Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Zuid-Holland Noord

Transcriptie

1 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Zuid-Holland Noord

2 Katw Voo

3 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Zuid-Holland Noord

4

5 Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Zuid-Holland Noord I.J.M. Paijmans C. Hanning I.G.A. Lottman N.J. Terpstra J.T. Tielen M.F. van Rossum J.M. Rijkelijkhuizen R. van Wijngaarden M. van Dooremaal M.J.J.C. Poos Dit rapport is een aanvulling op de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) die in november 2010 is verschenen (Gezondheid in beeld in Zuid-Holland Noord) en presenteert informatie op gemeenteniveau. De rvtv is ontwikkeld door de GGD Hollands Midden, in samenwerking met het RIVM.

6 Ontwerp omslag: Tik design bv, Apeldoorn/Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Studio aan de Werf, Utrecht Drukker: ZuidamUithof, Utrecht Een publicatie van GGD Hollands Midden Postbus AC Leiden Telefoon: (071) Auteursrecht voorbehouden GGD Hollands Midden, Leiden, 2011 Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de GGD Hollands Midden. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daardoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

7 INHOUD Inhoud Inleiding 7 Kernboodschappen in Zuid-Holland Noord 9 Toelichting bij bevindingen en tabellen met kerncijfers per gemeente 25 Bevindingen gemeente Alphen aan den Rijn 27 Kerncijfers gemeente Alphen aan den Rijn 30 Bevindingen gemeente Hillegom 35 Kerncijfers gemeente Hillegom 38 Bevindingen gemeente Kaag en Braassem 43 Kerncijfers gemeente Kaag en Braassem 46 Bevindingen gemeente Katwijk 51 Kerncijfers gemeente Katwijk 54 Bevindingen gemeente Leiden 59 Kerncijfers gemeente Leiden 62 Bevindingen gemeente Leiderdorp 67 Kerncijfers gemeente Leiderdorp 70 Bevindingen gemeente Lisse 75 Kerncijfers gemeente Lisse 78 Bevindingen gemeente Nieuwkoop 83 Kerncijfers gemeente Nieuwkoop 86 Bevindingen gemeente Noordwijk 91 Kerncijfers gemeente Noordwijk 94 Bevindingen gemeente Noordwijkerhout 99 Kerncijfers gemeente Noordwijkerhout 102 Bevindingen gemeente Oegstgeest 107 Kerncijfers gemeente Oegstgeest 110 Bevindingen gemeente Rijnwoude 115 Kerncijfers gemeente Rijnwoude 118 5

8 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD Bevindingen gemeente Teylingen 123 Kerncijfers gemeente Teylingen 126 Bevindingen gemeente Voorschoten 131 Kerncijfers gemeente Voorschoten 134 Bevindingen gemeente Zoeterwoude 139 Kerncijfers gemeente Zoeterwoude 142 Bijlage I Gebruikte bronnen en definities bij de tabellen met kerncijfers 147 6

9 INLEIDING Inleiding In november 2010 is de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) van Zuid-Holland Noord verschenen: Gezondheid in beeld in Zuid-Holland Noord. De rvtv schetst een beeld van de gezondheidssituatie en het zorggebruik in Zuid-Holland Noord en werpt een blik op de toekomstige ontwikkelingen. Het rapport bevat onder andere informatie over de levensverwachting van de inwoners van Zuid-Holland Noord, hun fysieke, psychische en sociale gezondheid, hun leefstijl en de omgeving waarin zij wonen. Ook gaat de rvtv in op de preventie en zorg in Zuid-Holland Noord. Voorliggend rapport Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Zuid- Holland Noord is een aanvulling op Gezondheid in beeld en presenteert informatie over de genoemde onderwerpen op gemeenteniveau. Inzicht in de gezondheidssituatie op gemeenteniveau is belangrijk omdat gemeenten volgens de Wet publieke gezondheid (Wpg) verplicht zijn een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vast te stellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en op andere beleidsterreinen van gemeenten (bijvoorbeeld jeugd, ouderen en sport). Dit rapport is samen met Gezondheid in beeld in de eerste plaats bedoeld om gemeenten handvatten te geven bij het maken van beleidskeuzes voor lokaal en regionaal gezondheidsbeleid. Leeswijzer Dit rapport beschrijft eerst de kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid in Zuid-Holland Noord. Kernboodschappen beschreven in Gezondheid in beeld vormen hiervoor het uitgangspunt. Waar mogelijk wordt ingegaan op het vóórkomen van bepaalde gezondheidsproblematiek per gemeente. Vervolgens worden per gemeente de belangrijkste bevindingen naar aanleiding van de cijfers beschreven, gevolgd door een tabel met de kerncijfers op het gebied van bevolking, gezondheid, determinanten, preventie en zorg. Bijlage I beschrijft de bronnen en definities die zijn gebruikt voor de kerncijfers. Aandachtspunten bij het lezen Bij het lezen van dit rapport verdienen de volgende punten de aandacht: 1. Zoals gezegd vormt dit rapport een aanvulling op het rapport Gezondheid in beeld. De rapporten zijn ook los van elkaar te lezen. Voorliggend rapport presenteert echter uitsluitend de meest recente cijfers op gemeenteniveau, terwijl Gezondheid in beeld ook ingaat op trends uit het verleden en de te verwachten trends in de toekomst. Daarbij komt dat Gezondheid in beeld meer achtergrondinformatie bevat, waardoor de cijfers in een bredere context worden geplaatst. 7

10 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD 2. Niet alle onderwerpen uit Gezondheid in beeld komen terug in dit rapport. Dit komt onder andere doordat niet alle gegevens op gemeenteniveau beschikbaar zijn. Verder is dit rapport vooral voor gemeenten bedoeld. De focus ligt hier op determinanten van gezondheid. Dit zijn factoren waarop gemeenten het meeste invloed kunnen uitoefenen. In Gezondheid in beeld komen ook onderwerpen aan de orde die meer van belang zijn voor de zorgaanbieders, zoals het vóórkomen van specifieke ziekten. 3. De gegevens per gemeente zijn vooral bedoeld ter onderbouwing van het lokaal gezondheidsbeleid en niet voor onderlinge vergelijking. Bij het beschrijven van de cijfers (de bevindingen) ligt de focus op de, statistisch gezien, significante verschillen met het gemiddelde in de regio of Nederland (zie ook de Toelichting bij bevindingen en tabellen met kerncijfers per gemeente). Deze manier van presenteren houdt het gevaar in dat (te)veel nadruk wordt gelegd op de vraag hoe een bepaalde gemeente scoort ten opzichte van het gemiddelde in de regio. De indruk kan ontstaan dat een gemeente die gunstiger dan gemiddeld scoort op een bepaald gezondheidsprobleem, minder aandacht aan dit probleem hoeft te besteden. De boodschap moet echter zijn dat gezondheidsproblemen zoals roken, overgewicht, eenzaamheid en overmatig alcoholgebruik in alle gemeenten in Zuid-Holland Noord voorkomen en in alle gemeenten aandacht behoeven. 4. In dit rapport wordt geen onderscheid gemaakt in etniciteit of sociaaleconomische status. Er kunnen binnen een gemeente dus geen risicogroepen benoemd worden. Informatie over risicogroepen is te vinden in hoofdstuk 6 van Gezondheid in beeld. 8

11 KERNBOODSCHAPPEN ZUID-HOLLAND NOORD Kernboodschappen Zuid-Holland Noord Samen met de regio Midden-Holland vormt Zuid-Holland Noord de GGD-regio Hollands Midden. Sterfte, ziekte en gezondheid in Zuid-Holland Noord De inwoners in Hollands Midden leven langer De levensverwachting in Hollands Midden 1 is hoger dan in heel Nederland. Mannen worden gemiddeld 78,8 jaar en vrouwen 82,7 jaar, dat is zowel voor mannen als voor vrouwen hoger dan het Nederlands gemiddelde. Ook voor sterfte is de situatie in Hollands Midden gunstiger vergeleken met heel Nederland. De belangrijkste doodsoorzaken zijn kanker en hart- en vaatziekten, voor beide is de sterfte in Hollands Midden lager dan in heel Nederland. Hoewel de totale levensverwachting in Nederland stijgt, daalt de levensverwachting in goede gezondheid en de levensverwachting zonder beperkingen. Deze trend is ook in Hollands Midden zichtbaar. We leven dus langer met aandoeningen en/of beperkingen. Er bestaan verschillen tussen gemeenten wat betreft levensverwachting en sterfte, maar slechts één gemeente in Zuid-Holland Noord heeft een hogere sterfte dan gemiddeld in Nederland. In vijf van de vijftien gemeenten is de totale levensverwachting hoger en de sterfte lager dan het gemiddelde van heel Nederland. Dit zijn de gemeenten Kaag en Braassem, Leiderdorp, Lisse, Rijnwoude en Voorschoten. Alleen in de gemeente Hillegom is de sterfte hoger dan gemiddeld in Nederland (80,5 per inwoners, in ZHN is dit 68,2 en in Nederland 72,1). Coronaire hartziekten, beroertes, angst- en depressiestoornissen leiden tot grootste ziektelast in de samenleving De ziektelast in een samenleving wordt vooral bepaald door de ziekten waaraan men vroegtijdig overlijdt en/of ziekten die de kwaliteit van leven sterk aantasten. Coronaire hartziekten en beroertes staan bovenaan de lijst van de top tien van ziekten met de grootste ziektelast. Op de derde en vierde plaats staan angststoornissen en depressies. Deze leveren een grote bijdrage aan de ziektelast omdat ze voor veel verlies van kwaliteit van leven zorgen. Ook diabetes, longkanker, COPD, artrose en dementie komen in de top tien voor. Leefstijlfactoren die van grote invloed zijn op het ontstaan van deze ziekten zijn roken, ongezonde voeding, onvoldoende beweging en overmatig alcoholgebruik. Op gemeenteniveau zijn geen gegevens over ziektelast beschikbaar, maar wel gegevens over (ervaren) gezondheid. Zo ervaren minder volwassenen in Katwijk hun gezondheid als matig of slecht dan gemiddeld in Zuid-Holland Noord, terwijl eveneens 1 Cijfers over levensverwachting en sterfte zijn sinds 2006 alleen beschikbaar op het niveau van Hollands Midden. Er kunnen voor deze onderwerpen dus geen specifieke uitspraken gedaan worden over de subregio s Midden- Holland en Zuid-Holland Noord. Om deze reden wordt in deze alinea alleen gesproken over Hollands Midden. 9

12 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD in Katwijk dit percentage voor ouderen juist hoger is dan gemiddeld. In Kaag en Braassem scoren ouderen op ervaren gezondheid juist weer beter. In Hillegom hebben meer dan gemiddeld volwassenen last van één of meerdere ziekten of aandoeningen, in Zoeterwoude geldt dit voor jongeren. In Lisse en Nieuwkoop hebben juist minder jongeren last van één of meer ziekten of aandoeningen. In een aantal gemeenten komen specifieke ziekten en aandoeningen meer voor dan in vergelijking met Zuid-Holland Noord. In Alphen aan den Rijn wordt bijvoorbeeld migraine meer gerapporteerd door 19- tot en met 64-jarigen, in Katwijk geven juist meer jongeren en ouderen aan migraine te hebben. In Katwijk wordt onder ouderen meer artrose gerapporteerd. Ouderen in Kaag en Braassem rapporteren meer diabetes in vergelijking met Zuid-Holland Noord. Veel mensen hebben angst- en/of depressieve klachten In 2009 rapporteert ruim een derde van de inwoners van Zuid-Holland Noord van 19 jaar en ouder een matig tot hoog risico op een angst- en/of depressiestoornis. Op basis van landelijke onderzoeken en zorgregistraties wordt geschat dat ongeveer een op de vijf volwassenen van 19 tot en met 64 jaar in Zuid-Holland Noord lijdt aan een psychische stoornis. Het gebruik van antidepressiva is in Zuid-Holland Noord in de periode gestegen, net als in heel Nederland. Het gebruik van antidepressiva is vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Ruim een derde van de volwassenen (36%) in Zuid-Holland Noord heeft een matig tot hoog risico op angst of depressieve klachten en 4% heeft een hoog risico op angst of depressieve klachten. Bij volwassenen in de gemeenten Leiden (42% matig of hoog risico) en Leiderdorp (9% hoog risico) liggen deze percentages hoger. In Nieuwkoop zijn er minder ouderen (26%) en in Noordwijk minder volwassenen (28%) met een matig of hoog risico op angst of depressieve klachten. Preventie van psychische problemen is nog een vrij nieuw beleidsthema voor gemeenten. Preventie van depressie was één van de speerpunten van het landelijke preventiebeleid. De wettelijke en financiële kaders rond dit thema zijn, ook landelijk, nog niet altijd helder. Gemeenten zijn vaak al betrokken bij de preventie van psychische problematiek via andere beleidssectoren dan de openbare gezondheid, zoals jeugd (vroegsignalering en zorg coördinatie via de Jeugdgezondheidszorg, Centrum voor Jeugd en Gezin, casuïstiek netwerken et cetera) en ouderen (signalerende huisbezoeken, eenzaamheidbestrijding). Daarnaast hebben gemeenten bij uitstek invloed op het inrichten van de directe leefomgeving en het creëren van veiligheid. Er zijn inmiddels voldoende aanwijzingen dat een groene, veilige leefomgeving een gunstige invloed heeft op de psychische gezondheid. Gemeenten financieren (delen van) de preventie van psychische problemen via de Collectieve Preventie (CP) GGZ en Zorgvernieuwingsprojecten (ZVP) GGZ. Het is belangrijk hiervoor een goed beleidskader te ontwikkelen. Samenwerking en afstemming met de zorgverzekeraar over taken en financiering binnen de gehele preventieketen is hierbij van belang. 10

13 KERNBOODSCHAPPEN ZUID-HOLLAND NOORD Veel volwassenen en ouderen in Zuid-Holland Noord zijn eenzaam Ruim een derde van de volwassenen tot en met 64 jaar en 41% van de ouderen in Zuid-Holland Noord is matig tot ernstig eenzaam. Eenzaamheid komt het meeste voor onder 75-plussers (46%). Van de volwassenen zijn mannen vaker eenzaam dan vrouwen, echter bij ouderen zijn vrouwen vaker eenzaam. Matig tot ernstige eenzaamheid onder zelfstandig wonende ouderen komt in alle gemeenten voor bij minstens één op de drie ouderen. Gemiddeld 6% is ernstig eenzaam. Matige of ernstige eenzaamheid bij volwassenen komt vaker voor in Leiden (43%) en ernstige eenzaamheid bij volwassenen komt vaker voor in Leiderdorp (10%). In de gemeenten Noordwijk, Voorschoten en Teylingen komt matige of ernstige eenzaamheid bij volwassenen minder vaak voor. Zuid-Holland Noord vergrijst snel De komende tien jaar zal de bevolking in Zuid-Holland Noord groeien met 2,1% tot ruim inwoners. Daarbij verandert vooral de samenstelling van de bevolking. Het percentage 65-plussers zal in deze periode stijgen van 14 naar 20%. Mede door de vergrijzing zal het aantal (eenpersoons)huishoudens toenemen en zal de beroepsbevolking afnemen. De toenemende vergrijzing en daardoor ook de toename van het aantal mensen met een chronische aandoening heeft gevolgen voor het zorggebruik. In Zuid-Holland Noord zal het zorggebruik in de verpleging, de thuiszorg en de verzorging in de periode naar schatting met meer dan 30% toenemen. Ook het gebruik van huisartsenzorg zal stijgen, namelijk met 13 tot 20%. In alle gemeenten in Zuid-Holland Noord vindt de komende jaren vergrijzing plaats. De stijging van het aantal 65-plussers is gelijk aan het landelijk gemiddelde. De verschillen tussen gemeenten wat betreft de sterkte van de stijging zijn zeer klein. Aanbevelingen De toename van de levensverwachting en de vergrijzing zullen zorgen voor een toename van het aantal oudere mensen met een of meer chronische ziekten. Richt aandacht ook op verbetering kwaliteit van leven van chronisch zieken Naast het voorkomen van chronische aandoeningen is het ook belangrijk in te zetten op gezondheidswinst en kwaliteit van leven voor mensen met chronische aandoeningen, bijvoorbeeld door samenwerking tussen preventie, welzijn en zorg en het bieden van voorzieningen waardoor mensen met beperkingen kunnen blijven deelnemen aan de samenleving. Multimorbiditeit vraagt om multidisciplinariteit en patiëntgerichte zorg. De huisarts vervult daarin een belangrijke rol en financieringssystemen moeten daarop worden afgestemd. 11

14 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD De vraag naar huisartsenzorg, thuiszorg, verpleging en verzorging zal sterk toenemen. Gemeenten en aanbieders van deze vormen van zorg zullen hierop moeten anticiperen. Factoren die de gezondheid beïnvloeden Overgewicht in Zuid-Holland Noord een groeiend probleem Overgewicht neemt in Zuid-Holland Noord snel toe met het stijgen van de leeftijd: van 7% bij peuters naar 45% bij volwassenen en 56% bij ouderen. Tot ongeveer 13 jaar hebben meisjes vaker overgewicht dan jongens, daarna is dit omgekeerd. Vrouwen hebben vaker obesitas (ernstig overgewicht) dan mannen. Hoewel landelijk het percentage volwassenen met overgewicht lijkt te stabiliseren, stijgt dit in Zuid-Holland Noord nog steeds. Het percentage volwassenen met obesitas is in Zuid-Holland Noord stabiel, terwijl dit landelijk juist stijgt. Het percentage jongeren met overgewicht lijkt te dalen in de regio. In Zuid-Holland Noord heeft gemiddeld 9% van de jongeren overgewicht. In Katwijk en Leiden komt overgewicht onder deze leeftijdsgroep meer voor. Ook bij volwassenen en ouderen in Katwijk komt overgewicht meer voor. Hoewel in Leiden jongeren meer overgewicht hebben, hebben volwassenen en ouderen juist minder overgewicht. Ook volwassenen en ouderen in Oegstgeest hebben minder overgewicht. In Voorschoten komt overgewicht minder voor bij volwassenen. Overgewicht bij kinderen heeft zowel in de kindertijd als op latere leeftijd gevolgen voor de gezondheid. In de kindertijd hebben kinderen met overgewicht meer last van psychosociale problemen, van niet lekker in je vel zitten tot suïcidegedachten. Ook hebben zij vaker klachten aan het bewegingsapparaat zoals klachten aan de nek, rug, knieën, enkels en voeten. Daarnaast hebben deze kinderen een groter risico op het ontwikkelen van diabetes en hebben zij ook een grote kans om op latere leeftijd overgewicht of obesitas te houden. Overgewicht en obesitas brengen grote kosten met zich mee, niet alleen voor de gezondheidszorg maar ook als gevolg van ziekteverzuim of arbeidsongeschiktheid. Inwoners stimuleren meer te bewegen en gezonder te eten is in alle gemeenten nodig In Zuid-Holland Noord voldoet 79% van de jongeren niet aan de beweegnorm. In Alphen aan den Rijn is in vergelijking met de regio het percentage jongeren dat niet voldoet aan de beweegnorm het hoogst (84%), in Zoeterwoude is dit het laagst (71%). Het percentage volwassenen dat niet voldoet aan de beweegnorm ligt in de regio op 50%. Lisse heeft het hoogste percentage volwassenen dat niet voldoet aan de beweegnorm (55%) en Noordwijkerhout heeft het laagste percentage (38%). Van de ouderen in Zuid-Holland Noord voldoet 35% niet aan de beweegnorm. In Voorschoten (43%) en Katwijk (41%) is het percentage ouderen dat niet voldoet aan de beweegnorm in vergelijking met de regio het hoogst, in Teylingen is het 12

15 KERNBOODSCHAPPEN ZUID-HOLLAND NOORD het laagst (28%). Op basis van deze cijfers kan geconcludeerd worden dat in alle gemeenten in Zuid-Holland Noord de bewoners meer zouden moeten bewegen. Er is geen gemeente aan te wijzen die hier in positieve of negatieve zin uit springt. In Zuid-Holland Noord eet 55% van de jongeren niet dagelijks groente, 51% eet niet dagelijks fruit en 17% ontbijt minder dan vijf dagen per week. Jongeren in Katwijk laten op alle drie de indicatoren voor gezond eten een slechter beeld zien. Jongeren in Nieuwkoop en Noordwijk en volwassenen in Katwijk laten op de groente- en fruitnorm een ongunstiger beeld zien. Zoals gezegd wordt in Katwijk door jongeren in vergelijking met de regio het minst gezond gegeten: 60% van de jongeren eet niet dagelijks groente, 54% niet dagelijks fruit en 19% ontbijt minder dan vijf keer per week. In Leiden wordt overigens onder jongeren het slechtst ontbeten: 20% ontbijt minder dan vijf keer per week. In Oegstgeest wordt door jongeren het gezondst gegeten. 40% van de jongeren eet niet dagelijks groente, 47% niet dagelijks fruit en 12% ontbijt minder dan vijf dagen per week. Bij volwassenen liggen de percentages in Zuid-Holland Noord op 69% (niet dagelijks groente), 76% (niet dagelijks fruit) en 14% (minder dan vijf dagen per week ontbijt). In Katwijk wordt behalve door jongeren, ook door volwassenen het minst gezond gegeten: 76% voldoet niet aan de groentenorm, 80% niet aan de fruitnorm en 17% ontbijt minder dan vijf dagen per week. In Hillegom (80%) en Lisse (78%) wordt evenmin aan de groentenorm voldaan, maar liggen de andere voedings aspecten rond het gemiddelde. Voor ouderen in Zuid-Holland Noord zijn geen gegevens over gezond eten bekend. Het inzicht groeit dat een integrale aanpak van overgewicht, met een goede afstemming en een samenhangend aanbod op lokaal niveau, noodzakelijk is. In Zuid-Holland Noord worden diverse interventies uitgevoerd op het vlak van preventie van overgewicht. Er wordt op zowel gezonde voeding als op het stimuleren van bewegen ingezet. Inrichting van een gezonde leefomgeving is een belangrijke pijler van de preventie van overgewicht. Gemeenten kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Er zijn tal van publicaties waarin op dit terrein goede voorbeelden te vinden zijn (zie bijvoorbeeld (beschikbaar medio 2011)). Een veelbelovende aanpak is Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). Vanuit JOGG wordt gewerkt aan een integrale aanpak naar voorbeeld van de Franse EPODEmethodiek. Verschillende sectoren werken samen om overgewicht en obesitas duurzaam te bestrijden. Percentage rokende jongeren in Zuid-Holland Noord weer gestegen Gemiddeld rookt in Zuid-Holland Noord 20% van de jongeren en 23% van de volwassenen. In tegenstelling tot de landelijke stabilisatie is het roken onder jongeren in Zuid-Holland Noord toegenomen en is in 2008 hoger dan het landelijk gemiddelde. Onder ouderen wordt een stuk minder gerookt, gemiddeld 13%. In Katwijk wordt door jongeren en volwassenen meer gerookt, maar onder ouderen juist minder. In Leiden en Lisse wordt meer onder ouderen gerookt. De verschillen tussen gemeenten zijn vooral onder volwassenen en ouderen groot. In Zoeterwoude 13

16 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD rookt 16% van de volwassenen, in Noordwijk is dit 28%. Het percentage rokende ouderen is in Lisse (17%) bijna twee keer zo hoog als in Katwijk (9%). Roken is de leefstijlfactor die de meeste ziektelast veroorzaakt. Daarom is in alle gemeenten (ook in gemeenten waar minder dan gemiddeld wordt gerookt) aandacht voor rookpreventie noodzakelijk. Ten opzichte van niet-rokers verliezen rokers in Nederland gemiddeld 4,1 levensjaren en 4,6 gezonde levensjaren. In de afgelopen decennia is het percentage rokers gedaald, maar onder hoogopgeleiden neemt het aantal rokers sterker af dan onder laagopgeleiden. Aandachtspunt blijft het terugdringen van roken bij laagopgeleide groepen. Dit kan onder meer door het ondersteunen van landelijke campagnes en het besteden van extra aandacht aan vmbo-scholen. Uit landelijk onderzoek blijkt dat volledige vergoeding van de stoppen met roken ondersteuning leidt tot een grotere kans op een succesvolle stoppoging, ook bij laagopgeleide groepen. De recente opname van deze vergoeding in het basispakket van de zorgverzekering zal dus naar verwachting bijdragen aan het terugdringen van sociaaleconomische verschillen in rookgedrag. Er worden in de regio diverse preventieactiviteiten uitgevoerd waaronder de ondersteuning van landelijke campagnes, de stoppen met roken begeleiding en het preventieprogramma De gezonde school en genotmiddelen. De kracht van gemeentelijk beleid ligt in het uitvoeren van interventies waarin het persoonlijke contact met de doelgroep een cruciale factor is. Vooral de moeilijk bereikbare doelgroepen zijn voor verandering van hun leefstijl meer aangewezen op persoonlijk contact met professionals. Dat gebeurt op lokaal niveau. De gemeente kan ook bijdragen aan de doelstelling van de landelijke Tabakswet door horecabedrijven te ondersteunen rookvrij te worden en te blijven. Alcoholgebruik jongeren in Zuid-Holland Noord baart zorgen Gemiddeld 38% van de jongeren in Zuid-Holland Noord heeft recent aan binge drinken gedaan (vijf of meer glazen alcohol gedronken bij één gelegenheid). In de gemeenten Alphen aan den Rijn (29%) en Leiden (33%) ligt dit percentage lager. In de gemeenten Kaag en Braassem, Katwijk, Nieuwkoop, Noordwijk en Noordwijkerhout wordt juist meer aan binge drinken gedaan. Verder valt op dat in Noordwijkerhout onder alle leeftijdsgroepen veel wordt gedronken. Van de jongeren van 12 jaar en ouder in Nederland doet 36% aan binge drinken. Het feit dat de helft van de jarigen alcohol drinkt, terwijl het advies is onder de 16 jaar geen alcohol is reden tot zorg. Van de 16- en 17 jarigen drinkt 80% en 60% doet aan binge drinken. Schadelijk alcoholgebruik kost de maatschappij veel geld. Dit komt deels voor rekening van arbeidsverzuim en ziektekosten, een deel wordt veroorzaakt door de gevolgen van overtredingen en misdrijven. Gemeenten hebben de kans een belangrijk deel van die overlast en schade te voorkomen. De voorgestelde nieuwe Drank- en Horecawet (DHW), waarover in het voorjaar 2011 een besluit wordt verwacht, levert -bij invoering- nieuwe aanknopingspunten voor het voeren van preventief gemeentelijk alcoholbeleid. Een van de kansen zal zijn dat de controle 14

17 KERNBOODSCHAPPEN ZUID-HOLLAND NOORD op leeftijdsgrenzen bij de gemeenten zal komen te liggen. De meeste gemeenten in Zuid-Holland Noord zijn al actief op het vlak van alcoholmatigingsbeleid gericht op jongeren. Activiteiten richten zich op voorlichting, regelgeving, handhaving en vroegsignalering. Er wordt ook aansluiting gezocht met de ketenaanpak die binnen de zorg wordt ontwikkeld op het gebied van de preventie van over matig alcoholgebruik, ook van volwassenen. Het terugdringen van overmatig alcoholgebruik van ouderen is nog een nagenoeg onontgonnen terrein. Druggebruik draagt niet veel bij aan de totale ziektelast Gemiddeld 9% van de 12- tot en met 18-jarigen heeft recent cannabis gebruikt. Recent cannabisgebruik is lager in Hillegom, Kaag en Braassem en Lisse (5%). In Noordwijkerhout en Oegstgeest hebben in vergelijking met deze drie gemeenten ruim twee keer zoveel jongeren recent cannabis gebruikt (11%). Andere gemeenten verschillen niet van het gemiddelde in Zuid-Holland Noord. Onder de 15- tot en met 17 jarigen is het cannabisgebruik afgelopen vijf jaar gestegen, van 7% in 2003 tot 14% in Druggebruik komt in vergelijking met ander ongezond gedrag relatief weinig voor en draagt daardoor niet veel bij aan de totale ziektelast in Zuid-Holland Noord. Wel blijkt uit landelijk onderzoek een verband tussen gebruik van cannabis en gedragsproblemen, dat toeneemt naarmate de frequentie van het gebruik hoger is. Jongeren hebben de eerste keer vaak onveilige seks In Zuid-Holland Noord heeft 26% van de jongeren ervaring met geslachtsgemeenschap. Dit is lager dan gemiddeld in Nederland. Vergeleken met 1998 geven in 2008 twee keer zoveel jongeren in Zuid-Holland Noord aan seksueel actief te zijn. Landelijk is het percentage ook gestegen. Bij de eerste keer geslachtsgemeenschap gebruikte één op de acht jongeren geen enkele vorm van anticonceptie, een kwart gebruikte geen condoom. Ongezond binnenmilieu oorzaak van gezondheidsklachten In Zuid-Holland Noord wordt in meer dan de helft van de woningen de huiskamer niet voldoende geventileerd en in meer dan een derde van de slaapkamers is de ventilatie onvoldoende. De meest voorkomende klachten bij een ongezond binnenmilieu zijn problemen met de luchtwegen en hoofdpijn. Goed ventileren en bij de bouw rekening houden met gezondheid zijn essentieel om de binnenmilieukwaliteit op peil te houden. Dit geldt voor woningen, maar ook voor scholen en werkruimten. Per gemeente is de spreiding in onvoldoende ventileren groot: van 51% in Teylingen tot 72% in Noordwijkerhout. In Alphen aan den Rijn en Teylingen ventileren minder mensen hun woning onvoldoende en in Kaag en Braassem, Katwijk en Noordwijkerhout ventileren meer mensen hun woning onvoldoende. Voor een goede ventilatie van de woning moeten ventilatievoorzieningen, zoals roosters of raampjes, in woon- en slaapkamer altijd min of meer openstaan. 15

18 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD Fijn stof en geluidshinder beïnvloeden gezondheid negatief Fijn stof is een van de belangrijkste milieufactoren die de gezondheid van inwoners negatief kan beinvloeden. Gezondheidseffecten zijn onder andere verergering van luchtwegaandoeningen en verergering van klachten gerelateerd aan hart- en vaatziekten.vooral langs snelwegen en drukke stadswegen lopen mensen met gevoelige luchtwegen gezondheidsrisico s. Van de volwassenen (tot 65 jaar) in Zuid-Holland Noord ondervindt bijna een kwart ernstige geluidshinder in de directe woonomgeving. De grootste veroorzakers hiervan zijn brommers, scooters, vliegtuigen en ander wegverkeer. Gezondheidseffecten van geluidshinder zijn slaapverstoring en hypertensie. Geluidshinder door brom fietsen en scooters is het hoogst in plaatsen met een hoge bevolkingsdichtheid, zoals in Leiden en Leiderdorp. In Lisse en Noordwijkerhout wordt minder geluidshinder van brommers en scooters ondervonden. Geluidshinder door vliegtuigen is ook locatie-afhankelijk. In de gemeente Nieuwkoop werd in 2009 het vaakst ernstige geluidshinder ondervonden als gevolg van vliegtuigen (20%), gevolgd door de gemeenten Kaag en Braassem (15%), Teylingen (15%) en Oegstgeest (13%). De oorzaak hiervan kan worden gevonden in de situering van de aanvliegroutes van Schiphol net ten noorden van Kaag en Braassem en Nieuwkoop. In Alphen aan den Rijn, Hillegom, Leiden, Rijnwoude en Voorschoten werd minder geluidshinder van vliegtuigen ondervonden. Aanbevelingen Het bevorderen van gezondheid is breder dan het verbeteren van de leefstijl van individuele burgers. Om mensen te stimuleren zich gezond te gedragen, moeten ook de fysieke en sociale omgeving daar optimaal toe uitnodigen. De hierbij betrokken beleidsterreinen moeten samenwerken om de gezondheid te verbeteren. Samenwerking tussen deze sectoren binnen de overheid wordt integraal gezondheids beleid genoemd. Private partijen, zoals het bedrijfsleven, zijn ook belangrijke actoren om mee samen te werken. Investeer in een gezonde leefomgeving De inrichting van een wijk kan bijdragen aan de gezondheid van burgers. De aanleg van fietspaden en de aanwezigheid van groenvoorzieningen zijn van invloed op het gedrag van burgers. Een toegankelijke, veilige wijk nodigt uit tot meer bewegen en leidt tot minder ongevallen. De makkelijkste manier om te komen tot een gezonde leefomgeving is, door al bij de bouw rekening te houden met gezondheid. De keuze voor gezonde en ongezonde producten wordt het meest effectief beïnvloed door maatregelen die ingrijpen op de beschikbaarheid (denk bijvoorbeeld aan vergunningenbeleid snackkar bij scholen) en betaalbaarheid van producten. 16

19 KENMERKEN VAN DE BEVOLKING IN MIDDEN-HOLLAND Betrek de sociale omgeving, zoals het gezin, mantelzorgers en de school Ook de sociale omgeving van het individu moet worden betrokken bij het bevorderen van een gezonde leefstijl. Zo kunnen ouders bijvoorbeeld het beweeggedrag van kinderen stimuleren door middel van lidmaatschap van een sportvereniging, buiten spelen en fietsen naar school. Bij alcohol en roken speelt de invloed van leeftijdsgenoten een grote rol. Het is daarom belangrijk in te zetten op het omgaan met sociale druk. Het gezin is de plek waar vroeg in de ontwikkeling een goede leefstijl kan worden aangeleerd. De Centra voor Jeugd en Gezin kunnen ouders adviseren over het ontwikkelen van een gezond leefpatroon, ondermeer in cursussen opvoedingsondersteuning. Ook kunnen digitale media worden ingezet, zoals een website voor opvoeders om gezond gedrag binnen het gezin te stimuleren. Gebruik de schoolsetting als aanknopingspunt voor educatie, het geven van het goede voorbeeld (voorbeeldgedrag van docenten en peers ) en het stimuleren van een gezond schoolklimaat (regelgeving, handhaving, normen, sociale veiligheid). Ook kunnen via de school ouders bereikt worden. Het regionale loket Gezond op School biedt handvatten om op school structureel aandacht te besteden aan gezondheid ( Zorg ervoor dat mantelzorgers en maatschappelijke organisaties sociale steun kunnen blijven geven. Sociale steun leidt tot een betere psychische gezondheid en minder eenzaamheid. Weinig steun kan daarentegen leiden tot het ontstaan van een depressie, burnout en verhoging van het ziekteverzuim. Zoek samenwerking met de private sector Samenwerking tussen overheid en het bedrijfsleven wordt publiek-private samenwerking genoemd. Het bedrijfsleven is een belangrijke partner om zowel individueel gedrag te veranderen als om structurele veranderingen in de omgeving van mensen aan te brengen die de gezondheid kunnen bevorderen. Een voorbeeld van actieve betrokkenheid van het bedrijfsleven is de integrale lokale aanpak Jongeren Op Gezond Gewicht, gebaseerd op de Franse EPODE-methode. Motieven van het bedrijfsleven om te participeren in maatschappelijke projecten zijn: commerciele motieven op korte of lange termijn, imagoverbetering van het bedrijf of product, betere gezondheid van de werknemers en dus vermindering van het ziekteverzuim en toename van de inzetbaarheid en arbeidsproductiviteit. Tot slot willen sommige bedrijven actief bepaalde normen en waarden uitdragen. Anticipeer op nieuwe media Mensen laten zich steeds meer informeren door de (sociale) media. Via de televisie en het internet komen zij aan informatie over gezondheid en risicofactoren en via sociale media als Twitter en Hyves delen zij hun mening hierover. De campagne over HPV-vaccinatie en de H1N1-virus (Mexicaanse griep) liet zien hoe groot de invloed hiervan was op de beeldvorming en op de uiteindelijke deelname. Betrek bij de voorlichting ook scholen en huisartsen, volg de sociale media sites actief en wees daarop aanwezig. 17

20 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD Kwetsbare burgers Duidelijke sociaaleconomische gezondheidsverschillen in Zuid-Holland Noord Inwoners van Zuid-Holland Noord met een lage sociaaleconomische status (ses) hebben een minder gunstige gezondheidssituatie dan mensen met een hoge ses. Deze verschillen zijn hardnekkig: ondanks het gevoerde landelijke en lokale gezondheidsbeleid zijn ze de afgelopen jaren niet kleiner geworden. Uit de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 blijkt dat laagopgeleide mensen gemiddeld zes tot zeven jaar eerder overlijden dan hoogopgeleiden. Ook leven hoogopgeleide mensen gemiddeld 17 jaar langer zonder beperkingen. Regionale cijfers laten zien dat in Zuid-Holland Noord zowel de (ervaren) fysieke als psychische gezondheid voor mensen met een lage sociaaleconomische status minder gunstig is. Een deel van de gezondheidsverschillen kan verklaard worden door een hogere blootstelling aan gezondheidsrisico s, door bijvoorbeeld slechtere woonomstandigheden en belastender arbeidsomstandigheden, maar de verschillen zijn ook het gevolg van ongezonde leefgewoonten. Inwoners met een lage ses hebben minder gezonde voedingsgewoonten en roken meer dan inwoners met een hoge ses. Inwoners met een lage ses bezoeken vaker de huisarts en gebruiken meer thuiszorg en mantelzorg. Niet-westerse allochtonen vormen een kwetsbare groep, evenals laagopgeleiden. Niet-westerse allochtonen hebben een minder goede (ervaren) fysieke en psychische gezondheid. Dit verschil is slechts gedeeltelijk te verklaren door de gemiddeld lagere sociaaleconomische status van allochtonen: ook de etnische achtergrond zelf houdt verband met de (ervaren) gezondheid. Voor wat betreft de sociaaleconomische status van de inwoners zijn per gemeente gegevens beschikbaar over opleiding, moeite met rondkomen, problematische schulden en het aantal achterstandsleerlingen. In Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Nieuwkoop, Noordwijkerhout en Rijnwoude zijn de inwoners gemiddeld lager opgeleid dan gemiddeld in Zuid-Holland Noord en Nederland. In Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest, Teylingen en Voorschoten zijn de inwoners gemiddeld hoger opgeleid. In vergelijking met Zuid-Holland Noord rapporteren in Leiden meer volwassenen dat zij problematische schulden hebben en in Katwijk en Lisse juist minder. In Alphen aan den Rijn rapporteren meer ouderen dat zij moeite hebben met rondkomen en in Leiden rapporteren meer ouderen dat zij problematische schulden hebben. In Katwijk en Leiden (beide 18%) zijn meer achterstandsleerlingen dan in Zuid-Holland Noord (11%), maar evenveel als in Nederland. In het merendeel van de overige gemeenten zijn minder achterstandsleerlingen dan gemiddeld in Zuid-Holland Noord. Cumulatie van problemen verhoogt risico op sociale uitsluiting Burgers met een slechte lichamelijke en psychische gezondheid, in combinatie met financiële problemen en uitkeringsgerechtigd of werkloos zijn, hebben een grote kans op sociale uitsluiting. Dit kan in het uiterste geval leiden tot thuis- en dakloosheid. In Zuid-Holland Noord zijn ongeveer personen afhankelijk van intensieve geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en/of van de maatschappelijke opvang. Dit is 1,2% van de bevolking. 18

21 KENMERKEN VAN DE BEVOLKING IN MIDDEN-HOLLAND Aantal slachtoffers huiselijk geweld hoger dan cijfers laten zien In Zuid-Holland Noord heeft 3% van de ouderen en 8% van de jongere volwassenen tot en met 64 jaar aangegeven ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Hier is sprake van een onderschatting; het werkelijke aantal slachtoffers is naar verwachting bijna twee keer zo hoog. Landelijke cijfers uit 2005 wijzen uit dat in Nederland naar schatting bijna 3% van de kinderen wordt mishandeld. In Zuid- Holland Noord zou het dan gaan om ongeveer kinderen. In Leiderdorp is het percentage volwassenen en in Kaag en Braassem het percentage ouderen dat aangeeft ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld hoger dan gemiddeld in Zuid-Holland Noord. Aanbevelingen Maak werk van het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen Kiezen voor een samenleving waarin alle mensen -ongeacht hun sociaaleconomische status- volwaardig kunnen deelnemen, vraagt om extra aandacht voor kwetsbare burgers. Door in te zetten op randvoorwaarden als een veilige woonomgeving, goede woningen, zorgen voor werk, voorkomen van schooluitval, sociale cohesie in de buurt en vermindering van overlast kunnen verschillen in gezondheid tussen rijk en arm verminderd worden. Maak gebruik van het referentiekader dat de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) samen met het veld heeft ontwikkeld om effectief lokaal beleid op te stellen ter vermindering van gezondheidsverschillen in achterstandswijken (bijlage 1, Gezondheid in beeld in Zuid-Holland Noord). Kies voor een gecombineerde aanpak van meerdere risicofactoren tegelijkertijd. Juist de mensen met meerdere risicofactoren lopen het grootste risico op ziekte en sterfte. Kies voor een wijkgerichte benadering. Een wijkgerichte benadering kenmerkt zich onder andere door het formuleren van veranderingen in overleg met de burger en het opzetten en onderhouden van netwerken om zodoende preventie, welzijn en zorg te verbinden. Voorkom sociale uitsluiting Met de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2007 is de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ) als apart beleidsterrein beschreven. Dit heeft gemeenten een nieuwe impuls gegeven een visie te vormen en beleid te maken voor de meest kwetsbaren. Hoewel de afgelopen jaren al veel is bereikt, is er ook een aantal aandachtspunten. Zo is er de noodzaak te komen tot een breder perspectief waarbij aandacht is voor vroeginterventie en preventie van terugval. Het Centrum voor Jeugd en Gezin kan een belangrijke rol spelen in het in een vroeg stadium signaleren en aanbieden van (praktische, langdurige en laagdrempelige) ondersteuning aan gezinnen met psychosociale, financiële en gezondheidsproblemen. 19

22 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD Preventie van terugval kan door te investeren in nazorg en rehabilitatie van mensen die langdurig zorgafhankelijk zijn door bijvoorbeeld inzet van ervaringsdeskundigheid, toeleiding naar werk en scholing en dagbesteding. Het realiseren van zogenaamde Maatschappelijke Steun Systemen (MSS) kan hierbij behulpzaam zijn. Hierin werken gemeenten, zorg- en maatschappelijke instellingen samen met de cliënten om tot een zinvolle en vraaggerichte dagbesteding van de cliënt te komen. Ook het aansluiten bij een website als kan hierbij zinvol zijn. Integrale aanpak huiselijk geweld Huiselijk geweld heeft gevolgen voor de daders, slachtoffers en omstanders. Daarnaast lijkt er een sterk verband te zijn tussen middelengebruik, vooral alcohol en huiselijk geweld. Het gaat om kwetsbare groepen die elkaar in veel gevallen overlappen. De komst van het Veiligheidshuis, een regionaal samenwerkingsverband tussen verschillende veiligheidspartners, maakt dat er in verschillende, nu nog losstaande ketens, relaties met zorg gelegd moeten worden: jeugd, huiselijk geweld, veiligheid en OGGZ. De aanpak van OGGZ waaronder huiselijk geweld, zou nog effectiever zijn als er in deze ketens een samenhangende aanpak tussen de beleids terreinen onderwijs, sociale zaken en veiligheid tot stand zou komen. Preventie en zorg in Zuid-Holland Noord Groot aanbod leefstijlinterventies, maar nog onvoldoende inzicht in bereik en effectiviteit In de regio Zuid-Holland Noord is een groot aanbod van interventies gericht op leefstijlverandering. Vanuit het besef dat het aanbod versnipperd is, wordt er door aanbieders van zowel de collectieve preventie als vanuit de zorg gewerkt aan een betere samenwerking op de diverse leefstijlthema s. Ook is er aandacht voor de mogelijkheden om door middel van de wetgeving en aanpassing van de fysieke omgeving leefstijlverandering tot stand te brengen. Net als elders in Nederland is er nog meer onderzoek nodig naar bereik en effectiviteit van de uitgevoerde gezondheidsbevorderende maatregelen. Jeugdgezondheidszorg richt zich steeds meer op risicotaxatie- en management De overheid heeft de plicht een gezonde en veilige omgeving te creeren voor kinderen en zorg te dragen voor voldoende voorzieningen om dit mogelijk te maken (universele rechten van het kind). Dit doet zij onder andere via de Jeugdgezondheidszorg (JGZ), gericht op alle jeugdigen van -9 maanden tot en met 18 jaar en hun ouders/verzorgers, alsmede intermediaire doelgroepen zoals scholen en kindercentra. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het kader en randvoorwaarden en de JGZ is verantwoordelijk voor de inhoud en uitvoering. Naast het verkleinen van risico s bij het kind door vaccinatie en screening, richt de JGZ zich steeds meer op systematische en efficiente risicotaxatie- en management, door bijvoorbeeld interdisciplinaire samenwerking in het Centrum voor Jeugd en Gezin. Het bereik van de Jeugdgezondheidszorg (0 tot 19 jaar) is in de regio Zuid-Holland Noord hoger dan 95%. 20

23 KENMERKEN VAN DE BEVOLKING IN MIDDEN-HOLLAND Goede beschikbaarheid van voorzieningen in Zuid-Holland Noord De voorzieningen voor de (gezondheids)zorg in Zuid-Holland Noord zijn in voldoende mate aanwezig en over het algemeen goed bereikbaar. Zo behoort de reistijd naar de huisarts, net als elders in de Randstad, tot de kortste van Nederland. Tevens is het percentage spoedeisende ambulanceritten in de regio Hollands Midden dat binnen 15 minuten is uitgevoerd het hoogste van Nederland. Steeds meer samenwerking binnen de curatieve zorg en met preventie In Zuid-Holland Noord werken zorgpartijen aan verbeterde samenwerking en ketenvorming op het gebied van geïntegreerde eerstelijnszorg. Geïntegreerde eerstelijnszorg wordt gedefinieerd als het samenhangend aanbod van eerstelijnszorg en -diensten dat algemeen van aard, direct toegankelijk en direct beschikbaar is in de woonomgeving van de zorgvrager. De Stuurgroep Geïntegreerde Eerstelijns zorg en Public Health heeft een breed gedragen visie op geïntegreerde eerstelijnszorg ontwikkeld. De stuurgroep, waarin onder andere beroepsbeoefenaren in de eerstelijnszorg, LUMC, zorgverzekeraar, GGD, Reos Zorg en zorgvragers participeren, ziet het als haar taak deze visie uit te dragen naar de regio en te stimuleren dat het gestelde doel wordt bereikt. Preventie en met name de afstemming tussen geïndiceerde en selectieve preventie is een belangrijk thema voor de stuurgroep. Aanbevelingen Meer onderzoek naar de effectiviteit van interventies De afgelopen jaren is, ook in Nederland, onderzoek gedaan naar de effecten van preventie. Hierdoor is al meer inzicht verkregen in de effectiviteit van maatregelen. Er moet echter nog meer helderheid komen over welke interventies tot welke gezondheidseffecten leiden. Ook zal er geïnvesteerd moeten worden in het certificeren van veelgebruikte interventies. Dit laatste gebeurt bij het Centrum Gezond Leven van het RIVM. Een belangrijke vervolgstap is om van de effectief gebleken interventies te toetsen of ze ook in de praktijk uitvoerbaar zijn en werken. Hiertoe zullen instellingen, ook in de eigen regio, de implementatie en het bereik van interventies beter moeten gaan registreren. Preventie in de eerste lijn kan veel gezondheidswinst opleveren Gezondheidsbevorderende interventies in de eerstelijnszorg, bij mensen met een verhoogd risico, zijn effectief in het bevorderen van gezond gedrag. Het gaat onder andere om de ondersteuning bij het stoppen met roken, begeleiding bij afvallen en online-coaching bij minder drinken. Hier valt nog een wereld te winnen, want het aanbod en bereik zijn tot nu toe vaak heel laag waardoor de totale effecten tegenvallen. Opname van geïndiceerde preventie in het basispakket, zoals het College voor zorgverzekeringen (CVZ) heeft geadviseerd, zal naar verwachting leiden tot een toename in aanbod en bereik. GGD en gemeenten kunnen hierbij een rol spelen. Zij weten waar en hoe risicogroepen te bereiken 21

24 GEZONDHEID IN BEELD IN ZUID-HOLLAND NOORD zijn, zodat zij toegeleid kunnen worden naar de zorg. Zo kan er tevens betere afstemming ontstaan tussen verzekerde zorg en het lokale gezondheidsbeleid. De rol van gemeenten in het gezondheidsbeleid Gemeenten zijn verplicht elke vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vast te stellen. Daarin staan ook de verplichte taken beschreven die gemeenten en GGD uitvoeren in het kader van de Wet publieke gezondheid (Wpg). Om de goede gezondheidspositie in Zuid-Holland Noord te behouden is het belangrijk deze taken te blijven uitvoeren. De regionale VTV (waarvan dit boekje een onderdeel is) is een belangrijke eerste stap op weg naar de volgende cyclus van de nota s lokaal gezondheidsbeleid. De landelijke nota gezondheid van VWS geldt als kader. Op basis van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 worden daarin de landelijke speerpunten geformuleerd om de volksgezondheid te verbeteren. Er wordt ingezet op een integrale aanpak van gezondheidsrisico s. Dit is de basis voor het landelijk beleid in de komende vier jaar en input voor het gezondheidsbeleid van gemeenten. De GGD zal de gemeenten in Zuid-Holland Noord adviseren bij de totstandkoming van de nieuwe nota s. Ter ondersteuning van gemeenten heeft het Centrum Gezond Leven van het RIVM in november 2010 de handreiking Gezonde Gemeente digitaal beschikbaar gesteld via In aanvulling daarop zal de GGD Hollands Midden ook actuele regionale informatie ontsluiten via een apart menu gezonde gemeente op de eigen website (beschikbaar medio 2011). Aanbevelingen Onderstaande aanbevelingen zijn specifiek voor gemeenten geformuleerd met als doel input te geven voor het gezondheidsbeleid voor de komende jaren. Een aantal punten is eerder aan de orde geweest, maar juist op deze punten kan de gemeente verschil maken. Investeren in gezond gedrag blijft in alle gemeenten noodzakelijk Er bestaan duidelijke verschillen tussen gemeenten op bepaalde aspecten van de volksgezondheid waaronder leefstijl. De verschillen manifesteren zich echter steeds bij verschillende gemeenten waardoor geen eenduidig beeld ontstaat van gezondere en ongezondere gemeenten. In alle gemeenten spelen de landelijke volksgezondheidsproblemen zoals overgewicht, overmatig alcoholgebruik, tabaksgebruik en psychische problematiek. Ook eenzaamheid komt in alle gemeenten voor. Dit betekent dat het voor alle gemeenten in Zuid-Holland Noord belangrijk is te investeren in gezond gedrag en de bestrijding van psychische problematiek en eenzaamheid. 22

25 KENMERKEN VAN DE BEVOLKING IN MIDDEN-HOLLAND Regierol gemeenten krachtig inzetten Gemeenten hebben een regierol op het vlak van collectieve preventie. Om de gezondheid van met name kwetsbare groepen te verbeteren, is het van belang deze rol krachtig in te zetten. Het lokale bestuur kan zowel intern de regie voeren over verschillende gemeentelijke afdelingen als over gesubsidieerde organisaties en andere externe partijen. Bij het ontwikkelen en vastleggen van gemeentelijk gezondheidsbeleid bevinden gemeenten zich in een netwerk van actoren: zorgaanbieders, zorgverzekeraars, welzijnsinstellingen, maatschappelijk werk, scholen en gemeentelijke sectoren. Zorg ervoor dat voor alle betrokkenen duidelijk is welke voordelen in afstemming en samenwerking zitten: terugdringen gezondheidsproblemen, verkleinen gezondheidsrisico s, betere zorg- en dienstverlening, terugdringen zorgvraag et cetera. Veel instellingen die actief zijn op het terrein van gezondheidsbeleid hebben elk hun eigen werkterrein, deskundigheid en cultuur. De gemeente heeft op sommige instellingen veel en op andere weinig invloed. Houd bij de invulling van de regiefunctie rekening met deze organisatorische verscheidenheid, met de verschillende deskundigheden en de noodzaak tot samenwerken. Integraal gezondheidsbeleid nodig om gezondheidsachterstanden te verminderen De verschillen in gezondheid tussen hoog- en laagopgeleiden zijn zeer hardnekkig. Laagopgeleiden hebben vaak te maken met een opeenstapeling van ongunstige factoren, zoals bijvoorbeeld een slechte woning, ongunstige woonomgeving, geen of ongezond werk, schulden en als gevolg van dit alles meer zorgen. Deze factoren worden beinvloed door verschillende beleidsterreinen. Het is dus belangrijk dat meerdere sectoren, met name de sectoren actief op het terrein van de fysieke en sociale omgeving, samen beleid maken om gezondheidswinst te boeken bij mensen met een lage sociaaleconomische status. Dit moet leiden tot een integrale aanpak. Publiek-private samenwerking belangrijke pijler van integraal gezondheidsbeleid De private sector is een belangrijke partner om zowel individueel gedrag te veranderen als om structurele veranderingen in de leefwereld van mensen aan te brengen die gezondheid bevorderen. Bij samenwerking gaat het om het realiseren van zowel maatschappelijke als commerciële doelen: het dient tot weder zijdse meerwaarde te leiden, de zogenaamde win-win-situatie. Publiekprivate samenwerking is een van de pijlers van Jongeren Op Gezond Gewicht : een geïntegreerde lokale aanpak om overgewicht bij kinderen en volwassenen terug te dringen gebaseerd op de Franse EPODE-methode. Verbind preventie en zorg Gemeenten kunnen in de preventie- en zorgketen actief aansturen op een verdergaande afstemming en samenwerking tussen de preventieve en curatieve zorg. Huisartsen kennen hun patiënten, zien ze regelmatig en zouden actiever betrokken kunnen worden in het vroegtijdig opsporen en behandelen van risicofactoren en ziekten. Gemeenten weten waar en hoe zij risicogroepen kunnen benaderen 23