Inleiding. 1 De plaatsbepaling van het verzekeringsrecht

Transcriptie

1 I Inleiding 1 De plaatsbepaling van het verzekeringsrecht Verzekeringsrecht Vanaf 1 januari 2006 geldt het verzekeringsrecht zoals geregeld in titel 17 van Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Het betreft hier art. 7:925 e.v. BW. Titel 7.17 vervangt de uit 1838 stammende wettelijke regeling van het civiele verzekeringsrecht in het Wetboek van Koophandel (WvK: verder WvK (oud)). Plaats van het verzekeringsrecht in het BW Door de plaatsing in Boek 7 BW is de verzekeringsovereenkomst als een bijzondere overeenkomst te beschouwen naast andere bijzondere overeenkomsten, zoals onder andere koop, opdracht en de vaststellingsovereenkomst. De algemene bepalingen uit de Boeken 3, 5 en 6 BW zijn van toepassing op de overeenkomst van verzekering voor zover daarvan in titel 7.17 niet wordt afgeweken. Dit brengt bijvoorbeeld mee dat ook de in het verzekeringsrecht van belang zijnde begrippen goede trouw en redelijkheid en billijkheid ingevuld worden aan de hand van art. 3:11 en 3:12, 6:2 en 6:248 BW. Dat de beperkende werking van art. 6:248 lid 2 BW op de verzekeringsovereenkomst van toepassing is, leren ons onder andere HR 17 februari 2006, NJ 2006, 378 en HR 12 januari 2007, NJ 2007, 371. In het eerstgenoemde arrest werd op basis van art. 6:248 lid 2 BW ten gunste van de verzekerde beslist, terwijl dat in het tweede arrest ten voordele van de verzekeraar werd gedaan. De Hoge Raad overwoog daarbij dat van onaanvaardbaarheid in de zin van Verzekeringsrecht 7

2 art. 6:248 lid 2 BW sprake kan zijn, indien een verzekerde, zich bewust van het bestaan van een verzekering, uit de mogelijke alternatieven de weg kiest, die de grootst mogelijke kans op schade voor de verzekeraar schept en tegelijkertijd voor de verzekerde zelf het voordeligst is. De voor het BW kenmerkende gelaagde structuur is ook doorgevoerd in titel Zo vinden wij in afdeling 1 de algemene bepalingen en in afdeling 2 de bepalingen die uitsluitend betrekking hebben op de schadeverzekeringsovereenkomsten. In afdeling 3 staan de bepalingen die uitsluitend betrekking hebben op de sommenverzekering, met als belangrijkste verzekeringsvorm de levensverzekering. Naast titel 7.17 bevatten ook andere wetten bepalingen die van toepassing zijn op de verzekeringsovereenkomst in het algemeen of op bepaalde verzekeringsovereenkomsten in het bijzonder. Als voorbeelden kunnen worden genoemd: de Wet op het financieel toezicht (Wft), de Wet aansprakelijkheidsverzekering motorrijtuigen (WAM) en bepalingen uit het huwelijksvermogensrecht en het erfrecht. Ook komt men wettelijke regelingen tegen waarin één of meer bepalingen uit titel 7.17 buiten werking gesteld worden, bijvoorbeeld in de eveneens op 1 januari 2006 in werking getreden Zorgverzekeringswet (Zvw). 8 Boom Basics

3 Figuur 1 Burgerlijk recht Burgerlijk recht Vermogensrecht Personenrecht Algemeen gedeelte Boek 3 BW Personen- en familierecht: Boek 1 BW Rechtspersonenrecht: Boek 2 BW Goederenrecht Boek 5 BW Verbintenissenrecht Boek 6 BW Boek 7 BW (bijz. overeenkomsten) Verzekeringsrecht Titel 7.17 BW Europees verzekeringsrecht: De Principles of European Insurance Contract Law (PEICL) Omdat verzekeringsproducten in elk land ontwikkeld worden op basis van nationale wetgeving, is het in de praktijk lastig gebleken om verzekeringsproducten vrij over de landsgrenzen heen aan te bieden. Om toch tegemoet te komen aan de wens tot harmonisatie van het (verzekerings)recht, heeft de Europese Commissie een Verzekeringsrecht 9

4 actieplan opgesteld. Een uitvloeisel hiervan vinden we in de Principles of European Insurance Contract Law (PEICL). De PEICL zijn opgesteld door de Project Group Restatement on European Insurance Contract Law en omvatten algemene bepalingen die van toepassing zijn op alle vormen van verzekeringen, uitgezonderd herverzekeringen, en bijzondere bepalingen die van toepassing zijn op enerzijds schadeverzekeringen en anderzijds sommenverzekeringen met als belangrijkste vorm de levensverzekering. De PEICL waren bedoeld als modelbepalingen voor de Europese wetgever en als een wettelijke regeling waarvoor gekozen kan worden bij het sluiten van de verzekeringsovereenkomst als het van toepassing zijnde (gemeenschappelijk) recht in plaats van het nationale recht van (een van) beide contractspartijen. Echter, door de Verordening Rome I, Verordening 2008/593/EG van 17 juni 2008, waarin de keuze voor niet-statelijk recht niet is opgenomen, kunnen de PEICL slechts dienen ter vervanging van regelend recht. Dwingende nationale bepalingen aangaande het verzekeringsrecht kunnen door de PEICL niet opzij worden gezet. 2 Kenmerken van de verzekeringsovereenkomst Onzekerheid Een verzekeringsovereenkomst dankt haar bestaansrecht aan het feit dat partijen bij de overeenkomst een risico wensen over te dragen met als tegenprestatie het betalen van een premie. Het uitgangspunt daarbij is dat dit risico zijn grens heeft in het element van de onzekerheid. Krachtens art. 7:925 BW dienen partijen in onzekerheid te verkeren of een uitkering verschuldigd zal zijn, dan wel omtrent het tijdstip en/of de hoogte van de uitkeringsverplichting van de verzekeraar, of de duur van de periode waarover de premie moet 10 Boom Basics

5 worden betaald en niet meer ten aanzien van het al dan niet kunnen intreden van het voorval waartegen dekking wordt gezocht, zoals dat wel gold in art. 246 WvK (oud). Voor de beoordeling van deze onzekerheid is het voldoende dat partijen bij het aangaan van het contract in subjectieve onzekerheid verkeren. De ingangsdatum van een verzekeringsovereenkomst hoeft niet steeds samen te vallen met het moment waarop de overeenkomst wordt gesloten. Partijen kunnen overeenkomen dat de ingangsdatum op een eerder moment ligt. Echter, in dat laatste geval kan niet worden aanvaard dat die verzekering ook schade dekt die het gevolg is van een verwezenlijking van het risico vóórdat de verzekering is gesloten en waarvan de verzekeringnemer/verzekerde toen reeds kennis droeg. In dat geval is niet voldaan aan het bepaalde in art. 269 WvK (oud) (zie HR 11 april 1997, NJ 1998, 111 m.nt. MMM (Bike Brothers)). Hoewel art. 269 WvK (oud) in titel 7.17 niet is teruggekeerd, zal het daarin geformuleerde uitgangspunt blijven gelden, getuige de bewoordingen van art. 7:925 BW. Het begrip onzeker voorval is dus niet meer in de wet opgenomen. Toch blijft onzekerheid met betrekking tot het voorval van belang voor de beoordeling van de vraag wanneer de verzekeraar krachtens de polisbepalingen tot een uitkering dient over te gaan. In het verzekeringsrecht wordt ten aanzien van deze dekkingsvraag vaak het begrip van buiten komend onheil gebruikt. Hiermee wordt bedoeld dat een verzekeraar slechts dan gehouden is tot het doen van een uitkering, indien het voorval van waaruit de schade is ontstaan, te gelden heeft als van buitenaf inwerkend op het verzekerd voorwerp. Het begrip van buiten komend is ruimer dan een opsomming van specifieke gevaren waartegen verzekerd kan Verzekeringsrecht 11

6 worden, zoals brand, storm of overstroming. Het zegt dus dat de oorzaak van de schade buiten het verzekerde object moet liggen. Als dat het geval is, is er, mits aan alle overige voorwaarden is voldaan, dekking (vgl. HR 2 mei 1997, NJ 1997, 597 (Fortuna)). Wederkerige overeenkomst De schadeverzekeringsovereenkomst is een wederkerige overeenkomst in de zin van art. 6:261 BW. Krachtens dit artikel nemen de partijen bij de overeenkomst een verbintenis op zich ter verkrijging van de prestatie waartoe de wederpartij zich tegenover hen verbindt. Ten aanzien van het verzekeringscontract bestaan deze verbintenissen uit het lopen van risico door de verzekeraar (zie nr. 11) en het betalen van een premie door de verzekeringnemer (zie nr. 12). Omdat in levensverzekeringen geen premieplicht geldt, wordt deze overeenkomst meestal beschouwd als een eenzijdige overeenkomst (zie over de levensverzekering nr. 30). Uit art. 6:265 BW volgt dat de verzekeringsovereenkomst kan worden ontbonden, tenzij de tekortkoming van een van de partijen, gezien haar bijzondere aard of geringe betekenis, deze ontbinding niet rechtvaardigt. In zijn arrest van 16 januari 1959, NJ 1960, 46 (Benzol), overwoog de Hoge Raad dat een ontbinding van een verzekeringsovereenkomst op grond van een wanprestatie door een verzekerde nadat het risico reeds voor rekening van een verzekeraar is gekomen, niet mogelijk is. Ontbinding van de verzekeringsovereenkomst vanwege het niet betalen van de premie door de verzekeringnemer, is echter wel mogelijk. Consensuele overeenkomst De verzekeringsovereenkomst komt ingevolge art. 7:932 lid 1 BW jo. art. 6:217 en 3:37 lid 3 BW tot stand door enkele wilsovereenstemming 12 Boom Basics

7 tussen de verzekeraar en de verzekeringnemer (zie nr. 6). Het schriftelijke bewijs van de verzekering, de polis, is dus geen constitutieve voorwaarde voor de totstandkoming van de overeenkomst. Polis Als de verzekeringsovereenkomst tot stand is gekomen, moet de verzekeraar op grond van art. 7:932 BW zo spoedig mogelijk een polis afgeven. De polis is een akte waarin de overeenkomst is vastgelegd. Ze kan ook slechts een gedeelte van de verzekeringsovereenkomst omvatten en een verwijzing naar een ander document, zoals naar algemene voorwaarden. In art. 7:932 BW wordt de polis aangeduid als een akte en dit is volgens art. 156 lid 1 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) een ondertekend geschrift dat bestemd is om als bewijs te dienen. Uit art. 7:932 BW jo. art. 157 lid 2 Rv volgt dat de polis dwingend bewijs vormt, maar dat wil nog niet zeggen dat zij exclusief bewijs vormt. Het bestaan en de inhoud van de overeenkomst kan ook via andere middelen worden bewezen, bijvoorbeeld wanneer er nog geen polis is afgegeven. Na afgifte van de polis door de verzekeraar kan de polis dienen als bewijs tegenover de verzekeraar ten gunste van de verzekeringnemer/verzekerde. De verzekeraar mag tegenbewijs leveren. Na aanvaarding van de polis door de verzekeringnemer kan de polis onder bepaalde omstandigheden eveneens fungeren als bewijsmiddel van de verzekeraar tegenover de verzekeringnemer. Te denken valt aan het bewijs dat er op de verzekeringnemer een premieplicht rust. (Zie (recent) voor de polis als bewijsmiddel: Hof Amsterdam 25 februari 2014, ECLI:NL:GHAMS:2014:566, r.o. 3.11). Met de invoering van de Wet elektronische akten is de mogelijkheid geschapen om ook de polis op elektronische wijze op te maken en te verstrekken. Op grond van art. 156a Rv kan ook de Verzekeringsrecht 13

8 elektronische akte als bewijsmiddel dienen. Wel is hierbij de elektronische handtekening verplicht (art. 3:15a BW). De verzekeringnemer dient expliciet in te stemmen met de afgifte van een dergelijke polis. Dit gebeurt door middel van een verklaring daartoe op het aanvraagformulier. Omdat er geen regeling is betreffende een elektronische ontvangstbevestiging van de polis, rust de bewijslast dat een elektronische polis is afgegeven op de verzekeraar. Indien de verzekeraar aan de uitleveringsverplichting van art. 7:932 BW niet, of niet binnen een redelijke termijn voldoet, kan er sprake zijn van een toerekenbare tekortkoming, waarop de regels van art. 6:261 e.v. BW van toepassing zijn. Van een toerekenbare tekortkoming kan ook sprake zijn indien de verzekeraar in de polis een fout maakt. Verzekerde Guliker en verzekeraar AGO strijden over de vraag of zij een verzekeringsovereenkomst gesloten hebben ten aanzien van zowel het brandals het stormrisico. Guliker verwijst naar de polis waarop beide dekkingen staan. AGO betwist dit en moet door middel van andere bewijsmiddelen bewijzen dat zij slechts het stormrisico wenste te verzekeren en dat de verwijzing naar het brandrisico op een verschrijving berust. Anders gezegd, de verwijzing naar het brandrisico in de polis was niet in overeenstemming met hetgeen AGO wenste te dekken. De Hoge Raad stelde AGO in het gelijk, maar voegde daaraan toe dat de mogelijkheid openblijft dat door afgifte van een polis waarin een bepaalde dekking verleend wordt en de aanvaarding van die polis en de bijbehorende premie door de verzekerde, zonder dat deze begrijpt of behoorde te begrijpen dat er sprake is van een vergissing (hetgeen in casu niet het geval was), een verzekeringsovereenkomst ten aanzien van die dekking tot stand kan zijn gekomen. Daarnaast merkt de Hoge Raad op dat, gezien het belang van de polis in het verkeer, een vergissing in de polis als in casu gemaakt, wanprestatie aan de kant van de verzekeraar ten aanzien 14 Boom Basics

9 van een juiste polis op kan leveren (HR 30 mei 1980, NJ 1981, 380 en HR 8 juli 1982, NJ 1983, 456 (AGO/Guliker I en II)). Onder het oude recht bepaalde art. 256 WvK (oud) de inhoud van de polis. In titel 7.17 ontbreekt een dergelijke bepaling. Verschillende polissen Er zijn drie soorten polissen: Maatschappijpolissen. Deze polissen worden, eenzijdig, door een individuele verzekeraar opgesteld voor een bepaalde verzekeringsvorm. Vrijwel alle verzekeringsproducten kennen een standaardpolis. Makelaarspolissen. Grote assurantiemakelaars kunnen een eigen polis en voorwaarden gebruiken waarin de overeenkomst van verzekering is beschreven. De polisvoorwaarden worden veelal geformuleerd door de makelaar. Wel blijft vereist dat de verzekeraar uitdrukkelijk moet aanvaarden door middel van ondertekening van deze polis. Een dergelijke polis en ook de hierna genoemde beurspolis wordt vaak door meerdere verzekeraars ondertekend. Men spreekt dan van co-assurantie. Beurspolissen. Dit zijn modelpolissen waarover tussen makelaars en verzekeraars overeenstemming is bereikt en waarvan de voorwaarden gedeponeerd zijn. Een beurspolis wordt soms ook door tussenpersonen die niet op de beurzen werkzaam zijn gebruikt. Verzekeringen aan order en aan toonder Bij een ordervordering moet de schuldenaar zijn schuld in principe voldoen aan de houder van het papier aan wie de vordering is geëndosseerd. Bij een toondervordering moet de schulde- Verzekeringsrecht 15

10 naar zijn schuld in principe voldoen aan de houder/toonder van het papier waarin de schuld is vastgesteld. Bij een verzekering aan order/toonder geldt de geëndosseerde respectievelijk de houder van de polis als rechthebbende en wanneer het verzekerde belang bij hem rust, geldt hij als verzekerde. Vooral bij goederen- en transportverzekering komen toonderpolissen voor, omdat hierdoor het handelsverkeer vlotter en eenvoudiger kan verlopen. Polissen aan order komen minder voor. (Semi)dwingend of regelend recht Voor titel 7.17 BW geldt dat het aantal (semi)dwingendrechtelijke regelingen aanzienlijk is toegenomen. Dit is vooral het geval wanneer het gaat om de consumentenverzekering, dat wil zeggen de verzekering die gesloten wordt door de particulier. Als particulier mag dan worden aangemerkt de natuurlijke persoon die verzekering sluit anders dan in de uitoefening van een beroep of bedrijf. In sommige gevallen komt aan kleine zelfstandigen een zogenoemde reflexwerking toe, waardoor ook zij vallen onder het begrip particulier. In art. 7:943, 963 en 986 BW staat vermeld welke bepalingen van dwingend, of semidwingend recht zijn. Kenmerkend voor de semidwingende regels is dat een afwijking hiervan ten voordele van de consument-verzekeringnemer/-verzekerde is toegestaan. In art. 7:943 BW wordt onder andere bepaald dat van het gestelde in art. 7: BW niet ten nadele van de particulierverzekeringnemer mag worden afgeweken. Dit betekent dat een vraag naar een strafrechtelijk verleden van de verzekeringnemer, zoals deze is opgenomen in art. 7:928 lid 5 BW, niet gesteld mag worden ten aanzien van een periode die langer is dan acht jaar vóór de aanvraag van de verzekering. Een beperking van deze periode 16 Boom Basics

11 door de verzekeraar tot vijf jaar is daarentegen toegestaan nu dit een afwijking ten voordele van de verzekeringnemer oplevert. 3 Enige begrippen in het verzekeringsrecht Schadeverzekering en sommenverzekering Het verzekeringsrecht wordt traditioneel ingedeeld in twee hoofdvormen: de schadeverzekering, en de sommenverzekering. Kenmerkend voor de schadeverzekering is dat een verzekeraar pas tot een uitkering (schadevergoeding) hoeft over te gaan als de verzekerde vermogensschade heeft geleden (vgl. art. 7:944 BW). Het begrip vermogensschade vervangt de omschrijving verlies, schade, of gemis van verwacht voordeel, zoals dat voorkwam in art. 246 WvK (oud) en sluit beter aan bij art. 6:95 en 6:96 BW, waarin ook het begrip vermogensschade gehanteerd wordt. De vergoeding van de vermogensschade mag er niet toe leiden dat de verzekerde in een duidelijk voordeliger positie zal geraken. Dit uitgangspunt wordt wel het indemniteitsbeginsel genoemd. Dit beginsel heeft zich in de jurisprudentie van de Hoge Raad ontwikkeld en is nu gecodificeerd in art. 7:960 BW (zie hierover verder nr. 15). In tegenstelling tot de schadeverzekering gaat het bij de sommenverzekering niet om het vergoeden van schade, maar om het doen van een uitkering van de bij het sluiten van de overeenkomst bepaalde som indien het feit plaatsvindt waarvan de uitkering afhankelijk is gesteld. Verzekeringsrecht 17

12 De bekendste sommenverzekering is de overeenkomst van levensverzekering. Ingevolge het bepaalde in art. 7:975 BW is een levensverzekering de in verband met het leven of de dood gesloten sommenverzekering, met dien verstande dat de ongevallenverzekering niet als een levensverzekering wordt beschouwd. Bij twijfel omdat een verzekering elementen van beide bevat, geven de concrete polisvoorwaarden de doorslag of de verzekering als schade- of sommenverzekering moet worden gezien. Tabel 1 Karakter Regeling Belangrijkste vormen Verzekering Schadeverzekering Vergoeding van schade Boek 7, titel 17 Afdeling 1 en 2 Verzekering Brandverzekering Transportverzekering Motorrijtuigverzekering Aansprakelijkheidsverzekering Sommenverzekering Uitkering van een som, ongeacht schade Boek 7, titel 17 Afdeling 1 en 3 Levensverzekering Ongevallenverzekering Ziekengeldverzekering Invaliditeitsverzekering Direct writer en tussenpersoon Verzekeringen kunnen door verzekeringnemers rechtstreeks met een verzekeraar worden gesloten. Deze verzekeraars worden aangeduid als direct writers. Ook kunnen verzekeringen gesloten worden na bemiddeling door loondienstagenten (personen die in dienst staan van een verzekeraar) of door onafhankelijke tussenpersonen (zie nr. 33). Daarnaast bestaat de gevolmachtigde agent (zie nr. 34). 18 Boom Basics

13 Beursbedrijf en provinciaal bedrijf In Amsterdam en Rotterdam bestonden tot voor kort assurantiebeurzen. Op deze beurzen werden verzekeringnemers vertegenwoordigd door makelaars of assurantiebezorgers. Het uitoefenen van het assurantiebemiddelingsbedrijf op een beurs werd aangeduid als het beursbedrijf. Het beursbedrijf speelt zich nu af in directe contacten tussen makelaars en verzekeraars en voor de vele boekhoudkundige acties die deze vorm van verzekeren meebrengt, is een elektronisch systeem voorhanden. De regels voor deze vorm van verzekeren worden opgesteld door de Vereniging Nederlandse Assurantie Beurzen (VNAB). Bemiddeling door tussenpersonen buiten het beursbedrijf wordt aangeduid als het provinciaal bedrijf. Verzekeraar en verzekeringnemer Ingevolge art. 7:925 lid 1 BW is de verzekeraar de partij die op grond van de verwezenlijking van het in de verzekeringsovereenkomst bepaalde risico de verbintenis tegenover zijn wederpartij, de verzekeringnemer, heeft tot het doen van een uitkering. De verzekeraar, die door zijn bedrijfsuitoefening valt onder de regeling van de Wet op het financiële toezicht (Wft), is verplicht om zijn bedrijf uit te oefenen in de vorm van hetzij een waarborgmaatschappij, hetzij een naamloze vennootschap, hetzij een Europese vennootschap. Dit vloeit voort uit het bepaalde in art. 3:20 Wft. Uit art 7:925 lid 1 BW volgt ook dat de verzekeringnemer de wederpartij is van de verzekeraar die op grond van de verzekeringsovereenkomst een premie moet betalen als zijn deel van de verbintenis. Verzekeringsrecht 19

14 Tot uitkering gerechtigde, verzekerde en begunstigde In art. 7:926 BW wordt de persoon die recht heeft op de uitkering de tot uitkering gerechtigde genoemd. Bij de schadeverzekering is dat de verzekerde. Deze persoon hoeft niet tevens de verzekeringnemer te zijn (vgl. art. 7:945 jo. art. 7:946 en art. 7:948 BW). In de sommenverzekering is de verzekerde diegene op wiens leven of gezondheid de sommenverzekering betrekking heeft. De tot uitkering gerechtigde in een sommenverzekering wordt begunstigde genoemd (art. 7:965 BW). 4 Verzekerbaar belang Verzekerbaar belang Onder het begrip verzekerbaar belang wordt begrepen: een zodanige betrokkenheid van de verzekerde bij een onzekere gebeurtenis, dat hij ten gevolge van die gebeurtenis vermogensschade zou kunnen lijden. De schadeverzekeringsovereenkomst eist het hebben van een belang om een eventuele uitkering te kunnen ontvangen (vgl. art. 7:944 BW en art. 7:945 BW jo. art. 7:946 BW). Niet elk belang is verzekerbaar. Er moet sprake zijn van een belang dat op geld waardeerbaar is, aan gevaar onderhevig en dat niet strijdig is met de goede zeden of de openbare orde (art. 3:40 lid 1 BW). Het moment waarop het belang aanwezig dient te zijn Art. 250 WvK (oud) bepaalde dat het verzekerbare belang ten tijde van de verzekering aanwezig diende te zijn. Algemeen werd aangenomen dat dit niet betekent dat het verzekerbare belang reeds bij 20 Boom Basics

15 de aanvang van de verzekering aanwezig hoeft te zijn. Het moet er wel zijn op het moment van het schadevoorval. Bij het sluiten van de verzekeringsovereenkomst zal wel duidelijk moeten zijn welk eventueel toekomstig belang door de verzekering wordt gedekt. Hoewel titel 7.17 BW dit niet expliciet regelt, geldt dit uitgangspunt nog steeds voor het verzekeringsrecht. Immers, art. 7:944 BW verlangt alleen dat de verzekering strekt tot vergoeding van de vermogensschade die een verzekerde zou kunnen lijden. Het blijft dus mogelijk een toekomstig belang te verzekeren zolang dat belang enerzijds bepaalbaar is (art. 6:227 BW) en anderzijds vaststaat dat dit belang daadwerkelijk zal ontstaan gedurende de looptijd van de verzekeringsovereenkomst. Belang van een derde Ingevolge art. 7:946 lid 1 BW dekt een verzekering slechts de belangen van de verzekeringnemer, tenzij anders is overeenge- komen. Van belang is in dat geval dat in de polis moet worden vermeld ten behoeve van wie de verzekering wordt gesloten. Immers, deze persoon wordt de verzekerde, wat meebrengt dat hij recht krijgt op de uitkering, tenzij hij bij schade geen belang kan aantonen in het verzekerde object. De verzekering waarbij het belang van een derde wordt gedekt, is te beschouwen als een overeenkomst met een derdenbeding in de zin van art. 6:253 BW. Dit brengt gevolgen mee voor onder meer de mededelingsplicht bij het sluiten van de verzekeringsovereenkomst (zie nr. 7 e.v.). Derdenbeding en art. 7:947 BW Ingevolge art. 6:253 lid 2 BW kan een derdenbeding door de degene die het heeft gemaakt worden herroepen, tenzij het Verzekeringsrecht 21

16 beding door de derde is aanvaard, of wanneer het beding onherroepelijk in de zin van art. 6:253 lid 4 BW is gemaakt. De derde wordt door de aanvaarding partij bij de overeenkomst (art. 6:254 BW). Dit betekent dat er vanaf dat moment sprake is van een meerpartijenovereenkomst in de zin van art. 6:279 BW. Voor alle duidelijkheid: indien de polis hierover niets bepaalt, is de derde alleen partij ten aanzien van de uitkering uit de overeenkomst en niet ten aanzien van het betalen van de verschuldigde premie. Aanvaarding van het beding door een derde geschiedt door een verklaring volgens de regels van art. 6:253 lid 3 jo. art. 3:37 BW. In titel 7.17 geldt een ander uitgangspunt. Krachtens art. 7:947 BW is een verzekeringsrechtelijk derdenbeding in een schadeverzekering voor de verzekeringnemer onherroepelijk, tenzij ofwel de verzekeraar, ofwel de derde zijn medewerking verleent aan de herroeping van het beding. Nadat de schade is voorgevallen, kan in het geheel geen herroeping meer plaatsvinden. Voor de levensverzekering bepaalt art. 7:968 BW de onherroepelijkheid van de begunstiging. Overgang van het belang Een schadeverzekering wordt ter bescherming van een belang gesloten. Krachtens art. 7:948 BW blijft de verzekering weliswaar bestaan bij een overgang (in de zin van verkrijging onder bijzondere titel, zie art. 3:80 lid 3 BW) van dat belang, maar slechts gedurende korte tijd. De verzekering blijft in beginsel een maand doorlopen ten behoeve van de verkrijger van dat belang en deze verkrijger wordt dan de tot uitkering gerechtigde. De polis kan echter anders bepalen. Art. 7:949 BW geeft ten aanzien van de overgang van het belang een aparte regeling voor verzekeringen aan order en aan toonder. 22 Boom Basics

17 Art. 7:950 BW geeft een regeling voor het geval de verzekeringnemer overlijdt. Bij erfopvolging (overgang van het belang in de zin van verkrijging onder algemene titel, zie art. 3:80 lid 2 BW) hebben de erfgenamen en de verzekeraar de mogelijkheid om binnen negen maanden nadat zij met het overlijden bekend zijn geworden en met inachtneming van een termijn van een maand, de verzekering op te zeggen. De polis kan ook hier anders bepalen. Figuur 2 Overgang belang Overgang belang (art. 7:948 BW) Verzekering loopt door ten behoeve van verkrijger Premieplicht gaat over (art. 7:948 lid 1 BW) De overeenkomst vervalt een maandag na de overgang, tenzij verkrijger aangeeft de overeenkomst voort te willen zetten (art. 7:948 lid 2 BW) Verzekeraar kan dan binnen twee maanden opzeggen (art. 7:948 lid 2 BW) Verzekeraar houdt de verweermiddelen die hij ook tegen de oorspronkelijke verzekeringnemer had (art. 6:145 BW) Verzekeringsrecht 23

18 5 Verzekerde waarde en verzekerde som Verzekerbare waarde De verzekerbare waarde betreft de maximaal mogelijke schade die door de verzekerde kan worden geleden na het intreden van de gebeurtenis waartegen verzekerd is. Verzekerde waarde De verzekerde waarde dient onder andere als maatstaf voor de berekening van de geleden schade en de door de verzekeraar te betalen vergoeding. Hiervoor wordt een aantal begrippen gebruikt, onder andere: Nieuwwaarde. Dit is de som die nodig is om de verzekerde in staat te stellen om eenzelfde object nieuw aan te schaffen. Dagwaarde. Dit is de waarde die het verzekerde object in het verkeer had juist vóór het schade-evenement. Vervangingswaarde. Dit is de som geld die nodig is om de verzekerde in staat te stellen naar soort, kwaliteit, hoeveelheid, staat en ouderdom gelijkwaardige zaken te verkrijgen. Herbouwwaarde. Deze som dient de verzekerde in staat te stellen het verloren gegane object te herbouwen. Innerlijke waarde. De waarde van een gebouw, gelet op de bestemming van dat gebouw binnen het economische verkeer. Jacob Maring had zijn boerderij verzekerd tot een bedrag van ƒ Na een brand werden twee schadeberekeningen gemaakt: één op basis van herbouwwaarde zijndeƒ en één op basis van de innerlijke waarde zijnde ƒ In de polis was geen omschrijving opgenomen tegen welke maatstaf de verzekeraar moest uitkeren. Maring wilde herbouwen en vorderde de herbouwwaarde, terwijl de verzekeraar stelde dat hij tot niet meer gehouden 24 Boom Basics

19 was dan de genoemde innerlijke waarde, temeer daar een hogere uitkering strijdig zou kunnen zijn met het indemniteitsbeginsel (zie nr. 15). De Hoge Raad overwoog dat een uitkering naar herbouwwaarde of nieuwwaarde, zonder dat in de polis hierover iets staat, niet per definitie strijdig is met het indemniteitsbeginsel (HR 3 maart 1972, NJ 1972, 339 m.nt. HB (Maring/Assuradeuren)). Omdat art. 7:956 BW bepaalt dat een gebouw naar zijn herbouwwaarde verzekerd is en andere zaken naar hun vervangingswaarde, is het opnemen van een hiervan afwijkende verzekerde waarde in de polis van groot belang. Indien deze opname achterwege blijft, is de verzekeraar gehouden om uit te keren krachtens het bepaalde in art. 7:956 BW. Verzekerde som De verzekerde som wordt omschreven in art. 7:955 lid 1 BW en heeft twee functies. De eerste functie is dat zij, indien de gebeurtenis waartegen is verzekerd zich voordoet en de verzekeraar ten gevolge daarvan om een vergoeding wordt gevraagd, de maximale verplichting van de verzekeraar per evenement aangeeft. De tweede functie is dat zij dient als grondslag voor de berekening van de vergoeding bij de schade van verzekerde zaken. Art. 7:958 en 7:959 BW geven de grenzen aan. Oververzekering Het betalen van een premie is essentieel voor de overname van het risico door de verzekeraar. Indien de te betalen premie in overeenstemming is met de volle waarde die het te verzekeren object direct voor het schadeveroorzakende evenement heeft, welke waarde door de verzekerde som Verzekeringsrecht 25

20 in de polis tot uitdrukking wordt gebracht, dan is er een volledige dekking. In die gevallen waarin deze gelijkschakeling niet aanwezig is, in die zin dat de waarde van het object lager is dan de verzekerde som, is sprake van een oververzekering. Het gevolg van een oververzekering is dat de maximale verplichting van de verzekeraar na een schadevoorval niet bepaald wordt door de in de polis genoemde verzekerde som, maar door de (lagere) waarde van het object. Voor de verzekeringnemer betekent dit dat hij in relatie tot het gelopen risico door de verzekeraar te veel premie heeft betaald. Premierestitutie over dat gedeelte behoort dan tot de mogelijkheden (vgl. art. 7:938 lid 3 BW). Onderverzekering en premier-risque In art. 7:958 lid 5 BW worden de gevolgen van onderverzekering geregeld. Onderverzekering betekent dat de waarde van het object direct vóór het schademoment hoger is dan de in de polis genoemde verzekerde som. Deze verzekerde som fungeert in dat geval als teller van een breuk in de berekening van een schadevergoeding. De noemer van de breuk wordt gevormd door de waarde van het object direct voor het schadeveroorzakende evenement en de breuk wordt vermenigvuldigd met het bedrag van de vastgestelde schade. Indien het verzekerde object geheel verloren is gegaan, zal het in de polis genoemde verzekerde bedrag worden uitgekeerd. In geval van gedeeltelijke schade ontvangt de verzekerde altijd minder dan het bedrag van de schade. Dientengevolge wordt door de te lage verzekerde som nooit een volledige schadevergoeding verkregen. 26 Boom Basics

21 Een rekenvoorbeeld. Stel de waarde van een inboedel op Deze inboedel wordt verzekerd tegen een verzekerde som van Er is dus sprake van een onderverzekering. Op een zeker moment ontstaat aan de inboedel een schade van De vergoeding van de verzekeraar wordt als volgt berekend: verzekerde som (:) werkelijke waarde (x) schade = uitkering, ofwel: (:) (x) = Een premier-risque beding, zoals in art. 253 lid 3 WvK (oud) geregeld was, is in titel 7.17 niet opgenomen. Art. 7:958 lid 5 BW is echter van regelend recht en een overeenkomst op basis van premier-risque kan dus worden overeengekomen. Bij een verzekering op basis van premier-risque wordt de verzekerde som lager gesteld dan de waarde van het te verzekeren object. Echter, met de verzekeraar wordt overeengekomen dat hij tot de hoogte van de in de polis opgenomen verzekerde som, de werkelijk geleden schade vergoedt. Elk schadebedrag dat boven de verzekerde som ligt komt dan voor risico van de verzekerde. In het geval van het voorgaande voorbeeld betekent dit dat de verzekeraar de volledige aan schade moet vergoeden. Elke schade boven de in de polis genoemde verzekerde som van komt voor rekening van de verzekerde. Het afsluiten van een verzekering op basis van premier-risque gebeurt vaak als enerzijds een totaal verlies van de te verzekeren zaak of zaken niet te verwachten is en anderzijds indien vooraf geen begroting te maken is van de schade zoals die kan worden geleden nadat het voorval waartegen dekking is gezocht zich voordoet. Verzekeringsrecht 27

22 Een inboedelverzekering tegen het gevaar van diefstal zal geen verzekerde som hoeven te hebben die gelijk is aan de waarde van de inboedel. De kans dat bij een diefstal de volledige inboedel wordt meegenomen, is nihil. Aansprakelijkheidsverzekeringen zijn naar hun aard verzekeringen op basis van premier-risque, omdat bij het afsluiten van een dergelijke verzekering nooit begroot kan worden wat een eventuele schade zou kunnen zijn. Verzekeraars noemen in de polis dan ook een maximale som (bijvoorbeeld ) tot welk bedrag zij de volledige schade vergoeden. Art. 7:957 jo. art. 7:959 BW: de bereddingskosten Ingevolge art. 7:957 BW dient een verzekeringnemer of verzekerde zodra zij op de hoogte zijn van het ophanden zijn of de verwezenlijking van het risico, binnen redelijke grenzen alles in het werk te stellen om de schade te voorkomen of te verminderen. Het gaat er hier om dat de verzekerde of verzekeringnemer in redelijkheid heeft mogen aannemen dat er sprake was van een onmiddellijk dreigend gevaar dat slechts door het treffen van bijzondere maatregelen kon worden weggenomen. De kosten die een verzekerde maakt ter uitvoering van de bereddingsplicht dienen door de verzekeraar vergoed te worden, ook al overstijgen zij de in de polis opgenomen verzekerde som (vgl. art. 7:959 lid 1 BW). De maximale verplichting van de verzekeraar wordt dus niet (uitsluitend) begrensd door de verzekerde som. Deze bereddingskosten dienen ook vergoed te worden indien de door de verzekerde uitgevoerde reddingshandelingen niet tot het gewenste resultaat hebben geleid. In de regel nemen verzekeraars in de polis een beding op waarin een limiet gesteld wordt aan de maximaal te vergoeden bereddingskosten. Art. 7:963 (lid 5) geeft ruimte voor deze limitering. Zie verder over beredding en de kosten daarvan, nr Boom Basics