gesloopt en er werd een nieuw plan bedacht voor het terrein aan de Zijlvest. Kerk gebouwd Er werd een nieuw plan gemaakt voor het grote terrein van de gasfabriek. Dit plan werd bedacht door Dumont, hierbij kon hij zijn stedenbouwkundige en architectonische kwaliteiten ten volle ontplooien. Hier ontwierp hij het stedenbouwkundig plan en ook de gebouwen voor de gemeentelijke hbs. Dumont liet zich omringen door bekwame mensen, hieronder was de architect J. Noppen. Deze architect voltooide de invulling van het stedenbouwkundig plan met twee kerken: de Christelijk Jacobskerk ca.1920 Gereformeerde kerk (de Hoeksteen), deze is in 2003 gesloopt, en de Jacobskerk. De Jacobskerk werd rond 1910 gebouwd. De architect J.Noppen heeft ook Droste fabriek aan de Spaarne gewerkt. Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 4

5 Teken- en verfspullenhandel artel Nadat eind jaren zeventig de kerkbanken steeds leger werden, is de Jacobs kerk gesloten. De kerk is toen gekocht door de teken- en verfspullenhandel artel. Het orgel begon een tweede leven in het Schalkererf in Schalkwijk; op de leeggekomen plek kwam een lift te staan deze gaf toegang op de verdieping die in de grootte openruimte in de kerk gemaakt word. Dit om meer oppervlakte te krijgen voor de winkel. Interieur winkel artel Wijnhandel Vin Direct In 1996 trok wijnhandel Vin Direct in de Jacobskerk. Er kwam toen weer een grondige verbouwing, waarbij de verdiepingsvloer weer uit de kerk werd gesloopt. Dit werd gedaan om goed zicht te krijgen op de glas-in-lood-vensters. Ook is er waarschijnlijk bij die verbouwing een funderingsherstel geweest. Er zijn namelijk palen bijgeslagen en stalenbalken toegevoegd. In 2000 stopte de wijnhandel waardoor de kerk weer leeg kwam te staan. Krakers de kerk. Nadat de kerk vier jaar heeft leeggestaan en het leefgebied is geworden van duiven, trekken er in augustus 2004 krakers in de kerk. Woningen gesloopt rond de kerk In 2009 worden alle gebouwen in de buurt van de kerk gesloopt, er is een nieuw stedenbouwkundig plan gemaakt voor het Raaks gebied met woningen en winkelcentrum. De Krakers in de kerk kerk staat niet ingetekend voor een functie. Daardoor kan er nu een restaurant in gemaakt worden. Daar is ook veel vraag naar doordat er geen restaurant in de buurt zit. Stedenbouwkundig plan ( Vergroting als bijlage) Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 5

6 Bouwtechnische opname Fundering/vloeren De Jacobskerk is gefundeerd op palen, daar boven op hebben ze een poer gemetseld. Om de afstand te overbruggen tussen de palen hebben ze gebruik gemaakt van bogen, hierdoor krijg je een soort van gewelven in de kruipruimte. Door de bogen worden de krachten overgedragen naar de palen, en zo heb je ook materiaal besparing. In de latere verbouwingen in de kerk hebben ze palen geplaatst in de kerk. Dit hebben ze gedaan om de vloer te kunnen dragen. Er zijn namelijk stalenbalken met balklaag opgelegd met een houtenvloer er op. In het achterhuis is de oorspronkelijke balklaag nog in gebruik. Bij het verbouwen van de Jacobskerk mogen de vloeren van de kerkzaal als het moet er uitgehaald en vernieuwd worden door beton. De vloer heeft geen of weinig historische waarde, omdat ze niet meer origineel is. De vloeren in het achterhuis moeten zo veel mogelijk gespaard blijven. Als er gegraven moet worden in de kerk moet er wel archeologische onderzoek gedaan worden, omdat er nog restanten van een oude gasfabriek kunnen liggen. Buiten muren De muren van de kerk en het achterhuis zijn gemetseld in kruisverband. Hieraan kan je zien dat het een steensmuur is, en niet een spouwmuur. De muren zien er nog goed uit en hoeven bij de renovatie/restauratie alleen schoongemaakt worden. Er mag niet gezandstraald worden, hierbij haal je de toplaag van de steen er af en wordt deze poreuzer, wat voor vocht problemen kan zorgen. Binnenmuren Bij eerdere verbouwingen zijn op de begane grond en de 1 e verdieping veel binnenmuren gesloopt. Alleen de dragende wanden zijn blijven staan. De wanden die nieuw zijn geplaatst zijn stokkenwanden met gips. Deze wanden mogen worden gesloopt in het nieuwe ontwerp. Op de 2 e en 3 e verdieping zijn nog wel de originele muren, deze moeten zoveel mogelijk gespaard blijven. Kozijnen De kozijnen van het achterhuis zijn in een zeer slechte staat. Deze moeten daarom ook vervangen worden. Bij het vervangen moet er op gelet worden dat er identieke kozijnen terug geplaatst worden. Het is dan ook verstandig om de kozijnen in te meten, en ze dan goed in tekening te brengen. De bovenlichten van de kozijnen zijn in glas-in-lood uitgevoerd deze moeten zoveel mogelijk gespaard worden en terug gezet worden in de nieuwe kozijnen. Glas-in-lood De ramen in de kerk zijn allemaal uitgevoerd in glas-in-lood, deze zijn gemonteerd in een staal kozijn. De stalenkozijnen moeten een goede onderhoudsbeurt hebben. Hierbij moet de roest verwijderd worden en ze geschilderd worden in de originele kleuren. De glas-in-lood ramen moeten beschermd worden door een voorzetraam aan de buitenkant. Ook moeten de ramen gerepareerd worden. Origineel kozijn Conclusie Bij de Jacobskerk is er weinig historische meer aan de binnenzijde van het gebouw te vinden. Als er gesloopt moet worden in dit gebouw moet er wel gezorgd worden dat er zo min mogelijk historisch materiaal verloren gaat. Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 6

7 De kerk moet na de renovatie/ restauratie het zelfde aanzicht behouden, zo mogen er geen ramen bijgevoegd worden en het glas in lood moet zo veel mogelijk in zicht blijven, er mag wel een voorzet raam geplaatst worden, hierbij moet er wel op worden gelet dat de breedte van het kozijn niet breder mag worden dan het kozijn van het glas in lood. De ramen moeten ook de zelfde houtmaten houden. Voor het schilderwerk aan de buitenkant van het gebouw moet er een kleuren onderzoek gedaan worden om er achter te komen wat de oorspronkelijke kleur is. Deze moet dan ook toegepast worden. Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 7

8 Bronvermelding - Haarlems dagblad 13 augustus Architectuurgids Haarlem Uitgever: Schuyt & Co. Uitgevers ISBN10: ISBN13: Noord-Hollands archief Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 8

9 Bijlage Stedenbouwkundig plan Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 9

10 VR 13 aug 2004 Het interieur van het voormalige kerkgebouwtje van de Vrijzinnige Hervormden aan de Haarlemse Jacobsstraat is in de loop der jaren flink gehavend. Nadat de laatste gelovigen waren vertrokken, maakten de kansel en de banken eind zeventiger jaren plaats voor teken- en verfspullenwinkel Artell. Het orgel begon een tweede leven in 't Schalkererf in Schalkwijk; op de leeggekomen plek kwam een lift te staan die toegang verschafte naar een verdieping die in de open binnenruimte werd opgetrokken. In 1996 trok wijnhandel Vin Direct in het kerkje met een voorraad groot genoeg om de hele christenheid aan het avondmaal te laten gaan. De slijterij sloopte de verdieping er weer uit om het zicht op de glas-in-lood-vensters te herstellen. In 2000 sloot de zaak haar deuren, waarna honderden symbolen van de Heilige Geest de ruimte voorzagen van een centimeters dikke laag drek. Vorige week nam een groep krakers haar intrek; eigenaar de gemeente Haarlem ziet ze het liefst zo snel mogelijk weer vertrekken. Komend najaar besluit de Raad van State of het Raakscomplex - waar de Jacobskerk deel van uit maakt - mag worden gesloopt. Architect van het bijna honderd jaar oude bedehuis was J. van Noppen, die overigens ook tekende voor het nabijgelegen kerkgebouw van de Christelijke Gereformeerden aan de Raaks en de Drostefabriek aan het Spaarne. Bron: Haarlems Dagblad Bron: architectuurgids Haarlem Gasfabriek gesloopt in 1903 Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 10

11 Pas in de dertiger jaren van de 19e eeuw doet deze manier van verlichten in ons land zijn intrede. Het zijn voornamelijk Engelse particuliere ondernemingen die zich in onze steden met de openbare verlichting bezighouden. Zo ook in Haarlem. Engelsen laten hier in 1837 de eerste gaslantaarns branden. De "Imperial Continental Gas Association" (ICGA) had daartoe aan de Zijlvest een gasfabriek gebouwd. De verlichting voldeed kennelijk zo goed dat de Engelsen de opdracht kregen vóór 1876 de gehele stad van gasverlichting te voorzien. De eerste Haarlemse gaslantaarns waren Ritter lantaarns. Zij waren óf op zogenaamde Haagse palen bevestigd óf geplaatst op wandarmen van het merk Gautz. De lantaarns werden dagelijks ontstoken door een lantaarnopsteker. Dit was meestal een bijbaantje voor een schoenmaker of een kapper. Wijkagenten moesten toezien dat iedere lantaarn op tijd brandde. Voor iedere niet brandende lantaarn kreeg de lantaarnopsteker een boete van enkele centen opgelegd. Op 31 december 1902 liep het contract met het Engelse gasbedrijf af. De gemeente Haarlem nam toen zelf de gasfabricage ter hand. Op een terrein aan de Harmen Jansweg werd niet alleen een nieuwe gasfabriek maar ook een elektriciteitscentrale gebouwd. De laatste om in de toenemende vraag naar deze nieuwe energiebron te kunnen voorzien. Beide bedrijven werden bekend onder de benaming "Gemeente Lichtfabrieken". Bron: Adriaan Lam Keuze deel restauratie PR24 11