Eindrapportage van het project Inventarisatie consequenties liberalisering energiemarkt voor de bolbloemen- en bloembollenteler

Transcriptie

1 Eindrapportage van het project Inventarisatie consequenties liberalisering energiemarkt voor de bolbloemen- en bloembollenteler Opdrachtgever: Stuurgroep Meerjarenafspraak Energie Bloembollen Uitgevoerd door: DLV Adviesgroep nv Marktgroep Bloembollen/Bolbloemen Lisse/Zwaagdijk PME Adviesbureau bv 27 januari 2002

2 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... 2 VOORWOORD... 3 SAMENVATTING INLEIDING PROJECTDOELSTELLING WERKWIJZE PROJECTORGANISATIE UITVOERING RESULTATEN RESULTATEN ELEKTRICITEIT RESULTATEN GAS REACTIES ONDERNEMERS CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIES AANBEVELINGEN...22 BIJLAGEN A REGIO-INDELING / STANDAARDBEDRIJSTYPE PER REGIO B VRAGENLIJST C VOORBEELD DOORREKENING D OPBOUW CDS-SYSTEEM E KOSTEN PER STANDAARDBEDRIJFSTYPE VOOR EN NA LIBERALISERING F VOORBEELDBEREKENING KOSTEN ELEKTRICITEIT VOOR BEDRIJFSTYPENR. 1 G UITLEG ENERGIEWET, TRANSPORT EN TARIEVEN BOEK BIJLAGEN RESULTATEN ENQUETE BEDRIJVEN PER REGIO DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

3 Voorwoord Voor u ligt het rapport met betrekking tot het project Consequenties van de liberalisering van de energiemarkt dat een overzicht geeft van de aanpak, aanbevelingen en de behaalde resultaten van het onderzoek. Het onderzoeken van deze consequenties is gebeurd in opdracht van de Stuurgroep Meerjaren afspraak Energie Bloembollen die samengesteld is uit afgevaardigden van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur, NOVEM bv en Productschap Tuinbouw. Het project is uitgevoerd door DLV Adviesgroep nv in samenwerking met PME Adviesbureau bv. Het project is tot stand gekomen door bijdragen van NOVEM en Productschap Tuinbouw. Inbreng en inzet van de bovenstaande bedrijven hebben ertoe geleid dat per bedrijfstype voor verschillende regio s duidelijk is geworden wat de consequenties zijn van de liberalisering van de energiemarkt voor de bloembollen- en bolbloemensector. Dit rapport is voor 17,50 verkrijgbaar bij: DLV Adviesgroep nv Grachtweg 26 Postbus AH Lisse Tel Fax DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

4 Samenvatting Vanaf 1 januari 1998 is de overheid bezig de energiemarkt gefaseerd te liberaliseren. Dit proces duurt tot en met Sinds 1 januari 2002 zijn bedrijven met een aansluitwaarde van meer dan drie keer 80 ampère voor elektriciteit en/of een verbruik van meer dan m³ gas per jaar vrij en moeten hun energieleverancier kiezen. Van de bedrijven die vrij zijn moet de meetinstallatie geschikt zijn voor afstandsuitlezing. Dit geldt voor zowel de gasmeter als voor de elektriciteitsmeter. De liberalisering van de energiemarkt heeft consequenties voor de kostprijs van energie en het daarmee samenhangende energieverbruik. In 1998 is met steun van de sector bloembollen/bolbloemen, de Meerjarenafspraak-Energie (MJA-E) getekend. De doelstelling van de MJA-E is een verbetering van de energieefficiency in 2005 ten opzichte van 1995 met tweeëntwintig procent. Daarnaast moet in 2005 vier procent van het totale energieverbruik door duurzame energiebronnen worden opgewekt. Dit project heeft tot doel om door onderzoek naar het verbruik van energie van verschillende bedrijfstypen in de diverse regio's inzicht te krijgen in wat de invloed is van de liberalisering op de energiekosten per regio. Daaruit volgen de conclusies wat de gevolgen zijn voor de sector en de gevolgen voor het halen van de sectordoelstelling voor energie. Voor elektriciteit krijgen de grotere bedrijven in de bollensector per 1 januari 2002 te maken met de liberalisering. Deze bedrijven liggen met name in het Noordelijk Zandgebied, West- Friesland en Flevoland. De liberalisering van het gas speelt voor de meeste bollenbedrijven pas in 2004 omdat het gasverbruik op jaarbasis op bijna alle bedrijven kleiner is dan m 3. Om de effecten van de liberalisering voor de bloembollensector in kaart te brengen, is er een indeling gemaakt per regio. Er zijn vijf verschillende regio's benoemd, namelijk: West- Friesland, Noordelijk Zandgebied, Flevoland, Kennemerland en de Bloembollenstreek. Binnen die regio's zijn er zeven standaardbedrijven gedefinieerd die representatief zijn in hun regio. De standaardbedrijfstypen zijn gebaseerd op de voor die regio specifieke gewassen en het type bedrijvigheid wat daar plaatsvindt. Voor deze bedrijven is het gas- en elektraverbruik uitgerekend. Na het vaststellen van de standaardbedrijven en hun energieverbruik, zijn er vijfentwintig representatieve bedrijven, verdeeld over de verschillende regio's, bezocht. Na uitwerking van de enquêtes van de bezochte bedrijven zijn deze gegevens getoetst met die van de standaardbedrijven. De praktijkbedrijven kunnen qua gas- en elektriciteitsverbruik behoorlijk afwijken ten opzichte van de standaardbedrijven. Deze afwijking in verbruik kan oplopen tot wel vijftig procent naar boven of naar onder. De energiekosten van praktijkbedrijven kunnen, afhankelijk van contractcapaciteit, de bedrijfstijd etc, daardoor enorm fluctueren. De hoogte van de energiekosten wordt na de liberalisering sterk beïnvloed door de bedrijfstijd van een bedrijf. De bedrijfstijd wordt berekend door het totale jaarverbruik (voor gas is dit de contractcapaciteit, voor elektra is dit de aansluitwaarde) te delen door de maximale afname. Een gelijkmatiger afname van energie leidt tot een hogere bedrijfstijd, met als resultaat een lagere prijs voor zowel gas als elektriciteit. Voor elektra is de verwachting dat per saldo de kwh-prijs na de liberalisering circa 1 eurocent lager ligt dan voor de liberalisering. De marges waartussen de prijzen voor elektriciteit op de standaardbedrijven fluctueren zijn 7 10 eurocent per kwh. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

5 Sinds 1 januari 2002 hebben bedrijven die meer dan m³ gas verbruiken, te maken met het trajectenstelsel. Aangezien dit tarief zeer onderhevig is aan fluctuaties in het transportnet, variëren de tarieven per dag en per bedrijf. Met dit systeem kan op voorhand geen gasprijs worden berekend. Daarom is hiervoor het afgeschafte Commodity Diensten Systeem (CDS) gebruikt. Dit systeem geeft een redelijke indicatie van de prijzen. Op de standaardbedrijven fluctueren de prijzen tussen de eurocent per m 3. Bij een lage bedrijfstijd hebben besparingen die de contractcapaciteit/vermogen of het verbruik verlagen ongeveer hetzelfde rendement. Bij een hoge bedrijfstijd is het rendement van het verlagen van het verbruik groter dan het verlagen van de contractcapaciteit. Alhoewel de elektriciteitskosten dalen, stijgen de kosten voor gas dusdanig dat de liberalisering voor alle bedrijfstypen negatief uit gaat vallen. Voor bedrijven met broeierij, die over het algemeen een hogere bedrijfstijd hebben, blijft de situatie redelijk gelijk. De besparing op elektriciteitskosten op de standaardbedrijven is gemiddeld 12 %, het varieert tussen de 7 en 15 %. De stijging van de gaskosten op de standaardbedrijven is gemiddeld 39 %, variërend tussen 7 en 70 %. De stijging van de totale energiekosten voor de standaardbedrijven is gemiddeld 18,9 % en varieert tussen de 3 en 41 %. Voor de bloembollenteelt stijgen de totale bedrijfskosten met 1 à 2 % per hectare en voor de bolbloementeelt is de stijging 3 à 4 % per producteenheid (steel). De extra energiekosten die worden gemaakt na de liberalisering grijpen direct in op het resultaat van de onderneming. Bij de standaardbedrijven varieert de daling van de rentabiliteit tussen 0,4 % en de 2 %. Tevens kan na de liberalisering geen algemene kostprijs voor energie per product en/of hectare worden berekend. Het puur besparen op m 3 gas en kwh leidt ook na de liberalisering tot besparing op energiekosten. Ten opzichte van de situatie vóór de liberalisering is de terugverdientijd van energiebesparende maatregelen langer. Besparingen die de afnamepiek verlagen zijn financieel vaak het interessantst. Een groot deel van de ondernemers heeft geen zicht op hun energieverbruik en afnamepatroon gedurende het jaar. Om een goede onderhandelingspositie bij energieleveranciers te krijgen moet dit verbeteren. Tevens is het na de liberalisering minder duidelijk welke besparingsopties in een specifieke situatie de meeste voordelen opleveren. Ten aanzien van duurzame energie zijn vooral gaspiek verlagende opties, zoals drogen met warme kaslucht of zonnecollectoren interessant. Er is bij de telers een cultuuromslag qua denken over energiebesparing na de liberalisering nodig. Naast het pure besparen op m³ gas en kwh, zullen ondernemers kritisch moeten kijken naar pieken in het afnamepatroon en naar manieren om deze af te vlakken. Voor gas is dit financieel het aantrekkelijkst. Ook het gezamenlijk inkopen met andere bedrijven, binnen of buiten de sector, verdient aandacht. Het project Consequenties van de liberalisering van de energiemarkt toont onder meer aan dat in de huidige situatie - zoals de overheid de liberalisering nu wil doorvoeren - dit consequenties heeft voor de sector. Het is daarom van groot belang dat er vervolgacties worden genomen om de sector bewust te maken van deze consequenties. Er is meer aandacht nodig voor het individuele bedrijf, massavoorlichting is minder effectief, doordat energiebesparing maatwerk wordt. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

6 1. Inleiding Vanaf 1 januari 1998 is de overheid bezig de energiemarkt gefaseerd te liberaliseren. De overheid heeft vanaf die datum haar verantwoordelijkheden en invloed in de energiesector afgebouwd. De liberalisering van de energiemarkt houdt in dat bedrijven en consumenten de mogelijkheid krijgen om hun eigen energieleverancier te kiezen, waardoor concurrentie tussen leveranciers optreedt. Dit proces duurt tot en met 2004 als de laatste fase van de liberalisering ingaat. De eerste fase waarin alleen de allergrootste bedrijven hun energieleveranciers kunnen kiezen is reeds afgerond. De datum die voor de bloembollen- en bolbloemensector van belang is, is 1 januari Bedrijven met een aansluitwaarde van meer dan drie keer 80 ampère voor elektriciteit en/of een verbruik van meer dan m³ gas per jaar, zijn dan vrij en moeten hun energieleverancier uitkiezen. De bedrijven die minder gas afnemen of een kleinere aansluitwaarde voor elektriciteit hebben, zijn vanaf 1 januari 2004 vrij in hun keuze. Bedrijven met een elektriciteitsaansluiting onder de drie keer 100 ampère en/of een gasverbruik onder de m³ vallen in verbruikersprofielen. Boven deze grenzen wordt het gebruik per uur uitgelezen door de leveranciers. In dit rapport wordt voor de berekening van de nieuwe gastarieven gebruikgemaakt van het zogenaamde Commodity Diensten Systeem, het CDS. De opbouw van het CDS is te vinden in bijlage D en G. Sinds kort wordt er echter bij bedrijven die meer verbruiken dan m 3 gas gewerkt met trajectenstelsel, zie ook bijlage G. De liberalisering van de energiemarkt zou gevolgen kunnen hebben voor de kostprijs van energie en het energiegebruik in de komende jaren. In 1998 is met steun van de sector bloembollen/bolbloemen, de Meerjarenafspraak-Energie (MJA-E) getekend. Ruim 600 bloembollen- en/of bolbloementelers hebben de Meerjarenafspraak ondertekend. Zij vertegenwoordigen over het algemeen de grotere energieverbruikers in de sector. De doelstelling hierbij is een verbetering van de energieefficiency in 2005 ten opzichte van 1995 met tweeëntwintig procent. Daarnaast moet in 2005 vier procent van het totale energieverbruik door duurzame energiebronnen worden opgewekt. In het kader van de MJA-E worden door de Novem, LNV en de sector gezamenlijk energieprojecten opgesteld om de doelstellingen van de MJA-E te halen. Bij deze projecten ligt de nadruk op onderzoek, voorlichting, communicatie en demonstratie. De liberalisering van de energiemarkt kan van invloed zijn op de bedrijfseconomische resultaten van de sector en het behalen van de MJA-E doelstelling. Dit rapport behandelt het onderzoek naar de invloed van de liberalisering op genoemde terreinen. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

7 2. Projectdoelstelling Als resultaat van overleg tussen de KAVB en DLV Adviesgroep is een plan van aanpak ontstaan om door middel van een inventarisatiestudie de consequenties van een vrije energiemarkt in kaart te brengen. De doelstelling van het project is het zichtbaar maken van de bedrijfseconomische consequenties van de liberalisering van de gas- en elektriciteitsmarkt voor de verschillende bedrijfstypen per regio in de bloembollen- en bolbloemensector. Door het onderzoek naar het gebruik van energie van verschillende bedrijfstypen in de diverse regio s wordt inzicht verkregen in wat de invloed is van de liberalisering op de energiekosten per regio. Daaruit kan geconcludeerd worden wat de gevolgen zijn voor de sector en de gevolgen van het halen van de sectordoelstelling voor energie. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

8 3. Werkwijze 3.1 Projectorganisatie De projectorganisatie was in handen van een projectgroep, samengesteld uit twee medewerkers van DLV Adviesgroep. De projectgroep kwam regelmatig bij elkaar om de voortgang van het project te bespreken. De dagelijkse aansturing en coördinatie waren in handen van de projectleider van DLV Adviesgroep. 3.2 Uitvoering Er is een indeling gemaakt per regio. Er zijn in totaal vijf verschillende regio s benoemd, te weten: West-Friesland; Noordelijk Zandgebied; Flevoland; Kennemerland; Bloembollenstreek. Binnen die regio s zijn er standaardbedrijven gedefinieerd die representatief zijn in hun regio. In totaal zijn er zeven standaardbedrijfstypen benoemd met de volgende specificaties: West-Friesland (bedrijfstype 1, Zwaagdijk): 18 hectare tulpen en tulpenbroeierij met vier miljoen stuks. Noordelijk Zandgebied (bedrijfstype 2, Anna Paulowna): 20 hectare waarvan 7,5 hectare tulp, 5 hectare lelies (worden vaak in de buitengebieden geteeld op contract bij derden, waarbij de verwerking wel op het bedrijf plaatsvindt), 4 hectare narcissen en 3,5 hectare krokussen. Noordelijk Zandgebied (bedrijfstype, 3 Anna Paulowna): 20 hectare onderverdeeld in 10 hectare tulpen, 5 hectare hyacinten, 3 hectare narcissen en 2 hectare bijzondere bolgewassen. Kennemerland (bedrijfstype 4, Egmond): 12 hectare onderverdeeld in 4 hectare tulp, 4 hectare hyacinten en 4 hectare bijzondere bolgewassen. Flevoland (bedrijfstype 5, Creil): 40 hectare onderverdeeld in 20 hectare tulpen en 20 hectare lelies. Flevoland (bedrijfstype 6, Creil): 40 hectare onderverdeeld in 20 hectare tulpen en 20 hectare gladiolen. Bloembollenstreek (bedrijfstype 7, Hillegom): 15 hectare onderverdeeld in 5 hectare tulpen, 5 hectare hyacinten, 3 hectare narcissen en 2 hectare dahlia s en daarnaast hyacintenbroeierij met 1 miljoen stuks. De standaardbedrijfstypen zijn gebaseerd op de voor die regio specifieke gewassen en het type bedrijvigheid dat daar plaatsvindt. Het gaat met name om broeierij en bollenteelt en de combinatie hiervan. In bijlage A staat hoe de standaardbedrijfstypen tot stand zijn gekomen en welke activiteiten er op deze bedrijven plaatsvinden. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

9 Voor de standaardbedrijfstypen is het gas- en elektraverbruik uitgerekend met behulp van de cijfers uit de rapporten Energie-Efficiency-Index voor de bloembollen- en bolbloementeelt (DLV 1996) en de Inventarisatie energiegebruik en besparingspotentieel bloembollensector (DLV en Tebodin 1994), zie ook bijlage C. Voor alle standaardbedrijfstypen is het hele traject van teelt en verwerking, inclusief drogen en bewaring, meegenomen. Daarnaast is voor een aantal bedrijfstypen de broeierij meegenomen, inclusief drogen verwerken, preparatie en afbroei. Zie voor deze bedrijfstypen bijlage A. Na het vaststellen van de standaardbedrijfstypen zijn er 25 bedrijven verdeeld over de verschillende regio s bezocht. De bezochte bedrijven die zijn geselecteerd voldeden in grote lijnen aan de eisen die opgesteld waren voor het standaardbedrijfstype uit een bepaalde regio. De bedrijven zijn in eerste instantie geselecteerd aan de hand van de gegevens uit de quickscans van Hierbij bleek dat de gegevens in een aantal jaren toch behoorlijk zijn veranderd. De bedrijven zijn allemaal groter geworden. Van de geselecteerde bedrijven zijn de energiegegevens verzameld, met behulp van de speciaal ontwikkelde checklist (zie bijlage B). Daarna zijn de gegevens van het standaardbedrijf getoetst aan de verzamelde gegevens uit de praktijk. Om uit de verkregen informatie de consequenties te halen, is er gebruikgemaakt van een rekenmodel ontwikkeld door DLV. Dit model berekent de energiekosten in de huidige situatie en de situatie na de liberalisering. Bovendien wordt het uitgerekend voor verschillende bedrijfstypen in de verschillende regio s. Voor het maken van de regio-indeling en standaardbedrijfstype, het verzamelen van de energiegegevens en het maken van het rekenmodel, zijn verschillende adviseurs van DLV Adviesgroep ingeschakeld. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

10 4. Resultaten De hoogte van de energiekosten wordt sterk beïnvloed door de bedrijfstijd. De bedrijfstijd wordt berekend door het totale jaarverbruik te delen door de maximale behoefte aan capaciteit of vermogen. Dat wil zeggen delen door de aansluitwaarde voor elektriciteit of door de contractcapaciteit van gas. Als de bedrijfstijd hoger is, is de afname van energie gelijkmatiger, met als gevolg een lagere prijs. Dit geldt zowel voor gas als voor elektra. De meeste bollenbedrijven bevinden zich in het gebied van Nuon, voor zowel transport als levering van elektriciteit. Daarom is voor de berekening van de oude tarieven gebruikgemaakt van de tarieven van Nuon. In Noord-Holland valt alleen de gemeente Heemstede onder Eneco Zuid-Kennemerland. 4.1 Resultaten elektriciteit Voor de zeven standaardbedrijven is het verbruik berekend. De aansluitwaarde en het vermogen zijn het resultaat van de enquêtes. De bedrijfstijd is berekend door het verbruik te delen door het vermogen. De resultaten staan vermeld in tabel 1. De bedrijfstijd heeft samen met het vermogen een grote invloed op de prijs van elektriciteit. Tabel 1. Aansluiting, vermogen, verbruik en bedrijfstijd van de zeven bedrijfstypen Locatie bedrijf Aansluiting Vermogen Verbruik Bedrijfstijd 1. Zwaagdijk 3x 100 A 59 kw kwh uur 2. Anna Paulowna 3x 100 A 59 kw kwh uur 3. Anna Paulowna 3x 100 A 59 kw kwh uur 4. Egmond 3x 63 A 37 kw kwh uur 5. Creil 3x 160 A 94 kw kwh uur 6. Creil 3x 250 A 147 kw kwh uur 7. Hillegom 3x 63 A 37 kw kwh uur Er is uitgegaan van een gelijke verdeling over hoog- en laagtarief. De bedrijfstijd wordt berekend door het totale jaarverbruik te delen door de maximale behoefte aan vermogen. Bedrijven 4 en 7 zijn kleinverbruikers, omdat zij een aansluiting onder de drie keer 80 ampère hebben en vallen daarom ook in een andere tariefcategorie. Zij zullen pas in 2004 met de liberalisering te maken krijgen. Bedrijven 5 en 6 zijn in aansluitvermogen aanzienlijk groter. Tegelijk hebben ze ook een hogere bedrijfstijd: ze gebruiken het geleverde vermogen gelijkmatiger. Huidige elektriciteitsprijs Aan de hand van de verbruiksgegevens is uitgerekend wat de bedrijven nu betalen voor hun elektriciteit. Deze prijzen zijn inclusief vastrecht, trafovergoeding, vermogensvergoeding e.d. In bijlage F is de berekeningswijze weergegeven voor bedrijfstype 1, Zwaagdijk. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

11 Tabel 2. Prijzen van elektriciteit 2001 per kwh (inclusief vastrecht en kw-component) en totaal Locatie bedrijf Huidig tarief Elektriciteitskosten totaal 1. Zwaagdijk 10,3 ct/kwh , - 2. Anna Paulowna 12,4 ct/kwh , - 3. Anna Paulowna 12,1 ct/kwh , - 4. Egmond 9,5 ct/kwh 4.183, - 5. Creil 9,2 ct/kwh , - 6. Creil 7,9 ct/kwh , - 7. Hillegom 9,1 ct/kwh 5.059, - De totale elektriciteitskosten zijn het resultaat van het jaarverbruik maal het tarief. Uit de berekeningen blijkt dat er nu al tussen bedrijven verschil in elektriciteitsprijs is. Dit wordt voor een groot deel veroorzaakt door de hogere bedrijfstijd, zoals bij bedrijf 5 en 6. Daarnaast is het ook afhankelijk van het vermogen. Bedrijven 4 en 7 zijn kleinverbruikers. Elektriciteitsprijs na de liberalisering Hoewel alleen de verbruikers met een aansluiting van meer dan drie keer 80 ampère in 2002 vrijkomen, is toch voor alle bedrijven een inschatting gemaakt van de tarieven. Uitgangspunt hierbij zijn enkele offertes voor levering van elektriciteit aan vergelijkbare bedrijven (grootverbruik). Bedrijven 4 en 7 zijn ondanks dat het kleinverbruikers zijn, met dezelfde systematiek als Bijlage F berekend. Tabel 3. Prijzen elektriciteit na de liberalisering Locatie bedrijf Tarief Elektriciteitskosten totaal 1. Zwaagdijk 8,8 ct/kwh 8.590, - 2. Anna Paulowna 10,4 ct/kwh 7.147, - 3. Anna Paulowna 10,2 ct/kwh 7.277, - 4. Egmond 8,9 ct/kwh 3.904, - 5. Creil 7,9 ct/kwh , - 6. Creil 6,9 ct/kwh 26035, - 7. Hillegom 8,4 ct/kwh 4.707, - De totale elektriciteitskosten na de liberalisering worden berekend door het verbruik te vermenigvuldigen met het nieuwe tarief. Uit tabel 2 en 3 blijkt dat elektriciteit na de liberalisering voor alle bedrijven goedkoper wordt. Hoeveel goedkoper is sterk afhankelijk van de bedrijfstijd van elk individueel bedrijf. Zie ook de grafieken 1 en 2. Bedrijven kleiner dan drie keer 80 ampère krijgen te maken met verbruikersprofielen, die zijn nog niet bekend, daarom is er bij bedrijven 4 en 7 gerekend met de systematiek van bijlage F. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

12 Grafiek 1: relatie bedrijfstijd - kwh-tarief tarief in 2001 tarief in ,140 0,120 tarief (euro/kwh) 0,100 0,080 0,060 0,040 0, bedrijf bedrijf bedrijf bedrijf bedrijf bedrijf bedrijf 6 bedrijfstijd (uur) Grafiek 2: relatie vermogen kwh-tarief tarief in 2001 tarief in ,140 0,120 tarief (euro/kwh) 0,100 0,080 0,060 0,040 0, bedrijf 4 37 bedrijf 7 50 bedrijf 2 50 bedrijf 3 59 bedrijf 1 94 bedrijf bedrijf 6 vermogen (kw) DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

13 De grote lijn uit grafiek 1 (m.u.v. bedrijven 4 en 7, dit zijn immers kleinverbruikers) is dat naarmate de bedrijfstijd hoger is de prijs per kwh daalt. Voor grotere bedrijven geldt dit sterker als voor kleinere bedrijven. Uit grafiek 2 blijkt (m.u.v. bedrijven 4 en 7) dat hoe hoger het vermogen van het bedrijf is, des te lager het tarief is. Een ondernemer moet dus kritisch naar de aansluitwaarde van zijn bedrijf kijken. Als de aansluitwaarde onnodig hoog is, wordt de bedrijfstijd lager en stijgt de prijs per kwh. 4.2 Resultaten gas Voor de zeven standaardbedrijven zijn het gasverbruik en de contractcapaciteit berekend, de berekening is te vinden in bijlage C. De contractcapaciteit is de maximale hoeveelheid aardgas die volgens contract per uur mag worden afgenomen. Gasprijs nu Tabel 4. Contractcapaciteit, jaarverbruik en bedrijfstijd van de zeven bedrijfstypen Locatie bedrijf Contractcapaciteit Jaarverbruik Bedrijfstijd 1. Zwaagdijk 60 m³/uur m³ uur 2. Anna Paulowna 20 m³/uur m³ uur 3. Anna Paulowna 50 m³/uur m³ uur 4. Egmond 35 m³/uur m³ uur 5. Creil 65 m³/uur m³ 960 uur 6. Creil 85 m³/uur m³ uur 7. Hillegom 40 m³/uur m³ uur Bollenbedrijven werken, in tegenstelling tot glastuinbouwbedrijven, vaak nog niet met een maximale contractcapaciteit. De contractcapaciteit per bedrijfstype is daarom berekend met de gegevens uit bijlage C en D. De bedrijfstijd wordt berekend door het totale jaarverbruik te delen door de contractcapaciteit. Tabel 5. Huidige gastarieven, huidige gastarieven gecorrigeerd en de totale gaskosten Locatie bedrijf Huidig gastarief Huidige gastarief Gaskosten totaal (gecorrigeerd) 1. Zwaagdijk 19,9 ct/m³ 19,5 ct/m³ , - 2. Anna Paulowna 20,8 ct/m³ 19,5 ct/m³ 5.734, - 3. Anna Paulowna 20,4 ct/m³ 19,5 ct/m³ , - 4. Egmond 20,8 ct/m³ 19,5 ct/m³ 7.096, - 5. Creil 20,4 ct/m³ 19,5 ct/m³ , - 6. Creil 20,4 ct/m³ 19,5 ct/m³ , - 7. Hillegom 20,4 ct/m³ 19,5 ct/m³ , - Huidig gastarief De gasprijs, zoals die nu voor de meeste bedrijven geldt, is het standaardtuinderstarief. Voor de bepaling van de gasprijs wordt de prijs van ruwe olie, de zgn. Platt-waarde gebruikt. Bij de bepaling van de tuinbouwgasprijs is de P-waarde gehanteerd van juli 2000 tot juli DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

14 Huidig gastarief (gecorrigeerd) Bij de bedrijven is rekening gehouden met de locatie in verband met de transportafstanden van het gas. De verschillen worden bepaald door de verschillen in locatie en gasverbruik. Bij minder gasafname is de Regionale Energie Belasting per m³ hoger. Doordat de olieprijs het laatste kwartaal is gedaald, is de P-waarde voor industrie ( 171, - per ton stookolie), die als basis wordt genomen voor de gasprijs volgens het CDS, lager dan de P-waarde voor de huidige tuinbouwgasprijs ( 187, -). Voor een goede vergelijking is de P-waarde voor de bepaling van de huidige gasprijs gelijkgesteld aan de P-waarde voor het CDS ( 171,-). Hierdoor ontstaat een zuiverder vergelijking tussen de huidige en toekomstige situatie. Gaskosten totaal De 'gaskosten totaal' zijn berekend door de gecorrigeerde gastarieven te vermenigvuldigen met het verbruik. Er is gerekend met de gecorrigeerde gastarieven om redenen die in de vorige alinea zijn toegelicht. Gasprijs na de liberalisering Het Commodity Diensten Systeem (CDS) zou per 1 januari 2002 gelden voor tuinders met een gasverbruik boven m³/jr. In plaats daarvan wordt er per 1 januari 2002 gewerkt met het trajectenstelsel. Aangezien dit tarief zeer onderhevig is aan fluctuaties in het transportnet, variëren deze tarieven per dag en per bedrijf. Om toch een goede indicatie te krijgen van de gaskosten na de liberalisering, is voor de berekening gebruikgemaakt van het CDS-systeem. Dit systeem kan gebruikt worden, omdat de opbouw van het CDS-systeem en het trajectenstelsel grotendeels gelijk zijn, met uitzondering voor het transportgedeelte. De kosten voor het transport zijn in het trajectenstelsel totaal niet te voorspellen. Daardoor zijn er moeilijk aannames mee te doen. Dit blijkt uit bijlage G. Het huidige tuinbouwtarief is per 1 januari 2002 verdwenen. Het Productschap Tuinbouw had een contract met de Gasunie dat liep tot 1 januari De opbouw van het tarief volgens het CDS is te vinden in bijlage D. In het CDS speelt de al eerder genoemde bedrijfstijd een doorslaggevende rol. Deze bedrijfstijd is te beïnvloeden door de contractcapaciteit, zie figuur 3. Dit is de maximale hoeveelheid gas dat een bedrijf per uur mag afnemen. Des te lager de contractcapaciteit, des te lager de prijs van het gas per m³. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

15 Gasverbruik bloembollenbedrijf in m3 (zonder broeierij) gas in m jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec maand Gasverbruik Contractcapaciteit Figuur 3: Gasverbruik bloembollenbedrijf in m3 (zonder broeierij). Tabel 6. Huidige gecorrigeerde gasprijzen, de toekomstige gasprijzen en de totale toekomstige gaskosten Locatie bedrijf Huidige gastarief (gecorrigeerd) CDS-tarief Toekomstige gaskosten totaal 1. Zwaagdijk 19,5 ct/m³ 20,9 ct/m³ ,- 2. Anna Paulowna 19,5 ct/m³ 28,1 ct/m³ 8.569,- 3. Anna Paulowna 19,5 ct/m³ 30,8 ct/m³ ,- 4. Egmond 19,5 ct/m³ 33,1 ct/m³ ,- 5. Creil 19,5 ct/m³ 33,1 ct/m³ ,- 6. Creil 19,5 ct/m³ 26,3 ct/m³ ,- 7. Hillegom 19,5 ct/m³ 24,5 ct/m³ ,- De nieuwe gaskosten zijn berekend door het verbruik te vermenigvuldigen met het tarief volgens het CDS. De standaardbedrijven krijgen te maken met een soms forse verhoging van de gaskosten. Energiekosten na de liberalisering De liberalisering heeft invloed op de energiekosten van bollenbedrijven. In tabel 7 staat weergegeven wat per standaardbedrijf de verschillen zijn. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

16 Tabel 7. Het verschil in energiekosten Locatie bedrijf Totale energiekosten oud Besparing elektriciteit Extra kosten gas Extra kosten na liberalisering Energie kosten stijging in % 1. Zwaagdijk , , , ,- 2,8 2. Anna Paulowna , , , ,- 8,2 3. Anna Paulowna , , , ,- 26,4 4. Egmond ,- 279, , ,4 5. Creil , , , ,- 22,5 6. Creil , , , ,- 10,3 7. Hillegom ,- 352, , ,- 18,3 Hoewel de elektriciteitskosten dalen, stijgen de kosten voor gas dusdanig dat de liberalisering voor alle bedrijfstypen negatief uit gaat vallen. De besparing op elektriciteitskosten op de standaardbedrijven is gemiddeld 12 %, het varieert tussen de 7 en 15 %. De stijging van de gaskosten op de standaardbedrijven is gemiddeld 39 %. De grootste stijging van de gaskosten is 70 %, terwijl de kleinste stijging 7 % is. De stijging van de totale energiekosten voor de standaardbedrijven is gemiddeld 18,9 % en varieert van 2,8 tot 41,4 %. De hoogte van de gaskosten worden beïnvloed door het verbruik en de contractcapaciteit. Om de effecten van een hoger of lager gasverbruik en een hogere of lagere contractcapaciteit aan te kunnen geven is dit in onderstaande tabel uitgewerkt voor twee standaardbedrijven. Deze bedrijven zijn gekozen omdat ze naar verhouding de hoogste en één van de laagste stijgingen in energiekosten hebben. In deze tabel is te zien hoe de gaskosten variëren als een bedrijf een hoger of lager gasverbruik of contractcapaciteit heeft dan een standaardbedrijf in de regio. Tevens wordt duidelijk wat de financiële consequenties van besparing op gas zijn. Eerst is het verbruik gevarieerd bij een gelijke contractcapaciteit, daarna is bij een variërende contractcapaciteit het gasverbruik gelijk gehouden. Tabel 8: Consequenties verandering gasverbruik en contractcapaciteit na liberalisering voor bedrijfstypenr. 4 te Egmond en bedrijfstype 6 te Creil. Gasverbruik m 3 /m 3 Totaal kosten Contractcapaciteit m 3 /m 3 Totaal kosten bedr.type 4 Huidig , ,- Huidig 35,0 0, ,- 20 % lager , ,- 20 % lager 28,0 0, ,- 10 % lager , ,- 10 % lager 31,5 0, ,- 10 % hoger , ,- 10 % hoger 38,5 0, ,- 20 % hoger , ,- 20 % hoger 42,0 0, ,- Gasverbruik m 3 /m 3 Totaal kosten Contractcapaciteit m 3 /m 3 Totaal kosten bedr.type 6 Huidig , ,- Huidig 85 0, ,- 20 % lager , ,- 20 % lager 68 0, ,- 10 % lager , ,- 10 % lager 76 0, ,- 10 % hoger , ,- 10 % hoger 94 0, ,- 20 % hoger , ,- 20 % hoger 102 0, ,- DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

17 Heeft een bedrijf een 20 % hoger of lager gasverbruik dan een standaardbedrijf dan zijn de gaskosten % hoger of lager. Een 20 % lagere of hogere contractcapaciteit dan een standaardbedrijf heeft 7-10 % hogere of lagere gaskosten tot gevolg. Voor het bedrijfstype nr. 4 uit Egmond loont het om zowel m 3 gas te besparen als om de contractcapaciteit te verlagen. Beide leveren ongeveer dezelfde besparing op. Bij besparing op gas die de afnamepiek verlaagt, slaat de ondernemer in dit geval twee vliegen in één klap. Bij een lage bedrijfstijd leveren zowel besparing van m 3 gas als verlagen van de contractcapaciteit geld op. Bij het standaardbedrijf in Creil (bedrijfstype nr. 6) levert m 3 gasbesparing een groter financieel voordeel op dan het verlagen van de contractcapaciteit, omdat het bedrijf in Creil een hogere bedrijfstijd heeft dan het bedrijf in Egmond. Bij een hoge bedrijfstijd levert het besparen op m 3 gas meer financieel voordeel op dan het verlagen van de contractcapaciteit. Uit bovenstaande blijkt dat na invoering van de liberalisering het voor een ondernemer minder helder is welke besparingsopties de meeste financiële voordelen opleveren. Tabel 9: Verschil in financiële consequenties (bij gelijke contractcapaciteit) van het besparen van m 3 gas voor en na invoeren van liberalisering energie. Gasverbruik Situatie voor liberalisering Situatie na liberalisering bedr. type m 3 / Totaal Besparing m 3 / Totaal Besparing nr. 4 Egmond gas m 3 kosten gas m 3 kosten Huidig , , , , % lager , , , , , ,- 10 % lager , ,- 710, , ,- 660,- 10 % hoger , , , , , ,- 20 % hoger , , , , , ,- bedr. type m 3 / Totaal Besparing m 3 / Totaal Besparing nr. 6 Creil gas m 3 kosten gas m 3 kosten Huidig , , , , % lager , , , , , ,- 10 % lager , , , , , ,- 10 % hoger , , , , , ,- 20 % hoger , , , , , ,- Besparing op gas na invoering van de liberalisering levert minder financiële voordelen op dan gasbesparing in de oude situatie. Het verschil is circa %. Voor elektra zullen deze financiële verschillen tussen de oude en nieuwe situatie minder zijn, omdat de tariefsverschillen voor en na de liberalisering niet zo groot zijn. Kosten per hectare en producteenheid Voor alle standaardbedrijven geldt dat de totale energiekosten stijgen en daardoor stijgen ook de totale bedrijfskosten. Per standaardbedrijf is uitgerekend hoe hoog de energiekosten zijn per oppervlakte-eenheid product en per producteenheid zowel in de oude als in de nieuwe situatie. Deze cijfers zijn terug te vinden in bijlage E. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

18 De stijging van de energiekosten varieert per gewas en per regio. Door de stijging van de energiekosten stijgen de totale bedrijfskosten. Deze stijging is voor de teelt 1 à 2 % per hectare en voor de broeierij 3 à 4 % per producteenheid (steel). De stijging wordt veroorzaakt door de hogere gastarieven na de liberalisering. De nieuwe tarieven voor gas en elektra zijn berekend aan de hand van de samenstelling van het teeltplan van de standaardbedrijven. De cijfers per oppervlakte- en producteenheid zijn dan ook specifiek voor de standaardbedrijven en kunnen niet direct worden vertaald naar individuele bedrijven in de praktijk. Ieder bedrijf heeft zijn eigen specifiek teeltplan met een daarbij behorend energieverbruik en contractcapaciteit, waarbij tussen vergelijkbare bedrijven grote verschillen in energieverbruik voorkomen. Elk bedrijf zal daarom een andere bedrijfstijd hebben. De bedrijfstijd bepaalt het tarief en dus de uiteindelijke kosten per hectare en producteenheid. Ook als twee bedrijven hetzelfde energieverbruik per hectare en/of producteenheid hebben kunnen de energiekosten toch aanzienlijk verschillen door verschil in prijs per m 3 of kwh. Rentabiliteit Uitspraken over in welke mate de rentabiliteit van de sector door de liberalisering wordt beïnvloed zijn moeilijk te doen. De standaardbedrijven voor energie zijn geen bedrijfseconomische standaardbedrijven. Tevens zijn er op de bloembollenbedrijven veel verschillende teelten met daarbinnen ook weer verschillende cultivars. De opbrengsten en kosten per bedrijf verschillen daardoor behoorlijk. Onderstaand volgen nu twee berekeningen die gebaseerd zijn op aannames. Er is gekozen voor bedrijfstype 4, omdat dit bedrijf relatief de grootste stijging van de energiekosten heeft (namelijk 40 %). En voor bedrijfstype 2 omdat deze de laagste stijging van de energiekosten heeft (namelijk 8,2 %). Bedrijfstype 1 is buiten beschouwing gelaten. Het beeld is hier vertekend door het grote aandeel van de broeierij in de energiekosten. Stel de rentabiliteit van bedrijfstype 4 is 100. De rentabiliteit van de bollensector zit de afgelopen jaren volgens het L.E.I. gemiddeld rond de 100. Dit betekent dat tegenover elke 100,- kosten dan 100,- aan opbrengsten staan. De energiekosten zijn momenteel ongeveer 5 % van de totale bedrijfskosten. Bij een stijging na de liberalisering van de energiekosten met 40 % vormen de energiekosten 7 % van de totale bedrijfskosten. Tegenover elke 100,- aan kosten staan dan 98,- aan opbrengsten. Bovenstaande redenering en berekening doen we ook voor bedrijfstype 2. Stel dat de rentabiliteit van bedrijfstype 2 is rond de 100. De energiekosten zijn momenteel ongeveer 5 % van de totale bedrijfskosten. Na een stijging van de energiekosten met 8,2 % vormen de energiekosten 5,4 % van de totale bedrijfskosten. Tegenover elke 100,- kosten staan dan 99,60 aan opbrengsten. Standaardbedrijven annex praktijkbedrijven Uit het onderzoek blijkt dat de bedrijven die geselecteerd zijn om het standaardbedrijf mee te vergelijken in de praktijk qua gas- en elektriciteitsverbruik toch behoorlijk afwijken. Deze afwijking kan oplopen tot wel vijftig procent naar boven of naar onder. Dit heeft echter geen invloed op de vraag of bedrijven al dan niet al in 2002 te maken krijgen met de liberalisering, omdat de aansluitwaarden voor elektriciteit vrijwel gelijk zijn, terwijl er behoorlijke verschillen in verbruik zijn. Dit betekent dat het tijdstip van de liberalisering voor de standaardbedrijven hetzelfde is als voor de praktijkbedrijven. Verder krijgen zowel de standaardbedrijven als de onderzochte bedrijven voor gas pas in 2004 te maken met de liberalisering. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

19 Een hoger of lager energiegebruik dan het standaardbedrijf heeft wel invloed op de prijs die de ondernemer uiteindelijk voor gas en elektra gaat betalen. Dit zal afhangen van de bedrijfstijd van elk individueel bedrijf. 4.3 Reacties ondernemers Uit de gesprekken met de ondernemers blijkt dat met name kleinere bedrijven vaak niet precies weten wat de liberalisering inhoudt. Zij geven aan dat ze nog tot 2004 de tijd hebben en zich daarom nog niet in de liberalisering hebben verdiept. Telers die meedoen aan Milieuproject Sierteelt (MPS) weten hun energieverbruik per vier weken. Dit in tegenstelling tot telers die niet registreren, zij weten meestal alleen het jaarverbruik. Ze weten vaak niet hoeveel gas en elektra ze per maand afnemen, alhoewel velen ook een maandafrekening van een energiebedrijf krijgen. Daardoor is het voor deze groep telers moeilijk om een correcte contractcapaciteit te berekenen. De bedrijven die wel voor liberalisering in aanmerking komen zijn er bewuster mee bezig, maar weten vaak toch nog onvoldoende wat de liberalisering inhoudt. Zo denken ze bijvoorbeeld dat hun contracten met energieleveranciers voor 1 juli 2001 geregeld hadden moeten zijn. Ook is er veel verwarring over de aansluitwaarde van elektriciteit. Hoeveel is mijn aansluitwaarde nu precies en ben ik met 80 ampère aansluitwaarde in 2002 al vrij?! Telers verwachten dat de service van de energiebedrijven beter wordt nu er concurrentie gaat optreden. Een deel van de ondervraagde telers verwacht dat de energiekosten lager gaan worden. Het andere deel verwacht juist dat door hun ongunstige afname de energiekosten zullen toenemen. Sommige ondernemers geven aan dat ze voor elektriciteit een aggregaat gaan huren om pieken af te vlakken. De pieken in het gasverbruik willen telers afvlakken door gebruik te maken van bijvoorbeeld olie- of propaankachels. De resultaten van de afgenomen enquêtes bij de bezochte bedrijven zijn te vinden in de aparte bijlage. De cijfers zijn weergegeven zoals de ondernemers ze opgaven. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

20 5. Conclusies en aanbevelingen 5.1 Conclusies De doelstelling om standaardbedrijven per regio te vormen en van 25 bedrijven energiegegevens te verzamelen is gehaald. Daarnaast zijn door middel van een rekenmodel het energieverbruik en de energiekosten op de standaardbedrijven in de huidige situatie en na de liberalisering vastgesteld. Algemeen Voor elektriciteit zullen in 2002 de grotere bedrijven met de liberalisering te maken krijgen. Deze liggen met name in het Noordelijk Zandgebied, Flevoland en West- Friesland. Voor de meeste bedrijven in de regio s Kennemerland en de Bloembollenstreek zal dit pas in 2004 gaan spelen. Bijna alle bollenbedrijven krijgen pas in 2004 te maken met de liberalisering van het gas. Een groot deel van de ondernemers heeft geen zicht op hun energiegebruik gedurende het jaar. Als dit niet verbetert, zou dat als consequentie kunnen hebben dat deze groep ondernemers een slechte onderhandelingspositie heeft met de energieleveranciers. Dit kan leiden tot het afsluiten van te grote contracten, waardoor de energiekosten nog meer stijgen. Tussen de standaardbedrijfstypen zitten, ook binnen een regio, verschillen in energieverbruik. Dit is voor het grootste deel te verklaren door de gewassen, die op de verschillende bedrijven worden geteeld. Een bedrijf dat hyacinten teelt zal een aanzienlijke piek in de gasafname hebben door de hyacintenheetstook. De bedrijfstijd van een bedrijf is voor een groot deel bepalend voor de uiteindelijke energiekosten. De transportafstand krijgt na de liberalisering enige invloed op de prijs voor energie. Voor bedrijven die vrij komen is het belangrijk dat de meetinstallatie geschikt is voor afstandsuitlezing. Voor elektra geldt dit boven een aansluitwaarde van 100 kw en voor gas bij een afname van meer dan m³. De bedrijven die onder deze grenzen zitten, krijgen te maken met verbruikersprofielen. De officiële opzegtermijn voor contracten is vastgesteld op een half jaar. Elektriciteit Na de liberalisering betalen alle bedrijven een lager tarief voor elektriciteit. Vooral de grootverbruikers zullen profiteren (± 1 eurocent per kwh goedkoper). Gemiddeld is de besparing op elektrakosten na de liberalisering 12 %, variërend tussen 7 en 15 %. Bij de standaardbedrijven varieert de prijs van 7 10 eurocent per kwh. Een hogere bedrijfstijd resulteert na de liberalisering in een lager tarief. Een onnodig hoge aansluitwaarde leidt tot een stijging van de prijs per kwh. Besparing op kwh levert altijd geld op, alleen is de besparing na de liberalisering minder groot dan voor de liberalisering, omdat de verwachte kwh-prijs circa 1 eurocent lager komt te liggen. Gas Op basis van de berekeningen met het Commodity Diensten Systeem gaan de gaskosten voor alle bedrijfstypes omhoog. Gemiddeld is de stijging van de gaskosten bij de standaardbedrijven 39 %, variërend tussen 7 en 70 %. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

21 De prijs voor het gas varieert bij de standaardbedrijven tussen de eurocent per m 3. Een hogere bedrijfstijd resulteert na de liberalisering in een lager tarief. De ongunstige piek bij gasafname en de daardoor hoge tarieven zou ervoor kunnen zorgen dat bedrijven pieken gaan afvlakken met alternatieve producten als stookolie of propaan. Consequentie zou dan kunnen zijn dat de doelstelling van de MJA-E door het gebruik van deze producten niet wordt gehaald. Bij een lage bedrijfstijd hebben besparingen die de contractcapaciteit en/of het verbruik verlagen ongeveer hetzelfde rendement. Bij een hoge bedrijfstijd is het rendement van het verlagen van het verbruik groter dan het verlagen van de contractcapaciteit. Besparing energie, alternatieven Ondanks de hogere tarieven voor gas is het financiële voordeel dat gasbesparing oplevert na de liberalisering lager dan in de huidige situatie, zie ook tabel 9. Bij gelijke contractcapaciteit blijft in de oude situatie de m 3 prijs hetzelfde, terwijl in de nieuwe situatie energiebesparing kan leiden tot een hogere m 3 prijs. De aanschaf van bijvoorbeeld een scherm door een tulpenbroeier resulteert in een lager gasverbruik. Deze besparing is vaak in de dalperiode. De contractcapaciteit blijft hetzelfde, waardoor de m 3 prijs hoger wordt. Dit is financieel minder aantrekkelijk dan bijvoorbeeld het switchen van stomen naar natgooien van tulpen bij het machinaal pellen. Dit is namelijk een besparing in de periode met de hoogste afnamepiek. Als ondernemers niet verder kijken dan de m 3 prijs kan dit een rem op dit type energiebesparing zijn. Ook verdienen de energiebesparende maatregelen zich minder snel terug. De afnamepiek voor energie ligt bij veel bedrijven rond het rooien en verwerken. Door de liberalisering wordt het financieel zeer interessant deze piek af te vlakken. Telers moeten wel oppassen voor ziekten die samenhangen met drogen zoals zuur, witsnot en bolrot. Het gebruik van warmtekrachtkoppeling door bollentelers, wat voor energiebesparing gunstig is, kan in de nieuwe situatie minder aantrekkelijk worden. De elektriciteitsprijzen gaan naar beneden en daarnaast levert het terugleveren van elektriciteit door de lagere prijzen minder inkomsten op. Tevens wordt de gasprijs hoger. Zijn telers met WKK aangesloten bij inkooporganisaties of leveren zij direct aan derden, dan kunnen zij vaak wel een hogere prijs voor hun elektriciteit ontvangen. Ten aanzien van duurzame energie zijn opties die het verbruik in de piek kunnen verminderen interessant, uit economisch oogpunt geldt dit met name voor gas. Voorbeelden zijn drogen met behulp van warme kaslucht of zonnecollectoren. Na invoering van de liberalisering is het voor een ondernemer minder duidelijk welke besparingsopties in zijn specifieke situatie de meeste financiële voordelen opleveren. Elk bedrijf heeft zijn eigen teeltplan, contractcapaciteit en bedrijfstijd, waardoor de energieprijs per eenheid sterk varieert. Telers moeten niet de fout in gaan door naar elkaar te kijken. Wat voor de buurman rendabel is, geldt niet automatisch voor het eigen bedrijf. Massavoorlichting is hierdoor minder effectief. Rentabiliteit De energiekosten stijgen na de liberalisering voor de bollensector. Voor de standaardbedrijven varieert dit tussen 3 tot 41%. De prijsdaling voor elektriciteit varieert bedrijfsafhankelijk tussen de 7 en 15%. Voor gas zal de prijsstijging tussen de 7 en 70% zijn. Voor de bloembollenteelt stijgen de totale bedrijfskosten 1 à 2% per hectare en voor de bolbloementeelt is de stijging 3 à 4% per producteenheid (steel). DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

22 Na de liberalisering kan geen algemene kostprijs voor energie per product en/of per hectare worden gehanteerd. Deze prijs is namelijk afhankelijk van de totale samenstelling van producten/gewassen en aantallen oppervlaktes. Kort gezegd: 'één hectare tulp zal op elk bedrijf een andere energiekostprijs hebben, omdat elk bedrijf weer andere gewassen teelt, de oppervlaktes per gewas/product verschillen en het verbruik voor hetzelfde gewas tussen bedrijven sterk verschilt '. De extra energiekosten na de liberalisering grijpen direct in op de rentabiliteit van de onderneming. Er staat namelijk geen meeropbrengst tegenover, bijvoorbeeld in de vorm van een hogere prijs voor de bollen. Afhankelijk van het bedrijf kan de winst hierdoor meer of minder teruglopen. Bij de standaardbedrijven is laagste daling van de rentabiliteit 0,4 % en de grootste daling is 2 %. 5.2 Aanbevelingen Algemeen Belangrijk wordt dat telers zicht krijgen op hun energieverbruik gedurende een jaar, om aan de hand daarvan de bedrijfstijd te kunnen uitrekenen en daarmee voor hun bedrijf een zo goed mogelijk contract te kunnen afsluiten. Door meer voorlichting over de liberalisering moeten de telers er van bewust worden gemaakt om goed te kunnen onderhandelen. Telers kunnen het beste een contract afsluiten dat beperkt blijft tot een periode van één, of hoogstens twee jaar. Zo kunnen ze beter inspelen op ontwikkelingen op de energiemarkt. Ze zullen moeten nagaan wat voor contracten ze in het verleden afgesloten hebben en zullen dit moeten opzeggen om van de vrije markt te kunnen profiteren. De officiële opzegtermijn is nu een half jaar. De KAVB moet op de hoogte blijven van de ontwikkelingen op de energiemarkt om de belangen van hun leden te kunnen behartigen en eventuele ontwikkelingen breed naar de sector te kunnen communiceren. Elektriciteit Het is verstandig dat telers hun inkoop van elektriciteit bundelen met die van collega s, of van andere bedrijven in de regio, en dat zij gezamenlijk professionele hulp inschakelen voor de inkoop van elektriciteit. Het is belangrijk dat telers op de hoogte blijven van de tarieven en dat zij zelf de kwcontr, de zwaarte van de zekeringen, de keuze van de meetinstallatie en de juistheid van de aansluiting blijven controleren, zie ook bijlage G. Telers moeten alle mogelijkheden benutten van verschuiving van het elektriciteitsverbruik van hoogtariefuren naar laagtariefuren. Het installeren van een dubbele meter voor zowel hoog- en laagtarief is zinvol. Gas Ondernemers zullen zich veel bewuster moeten worden van hun energieverbruik en energiebeheer. Bedrijfseconomisch gezien wordt naast het besparen van volume, ook het afvlakken van pieken van met name gas, belangrijk. Dit vergt voor veel telers een cultuuromslag. De aandacht zal dan ook meer gericht moeten worden op zaken die pieken afvlakken zoals warmte bufferen, natgooien in plaats van stomen bij het machinaal pellen DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv

23 van tulpen, drogen met warme kaslucht, verminderen van de ventilatie bij heetstookhyacint en in de toekomst wellicht verminderde ventilatie bij tulp. Het is voor telers interessant om de inkoop van gas te bundelen met die van collega s, of van andere bedrijven in de regio, en dat zij gezamenlijk professionele hulp inschakelen voor het aanbesteden van de inkoop van gas. De afnemers die zich bundelen moeten zo dicht mogelijk in de buurt zitten (circa 10 km) en een zo goed mogelijk complementair jaarverbruikspatroon hebben. Het verdient aanbeveling dat KAVB zich meldt bij de sectie Netbeheer van EnergieNed voor inspraak in de gasverbruiksprofielen van de leden en dat zij er op toeziet dat de vaststelling van de profielen van de leden zo goed mogelijk recht zal doen aan het werkelijke verbruikspatroon. Via monitoring bij diverse bedrijven kan de KAVB aan de hand van de uitkomsten, bolbloemen-, en bloembollenprofielen op laten stellen. Zie ook bijlage G. Energiebesparing, alternatieven Het is voor ondernemers minder duidelijke wat financieel de beste energiebesparingsopties voor het bedrijf zijn, dit verschilt per bedrijf. De stelling 'wat goed is voor de buurman, is ook goed voor mij', gaat niet meer op. Massavoorlichting is daardoor minder effectief en zal vervangen moeten worden door maatwerk per bedrijf om te komen tot de beste energiebesparende maatregelen. Rentabiliteit Bollentelers zullen na de liberalisering bijna allemaal meer geld kwijt zijn aan energie. De berekeningen ten aanzien van de rentabiliteit laten zien dat de liberalisering in sommige situaties een behoorlijk negatief effect heeft op het bedrijfsresultaat. Toch denkt een deel van de telers dat ze er op vooruit zullen gaan. Bij het huidige afnamepatroon is dit in de meeste gevallen echter niet zo. Dit zal dan ook duidelijk naar deze telers gecommuniceerd moeten worden. Ondernemers moeten gebruik gaan maken van de concurrentie tussen leveranciers door meerdere offertes op te vragen. Ondernemers zullen zelf de afgesloten contracten steeds opnieuw moeten beoordelen aan de hand van de ontwikkelingen op de energiemarkt. DLV Adviesgroep nv, PME Adviesbureau bv