Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Midden-Holland

Transcriptie

1 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Midden-Holland

2

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Midden-Holland

4

5 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Midden-Holland C. Hanning I.J.M. Paijmans M.F. van Rossum J.M. Rijkelijkhuizen R. van Wijngaarden M. van Dooremaal I.G.A. Lottman N.J. Terpstra J.T. Tielen M.J.J.C. Poos Dit rapport is een aanvulling op de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) die in november 2010 is verschenen (Groeien in Gezondheid II) en presenteert informatie op gemeenteniveau. De rvtv is ontwikkeld door de GGD Hollands Midden, deels in opdracht van het Transmuraal Netwerk Midden-Holland en in samenwerking met het RIVM.

6 Ontwerp omslag: Tik design bv, Apeldoorn/Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Studio aan de Werf, Utrecht Drukker: ZuidamUithof, Utrecht Een publicatie van GGD Hollands Midden Postbus AC Gouda Telefoon: (0182) Auteursrecht voorbehouden GGD Hollands Midden, Gouda, 2011 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Hollands Midden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daardoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

7 INHOUD Inhoud Inleiding 7 Kernboodschappen Midden-Holland 9 Toelichting bij bevindingen en tabellen met kerncijfers per gemeente 25 Bevindingen gemeente Bergambacht 27 Kerncijfers gemeente Bergambacht 30 Bevindingen gemeente Bodegraven 35 Kerncijfers gemeente Bodegraven 38 Bevindingen gemeente Boskoop 43 Kerncijfers gemeente Boskoop 46 Bevindingen gemeente Gouda 51 Kerncijfers gemeente Gouda 54 Bevindingen gemeente Moordrecht 59 Kerncijfers gemeente Moordrecht 62 Bevindingen gemeente Nederlek 67 Kerncijfers gemeente Nederlek 70 Bevindingen gemeente Nieuwerkerk aan den IJssel 75 Kerncijfers gemeente Nieuwerkerk aan den IJssel 78 Bevindingen gemeente Ouderkerk 83 Kerncijfers gemeente Ouderkerk 86 Bevindingen gemeente Reeuwijk 91 Kerncijfers gemeente Reeuwijk 94 Bevindingen gemeente Schoonhoven 99 Kerncijfers gemeente Schoonhoven 102 Bevindingen gemeente Vlist 107 Kerncijfers gemeente Vlist 110 Bevindingen gemeente Waddinxveen 115 Kerncijfers gemeente Waddinxveen 118 5

8 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Bevindingen gemeente Zevenhuizen-Moerkapelle 123 Kerncijfers gemeente Zevenhuizen-Moerkapelle 126 Bijlage I Gebruikte bronnen en definities bij de tabellen met kerncijfers 131 6

9 INLEIDING Inleiding In november 2010 is de tweede regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) van Midden-Holland verschenen: Groeien in gezondheid II. Gezondheid en zorg in Midden-Holland, nu en in de toekomst. De rvtv schetst een beeld van de gezondheidssituatie en het zorggebruik in Midden-Holland en werpt een blik op de toekomstige ontwikkelingen. Het rapport bevat onder andere informatie over de levensverwachting van de inwoners van Midden-Holland, hun fysieke, psychische en sociale gezondheid, hun leefstijl en de omgeving waarin zij wonen. Ook gaat de rvtv in op de preventie en zorg in Midden-Holland. Voorliggend rapport Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Midden-Holland is een aanvulling op Groeien in gezondheid II en presenteert informatie over de genoemde onderwerpen op gemeenteniveau. Inzicht in de gezondheidssituatie op gemeenteniveau is belangrijk omdat gemeenten volgens de Wet publieke gezondheid (Wpg) verplicht zijn een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vast te stellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en op andere beleidsterreinen van gemeenten (bijvoorbeeld jeugd, ouderen en sport). Dit rapport is samen met Groeien in gezondheid II in de eerste plaats bedoeld om gemeenten handvatten te geven bij het maken van beleidskeuzes voor lokaal en regionaal gezondheidsbeleid. Leeswijzer Dit rapport beschrijft eerst de kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Midden-Holland. Kernboodschappen beschreven in Groeien in Gezondheid II vormen hiervoor het uitgangspunt. Waar mogelijk wordt ingegaan op het vóórkomen van bepaalde gezondheidsproblematiek per gemeente. Vervolgens worden per gemeente de belangrijkste bevindingen naar aanleiding van de cijfers beschreven, gevolgd door een tabel met de kerncijfers op het gebied van bevolking, gezondheid, determinanten, preventie en zorg. Bijlage I beschrijft de bronnen en definities die zijn gebruikt voor de kerncijfers. Aandachtspunten bij het lezen Bij het lezen van dit rapport verdienen de volgende punten de aandacht: 1. Zoals gezegd vormt dit rapport een aanvulling op het rapport Groeien in gezondheid II. De rapporten zijn ook los van elkaar te lezen. Voorliggend rapport presenteert echter uitsluitend de meest recente cijfers op gemeenteniveau, terwijl Groeien in gezondheid II ook ingaat op trends uit het verleden en de te verwachten trends in de toekomst. Daarbij komt dat Groeien in gezondheid II meer achtergrondinformatie bevat, waardoor de cijfers in een bredere context worden geplaatst. 7

10 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND 2. Niet alle onderwerpen uit Groeien in gezondheid II komen terug in dit rapport. Dit komt onder andere doordat niet alle gegevens op gemeenteniveau beschikbaar zijn. Verder is dit rapport vooral voor gemeenten bedoeld. De focus ligt hier op determinanten van gezondheid. Dit zijn factoren waarop gemeenten het meeste invloed kunnen uitoefenen. In Groeien in gezondheid II komen ook onderwerpen aan de orde die meer van belang zijn voor de zorgaanbieders, zoals zorggebruik in specifieke zorgsectoren. 3. De gegevens per gemeente zijn vooral bedoeld ter onderbouwing van het lokaal gezondheidsbeleid en niet voor onderlinge vergelijking. Bij het beschrijven van de cijfers (de bevindingen) ligt de focus op de, statistisch gezien, significante verschillen met het gemiddelde in de regio of Nederland (zie ook de Toelichting bij bevindingen en tabellen met kerncijfers per gemeente). Deze manier van presenteren houdt het gevaar in dat (te)veel nadruk wordt gelegd op de vraag hoe een bepaalde gemeente scoort ten opzichte van het gemiddelde in de regio. De indruk kan ontstaan dat een gemeente die gunstiger dan gemiddeld scoort op een bepaald gezondheidsprobleem, minder aandacht aan dit probleem hoeft te besteden. De boodschap moet echter zijn dat gezondheidsproblemen zoals roken, overgewicht, eenzaamheid en overmatig alcoholgebruik in alle gemeenten in Midden-Holland voorkomen en in alle gemeenten aandacht behoeven. 4. In dit rapport wordt geen onderscheid gemaakt in etniciteit of sociaaleconomische status. Er kunnen binnen een gemeente dus geen risicogroepen benoemd worden. Informatie over risicogroepen is te vinden in hoofdstuk 6 van Groeien in gezondheid II. 5. De gegevens over gezondheid, leefstijl, woonomgeving en zorggebruik hebben betrekking op het jaar 2009 of eerder. Om deze reden is in dit rapport de gemeente-indeling van het jaar 2009 gebruikt. In 2009 waren er in Midden- Holland 13 gemeenten. De gemeenten Moordrecht, Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen-Moerkapelle (sinds 2010 gefuseerd tot Zuidplas) en de gemeenten Bodegraven en Reeuwijk (sinds 2011 gefuseerd tot Bodegraven- Reeuwijk) worden daarom nog apart gepresenteerd. 8

11 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND Kernboodschappen Midden-Holland Samen met de regio Zuid-Holland Noord vormt Midden-Holland de GGD-regio Hollands Midden. Sterfte, ziekte en gezondheid in Midden-Holland De inwoners in Hollands Midden leven langer De levensverwachting in Hollands Midden 1 is hoger dan in heel Nederland. Mannen worden gemiddeld 78,8 jaar en vrouwen 82,7 jaar, dat is zowel voor mannen als voor vrouwen hoger dan het Nederlands gemiddelde. Ook voor sterfte is de situatie in Hollands Midden gunstiger vergeleken met heel Nederland. De belangrijkste doodsoorzaken zijn kanker en hart- en vaatziekten, voor beide is de sterfte in Hollands Midden lager dan in heel Nederland. Hoewel de totale levensverwachting in Nederland stijgt, daalt de levensverwachting in goede gezondheid en de levensverwachting zonder beperkingen. Deze trend is ook in Hollands Midden zichtbaar. We leven dus langer met aandoeningen en/of beperkingen. Er bestaan verschillen tussen gemeenten wat betreft levensverwachting en sterfte, maar geen enkele gemeente scoort op deze indicatoren significant ongunstiger dan gemiddeld in Nederland. In zeven van de dertien gemeenten in Midden-Holland is de levensverwachting hoger en de sterfte lager dan gemiddeld in Nederland. Coronaire hartziekten, beroertes, angst- en depressiestoornissen leiden tot grootste ziektelast in de samenleving De ziektelast in een samenleving wordt vooral bepaald door de ziekten waaraan men vroegtijdig overlijdt en/of ziekten die de kwaliteit van leven sterk aantasten. Coronaire hartziekten en beroertes staan bovenaan de lijst van de top tien van ziekten met de grootste ziektelast. Op de derde en vierde plaats staan angststoornissen en depressies. Deze leveren een grote bijdrage aan de ziektelast omdat ze voor veel verlies van kwaliteit van leven zorgen. Ook diabetes, longkanker, COPD, artrose en dementie komen in de top tien voor. Leefstijlfactoren die van grote invloed zijn op het ontstaan van deze ziekten zijn roken, ongezonde voeding, onvoldoende beweging en overmatig alcoholgebruik. Op gemeenteniveau zijn geen gegevens over ziektelast beschikbaar, maar wel gegevens over (ervaren) gezondheid. Zo voelen meer jongeren in Vlist zich lichamelijk gezond en in Vlist, Bergambacht en Zevenhuizen-Moerkapelle hebben minder jongeren één of meer aandoeningen dan gemiddeld in Midden-Holland. In 1 Cijfers over levensverwachting en sterfte zijn sinds 2006 alleen beschikbaar op het niveau van Hollands Midden. Er kunnen voor deze onderwerpen dus geen specifieke uitspraken gedaan worden over de subregio s Midden-Holland en Zuid-Holland Noord. Om deze reden wordt in deze alinea alleen gesproken over Hollands Midden. 9

12 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Gouda en Waddinxveen ervaren juist méér jongeren één of meerdere aandoeningen, maar wijkt het percentage jongeren dat zich lichamelijk gezond voelt, niet af van het gemiddelde. In Gouda ervaren meer ouderen hun gezondheid als matig tot slecht dan gemiddeld in Midden-Holland. Veel mensen hebben angst- en/of depressieve klachten In 2009 rapporteert ruim een derde van de inwoners van Midden-Holland van 19 jaar en ouder een matig tot hoog risico op een angst- en/of depressiestoornis. Ouderen scoren iets ongunstiger (38%) dan volwassenen (35%) maar het verschil is niet groot. Op basis van landelijke onderzoeken en zorgregistraties wordt geschat dat ongeveer één op de vijf volwassenen van 19 tot en met 64 jaar in Midden-Holland lijdt aan een psychische stoornis. Het gebruik van antidepressiva is in Midden-Holland in de periode gedaald en is ook lager dan gemiddeld in Nederland. In heel Nederland was juist een stijging te zien in deze periode. Het percentage volwassenen in de gemeente Gouda en Moordrecht met een matig tot hoog risico op een angst- en of depressiestoornis is iets hoger dan gemiddeld in Midden-Holland (Gouda 39% en Moordrecht 44%), in Vlist is de situatie gunstiger (27%). Ouderen in de gemeente Reeuwijk scoren in dit opzicht gunstiger (29%) dan gemiddeld in Midden-Holland. Preventie van psychische problemen is nog een vrij nieuw beleidsthema voor gemeenten. Preventie van depressie was één van de speerpunten van het landelijke preventiebeleid. De wettelijke en financiële kaders rond dit thema zijn, ook landelijk, nog niet altijd helder. Gemeenten zijn vaak al betrokken bij de preventie van psychische problematiek via andere beleidssectoren dan de openbare gezondheid, zoals jeugd (vroegsignalering en zorgcoördinatie via de Jeugdgezondheidszorg, Centrum voor Jeugd en Gezin, casuïstiek netwerken et cetera) en ouderen (signalerende huisbezoeken, eenzaamheidbestrijding). Daarnaast hebben gemeenten bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving en het creëren van veiligheid. Er zijn inmiddels voldoende aanwijzingen dat een groene, veilige leefomgeving een gunstige invloed heeft op de psychische gezondheid. Gemeenten financieren (delen van) de preventie van psychische problemen via de Collectieve Preventie (CP) GGZ en Zorgvernieuwingsprojecten (ZVP) GGZ. Het is belangrijk hiervoor een goed beleidskader te ontwikkelen. Samenwerking en afstemming met de zorgverzekeraar over taken en financiering binnen de gehele preventieketen is hierbij van belang. Veel volwassenen en ouderen in Midden-Holland zijn eenzaam Ruim een derde van de volwassenen tot en met 64 jaar en 42% van de ouderen in Midden-Holland is matig tot ernstig eenzaam. Sinds 2005 zijn deze cijfers nauwelijks veranderd. Eenzaamheid neemt toe met de leeftijd, 47% van de 10

13 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND 75-plussers is matig tot ernstig eenzaam. Bij ouderen komt ernstige eenzaamheid vaker voor onder vrouwen. Matig tot ernstige eenzaamheid onder zelfstandig wonende ouderen komt in alle gemeenten voor bij minstens één op de drie ouderen. Gemiddeld 7% is ernstig eenzaam (4 tot 11%). Gouda kent een hoger percentage ouderen dat matig tot ernstig eenzaam is (48%) dan gemiddeld in Midden-Holland. Gemeenten zijn via het Wmo-beleid betrokken bij de preventie van eenzaamheid. Bestrijding van eenzaamheid is in het (O)GGZ-beleid benoemd als speerpunt. Belangrijk is om bij evaluatie van dit beleid na te gaan welke maatregelen door gemeenten op dit vlak zijn genomen en welke doelmatig zijn gebleken. Midden-Holland vergrijst sneller dan Nederland De komende tien jaar zal de bevolking in Midden-Holland groeien met 6,5% tot ruim inwoners. Daarbij verandert vooral de samenstelling van de bevolking. Het percentage 65-plussers zal in deze periode stijgen van 15 naar 20%. Is het percentage ouderen in Midden-Holland nu nog iets lager dan in heel Nederland, in 2020 heeft Midden-Holland het landelijk percentage 65-plussers ingehaald. Mede door de vergrijzing zal het aantal (éénpersoons)huishoudens toenemen en zal de beroepsbevolking afnemen. De toenemende vergrijzing en daardoor ook de toename van het aantal mensen met een chronische aandoening heeft gevolgen voor het zorggebruik. In Midden- Holland zal het zorggebruik in de verpleging, de thuiszorg en de verzorging in de periode naar schatting met meer dan 30% toenemen. Ook het gebruik van huisartsenzorg zal stijgen, namelijk met 13 tot 20%. Er bestaan verschillen tussen gemeenten wat betreft de sterkte van de stijging van het percentage 65-plussers. In Zevenhuizen-Moerkapelle stijgt het percentage 65-plussers het minst (van 15 naar 19%) en in Nieuwerkerk a/d IJssel het meest (van 12 naar 27%). Aanbevelingen De toename van de levensverwachting en de vergrijzing zullen zorgen voor een toename van het aantal oudere mensen met één of meer chronische ziekten. Richt aandacht ook op verbetering kwaliteit van leven van chronisch zieken Naast het voorkómen van chronische aandoeningen is het ook belangrijk in te zetten op gezondheidswinst en kwaliteit van leven voor mensen met chronische aandoeningen, bijvoorbeeld door samenwerking tussen preventie, welzijn en zorg en het bieden van voorzieningen waardoor mensen met beperkingen kunnen blijven deelnemen aan de samenleving. 11

14 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Multimorbiditeit vraagt om multidisciplinariteit en patiëntgerichte zorg. De huisarts vervult daarin een belangrijke rol en financieringssystemen moeten daarop worden afgestemd. De vraag naar huisartsenzorg, thuiszorg, verpleging en verzorging zal sterk toenemen. Gemeenten en aanbieders van deze vormen van zorg zullen hierop moeten anticiperen. Factoren die de gezondheid beïnvloeden Overgewicht in Midden-Holland een groeiend probleem Bijna de helft (46%) van de volwassenen tot en met 64 jaar en meer dan de helft (60%) van de ouderen in Midden-Holland heeft overgewicht of obesitas (ernstig overgewicht). Ongeveer één op de acht kinderen (12%) van 5 en 6 jaar heeft over gewicht of obesitas. Bij 10- en 11-jarigen is dit 16%. Het percentage overgewicht onder volwassenen in de regio stijgt nog steeds, ondanks dat dit landelijk lijkt te stabiliseren. Ook onder kinderen stijgt het percentage met overgewicht nog steeds in Midden-Holland. Er zijn verschillen tussen gemeenten wat betreft het percentage jongeren (12 t/m 18 jaar), volwassenen en ouderen met overgewicht. Maar geen enkele gemeente wijkt voor deze leeftijdsgroepen significant af van het gemiddelde in Midden- Holland. Voor kinderen onder de 12 jaar zijn wel enkele verschillen gevonden. In de gemeenten Gouda en Waddinxveen is het aantal kinderen van 5/6 jaar met overgewicht hoger dan gemiddeld in Midden-Holland. In de gemeenten Ouderkerk, Reeuwijk en Zevenhuizen-Moerkapelle is dit juist lager dan gemiddeld. Voor kinderen van 10/11 jaar geldt dat in Moordrecht het aantal kinderen met overgewicht hoger is dan gemiddeld en in Vlist is dit aantal lager dan gemiddeld in Midden-Holland. Wat betreft overgewicht kan geconcludeerd worden dat dit in alle gemeenten in Midden-Holland een belangrijk probleem is. Er is geen gemeente aan te wijzen die hier in positieve of negatieve zin uit springt. Overgewicht bij kinderen heeft zowel in de kindertijd als op latere leeftijd gevolgen voor de gezondheid. In de kindertijd hebben kinderen met overgewicht meer last van psychosociale problemen, van niet lekker in je vel zitten tot suïcide gedachten. Ook hebben zij vaker klachten aan het bewegingsapparaat zoals klachten aan de nek, rug, knieën, enkels en voeten. Daarnaast hebben deze kinderen een groter risico op het ontwikkelen van diabetes en hebben zij ook een grote kans om op latere leeftijd overgewicht of obesitas te houden. Overgewicht en obesitas brengen hoge kosten met zich mee. Niet alleen voor de gezondheidszorg, maar ook als gevolg van ziekteverzuim of arbeidsongeschiktheid. Inwoners stimuleren meer te bewegen en gezonder te eten is in alle gemeenten nodig In Midden-Holland voldoet 82% van de jongeren niet aan de beweegnorm. In een aantal gemeenten is dit percentage hoger (Nederlek 87%, Ouderkerk 89% 12

15 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND en Schoonhoven 88%). Het percentage volwassenen dat niet voldoet aan de beweegnorm ligt in de regio op 48%. In Nieuwerkerk a/d IJssel ligt dit percentage significant hoger (59%). Van de ouderen in Midden-Holland voldoet 36% niet aan de beweegnorm. Dit percentage is significant hoger in Gouda (40%) en significant lager in Bodegraven (27%). Op basis van deze cijfers kan geconcludeerd worden dat in alle gemeenten in Midden-Holland de bewoners meer zouden moeten bewegen. Er is geen gemeente aan te wijzen die hier in positieve of negatieve zin uit springt. Van de jongeren in Midden-Holland eet 66% niet dagelijks groente, 68% eet niet dagelijks fruit en 15% ontbijt minder dan vijf dagen per week. Geen enkele gemeente laat op alle drie indicatoren voor gezond eten een significant beter of slechter beeld zien. Opvallend is dat jongeren in Gouda significant vaker voldoen aan de groente- en fruitnorm dan in andere gemeenten. Dit kan komen door het hogere percentage allochtonen in Gouda. Van deze groep is bekend dat zij meer groente en fruit eten. Bij volwassenen liggen de percentages in Midden-Holland op 73% (niet voldoende groente), 73% (niet voldoende fruit) en 15% (minder dan vijf dagen per week ontbijt). Volwassenen in Waddinxveen voldoen significant minder vaak aan de groente- en fruitnorm dan gemiddeld, maar geen enkele gemeente laat op alle drie indicatoren voor gezond eten een significant beter of slechter beeld zien. Voor ouderen in Midden-Holland zijn geen gegevens over gezond eten bekend. Het inzicht groeit dat een integrale aanpak van overgewicht, met een goede afstemming en een samenhangend aanbod op lokaal niveau, noodzakelijk is. In Midden-Holland worden diverse interventies uitgevoerd op het vlak van preventie van overgewicht. Er wordt op zowel gezonde voeding als op het stimuleren van bewegen ingezet. Inrichting van een gezonde leefomgeving is een belangrijke pijler van de preventie van overgewicht. Gemeenten kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Er zijn tal van publicaties waarin op dit terrein goede voorbeelden te vinden zijn (zie bijvoorbeeld (beschikbaar medio 2011)). Een veelbelovende aanpak is Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Vanuit JOGG wordt gewerkt aan een integrale aanpak naar voorbeeld van de Franse EPODEmethodiek. Verschillende sectoren werken samen om overgewicht en obesitas duurzaam te bestrijden. Er zijn mogelijkheden om ook in de regio Midden-Holland met deze aanpak aan de slag te gaan. Grote verschillen tussen gemeenten in het percentage rokende jongeren Gemiddeld rookt 18% van de jongeren in Midden-Holland. Er zijn echter grote verschillen tussen gemeenten; het percentage rokende jongeren is in Nederlek bijna 2,5 keer zo hoog (28%) als in Bergambacht (12%). Ook in Nieuwerkerk a/d IJssel en Ouderkerk ligt het percentage rokende jongeren significant hoger dan gemiddeld. In Bergambacht en Gouda is het percentage rokende jongeren significant lager dan gemiddeld. Het percentage rokende ouderen is in Ouderkerk en Vlist significant lager dan gemiddeld in Midden-Holland. Vanuit de onderzoeksgegevens is voor deze verschillen geen verklaring te geven. 13

16 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Roken is de leefstijlfactor die de meeste ziektelast veroorzaakt. Daarom is in alle gemeenten (ook in gemeenten waar minder dan gemiddeld wordt gerookt) aandacht voor rookpreventie noodzakelijk. Ten opzichte van niet-rokers verliezen rokers in Nederland gemiddeld 4,1 levensjaren en 4,6 gezonde levensjaren. In de afgelopen decennia is het percentage rokers gedaald, maar de daling is sterker onder hoogopgeleiden dan onder laagopgeleiden, ook in Midden-Holland (zie hoofd stuk 6 Groeien in Gezondheid II). Aandachtspunt blijft het terugdringen van roken bij laagopgeleide groepen. Dit kan ondermeer door het ondersteunen van landelijke campagnes en het besteden van extra aandacht aan vmbo-scholen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat volledige vergoeding van de ondersteuning bij het stoppen met roken leidt tot een grotere kans op een succesvolle stoppoging, ook bij laagopgeleide groepen. De recente opname van deze vergoeding in het basispakket van de zorgverzekering zal dus naar verwachting bijdragen aan het terugdringen van sociaaleconomische verschillen in rookgedrag. Er worden in de regio diverse preventieactiviteiten uitgevoerd waaronder de onder steuning van landelijke campagnes, de stoppen met roken begeleiding en het preventieprogramma De gezonde school en genotmiddelen. De kracht van gemeentelijk beleid ligt in het uitvoeren van interventies waarin het per soonlijke contact met de doelgroep een cruciale factor is. Vooral de moeilijk bereikbare doelgroepen zijn voor verandering van hun leefstijl meer aangewezen op persoonlijk contact met professionals. Dat gebeurt op lokaal niveau. De gemeente kan ook bijdragen aan de doelstelling van de landelijke Tabakswet door horecabedrijven te ondersteunen rookvrij te worden en te blijven. Alcoholgebruik in Midden-Holland baart zorgen Gemiddeld 33% (26 tot 46%) van de jongeren heeft recent vijf of meer glazen alcohol gedronken bij één gelegenheid (binge drinken). Dit percentage is significant hoger in Boskoop, Nederlek en Nieuwerkerk a/d IJssel en significant lager in Bergambacht en Gouda. Gemiddeld 10% (5 tot 18%) van de volwassenen en 8% (4 tot 17%) van de ouderen drinkt overmatig (mannen meer dan 21 glazen per week en vrouwen meer dan 14 glazen per week). In Ouderkerk drinken volwassenen significant vaker overmatig en in Reeuwijk geldt dit voor ouderen. Geen enkele gemeente scoort significant gunstiger of ongunstiger voor alle drie de leeftijdsgroepen. Omdat het hier om een eigen schatting van het alcoholgebruik gaat, is aan te nemen dat binge drinken en overmatig alcoholgebruik in werkelijkheid nog vaker voorkomen dan deze cijfers aangeven. Schadelijk alcoholgebruik kost de maatschappij veel geld. Dit komt deels voor rekening van arbeidsverzuim en ziektekosten, een deel wordt veroorzaakt door de gevolgen van overtredingen en misdrijven. Gemeenten hebben de kans een belangrijk deel van die overlast en schade te voorkomen. De voorgestelde nieuwe Drank- en Horecawet (DHW), waarover in het voorjaar 2011 een besluit wordt verwacht, levert -bij invoering- nieuwe aanknopingspunten voor het voeren van preventief gemeentelijk alcoholbeleid. Eén van de kansen zal zijn dat de controle 14

17 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND op leeftijdsgrenzen bij de gemeenten zal komen te liggen. De meeste gemeenten in Midden-Holland zijn al actief op het vlak van alcoholmatigingsbeleid gericht op jongeren. Activiteiten richten zich op voorlichting, regelgeving, handhaving en vroegsignalering. Er wordt ook aansluiting gezocht met de ketenaanpak die binnen de zorg wordt ontwikkeld op het gebied van de preventie van overmatig alcoholgebruik, ook van volwassenen. Het terugdringen van overmatig alcoholgebruik van ouderen is nog een nagenoeg onontgonnen terrein. Druggebruik draagt niet veel bij aan de totale ziektelast Gemiddeld 7% van de 12- tot en met 18-jarigen heeft recent cannabis gebruikt. Recent cannabisgebruik is significant lager in Zevenhuizen-Moerkapelle (3%). Andere gemeenten verschillen niet significant van het gemiddelde in Midden- Holland. Het percentage softdruggebruikers is de afgelopen vijf jaar niet veranderd. Ook het percentage harddruggebruikers (2% van de 17- en 18-jarigen gebruikte de afgelopen maand) is de afgelopen vijf jaar niet veranderd. Druggebruik komt in vergelijking met ander ongezond gedrag relatief weinig voor en draagt daardoor niet veel bij aan de totale ziektelast in Midden-Holland. Wel blijkt uit landelijk onderzoek dat er een verband bestaat tussen gebruik van cannabis en gedragsproblemen, dat toeneemt naarmate de frequentie van het gebruik hoger is. Jongeren hebben de eerste keer vaak onveilige seks In Midden-Holland heeft 22% van de jongeren van 12 tot en met 18 jaar ervaring met geslachtsgemeenschap. Dit loopt op van 7% in klas 2 naar 48% van de 17- en 18-jarigen. Dit is lager dan gemiddeld in Nederland, waarbij het verschil met landelijk voor meisjes nog groter is dan voor jongens. Bij de eerste keer geslachtsgemeenschap gebruikte één op de negen jongeren geen enkele vorm van anticonceptie, bijna een kwart gebruikte geen condoom. Er zijn, vanwege de te kleine omvang van de steekproef, geen gegevens per gemeente beschikbaar. Ongezond binnenmilieu oorzaak van gezondheidsklachten In Midden-Holland wordt in meer dan de helft van de woningen de huiskamer niet voldoende geventileerd en in een derde van de slaapkamers is de ventilatie onvoldoende. Er bestaan op dit punt significante verschillen tussen gemeenten; Reeuwijk en Moordrecht scoren gunstiger en Boskoop ongunstiger dan gemiddeld in Midden-Holland. De meest vóórkomende klachten bij een ongezond binnenmilieu zijn problemen met de luchtwegen en hoofdpijn. Goed ventileren en bij de bouw rekening houden met gezondheid zijn essentieel om de binnenmilieukwaliteit op peil te houden. Dit geldt voor woningen, maar ook voor scholen en werkruimten. Fijn stof en geluidshinder beïnvloeden gezondheid negatief Fijn stof is één van de belangrijkste milieufactoren die de gezondheid van inwoners negatief kan beïnvloeden. Gezondheidseffecten zijn onder andere verergering van luchtwegaandoeningen en verergering van klachten gerelateerd aan hart- en vaatziekten. Vooral langs snelwegen en drukke stadswegen lopen mensen met gevoelige luchtwegen gezondheidsrisico s. 15

18 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Van de volwassenen tot 65 jaar in Midden-Holland ondervindt bijna één op de vijf ernstige geluidshinder in de directe woonomgeving. De grootste veroorzakers hiervan zijn brommers, scooters en ander wegverkeer. Een aantal gemeenten scoort gunstiger op het punt van ernstige geluidshinder. In Nederlek ervaren minder mensen ernstige geluidshinder en wordt minder hinder ervaren van wegverkeer dan gemiddeld in Midden-Holland. Ook in Vlist ervaren minder inwoners ernstige geluidshinder. In Ouderkerk en Bodegraven ervaren minder mensen ernstige geluidshinder van brommers, in Zevenhuizen-Moerkapelle en Boskoop geldt dit voor ernstige hinder van wegverkeer. Gezondheidseffecten van geluidshinder zijn slaapverstoring en hypertensie. Aanbevelingen Het bevorderen van gezondheid is breder dan het verbeteren van de leefstijl van individuele burgers. Om mensen te stimuleren zich gezond te gedragen, moeten ook de fysieke en sociale omgeving daar optimaal toe uitnodigen. De hierbij betrokken beleidsterreinen moeten samenwerken om de gezondheid te verbeteren. Samenwerking tussen deze sectoren binnen de overheid wordt integraal gezondheids beleid genoemd. Private partijen, zoals het bedrijfsleven, zijn ook belangrijke actoren om mee samen te werken. Investeer in een gezonde leefomgeving De inrichting van een wijk kan bijdragen aan de gezondheid van burgers. De aanleg van fietspaden en de aanwezigheid van groenvoorzieningen zijn van invloed op het gedrag van burgers. Een toegankelijke, veilige wijk nodigt uit tot meer bewegen en leidt tot minder ongevallen. De makkelijkste manier om te komen tot een gezonde leefomgeving is, door al bij de bouw rekening te houden met gezondheid. De keuze voor gezonde en ongezonde producten wordt het meest effectief beïnvloed door maatregelen die ingrijpen op de beschikbaarheid (denk bijvoorbeeld aan vergunningenbeleid snackkar bij scholen) en betaalbaarheid van producten. Betrek de sociale omgeving, zoals het gezin, mantelzorgers en de school Ook de sociale omgeving van het individu moet worden betrokken bij het bevorderen van een gezonde leefstijl. Zo kunnen ouders bijvoorbeeld het beweeggedrag van kinderen stimuleren door middel van lidmaatschap van een sportvereniging, buiten spelen en fietsen naar school. Bij alcohol en roken speelt de invloed van leeftijdsgenoten een grote rol. Het is daarom belangrijk in te zetten op het omgaan met sociale druk. Het gezin is de plek waar vroeg in de ontwikkeling een goede leefstijl kan worden aangeleerd. De Centra voor Jeugd en Gezin kunnen ouders adviseren over het ontwikkelen van een gezond leefpatroon, onder meer in cursussen opvoedingsondersteuning. Ook kunnen digitale media worden ingezet, zoals een website voor opvoeders om gezond gedrag binnen het gezin te stimuleren. 16

19 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND Gebruik de schoolsetting als aanknopingspunt voor educatie, het geven van het goede voorbeeld (voorbeeldgedrag van docenten en peers ) en het stimuleren van een gezond schoolklimaat (regelgeving, handhaving, normen, sociale veilig heid). Ook kunnen via de school ouders bereikt worden. Het regionale loket Gezond op School biedt handvatten om op school structureel aandacht te besteden aan gezondheid ( Zorg ervoor dat mantelzorgers en maatschappelijke organisaties sociale steun kunnen blijven geven. Sociale steun leidt tot een betere psychische gezondheid en minder eenzaamheid. Weinig steun kan daarentegen leiden tot het ontstaan van een depressie, burnout en verhoging van het ziekteverzuim. Zoek samenwerking met de private sector Samenwerking tussen overheid en het bedrijfsleven wordt publiek-private samenwerking genoemd. Het bedrijfsleven is een belangrijke partner om zowel individueel gedrag te veranderen als om structurele veranderingen in de omgeving van mensen aan te brengen die de gezondheid kunnen bevorderen. Een voorbeeld van actieve betrokkenheid van het bedrijfsleven is de integrale lokale aanpak Jongeren Op Gezond Gewicht, gebaseerd op de Franse EPODE-methode. Motieven van het bedrijsleven om te participeren in maatschappelijke projecten zijn: commerciële motieven op korte of lange termijn, imagoverbetering van het bedrijf of product, betere gezondheid van de werknemers en dus vermindering van ziekteverzuim en toename van de inzetbaarheid en arbeidsproductiviteit. Tot slot willen sommige bedrijven actief bepaalde normen en waarden uitdragen. Anticipeer op nieuwe media Mensen laten zich steeds meer informeren door de (sociale) media. Via de televisie en het internet komen zij aan informatie over gezondheid en risicofactoren en via sociale media als Twitter en Hyves delen zij hun mening hierover. De campagne over HPV-vaccinatie en de H1N1-virus (Mexicaanse griep) liet zien hoe groot de invloed hiervan was op de beeldvorming en op de uiteindelijke deelname. Betrek bij de voorlichting ook scholen en huisartsen, volg de sociale media sites actief en wees daarop aanwezig. Kwetsbare burgers Duidelijke sociaaleconomische gezondheidsverschillen in Midden-Holland Inwoners van Midden-Holland met een lage sociaaleconomische status (ses) hebben een minder gunstige gezondheidssituatie dan mensen met een hoge ses. Deze verschillen zijn hardnekkig: ondanks het gevoerde landelijke en lokale gezondheidsbeleid zijn ze de afgelopen jaren niet kleiner geworden. Uit de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 blijkt dat laagopgeleide mensen gemiddeld zes tot zeven jaar eerder overlijden dan hoogopgeleiden. Ook leven hoogopgeleide mensen gemiddeld 17 jaar langer zonder beperkingen. 17

20 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Regionale cijfers laten zien dat in Midden-Holland zowel de (ervaren) fysieke als psychische gezondheid voor mensen met een lage sociaaleconomische status minder gunstig is. Een deel van de gezondheidsverschillen kan verklaard worden door een hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s, door bijvoorbeeld slechtere woonomstandigheden en belastender arbeidsomstandigheden, maar de verschillen zijn ook het gevolg van ongezonde leefgewoonten. Inwoners met een lage ses hebben minder gezonde voedingsgewoonten en roken meer dan inwoners met een hoge ses. Inwoners met een lage ses bezoeken vaker de huisarts en gebruiken meer thuiszorg en mantelzorg. Niet-westerse allochtonen vormen een kwetsbare groep, evenals laagopgeleiden. Niet-westerse allochtonen hebben een minder goede (ervaren) fysieke en psychische gezondheid. Dit verschil is slechts gedeeltelijk te verklaren door de gemiddeld lagere sociaaleconomische status van allochtonen: ook de etnische achtergrond zélf houdt verband met de (ervaren) gezondheid. Wat betreft de sociaaleconomische status van de inwoners zijn per gemeente gegevens beschikbaar over opleiding, inkomen, moeite met rondkomen, het hebben van schulden en het aantal achterstandsleerlingen. Slechts twee gemeenten scoren slechter dan gemiddeld in Midden-Holland op elk één indicator. In Waddinxveen is het aantal inwoners met een lage opleiding hoger dan gemiddeld in Midden-Holland. In Gouda is het aantal achterstandsleerlingen hoger dan gemiddeld. Voor de andere gemeenten en voor de andere indicatoren zijn geen opvallende verschillen te zien. Het is zeer goed mogelijk dat in bepaalde gemeenten grotere achterstandssituaties voorkomen bij specifieke groepen, bijvoorbeeld in sommige wijken in Gouda. Maar dit is niet af te lezen uit de gemiddelde cijfers per gemeente. Cumulatie van problemen verhoogt risico op sociale uitsluiting Burgers met een slechte lichamelijke en psychische gezondheid, in combinatie met financiële problemen en uitkeringsgerechtigd of werkloos zijn, hebben een grote kans op sociale uitsluiting. Dit kan in het uiterste geval leiden tot thuis- en dakloosheid. In Midden-Holland zijn ongeveer personen afhankelijk van intensieve geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en/of de maatschappelijke opvang. Dit is bijna 1% van de bevolking. Aantal slachtoffers huiselijk geweld hoger dan cijfers laten zien In Midden-Holland heeft bijna 4% van de ouderen en bijna 8% van de volwassenen tot en met 64 jaar aangegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Er zijn verschillen tussen gemeenten; in Gouda is het percentage volwassenen dat aangeeft ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld hoger dan gemiddeld in Midden-Holland. In Waddinxveen is dit percentage lager dan gemiddeld in Midden-Holland. In Zevenhuizen-Moerkapelle is het aantal ouderen dat aangeeft ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld lager dan gemiddeld in Midden- Holland. Wegens de gevoeligheid van dit onderwerp is er waarschijnlijk sprake van een onderschatting; het werkelijke aantal slachtoffers is naar verwachting bijna twee keer zo hoog. Landelijke cijfers uit 2005 wijzen uit dat in Nederland naar schatting 18

21 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND bijna 3% van de kinderen wordt mishandeld. In Midden-Holland zou het dan gaan om ongeveer kinderen. Aanbevelingen Maak werk van het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen Kiezen voor een samenleving waarin alle mensen -ongeacht hun sociaaleconomische status- volwaardig kunnen deelnemen, vraagt om extra aandacht voor kwetsbare burgers. Door in te zetten op randvoorwaarden als een veilige woonomgeving, goede woningen, zorgen voor werk, voorkómen van schooluitval, sociale cohesie in de buurt en vermindering van overlast kunnen verschillen in gezondheid tussen rijk en arm verminderd worden. Maak gebruik van het referentiekader dat de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) samen met het veld heeft ontwikkeld om effectief lokaal beleid op te stellen ter vermindering van gezondheidsverschillen in achterstandswijken (bijlage 1, Groeien in Gezondheid). Kies voor een gecombineerde aanpak van meerdere risicofactoren tegelijkertijd. Juist de mensen met meerdere risicofactoren lopen het grootste risico op ziekte en sterfte. Kies voor een wijkgerichte benadering. Een wijkgerichte benadering kenmerkt zich onder andere door het formuleren van veranderingen in overleg met de burger en het opzetten en onderhouden van netwerken om zodoende preventie, welzijn en zorg te verbinden. Voorkom sociale uitsluiting Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2007 is de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) als apart beleidsterrein beschreven. Dit heeft gemeenten een nieuwe impuls gegeven een visie te vormen en beleid te maken voor de meest kwetsbaren. Hoewel de afgelopen jaren al veel is bereikt, is er ook een aantal aandachtspunten. Zo is er de noodzaak te komen tot een breder perspectief waarbij aandacht is voor vroeginterventie én preventie van terugval. Het Centrum voor Jeugd en Gezin kan een belangrijke rol spelen in het in een vroeg stadium signaleren en aanbieden van (praktische, langdurige en laagdrempelige) ondersteuning aan gezinnen met psychosociale, financiële en gezondheidsproblemen. Preventie van terugval kan door te investeren in nazorg en rehabilitatie van mensen die langdurig zorgafhankelijk zijn door bijvoorbeeld inzet van ervaringsdeskundigheid, toeleiding naar werk en scholing en dagbesteding. Het realiseren van zogenaamde Maatschappelijke Steun Systemen (MSS) kan hierbij behulpzaam zijn. Hierin werken gemeenten, zorg- en maatschappelijke instellingen samen met de cliënten om tot een zinvolle en vraaggerichte dagbesteding van de cliënt te komen. Ook het aansluiten bij een website als kan hierbij zinvol zijn. 19

22 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND Integrale aanpak huiselijk geweld Huiselijk geweld heeft gevolgen voor de daders, slachtoffers en omstanders. Daarnaast lijkt er een sterk verband te zijn tussen middelengebruik (vooral alcohol) en huiselijk geweld. Het gaat om kwetsbare groepen die elkaar in veel gevallen overlappen. De komst van het Veiligheidshuis, een regionaal samenwerkingsverband tussen verschillende veiligheidspartners, maakt dat er in verschillende, nu nog losstaande ketens, relaties met zorg gelegd moeten worden: jeugd, huiselijk geweld, veiligheid en OGGZ. De aanpak van OGGZ waaronder huiselijk geweld, zou nog effectiever zijn als er in deze ketens een samenhangende aanpak tussen de beleidsterreinen onderwijs, sociale zaken en veiligheid tot stand zou komen. Preventie en zorg in Midden-Holland Groot aanbod leefstijlinterventies, maar nog onvoldoende inzicht in bereik en effectiviteit In de regio Midden-Holland is een groot aanbod van interventies gericht op leefstijl verandering. Vanuit het besef dat het aanbod versnipperd is, wordt er door aanbieders van zowel de collectieve preventie als vanuit de zorg gewerkt aan een betere samenwerking op de diverse leefstijlthema s. Ook is er aandacht voor de mogelijkheden om door middel van de wetgeving en aanpassing van de fysieke omgeving leefstijlverandering tot stand te brengen. Net als elders in Nederland is er nog meer onderzoek nodig naar bereik en effectiviteit van de uitgevoerde gezondheidsbevorderende maatregelen. Jeugdgezondheidszorg richt zich steeds meer op risicotaxatie- en management De overheid heeft de plicht een gezonde en veilige omgeving te creëren voor kinderen en zorg te dragen voor voldoende voorzieningen om dit mogelijk te maken (universele rechten van het kind). Dit doet zij onder andere via de Jeugdgezondheidszorg (JGZ), gericht op alle jeugdigen van -9 maanden tot en met 18 jaar en hun ouders/verzorgers, alsmede intermediaire doelgroepen zoals scholen en kindercentra. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het kader en randvoorwaarden en de JGZ is verantwoordelijk voor de inhoud en uitvoering. Naast het verkleinen van risico s bij het kind door vaccinatie en screening, richt de JGZ zich steeds meer op systematische en efficiënte risicotaxatie- en management, door bijvoorbeeld interdisciplinaire samenwerking in het Centrum voor Jeugd en Gezin. Goede beschikbaarheid van voorzieningen in Midden-Holland De voorzieningen voor de (gezondheids)zorg in Midden-Holland zijn in voldoende mate aanwezig en over het algemeen goed bereikbaar. Zo behoort de reistijd naar de huisarts, net als elders in de Randstad, tot de kortste van Nederland. Tevens is het percentage spoedeisende ambulanceritten in de regio Hollands Midden dat binnen 15 minuten is uitgevoerd het hoogste van Nederland. 20

23 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND In enkele gemeenten is de vaccinatiegraad te laag om de bevolking voldoende te beschermen In Nederland wordt binnen het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) gestreefd naar een vaccinatiegraad van minimaal 90% om de bevolking voldoende te beschermen. In Reeuwijk, Ouderkerk, Bergambacht en Vlist ligt de vaccinatiegraad voor zuigelingen, kleuters en schoolkinderen lager dan deze norm. Deelname aan het RVP is vrijwillig. Een aantal groepen in de samenleving staat kritisch tegenover vaccinaties. In kleine plattelandskernen, waar de vaccinatiegraad soms nog lager is, is er een grotere kans op epidemieën. Vooral jonge kinderen lopen hierbij risico op sterfte en/of blijvende gezondheidsschade. Gemeenten kunnen, in samenspraak met het Centrum Jeugd en Gezin, een rol spelen bij objectieve informatieverstrekking aan deze groepen over de gevaren van niet-vaccineren. Steeds meer samenwerking en ketenvorming in de curatieve zorg In Midden-Holland werken zorgpartijen aan verbeterde samenwerking en ketenvorming op het gebied van wonen en zorg. Het doel is een goed afgestemd zorgaanbod te realiseren voor de inwoners van Midden-Holland. De deelnemende organisaties werken samen op het gebied van zorgketens, informatie- en communicatie technologie, arbeidsmarktbenadering, onderzoek en preventie. Zorgketens worden opgezet op het gebied van chronische aandoeningen, ouderenzorg en palliatieve zorg. Aanbevelingen Meer onderzoek naar de effectiviteit van interventies De afgelopen jaren is, ook in Nederland, onderzoek gedaan naar de effecten van preventie. Hierdoor is al meer inzicht verkregen in de effectiviteit van maatregelen. Er moet echter nog meer helderheid komen over welke interventies tot welke gezond heidseffecten leiden. Ook zal er geïnvesteerd moeten worden in het certificeren van veelgebruikte interventies. Dit laatste gebeurt bij het Centrum Gezond Leven van het RIVM. Een belangrijke vervolgstap is om van de effectief gebleken interventies te toetsen of ze ook in de praktijk uitvoerbaar zijn en werken. Hiertoe zullen instellingen, ook in de eigen regio, de implementatie en het bereik van interventies beter moeten gaan registreren. Preventie in de eerste lijn kan veel gezondheidswinst opleveren Gezondheidsbevorderende interventies in de eerstelijnszorg, bij mensen met een verhoogd risico, zijn effectief in het bevorderen van gezond gedrag. Het gaat onder andere om de ondersteuning bij het stoppen met roken, begeleiding bij afvallen en online-coaching bij minder drinken. Hier valt nog een wereld te winnen, want het aanbod en bereik zijn tot nu toe vaak heel laag waardoor de totale effecten tegen vallen. Opname van geïndiceerde preventie in het basispakket, zoals het College voor zorgverzekeringen (CVZ) heeft geadviseerd, zal naar verwachting leiden tot een toename in aanbod en bereik. GGD en gemeenten 21

24 GEZONDHEID IN BEELD IN MIDDEN-HOLLAND kunnen hierbij een rol spelen. Zij weten waar en hoe risicogroepen te bereiken zijn, zodat zij toegeleid kunnen worden naar de zorg. Zo kan er tevens betere afstemming ontstaan tussen verzekerde zorg en het lokale gezondheidsbeleid. De rol van gemeenten in het gezondheidsbeleid Gemeenten zijn verplicht elke vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vast te stellen. Daarin staan ook de verplichte taken beschreven die gemeenten en GGD uitvoeren in het kader van de Wet publieke gezondheid (Wpg). Om de goede gezondheidspositie in Midden-Holland te behouden is het belangrijk deze taken te blijven uitvoeren. De regionale VTV (waarvan dit boekje een onderdeel is) is een belangrijke eerste stap op weg naar de volgende cyclus van de nota s lokaal gezondheidsbeleid. De landelijke nota gezondheid van VWS geldt als kader. Op basis van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 worden daarin de landelijke speerpunten geformuleerd om de volksgezondheid te verbeteren. Er wordt ingezet op een integrale aanpak van gezondheidsrisico s. Dit is de basis voor het landelijk beleid in de komende vier jaar en input voor het gezondheidsbeleid van gemeenten. De GGD zal de gemeenten in Midden-Holland adviseren bij de totstandkoming van de nieuwe nota s. Ter ondersteuning van gemeenten heeft het Centrum Gezond Leven van het RIVM in november 2010 de handreiking Gezonde Gemeente digitaal beschikbaar gesteld via In aanvulling daarop zal de GGD Hollands Midden ook actuele regionale informatie ontsluiten via een apart menu gezonde gemeente op de eigen website (beschikbaar medio 2011). Aanbevelingen Onderstaande aanbevelingen zijn specifiek voor gemeenten geformuleerd met als doel input te geven voor het gezondheidsbeleid voor de komende jaren. Een aantal punten is eerder aan de orde geweest, maar juist op deze punten kan de gemeente verschil maken. Investeren in gezond gedrag blijft in alle gemeenten noodzakelijk Er bestaan duidelijke verschillen tussen gemeenten op bepaalde aspecten van de volksgezondheid waaronder leefstijl. De verschillen manifesteren zich echter steeds bij verschillende gemeenten waardoor geen eenduidig beeld ontstaat van gezondere en ongezondere gemeenten. In alle gemeenten spelen de landelijke volksgezondheidsproblemen zoals overgewicht, overmatig alcoholgebruik, tabaksgebruik en psychische problematiek. Ook eenzaamheid komt in alle gemeenten voor. Dit betekent dat het voor alle gemeenten in Midden-Holland belangrijk is te investeren in gezond gedrag en de bestrijding van psychische problematiek en eenzaamheid. 22

25 KERNBOODSCHAPPEN MIDDEN-HOLLAND Regierol gemeenten krachtig inzetten Gemeenten hebben een regierol op het vlak van collectieve preventie. Om de gezondheid van met name kwetsbare groepen te verbeteren, is het van belang deze rol krachtig in te zetten. Het lokale bestuur kan zowel intern de regie voeren over verschillende gemeentelijke afdelingen als over gesubsidieerde organisaties en andere externe partijen. Bij het ontwikkelen en vastleggen van gemeentelijk gezondheidsbeleid bevinden gemeenten zich in een netwerk van actoren: zorgaanbieders, zorgverzekeraars, welzijnsinstellingen, maatschappelijk werk, scholen en gemeentelijke sectoren. Zorg ervoor dat voor alle betrokkenen duidelijk is welke voordelen in afstemming en samenwerking zitten: terugdringen gezondheidsproblemen, verkleinen gezondheidsrisico s, betere zorg- en dienst verlening, terugdringen zorgvraag et cetera. Veel instellingen die actief zijn op het terrein van gezondheidsbeleid hebben elk hun eigen werkterrein, deskundigheid en cultuur. De gemeente heeft op sommige instellingen veel en op andere weinig invloed. Houd bij de invulling van de regiefunctie rekening met deze organisatorische verscheidenheid, met de verschillende deskundigheden en de noodzaak tot samenwerken. Integraal gezondheidsbeleid nodig om gezondheidsachterstanden te verminderen De verschillen in gezondheid tussen hoog- en laagopgeleiden zijn zeer hardnekkig. Laagopgeleiden hebben vaak te maken met een opeenstapeling van ongunstige factoren, zoals bijvoorbeeld een slechte woning, ongunstige woonomgeving, geen of ongezond werk, schulden en als gevolg van dit alles meer zorgen. Deze factoren worden beïnvloed door verschillende beleidsterreinen. Het is dus belangrijk dat meerdere sectoren, met name de sectoren actief op het terrein van de fysieke en sociale omgeving, samen beleid maken om gezondheidswinst te boeken bij mensen met een lage sociaaleconomische status. Dit moet leiden tot een integrale aanpak. Publiek-private samenwerking belangrijke pijler van integraal gezondheidsbeleid De private sector is een belangrijke partner om zowel individueel gedrag te veranderen als om structurele veranderingen in de leefwereld van mensen aan te brengen die gezondheid bevorderen. Bij samenwerking gaat het om het realiseren van zowel maatschappelijke als commerciële doelen: het dient tot wederzijdse meerwaarde te leiden, de zogenaamde win-win-situatie. Publiekprivate samenwerking is één van de pijlers van Jongeren Op Gezond Gewicht : een geïntegreerde lokale aanpak om overgewicht bij kinderen en volwassenen terug te dringen gebaseerd op de Franse EPODE-methode. Verbind preventie en zorg Gemeenten kunnen in de preventie- en zorgketen actief aansturen op een verdergaande afstemming en samenwerking tussen de preventieve en curatieve zorg. Huisartsen kennen hun patiënten, zien ze regelmatig en zouden actiever betrokken kunnen worden in het vroegtijdig opsporen en behandelen van risicofactoren en ziekten. Gemeenten weten waar en hoe zij risicogroepen kunnen benaderen 23