Rookruimten in AWBZ-voorzieningen. Handreikingen voor het realiseren van rookruimten College bouw zorginstellingen januari 2006 v. 1.0.

Transcriptie

1 Rookruimten in AWBZ-voorzieningen Handreikingen voor het realiseren van rookruimten College bouw zorginstellingen januari 2006 v

2 Rookruimten in AWBZ-voorziening Handreikingen voor het realiseren van rookruimten 1. Inleiding Deze publicatie is bestemd voor gebruikers van woongebouwen in de zorg, die een invulling willen geven aan het te voeren rookbeleid inzake de Tabakswet. De Tabakswet schrijft voor dat medegebruikers van een gebouw voor de zorg geen hinder of overlast mogen ondervinden van tabaksrook. Hieruit vloeit voort dat in gebouwen in beginsel niet mag worden gerookt. In de wet zijn enkele uitzonderingen aangegeven: het is (onder voorwaarden) mogelijk om bepaalde gemeenschappelijke ruimten aan te wijzen als rookruimte, zolang ook een vergelijkbare rookvrije ruimte aanwezig en beschikbaar is en het is toegestaan een speciale rookruimte aan te wijzen en in te richten. In gebouwen voor de gezondheidszorg is het vaak wenselijk een specifieke rookruimte in te richten. Doel van deze publicatie is het bieden van handreikingen om deze rookruimten op adequate wijze te laten functioneren. Daarbij is de aandacht vooral gericht op kleinschalige woonvormen. De handreikingen zijn echter ook bruikbaar voor grotere zorggebouwen. Globaal wordt uiteen gezet welke aandachtspunten van belang zijn bij het realiseren van een rookruimte in een verblijfsfunctie. De aandachtspunten zijn bedoeld als hulpmiddel om een goede rookruimte binnen een voorziening te realiseren. Ze worden vervolgens verduidelijkt door middel van enkele voorbeelden van rookruimtes in AWBZ-voorzieningen. 2

3 Rookruimten in AWBZ-voorziening Handreikingen voor het realiseren van rookruimten 2. Handreikingen Ruimten voor rokers Rookruimten zijn in de regelgeving rond de Tabakswet omschreven als afgesloten ruimten. Het is niet toegestaan om rookzones in te richten zonder bouwkundige begrenzing, ook niet als deze zijn voorzien van specifieke ventilatie- en filtersystemen om de overlast in rookvrije zones te beperken. Wanneer meerdere recreatieruimten of andere gemeenschappelijke ruimten (huiskamers) beschikbaar zijn, mag maximaal de helft in aantal worden aangewezen als rookruimte. In die situaties waarbij het aandeel rokende bewoners/cliënten duidelijk hoger is dan het aandeel niet-rokers, is het daarbij toegestaan om de in oppervlakte grotere ruimte voor rokers te bestemmen. Deze recreatieruimte voor rokers hoeft niet op dezelfde bouwlaag te liggen als de rookvrije recreatieruimte. Ook kunnen speciale rookruimten worden ingericht. Wel moeten bewoners/cliënten in alle redelijkheid gebruik kunnen maken van de rookruimte, zonder dat woon- en zorgconcepten in het geding zijn. Situering Het ligt voor de hand om rookruimten zodanig te situeren dat voldoende toezicht mogelijk is. Ook is het belangrijk dat de rookruimte in de buurt van huiskamers of andere gemeenschappelijke vertrekken ligt. Een mogelijkheid tot visueel contact tussen rookruimte en huiskamer voorkomt isolement en bevordert het juiste gebruik van de rookruimte. Cliënten kunnen gedurende langere tijd verblijven in deze ruimten. Daglichttoetreding en uitzicht naar buiten verhogen de belevingswaarde. Een ligging aan de gevel is te verkiezen, ook met het oogpunt op de mogelijkheid om kortdurend extra te kunnen ventileren ( ramen open ) en gezien de vaak benodigde afzuiginstallatie. De toegang tot de ruimte mag via een andere gemeenschappelijke ruimte zoals een huiskamer worden gerealiseerd. Oppervlakte De maat van een rookruimte dient bij voorkeur te worden afgestemd op het aantal te verwachten gebruikers. Daarbij gaat het in eerste instantie alleen om cliënten. Met medegebruik door personeel en bezoekers mag rekening worden gehouden. Zolang de cliënten niet worden gehinderd in of door het gebruik van de ruimten, is het denkbaar dat ook personeel of derden de rookruimten gebruiken. Het is aan te bevelen een rookruimte minstens even groot uit te voeren als een verblijfseenheid voor de gebruiksfunctie gezondheidszorg (tabel 4.20) volgens het Bouwbesluit, dat wil zeggen 10 m 2 bij een breedte van ten minste 1,8 m. Mocht de ruimte op enig moment in de toekomst niet meer als zodanig nodig zijn, dan is ombouw voor andere doeleinden eenvoudig mogelijk. In kleinschalige voorzieningen tot zes plaatsen is circa 7 m 2 voldoende. Behalve het genoemde minimum is ook het aantal gelijktijdig aanwezige rokers bepalend voor de ruimtebehoefte. Een bruikbare ruimte zal doorgaans kunnen worden gevormd door uit te gaan van circa 1,5 m 2 per gebruiker. Voor doelgroepen met verminderde mobiliteit moet worden uitgegaan van circa 2,5 m 2 per persoon. 3

4 Rookruimten in AWBZ-voorziening Handreikingen voor het realiseren van rookruimten Technische uitwerking De omschrijving afgesloten ruimte in de regelgeving houdt in dat er sprake moet zijn van een fysieke scheiding. Het toewijzen van open rookzones in grotere ruimten voldoet niet, ook niet als deze voorzien zijn van specifieke afzuig- of filtersystemen worden toegepast. Aan de wet wordt alleen voldaan wanneer de ruimte fysiek is afgescheiden en via een deur toegankelijk is gemaakt. Belangrijke aandachtspunten vormen de kierdichting en het gebruik van de deur naar de ruimte. Veel rookruimten zijn onvoldoende afgedicht ten opzichte van de omringende ruimten. Ook de toegangsdeur blijft vaak open staan. Het toepassen van een dranger of (bij doelgroepen met mobiliteitsproblemen) een bekrachtigde deur is gewenst. De brandmelders in rookruimtes zullen, afhankelijk van de gebruikte sensoren, door de vaak hoge rookconcentratie snel afgaan. Het is raadzaam om ten aanzien van de installatie of wijziging van het systeem met dit aspect rekening te houden. Het plaatsen van extra handblusmiddelen is eveneens aan te bevelen. Voor bepaalde doelgroepen is een vorm van permanent toezicht geboden. Goede zichtlijnen vanuit een personeelspost en/of huiskamer kunnen hierbij helpen. Overlast van tabaksrook in de rest van het gebouw moet worden tegengegaan. Een adequaat ventilatieconcept voor de rookruimte is zeer gewenst. Een zogeheten luchtdrukhiërarchie kan ervoor zorgen dat de lucht te allen tijde van een schone naar een vervuilde ruimte (de ruimte waar gerookt wordt) stroomt. De met rook vervuilde lucht zal in dat geval niet naar andere vertrekken stromen. De volgende ventilatiemaatregelen dragen bij aan het voorkomen van hinder van tabaksrook in een aangrenzende ruimte. De ruimte waar gerookt wordt, is bouwkundig fysiek gescheiden van de aangrenzende ruimte. De toegangsdeur tot de ruimte waar gerookt wordt is zelfsluitend. Onder de toegangsdeur is een ventilatiespleet aanwezig. In de ruimte waar gerookt wordt vindt bronafzuiging (bij voorkeur direct naar buiten) plaats. Het ventilatievoud in de ruimte waar gerookt wordt is minimaal 6-voudig en instelbaar tot 15-voudig. Dit houdt in dat de lucht ten minste zes maal per uur volledig wordt ververst. In het algemeen ligt het voor de hand te kiezen voor eenvoudige afzuigingsystemen. Toepassing van filters of andere meer ingrijpende maatregelen, zodat de lucht weer kan worden gerecirculeerd, is niet adequaat en om kostentechnische en beheersredenen niet aan te raden. Beheer Om een rookruimte goed te laten functioneren is niet alleen een afdoende bouwkundige oplossing van belang. Extra aandacht is nodig voor het schoonhouden van de ruimte. Ook moeten gebruikers alert blijven ten aanzien van het juiste gebruik van de ruimte en moeten rokers worden gemotiveerd de ruimte te blijven gebruiken. 4

5 Rookruimten in AWBZ-voorziening Handreikingen voor het realiseren van rookruimten 3. Voorbeelden Om voorgaande aandachtspunten te illustreren zijn hierna enkele voorbeelden opgenomen van rookruimten in AWBZ-voorzieningen. In een geel tekstvak worden per voorbeeld de verschillende kenmerken van de rookruimte op een rijtje gezet. Bij enkele voorbeelden zijn in een blauw tekstvak opmerkingen vermeld. 5

6 Nieuwbouw Gehandicaptenzorg Hoofdlocatie 6 appartementen en 1 groepswoning voor vier plaatsen 10 verstandelijk gehandicapten, categorie zwaar In deze voorziening, waaronder de hieronder weergegeven groepswoning voor 4 cliënten, geldt een rookverbod. Een rookruimte wordt dan ook niet gerealiseerd. Berging Bij wijzigend beleid in de toekomst is het relatief eenvoudig alsnog een rookruimte te realiseren. De berging naast de entree biedt voldoende ruimte voor het gebruik als rookruimte. Indien in dat geval toezicht vanuit de woonkamer/keuken wenselijk is, zou een opening (raam of deur) tussen de keuken en rookruimte kunnen worden gerealiseerd. Kenmerken mogelijke rookruimte: Redelijk Nee 6

7 Nieuwbouw Gehandicaptenzorg 3 groepen van vijf plaatsen in 3 nieuwbouwwoningen 15 verstandelijk gehandicapten, categorie licht Kenmerken rookruimte: Nee Drie naast elkaar gelegen nieuwbouwwoningen worden aangepast om per woning vijf verstandelijk gehandicapten te huisvesten. Op de begane grond van iedere woning komt een woonkamer, een keuken en op de plaats van de garage/berging een multifunctionele ruimte. Deze laatste ruimte kan onder andere gebruikt worden als rookruimte. Nadeel van deze opzet van de rookruimte is dat toezicht vanuit de huiskamer niet mogelijk is. 7

8 Nieuwbouw Gehandicaptenzorg 4 groepswoningen van ieder zes plaatsen 24 verstandelijk gehandicapten, categorie zwaar Kenmerken rookruimte: Beperkt In geen van de groepswoningen in dit project is een rookruimte opgenomen. In de hier weergegeven woning is de multifunctionele ruimte echter zodanig gesitueerd dat deze, door het plaatsen van een tussendeur, afgescheiden kan worden van de keuken en woonkamer; een rookruimte is dus zonder ingrijpende wijzigingen te realiseren. Door de ligging van de rookruimte zal beperkt toezicht vanuit de huiskamer mogelijk zijn. 8

9 Nieuwbouw Verzorging en verpleging 5 groepswoningen voor 6 plaatsen 30 psychogeriatrische cliënten, categorie zwaar Kenmerken rookruimte: De groepswoningen zijn opgenomen in een nieuwbouwblok voor appartementen. In iedere groepswoning voor 6 cliënten kan een rookruimte worden afgescheiden door middel van schuifwand van panelen met glasinvulling. 9

10 Nieuwbouw Verzorging en verpleging 2 groepswoningen voor 6 plaatsen 12 psychogeriatrische cliënten, categorie zwaar Kenmerken rookruimte: De 2 groepswoningen worden gerealiseerd in de wijk. Elke groep heeft de beschikking over een rookruimte, waarbij door toepassing van een transparante scheidingswand visueel contact met de woonkamer/keuken mogelijk blijft. 10

11 Nieuwbouw Geestelijke gezondheidszorg Hoofdlocatie Twee afdelingsverblijven voor ieder 6 GGZ cliënten Verslaafden, categorie zwaar Kenmerken rookruimte: Redelijk Nee Zonodig De onderstaande vleugel bestaat uit twee afdelingen/groepen die gezamenlijk een rookruimte delen. Deze ruimte is, evenals de extra multifunctionele ruimtes, gesitueerd nabij de hoofdingangen van de beide afdelingen. Entree afdeling woonkamer/keuken multifunctionele ruimte De rookruimte ligt buiten de groep. Toezicht vanuit één van de huiskamers is mogelijk te maken. 11

12 Nieuwbouw Geestelijke gezondheidszorg Time-out huis, afdeling voor 6 plaatsen Volwassenen, categorie licht Kenmerken rookruimte: Een time-out-huis is te vergelijken met een logeerhuis. Naast de gemeenschappelijke ruimte is een rokersruimte geplaatst. Deze ruimte is bij veranderend gebruik eenvoudig bij de gemeenschappelijke ruimte te betrekken. Ook in dit geval blijft door toepassing van een transparante wand de visuele relatie tussen rookruimte en gemeenschappelijke ruimte mogelijk. 12

13 Bestaande Bouw Gehandicaptenzorg 2 appartementen en 2 groepswoningen voor ieder 3 plaatsen 8 verstandelijk gehandicapten, categorie licht (appartementen) en zwaar (groepswoningen) Deze groepswoning voor drie verstandelijk gehandicapten, gerealiseerd in een bestaande woning, heeft geen rookruimte. 2 1 De situatie biedt echter verschillende mogelijkheden voor het alsnog realiseren van een rookruimte. Zo zou een uitbreiding op (een deel van) het dakterras kunnen worden gemaakt (1) of de kleine slaapkamer kunnen worden gebruikt, nadat deze vanaf de gang toegankelijk is gemaakt (2). Kenmerken mogelijke rookruimte: Nee Nee 13

14 Bestaande Bouw Gehandicaptenzorg 14 appartementen met een gezamenlijke ontmoetingsruimte 14 verstandelijk gehandicapten, categorie zwaar De boerderij vormt een onderdeel van een verblijfsvoorziening voor verstandelijk gehandicapten. Er is voor gekozen in de buurt van de gemeenschappelijke ontmoetingsruimte (niet op tekening) een kleine rookruimte te realiseren. Ondanks het late stadium van dit besluit bleek het mogelijk in de boerderij zelf, nabij de verbindingsgang met de ontmoetingsruimte, een extra ruimte te realiseren. Door het raam kan de roker visueel contact houden met de ontmoetingsruimte. Kenmerken rookruimte: In de buurt van gemeenschappelijke ruimte Toezicht mogelijk vanuit gemeenschappelijke ruimte Beperkt n.v.t. appartementen Beperkt. verbindingsgang met ontmoetingsruimte visueel contact ontmoetingsruimte 14

15 Bestaande Bouw Gehandicaptenzorg 1 groepswoning voor 5 plaatsen (2 op verdieping) 5 verstandelijk gehandicapten, categorie zwaar Kenmerken rookruimte: Nee In de onderstaande woning is nu geen rookruimte beschikbaar. Mocht een rookruimte nodig zijn, dan kan de berging, of een deel ervan, hiervoor worden gebruikt. Grote aanpassingen zijn niet noodzakelijk. 15

16 Bestaande Bouw Gehandicaptenzorg 2 groepswoningen voor ieder 6 plaatsen 12 verstandelijk gehandicapten, categorie zwaar In deze woningen is geen rookvoorziening opgenomen Door een andere positionering van het keukenblok zou eventueel een deel van de woonkamer kunnen worden afgescheiden als rookruimte (1). Een andere, mogelijk minder kostbare oplossing, is het verplaatsen van de wasruimte naar de slaapwacht (deel afschermen) en de bestaande wasruimtes gebruiken als twee kleine rookruimtes (2). Eventueel kan er een extra deur naar buiten in de achtergevel van de woonkamer worden geplaatst. Kenmerken mogelijke rookruimte: 16

17 Bestaande bouw Verpleging en verzorging 4 groepswoningen voor ieder 6 plaatsen 24 psychogeriatrische cliënten, categorie zwaar Kenmerken rookruimte: Nee De groepswoningen worden gerealiseerd in een bestaand appartementencomplex. De rookruimte is binnen iedere groep gelegen bij de woonkamer. De afsluitbaarheid van de rookruimte door middel van een schuifdeur lijkt in verband met de rook onvoldoende. 17

18 Verantwoording gebruikte illustraties blz. 6 blz. 7 blz. 8 blz. 9 blz. 10 blz. 11 blz. 12 blz. 13 blz. 14 blz. 15 blz. 16 blz. 17 Wim Harms Architecten, Veendam Rietvink Architecten bv, Purmerend Architectenbureau: Mathijssen & Partners, Roosendaal Opdrachtgever: Aramis Wonen, Roosendaal VVKH Architecten, Leiden Van Aken Architectuur, Eindhoven CKPP Architecten, Rotterdam Architectenbureau: Groosman en partners, Rotterdam Adviesbureau: Lupgens en partners bv Bouwkundig buro Van der Ham bv Woningbouwvereniging Zuidwest Friesland, Balk Kokon Architectuur en Stedenbouw, Rotterdam Opdrachtgever: Gebr. Van Wanrooij Projectontwikkeling, Geffen Westers Architectuur en Stedenbouw bv 18