Meer grip op de. gemeentelijke schuldhulpverlening. Gemeente Heerenveen

Transcriptie

1 Meer grip op de gemeentelijke schuldhulpverlening Gemeente Heerenveen Maart 2012 Afdeling samenleving Marijke van Dun en Wike Swart 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Wettelijke kaders en gemeentelijk beleid 6 3. De praktijk in 2008, 2009 en 2010, evaluaties en conclusies De nieuwe aanpak schuldhulpverlening Prioriteiten en actiepunten 28 Bijlage 1. Geraadpleegde vakliteratuur 29 Bijlage 2. Definities 30 Bijlage 3. Vormen van schuldhulpverlening 32 Bijlage 4. Motivatieprofielen 33 Bijlage 5. Vaardighedenprofielen 34 2

3 1. Inleiding De huidige uitvoering van de schuldhulpverlening van de gemeente Heerenveen is gebaseerd op de notitie 'Herijking beleid schuldhulpverlening' van november Met dit beleid zijn belangrijke stappen gemaakt om de schuldhulpverlening te verbeteren door meer gemeentelijke sturing. Er zijn op dit moment twee redenen om het gemeentelijk beleid rondom schuldhulpverlening bij te stellen. De eerste reden is de komst van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. De gemeente krijgt een wettelijke taak in de regievoering en moet een beleidsplan opstellen. De tweede reden is de economische crisis. Door de stijging van de werkloosheid is in de afgelopen jaren een intensiever beroep gedaan op de schuldhulpverlening. Hierdoor stijgen de gemeentelijke uitgaven. In combinatie met grote bezuinigingen door kortingen op het gemeentefonds, de verlaging op het Participatiebudget en de nieuwe Wet werken naar vermogen betekent dit dat wij méér moeten doen met minder middelen. Het terrein van de schuldhulp is niet nieuw voor onze gemeente. Belangrijke input voor een nieuw beleidskader is geleverd door de professionele instellingen en vrijwilligers die in Heerenveen actief zijn op dit terrein. Daarnaast is input geleverd vanuit de nieuwe wetgeving. De opdracht is om een meerjarig beleidsplan schuldhulpverlening te ontwikkelen dat: Voldoet aan de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening; Afgestemd is op de beleidsdoelstellingen van de Wet maatschappelijk ontwikkeling, de Wet werken en bijstad en het collegeprogramma ; Qua uitvoeringskosten blijft binnen de beschikbare budgetten In dit plan geven we aan wat het ambitieniveau van Heerenveen is voor de komende vier jaren. Ook geven wij aan hoe wij de Wet op de gemeentelijke schuldhulpverlening gaan uitvoeren. 3

4 2. Wettelijke kaders en gemeentelijk beleid 2.1 Nieuw rijksbeleid schuldhulpverlening Vorige kabinet Het vorige kabinet had zich een forse ambitie gesteld op het terrein van de schuldenproblematiek. Problematische schulden moeten zoveel mogelijk voorkomen dan wel opgelost worden. In het rapport 'Schulden? De gemeente helpt!' van 2008 is geconstateerd dat de gemeentelijke schuldhulpverlening effectiever moet en kan. Eén van de maatregelen om meer effectiviteit te bereiken is het wettelijk inbedden van de taak van gemeenten op het terrein van de integrale schuldhulpverlening. Nieuwe wet De nieuwe wet die door het huidige kabinet is voorbereid, is op 2 februari door de Eerste Kamer aangenomen. De wet zal naar verwachting vanaf 1 juli 2012 in werking treden. Een belangrijk uitgangspunt van het kabinetsbeleid is het voorkomen en wegnemen van drempels die de participatie van burgers belemmeren. Dit is noodzakelijk vanuit economisch en sociaal oogpunt. Het vergroten van participatie is belangrijk. Daarbij staat de participatie op de arbeidsmarkt voorop. Het hebben van (problematische) schulden vormt een belemmering voor deelname aan arbeid. Vandaar dat het kabinet veel waarde hecht aan het voorkomen en oplossen van schulden. De nieuwe wet beoogt de toegankelijkheid en effectiviteit van de schuldhulpverlening te vergroten. Dat moet onder meer bereikt worden door eisen te stellen aan de wacht- en doorlooptijden. Schuldhulpverlening wordt in de wet gemeentelijke schuldhulpverlening als volgt omschreven: het ondersteunen bij het vinden van een adequate oplossing gericht op de aflossing van schulden indien redelijkerwijs is te voorzien dat een natuurlijk persoon niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden, of indien hij in de toestand verkeert dat hij heeft opgehouden te betalen, alsmede de nazorg. Het kabinet wil het minnelijk traject van schuldhulpverlening meer en effectiever benutten. De gemeente voert dit traject uit en wordt verantwoordelijk voor de uitvoering van de integrale schuldhulpverlening en heeft hierin de regierol. Integraal betekent dat er niet alleen aandacht moet zijn voor het oplossen van het schuldenprobleem. Ook moet aandacht worden geschonken aan de omstandigheden waaronder die schulden zijn ontstaan. Het andere onderdeel van de schuldhulpverlening is het wettelijke traject. Dit omvat de uitvoering van de Wet schuldsaneringnatuurlijke personen (Wsnp), die de rechtbanken voor hun rekening nemen. Met de nieuwe wet wordt beoogd de druk op de schuldsanering via de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) te verminderen en meer gevallen in de eerste fase op te vangen. De maatschappelijke kosten van schulden zijn hoog. Te denken valt aan armoede, sociale uitsluiting, huisuitzetting, onverzekerbaarheid en afsluiting van energie. Daarom hecht het kabinet zeer aan preventie en nazorg. Beleidsplan De gemeenteraad moet een meerjarig beleidsplan (maximaal 4 jaar) vaststellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. In het beleidsplan wordt op hoofdlijnen vastgelegd hoe het beleid voor schuldhulpverlening eruit gaat zien en hoe de gemeente kan voorkomen dat inwoners problematische schulden krijgen. Wat in ieder geval beschreven moet worden zijn de doelen, acties, beoogde resultaten, maatregelen om de kwaliteit te borgen, (preventieve) maatregelen om schulden te voorkomen, de wijze waarop de schulddienstverlening wordt afgestemd op de situatie van de verzoeker en de maximale wachttijd voor het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. 4

5 Het college van burgemeester en wethouders is verantwoordelijk voor de uitvoering van het plan en legt daarover verantwoording af aan de gemeenteraad. Indien nodig kan tussentijdse bijstelling van het plan plaatsvinden. Bezwaar en beroep Er ontstaat op grond van dit wetsvoorstel van rechtswege niet een recht op schuldhulpverlening. Een eventueel recht op schuldhulpverlening ontstaat pas nadat het college van B&W de beslissing heeft genomen tot aanbod van schuldhulpverlening. Een beslissing van het college van B&W tot het doen van een aanbod of tot het weigeren van schuldhulpverlening is een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht. Tegen een dergelijke beslissing is dan ook bezwaar en beroep mogelijk. Beleidsregels In de memorie van toelichting van de concept wettekst wordt aangegeven dat het gewenst is dat gemeenten beleidsregels opstellen waarin wordt vastgelegd wat het aanbod is en onder welke voorwaarden de doelgroep daarvan gebruik kan maken. Gemeenten mogen schuldhulpverlening weigeren aan personen die fraude hebben gepleegd of al eerder gebruik hebben gemaakt van schuldhulpverlening (recidivisten). Deze uitsluitingsgronden zullen na inwerkingtreding van de wet opgesteld worden. Aangenomen amendementen Door middel van amendering van de Tweede Kamer hebben enkele wetsaanpassingen plaatsgevonden. Zo kunnen gemeenten de rechtbank verzoeken een moratorium in te stellen. Voor een periode van maximaal zes maanden mogen schuldeisers dan geen (nieuwe) incassomaatregelen nemen. Ook is aan banken de verplichting opgelegd om een basisbankrekening aan te bieden aan schuldenaars. Tevens wordt van gemeenten gevraagd dat zij in het beleidsplan aangeven hoe zij omgaan met gezinnen met minderjarige kinderen. Zoals gezegd is het wetsvoorstel op 2 februari 2012 door Eerste Kamer aangenomen. Vermoedelijke invoeringsdatum is 1 juli Gemeentelijk beleid en uitvoering van de schuldhulpverlening Vóór 2006 was de uitvoering van de schuldhulpverlening via een contract uitbesteed aan de Gemeenschappelijke Kredietbank Friesland (GKB). Aanleiding voor nieuw gemeentelijk beleid, vastgesteld in december 2006, was dat er diverse problemen in de uitvoering van de schuldhulpverlening waren. Eén daarvan was een hoge uitval van cliënten in de eerste fase van hulp (60%). Andere problemen waren lange wachttijden voor de eerste fase en de hoge kosten. Verbeteringen die met het nieuwe beleid werden beoogd waren: Regie te voeren op het niveau van de klant; Vraaggericht en integraal werken; Preventie en nazorg Vanaf 2007 is ook de inkomenstoets vervallen voor de schuldhulpverlening. Het afschaffen van deze toets betekent dat de regeling is opengesteld voor mensen met een inkomen boven de 110% bijstandsnorm. Daarmee is schuldhulpverlening een algemene regeling geworden en behoort daarmee niet meer tot het Armoedebeleid. 2.3 Raakvlakken met Wet werk en bijstand en de Wet Werken naar vermogen In de Wet werk en bijstand is de primaire wettelijke verantwoordelijkheid om mensen zo snel mogelijk toe te leiden naar de arbeidsmarkt belegd bij de gemeente. In het uitvoeringsplan Werk, participatie en re-integratie is de visie en de ambitie van Heerenveen benoemd. In algemene zin is onze inzet erop gericht dat mensen die in staat zijn tot werk, worden geholpen bij het vinden van een korte maar duurzame weg naar werk. Economische zelfstandigheid staat voorop. Mensen met een (blijvende) grote afstand tot de arbeidsmarkt kunnen wel een maatschappelijke bijdrage leveren. Participatie in de samenleving biedt perspectief en draagt bij aan het functioneren in de samenleving. 5

6 Er zijn zeven uitgangspunten van het gemeentelijk re-integratiebeleid geformuleerd. Eén hiervan is dat de gemeente hulp en ondersteuning biedt bij het wegnemen van (tijdelijke) belemmeringen die werken in de weg staan. Het hebben van schulden belemmert de reintegratie naar werk. Daarom biedt de gemeente in het kader van de Wet werk en bijstand de schuldhulpverlening aan als onderdeel van een re-integratietraject. Schuldenaren zijn verplicht om hieraan deel te nemen. Cliënten krijgen in de Wet werk en bijstand een individuele aanspraak op begeleiding in het perspectief van werk en participatie. De regie op de klant wordt gekenmerkt door maatwerk waarbij de klant centraal staat. Dit betekent dat niet alleen re-integratie centraal staat maar ook het verlenen van schuldhulp. In de nieuwe wet Werken naar vermogen die naar verwachting op 1 januari 2013 inwerking treedt staat werken centraal. Iedereen die kan werken moet werken. Zij die niet kunnen werken kunnen verplicht worden een andere tegenprestatie te leveren. 2.4 Raakvlak met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van burgers die niet in staat zijn maatschappelijk te participeren, ook niet met hulp van anderen. Deze wettelijke zorgtaak van gemeenten is vastgelegd in de Wmo. Heerenveen richt zich op economische zelfstandigheid, meedoen in de samenleving en op het versterken van eigen kennis en kracht. Dat betekent dat mensen met respect worden behandeld en niet blijvend afhankelijk gemaakt worden van hulpverlening. Dat betekent ook dat zij worden ondersteund en geholpen met het doel ze in staat te stellen hun eigen regie (weer) te voeren. Wij onderkennen dat het sommige mensen niet lukt zelfredzaam te worden. Deze groep mensen zullen we onder de noemer van de Wmo en de integrale cliëntenaanpak ondersteunen daar waar dat nodig is. Volgens deze visie gaan wij uit van een getraptheid in verantwoordelijkheid. Centraal staat de bewoner. Hij/zij is in eerste instantie zelf (in financiële zin) verantwoordelijk voor de oplossing van ontstane hulpvragen. Deze bewoner kan: 1. In eerste instantie gebruikmaken van het eigen sociale netwerk bij de oplossing van de hulpvragen; 2. Eventueel gebruik maken van de inzet van vrijwilligers, waar mogelijk en voorhanden; 3. Als de oplossing binnen de civil society niet voorhanden is, gebruik maken van beschikbare collectieve of door de gemeente gesubsidieerde voorzieningen; 4. Als achtervang en sluitstuk gebruik maken van professionele en individuele ondersteuning; De schuldhulpverlening maakt formeel vanaf 2007 deel uit van het Wmo-beleid. Het past bij de eerste trede van de Wmo-ladder, namelijk het bieden van onderdak en veiligheid. Onderdak en veiligheid komen in gevaar als er geen hulp is bij het oplossen van problematische schulden. Ook de treden twee tot en met zes zijn Wmo gerelateerd. Kenmerkend voor de uitvoering van de Wmo en de schuldhulpverlening is dat de ondersteuningsbehoefte van bewoners vaak betrekking heeft op een combinatie van wonen, werken, inkomen, schulden, psychosociale problematiek en verslaving. Een integrale aanpak is naar verwachting meer rendabel en past beter bij de inwoner/ cliënt. De uitvoering van de Wmo ondergaat een wijziging. Deze zogeheten kanteling is een onderdeel van een bredere systeeminnovatie op het domein van zorg, welzijn en AWBZ. De schuldhulpverlening bevindt zich ook binnen deze domeinen. De reden van de wijziging is dat het huidige systeem van maatschappelijke ondersteuning niet voldoende toekomstbestendig is en efficiënter en effectiever kan. De kern van de kanteling is het meer benutten van de eigen kracht en verantwoordelijkheid 6

7 van mensen. De kanteling heeft ook gevolgen voor het beleid en uitvoering van de schuldhulpverlening. Om de problematische schulden op een effectieve manier aan te pakken is het nodig dat het ondersteuningsaanbod wordt gestroomlijnd en een samenhangend (integraal) beleid wordt gevoerd. 2.5 Collegeprogramma Tot slot noemen wij nog het collegeprogramma In hoofdstuk 4 Heerenveen bevordert meedoen staat: wij streven naar een sociale samenleving waaraan iedereen naar vermogen een bijdrage levert. Hoewel mensen in eerste instantie zelf verantwoordelijk zijn voor hun toekomst, moet iedereen wel in staat worden gesteld om die bijdrage te kunnen leveren. Specifiek over de schuldhulpverlening staat in het collegeprogramma: Mensen die in de schulden raken, worden vroegtijdig en voortvarend geholpen. Daarbij is niet alleen aandacht voor financiële, maar ook voor sociale en psychosociale problemen. Er wordt gestreefd naar het verdwijnen van wachtlijsten. Wat betreft de financiële middelen staat dat: Wij gaan voor een sluitende en solide begroting. In het licht van de actuele financiële situatie en toekomstperspectieven, waarin grote ombuigingen van het Rijk in het vooruitzicht worden gesteld, is dat een forse opgave. Deze koers geeft voor de komende vier jaar richting aan de schuldhulpverlening en sluit aan bij de intenties van de nieuwe wet op de schuldhulpverlening. 7

8 3. De praktijk in : Evaluatie en conclusies In dit hoofdstuk wordt de huidige werkwijze van schuldhulpverlening beschreven. De gegevens die in dit hoofdstuk zijn opgenomen zijn afkomstig van de Plangroep, de Krediet Bank Nederland en uit de in 2010 gehouden expertmeetings. Indien aanwezig worden de lokale cijfers vergeleken met de landelijke cijfers. 3.1 Huidige uitvoering schuldhulpverlening algemeen Vanaf 2008 is gestart met de uitvoering van het nieuwe beleid schuldhulpverlening. De regierol is toen teruggehaald naar de gemeente. Na de aanbesteding in 2007 is een contract afgesloten met Conclusion (Plangroep). Zij zijn lid van de vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren(nvvk). De opdracht aan de Plangroep omvat de intake, de begeleiding, een schuldregeling of schuldstabilisatie. Ook de crisisinterventie bij acute schulden behoort tot hun taak. Met de Gemeentelijke Kredietbank Nederland werd een contract afgesloten voor de vervolgfase van de Plangroep, het zogeheten minnelijk traject 1. Ook geeft de GKB de verklaringen af zodat de klant in aanmerking kan komen voor het wettelijke traject, de Wsnp. De gemeentelijke klantmanagers voeren de regie uit op klantniveau, bepalen of iemand in aanmerking komt voor de schuldhulpverlening en beoordelen het plan van aanpak. Kort geleden is deze werkwijze aangepast en sindsdien wordt de aanmelder direct doorverwezen naar de Plangroep. Bij de uitvoering van schuldhulpverlening zijn andere instellingen min of meer betrokken zoals: Schuldeisers zoals woningcorporaties, energiebedrijven, zorgverzekeraars en vele anderen; Hulpverlening zoals Maatschappelijk werk, (deelnemers van het) Sociaal team, Verslavingszorg, Barones, Humanitas, MEE e.d. 3.2 De uitvoering door Plangroep, Kredietbank en ketenpartners Plangroep In 2008, het startjaar van de Plangroep, hebben zich 307 klanten aangemeld en blijkt er een duidelijke inhaalslag te zijn gemaakt ten opzichte van De stijging van schuldhulpverlening in 2008 is veroorzaakt door: - De andere werkwijze van de Plangroep ten opzichte van de GKB. In 2007 en daarvoor zijn mensen met schulden niet alleen naar de GKB maar ook naar andere instellingen voor schuldhulpverlening verwezen. Hierdoor is het aantal schuldenaren feitelijk hoger dan de cijfers die de GKB aangeeft. - De huisvesting van de Plangroep in Werkstate in Heerenveen heeft ervoor gezorgd dat de bereikbaarheid is verbeterd ten opzichte van De doelgroep schuldenaren is uitgebreid. Vanaf 2008 worden niet alleen personen met een inkomen tot 110% van het bijstandsniveau geholpen maar iedereen met problematische schulden. - De andere aanpak bij dreigende huisuitzettingen die geleid heeft tot een toename van de schuldhulpverlening. De woningcorporaties werken nauw samen met de Plangroep zodat vroegtijdig een schuldenregeling en schuldhulpverlening wordt ingezet. - De economische crisis. Met een aantal van 290 in 2009 is het aantal nieuwe klanten bij de Plangroep ongeveer gelijk gebleven aan Het aantal actieve dossiers voor schuldhulpverlening is in 2009 met 45 % gestegen ten opzichte van Deze stijging wordt veroorzaakt door de doorloop van de trajecten uit 2008 naar Het traject waarin de schuldhulpverlening een aflossingsregeling probeert te treffen met de schuldeisers. Zie verder de omschrijving in bijlage 3. 8

9 Gemeentelijke Kredietbank (vanaf Kredietbank Nederland) Vanaf 2008 levert de GKB in het minnelijk traject producten zoals saneringskrediet en schuldbemiddeling. Vanaf 2011 is, in het kader van de afbouw van de diensten van het GKB, het bieden van budgetbeheer het belangrijkste aanbod voor Heerenveen. Ketenpartners Niet alle schuldenaren komen terecht bij de Plangroep of de GKB. Door de inzet van de Barones, Humanitas, Vluchtelingenwerk, het Sociaal team en andere hulpverleners wordt in veel gevallen voorkomen dat mensen problematische schulden krijgen. Hoe groot dit aandeel is kunnen we echter niet aangeven. 3.3 Zicht op de kenmerken van de doelgroep a. Burgerlijke staat De meeste huishoudens met schulden zijn alleenstaanden. Tabel a. Burgerlijke staat Alleenstaanden Gehuwden/ samenwonenden Alleenstaande ouders Onbekend Totaal b. Geslacht Méér mannen dan vrouwen zijn aangemeld bij de Plangroep. Tabel b. Geslacht Mannen Vrouwen Totaal c. Leeftijd De meeste schuldenaren in 2008 en 2009 zijn tussen 25 en 44 jaar. Het aantal jongeren tot 25 jaar is na een verdubbeling in aantal in 2009 de afgelopen jaren redelijk constant. Tabel c. Leeftijd Jonger dan Van 25 t/m Van 35 t/m Van 45 t/m Van 55 t/m Ouder dan Totaal d. Hoogte inkomen/ uitkering De grootste groep heeft een inkomen onder modaal. Tabel d. Hoogte inkomen Onder modaal tot 2 keer modaal tot 3 keer modaal tot 4 keer modaal 13 4 keer modaal of hoger 1 9

10 onbekend 1 totaal e. Vergelijking met de landelijke cijfers. De verdeling naar burgerlijke staat, leeftijd, hoogte inkomen komen overeen met de landelijke cijfers Zicht op de doelgroep vanuit de betrokken instellingen In 2010 is gesproken met instellingen die directe contacten hebben met cliënten met problematische schulden. Uit de expertmeeting 3 en de gesprekken met instellingen blijkt dat de groep schuldenaren op hoofdlijnen is in te delen in: Schuldenaars die zelf in staat zijn om hun financiën op orde te krijgen. Schuldenaars die onwillig zijn om mee te werken aan de oplossing van hun (financiële) problemen; Schuldenaars die onbekwaam zijn om zelfstandig financiële zaken te regelen. De ketenpartners zijn van mening dat bij deze drie groepen verschillende doelstellingen en oplossingen horen. Maatwerk en geen confectie! Verder valt op dat vanaf 2009 bepaalde groepen toenemend een beroep doen op de schuldhulpverlening zoals: - ZZP-ers, onder andere werkzaam in de bouw of het vervoer. Door de crisis zijn zij zonder werk geraakt. Zij hebben vast gehouden aan hetzelfde bestedingspatroon en hebben daarbij onvoldoende overzicht over hun financiële situatie. In hun denken/handelen zijn zij niet flexibel genoeg geweest om vroegtijdig de schulden aan te pakken; - Kleine tweeverdieners en mensen met een modaal inkomen. Wanneer door de crisis één van de inkomens onverwacht wegvalt, is het uitgavenpatroon daar niet op ingesteld. Ook komt het voor dat de woonlasten (o.a. hypotheek) dan te hoog zijn; - Jongeren komen steeds vaker in de problemen doordat ze problematische schulden hebben. De oorzaak is niet eenduidig. Een aantal jongeren heeft thuis onvoldoende geleerd over het omgaan met geld. Een belangrijke groep jongeren met problematische schulden zijn jongeren met een beperking of psychiatrische achtergrond. Zij hebben naast schulden vaak een klein tot geen sociaal netwerk waar ze op kunnen terugvallen. De eerste constatering is dat er sprake is van een kleine toename van schuldenaren onder andere door de economische crisis. Ook blijkt dat schuldenaren niet allemaal hetzelfde zin. Dit betekent dat bij bepaalde groepen specifieke arrangementen en aanpak passen. Te denken valt aan de jongeren (met een beperking), ZZP-ers en mensen met hypotheekschulden. Tot slot geldt dat schuldhulpverlening effectief kan zijn als deze op maat van de klant wordt ingezet. 3.5 Zicht op de aanpak van de schuldhulpverlening Wachttijd Volgens de definitie van het ministerie, is de wachttijd in een normale situatie: De periode tussen de aangemelde registratie van de cliënt en het eerste intakegesprek met de schuldhulpverlener. In de nieuwe wet is aangegeven dat de tijd tussen het moment dat iemand zich meldt voor schuldhulpverlening en het eerste gesprek maximaal vier weken mag liggen. In geval van een bedreigende situatie (o.a. gedwongen huisuitzetting, beëindiging van levering energie) moet binnen drie dagen via een gesprek de hulpvraag vastgesteld worden. De afgesproken wachttijd met de Plangroep was twee weken. Door de stijging van het aantal aanvragen is de wachttijd tijdelijk overschreden met één week naar drie weken. De landelijk gemiddelde wachttijd is vier weken. De wachttijd in acute situaties ligt binnen 24 uur. De Plangroep heeft geen gegevens over het aantal acute situatie maar geeft aan dat acute 2 Hiemstra & De Vries: Schulden? De gemeente helpt (juli 2008) 3 Deelnemers aan de expertmeetings: Woningcorporaties, Maatschappelijk werk, Verslavingszorg, Omtinker, Sociaal team, Humanitas, Barones, Plangroep en Stream. 10

11 situaties steeds vaker voorkomen. Het gaat hier om de hiervoor omschreven situaties als dreigende huisuitzettingen, afsluiting van energie/water e.d Beëindiging van de dossiers In 2009 zijn bij de Plangroep 211 dossiers afgesloten. Dit waren in 2010 en 2011 waren dit respectievelijk 251 en 268 dossiers Tabel f. Afgesloten dossiers Totaal aantal cliënten Beëindiging dossiers Tabel g: Redenen beëindiging De verwijzer trekt het dossier terug Cliënt is nooit verschenen Op verzoek van de cliënt Cliënt heeft geen problematische schulden De cliënt heeft inmiddels geen schulden meer De bemiddeling is geslaagd De cliënt heeft een saneringskrediet gekregen Cliënt is opgenomen in de WSNP Cliënt is voorgedragen voor WSNP Dossier voltooid Begeleiding afgerond De cliënt heeft tijdens het traject nieuwe schulden gemaakt 13. Cliënt heeft nooit gereageerd op herhaalde uitnodigingen 14. De cliënt weigert aan de voorwaarden te voldoen De cliënt heeft zich niet aan de afspraken gehouden Overigen (geen traject mogelijk, geen inkomen, detentie, overleden) 17. Cliënt is verhuisd Totaal Zoals uit de bovenstaande tabel blijkt is de reden van beëindiging van de schuldhulpverlening zeer divers. Het is niet mogelijk om hieraan een oordeel of succes te koppelen. De constatering dat het succesvol afronden van schuldhulpverlening niet eenvoudig is lijkt wel op zijn plaats. Grofweg kan een volgende indeling gemaakt worden: a. De cliënt maakt geen gebruik van schuldhulpverlening, heeft mogelijk al een (andere) oplossing gevonden of denkt het zelf te redden (zie de eerste 4 categorieën = 53% in 2009 en 32 % in 2010) b. De cliënt is geholpen (zie categorieën 5 t/m 11 = 15 % in 2009 en 25% in 2010) c. De cliënt weigert hulp en heeft nog schulden (zie categorieën 12 t/m 15 = 21% in 2009 en 36% in 2010). d. Overigen: 5% Over het aantal recidivisten, de klanten die meerdere malen een beroep doen de schuldhulpverlening, zijn geen cijfers bekend. Het schijnt weinig voor te komen. Tenslotte bieden deze cijfers te weinig informatie om hieruit conclusies te trekken over de effectiviteit van de schuldhulpverlening. Deze conclusie betekent dat in het vervolg betere afspraken gemaakt moeten worden over de wijze van registratie zodat we meer inzicht krijgen in de effecten van dienstverlening. 11

12 3.6. Zicht op wat gaat goed en wat kan beter? In de expertmeeting is gesproken over de opvallende zaken rondom de huidige schuldhulpverlening. Ook is besproken waar de verbeterpunten liggen. Hieronder een korte weergave. a. Dreigende huisuitzetting In 2010 waren in Heerenveen 161 huishoudens met problematische huurachterstanden waarin een huisuitzetting dreigde. In de meeste gevallen is huisuitzetting voorkomen door de inzet van de diverse partijen. Er is een schuldenregeling getroffen door de woningcorporatie(s) indien de schuldenaar heeft ingestemd met deelname aan een schuldhulpverleningstraject. Uiteindelijk zijn in 2010 vijf huisuitzettingen daadwerkelijk uitgevoerd. Uit de praktijk van de schuldhulpverlening blijkt dat de laatste tijd de woningcorporaties hun regels aanscherpen ten aanzien van het treffen van een schuldenregeling. b. Het hebben van schulden staat niet op zichzelf De problemen die in combinatie met schulden het meest voorkomen zijn een tekort aan zelfredzaamheid, analfabetisme, psycho-sociale en GGZ problemen, verslavingen en spanningen bij het opvoeden van kinderen. Bij de combinatie verslaving en schulden voert niet het hebben van problematische schulden de boventoon maar de verslaving. Dat betekent dat zowel de verslaving als de schulden moeten aangepakt worden. c. Huidige doelstelling te hoog gegrepen De doelstelling van de huidige schuldhulpverlening is er tot nu toe op gericht dat mensen met problematische schulden zo snel mogelijk aan een schuldenvrije toekomst worden geholpen. Om dat te realiseren bieden wij schuldenaren een hulpverleningstraject aan dat moet leiden tot een driejarige schuldregeling, die eindigt met gedeeltelijke kwijtschelding. Om voor een schuldregeling in aanmerking te komen, moet een schuldenaar zich aan de afspraken houden, geen nieuwe schulden maken en zijn financiën op orde houden. Maar in de praktijk zijn deze eisen voor bijvoorbeeld schuldenaren met gedragsproblemen veel te hoog gegrepen. Daar waar een passend hulpaanbod ontbreekt, leidt dat tot uitval waarna in veel gevallen de schuldsituatie nog verder oploopt. We constateren dan ook dat deze doelstelling niet haalbaar is voor bepaalde doelgroepen. d. Integrale aanpak nodig Doordat er vaak sprake is van meervoudige problematiek is een andere constatering dat een integrale aanpak met een nauwe samenwerking tussen betrokken instellingen noodzakelijk is om effectieve schuldhulpverlening te bereiken. Wat gaat goed? - Het vroegtijdig signaleren en ingrijpen, bijvoorbeeld bij huurachterstand, werkt preventief en heeft tot op heden een goed resultaat; - Psychosociale begeleiding en budgetbeheer gaan goed samen; - De inzet van vrijwilligersorganisaties biedt meerwaarde: zij hebben oog voor de situatie en overbruggen soms het onbegrip van de klant en de inzet van de professionele organisatie. Wat kan beter? - Een goede probleemanalyse. Niet alleen de schuldensituatie in kaart brengen maar ook zicht op de oorzaken van de schulden en de mogelijkheden van de klant. Het selectief afleggen van een huisbezoek, voorafgaand aan een interventie/ behandelplan, kan effectief zijn; - In de eerste fase van stabilisering van de schulden kan veel mis gaan. Vooral de snelheid waarin de hulpverlening actie (kan) ondernemen is hierin essentieel; - De knip tussen de gemeente, Plangroep en GKB werkt inefficiënt; 12

13 - Méér regievoering vanuit de gemeente op de klant en op de ketensamenwerking; - Méér maatwerk, niet alle cliënten hebben hetzelfde nodig; - Betere afstemming tussen de professionele en de vrijwillige dienstverleners in de keten; - Deelnemen van de Plangroep aan netwerken, zoals de werkwijze van het Sociaal team. - Het afsluiten van stabiliseringovereenkomsten, convenanten met schuldeisers. Welke verbeterpunten zijn er? Door de experts is geadviseerd om het beleid en de uitvoering te herzien om de stijging van het aantal mensen met problematische schulden en de uitval uit de schuldhulpverlening beter te beheersen. Concrete aanbevelingen zijn: - Preventie en vroegsignalering organiseren zodat de instroom in de schuldhulpverlening wordt ingeperkt; - Integrale (kwalitatieve) intake om tot een passend aanbod te komen; - Snelheid in de eerste fase van schuldhulpverlening. Dit verhoogt de effectiviteit van de schuldhulpverlening; - De regie op de klant en op de ketenpartners duidelijker zichtbaar maken; - Méér gebruik maken van het werk van vrijwilligersorganisaties; - Een goede nazorg waardoor een terugval tijdig wordt gesignaleerd; - Extra aandacht voor de groep jongeren. - Monitoren van de resultaten voor een betere sturing op de schuldhulpverlening Landelijke cijfers over de effectiviteit van de schuldhulpverlening Het rijk heeft in 2008 onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de schuldhulpverlening. In het rapport 'Schulden? De gemeente helpt!' is geconstateerd dat de gemeentelijke schuldhulpverlening effectiever moet en kan. Landelijk ligt het slagingspercentage in het voortraject om en nabij de %. Uit de landelijke cijfers van de Nederlandse vereniging van kredietbanken (NVVK) blijkt dat het slagingspercentage van de minnelijke schuldenregelingen in % was, in 2010 is dat 34%. (zie verder bijlage 2). Tabel 1. Landelijke cijfers Aantal aanvragen Slagingspercentage 38% 31% 34% Aantal crediteuren Gemiddelde schuld in Uitval 30% (?) 30% 25% Leeftijd: jaar 51% 56% 57% Burgerlijke staat: alleenstaand 67% (?) 67% 60% Soort inkomen: uitkering 57% 63% 82% Hoogte inkomen > % (?) 17% 2% Bron: jaarverslag NVVK 2010 Den Haag De gemeente heeft binnen het gehele proces van schuldhulpverlening maar beperkte mogelijkheden om te sturen op effectieve schuldhulpverlening. Een factor die mede van invloed is op het behalen van een positief resultaat, is de rol van de schuldeisers. Uit het hierboven genoemd landelijk onderzoek is naar voren gekomen dat 24 % van de niet succesvolle schuldhulpverlening wordt veroorzaakt doordat de schuldeisers niet meewerken. Het aantal traject schuldhulp dat mislukt omdat de schuldenaar niet meewerkt bedraagt 22% Uit de bevindingen van dit onderzoek is het idee geopperd dat een wettelijk moratorium bijdraagt aan de effectiviteit van de schuldhulpverlening. 13

14 In een moratorium worden schuldeisers bij wet verplicht om tijdelijk invorderingsmaatregelen te staken. Dit zou de mogelijkheid bieden om een minnelijk traject te bevorderen. In september 2010 heeft de minister van SZW laten weten dat hij een wettelijk moratorium niet wenselijk vindt. Hij kiest voor de weg van de zelfregulering. Bij zelfregulering worden afspraken gemaakt tussen koepels van schuldeisers en koepels van schuldhulpverleners (NVVK, KBN). De Tweede Kamer deelde deze mening van de minister niet. Via het amendement Sterk en Spekman wordt het moratorium toch opgenomen in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Alleen het college van burgemeester en wethouders kan het moratorium aanvragen. Door een strenge selectie aan de poort is het moratorium een ultimum remedium. De kosten worden gelegd bij gemeenten die daadwerkelijk gebruik maken van een breed wettelijk moratorium ( de gebruiker betaalt ). De totale kosten voor gemeenten komen uit op ongeveer 15 miljoen in de structurele situatie. Dat is inclusief griffiekosten, kosten van procesvertegenwoordiging, kosten voor hoger beroep en de voorbereidingskosten voor gemeenten. Samengevat volgt het rijksbeleid uiteindelijk wel de aanbeveling om verbeteringen in de schuldhulpverlening aan te pakken via de schuldeisers. Hierdoor heeft de gemeente invloed op het resultaat als een schuldenvrije start. Op het deel waar wij nog meer invloed op hebben wordt nader ingegaan in hoofdstuk Financieel overzicht In het onderstaande schema zijn de budgetten en de uitgaven over de jaren 2008,2009 en 2010 opgenomen. De informatie is afkomstig uit de desbetreffende begrotingen en jaarrekeningen van Heerenveen. Budgetten Uitgaven Begroting ,00 GKB ,65 - Incidenteel-rijk ,00 Plangroep ,55 - Bijstelling ,00 Totaal ,00 totaal , Begroting ,00 GKB ,20 -Incidenteel-rijk 0 Plangroep ,25 -Bijstelling ,00 Overige kosten ,00 Totaal ,00 totaal ,90 Ten laste van het ,00 participatiebudget Ten laste van het gemeentelijke middelen , Begroting ,00 Plangroep ,00 - Incidenteel-rijk ,00 GKB ,50 totaal ,00 totaal , Uitgaven voorlopig: Uit het financieel overzicht blijkt dat in % op de uitvoeringskosten schuldhulpverlening meer is uitgegeven dan in De dekking van de kosten wordt voornamelijk gevonden in het Participatiebudget. De afgelopen jaren hadden we een overschot op dit budget. Door onder andere ook de kosten voor de schuldhulpverlening te dekken uit dit budget is voorkomen dat 14

15 een deel van het Participatiebudget terugbetaald moest worden aan het rijk. Stijging schuldhulpverlening Volgens de landelijke cijfers van de NVVK 4 nam in 2009 het aantal schuldhulpvragen toe met 21% 5. In Heerenveen is vanaf 2009 sprake van een lichte stijging van schuldhulpverlening bij de Plangroep. Zoals eerder geconstateerd is in 2010 een forse toename geweest van aanstaande huisuitzettingen van 200 huishoudens. Door vroegsignalering, de inzet van het Sociaal team en een schuldenregeling met de woningcorporaties, is in veel gevallen voorkomen dat mensen in de schuldhulpverlening terecht kwamen. Wanneer we een substantieel deel van deze 200 huishoudens optellen bij het aantal nieuwe instroom schuldenaren, dan zien wij in Heerenveen ook een aanzienlijke toename van schuldsituaties Conclusies en opgave voor de toekomst De conclusies en aanbevelingen vanuit de uitvoeringspraktijk bieden kansen om de schuldhulpverlening te verbeteren en betaalbaar te houden. De schuldhulpverlening komt in een steeds ingewikkeldere positie doordat de vraag toeneemt, de schuldsituaties diverser en complexer worden, de budgetten niet toenemen en de bereidheid bij schuldeisers om mee te werken onder druk komt te staan. De schuldhulpverlening is een open einde regeling maar de toenemende vraag moet wel binnen een vast budget worden opgevangen. De extra rijksmiddelen zijn tot nu toe gebruikt om de tekorten op de structurele middelen voor schuldhulpverlening in te zetten. Deze middelen zijn na 2011 niet meer beschikbaar. Naast het slimmer organiseren van de uitvoering gaat het ook om de instroom in de schuldhulpverlening in te perken en scherpe en doordachte keuzes te maken. Doel is immers om een effectief en betaalbaar aanbod van schuldhulpverlening te realiseren. Herijking van het beleid en uitvoering van de schuldhulpverlening is dus noodzaak. 4 NVVK= Nederlandse vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren. 5 N. Jungmann en E. Schruer: Sociaal bestek: (april 2010) 15

16 4. De nieuwe aanpak schuldhulpverlening 4.1 Opdracht Het beleid en de uitvoering op het terrein van schuldhulpverlening in Heerenveen worden herzien om de stijging van het aantal mensen met problematische schulden en de uitval beter te beheersen. Het beleid voor de komende vier jaar moet, zoals in de inleiding is aangegeven: Voldoen aan de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening; Afgestemd zijn op de beleidsdoelstellingen van de Wet maatschappelijke ondersteuning, de Wet werk en bijstand en het collegeprogramma ; Qua uitvoeringskosten binnen de beschikbare budgetten blijven Centrale doelstelling De centrale doelstelling van het integrale gemeentelijk beleid schuldhulpverlening is tweeledig: 1. Hanteerbare schulden voor mensen met (problematische) schulden via een integrale aanpak. 2. Het voorkomen dat Heerenveense burgers (opnieuw) in problematische schulden raken Ad 1: Hanteerbare schulden voor mensen met (problematische) schulden via een integrale aanpak Heerenveen biedt mensen met problematische schulden (indien mogelijk) hulp om hun financiële situatie te hanteren. Dit gebeurt door als intermediair op te treden tussen schuldenaar en de schuldeisers. Wij gaan uit van de eigen verantwoordelijkheid, de eigen kracht en de zelfredzaamheid van de schuldenaar. Dat betekent dat we willen bereiken dat alle burgers zo zelfstandig mogelijk hun eigen financiën beheren en verantwoord omgaan met hun middelen en hiervoor zelf de verantwoordelijkheid dragen. Bij financiële problemen bieden wij met behulp van hun eigen netwerk ondersteuning aan inwoners die gemotiveerd zijn om verandering aan te brengen in hun financiële situatie. Mensen die niet in staat zijn op eigen kracht uit een problematische situatie te komen hebben gerichte hulp nodig. Deze hulp is er op gericht dat zij zo snel mogelijk zelf weer in staat zijn om het stuur in hun leven over te nemen. Een kernbegrip in de visie op schuldhulpverlening is integraal. De burger met problematische schulden heeft vaak ook problemen die van een geheel andere aard zijn. Te denken valt aan problemen met of op het werk, in een relatie, met een verslaving of met de opvoeding van de kinderen. Allerlei oorzaken kunnen de burger in de financiële problemen brengen zoals ook in de persoon gelegen factoren. Aan de andere kant kunnen financiële problemen ook andere problemen veroorzaken. Schulden kunnen leiden tot een isolement, relatieproblemen, opvoedingsproblemen en tot medische klachten. Wij hebben de overtuiging dat een integrale aanpak de enige juiste aanpak is. Daarom kiezen we in Heerenveen ervoor om het sturen op gedrag, omstandigheden en het ontwikkelen van vaardigheden een belangrijke plek te geven in de schuldhulpverlening. Het stabiliseren van schulden is een belangrijke activiteit om de financiële situatie van schuldenaren in balans te brengen. Vanuit die positie kan de mogelijkheid gecreëerd worden om de schuldsituatie volledig op te lossen. Selectieve schuldhulpverlening Wij nemen afstand van de illusie dat iedereen met problematische schulden een schuldenvrije toekomst tegemoet kan gaan. Dit betekent dat in bepaalde gevallen een andere vorm van ondersteuning wordt aangeboden dan een traject dat leidt tot een schuldenregeling met een schuldenvrije start. 16

17 Ad 2: Voorkomen dat inwoners (opnieuw) problematische schulden krijgen. Het voorkomen van problematische schulden door preventie en nazorg is een ander belangrijk onderdeel van de schuldhulpverlening. Preventie Schuldhulpverlening is er niet alleen voor mensen voor wie hun schuldsituatie een belemmering vormt om volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Voorkomen dat mensen in een schuldsituatie terechtkomen is een ander belangrijk doel. In de eerste plaats om stress in huishoudens met schulden te helpen verminderen. Maar ook om maatschappelijke kosten te voorkomen. Het niet aanpakken van problematische schulden leidt namelijk vaak tot maatschappelijke kosten. Preventieactiviteiten zijn niet nieuw in Heerenveen. Zo zijn er afspraken gemaakt met de woningcorporaties, energiebedrijven en anderen over een snelle doorverwijzing van klanten met betalingsachterstanden. Vroegsignalering is belangrijk om tijdig te kunnen ingrijpen. In een vroeg stadium zijn problemen relatief eenvoudig op te lossen. Preventie leidt ertoe dat mensen langer zelfredzaam blijven. Dat bespaart kosten voor de toekomst. Om de toename van de schuldhulpverlening te beperken zijn méér instrumenten nodig dan nu voor handen zijn. Vandaar dat een actief preventiebeleid nodig is. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld lesbrieven voor het basisonderwijs, voorlichting voor leerlingen van het voortgezet onderwijs, cursussen budgettering en het project schuldhulpverlening van Vluchtelingenwerk Noord Nederland. Nazorg Effectief beleid voeren betekent ook dat we meer aandacht geven aan de nazorg van klanten die schuldhulpverlening hebben doorlopen. Bij schulden is de kans op recidive erg groot. Een percentage van 30% vormt geen uitzondering. Het voorkomen van terugval in de oude situatie van schulden kan voor een belangrijk deel worden voorkomen door het verlenen van nazorg. Voor bepaalde groepen is het mogelijk om tot ander gedrag te komen, gericht op zelfregulering en zelfcontrole. Uit de praktijk blijkt ook dat mensen met een verstandelijke beperking niet altijd in staat zijn om met financiën om te gaan en keer op keer in een schuldsituatie terechtkomen. Met een vorm van begeleiding kan voorkomen worden dat de schuldensituaties terugkeren. Dit hoeft niet door de gemeente betaald te worden, mensen kunnen dit ook zelf betalen. Daarnaast zijn er recidivisten die geen verantwoordelijkheid nemen voor hun financiële situatie. Enerzijds zullen we daar waar dat mogelijk is schuldenaren verplichten om mee te werken aan de schuldenregeling. De volgende instrumenten kunnen hierbij van toepassing zijn: Verder gaande vormen van bemoeizorg, zoals het inhouden van de vaste lasten, op de uitkering Budgettering Sancties op de uitkering bij herhaalde weigering van hulp Er zullen beleidsregels worden opgesteld om bij terugval richting te geven aan de vorm van schuldhulpverlening die wel wordt geboden. Het weigeren hulp te verlenen, omdat iemand daarop zijn recht zou hebben verspeeld, is een maatregel die in een aantal gevallen te ver zal gaan. Dit geldt in ieder geval als het een gezin met kinderen aangaat. In andere gevallen, zeker waar het gaat om verwijtbaar gedrag, zal een zorgvuldige afweging plaatsvinden en waar nodig ook worden toegepast. Op de selectieve inzet van schuldhulpverlening wordt in hoofdstuk 4.3. verder ingegaan. Beleidsuitgangspunt 1. Heerenveen investeert naast een curatieve aanpak ook in preventie en nazorg omdat dit beter is voor inwoners en voor de beheersing van de kosten. 17

18 4.3. Wie komt in aanmerking voor schuldhulpverlening? Voordat we nader in gaan op wie er in aanmerking komen voor schuldhulpverlening maken we nog enkele opmerkingen over schuldhulpverlening. In tegenstelling tot andere vormen van hulpverlening vult schuldhulpverlening altijd de intermediaire rol in. Schuldhulpverlening is de intermediair tussen schuldenaar en schuldeisers en probeert een regeling te treffen waar alle partijen in principe vrijwillig aan meewerken. De gemeente vraagt als intermediair aan alle partijen om oog te hebben voor de positie van de ander. Gelijktijdig kan de gemeente alle partijen vragen om dingen te doen of te laten voor de ander. De schuldhulpverlening heeft dus in tegenstelling tot andere vormen van hulpverlening minder ruimte om mee te buigen met de wensen en mogelijkheden van de schuldenaar. Zo is de kans groot dat wanneer de schuldenaar opnieuw schulden maakt, de mogelijkheden vaak beperkter zijn, omdat de bereidheid van schuldeisers om tot een oplossing te komen afneemt. Mensen met schulden kunnen te maken krijgen met verschillende wetten. De wetten reguleren op verschillende manieren de interactie tussen schuldenaren, schuldeisers en gemeenten. Zo biedt de Wet beslag loon en uitkering de garantie dat bij beslaglegging op inkomen mensen altijd minimaal een beslagvrije voet van 90 procent van de bijstandsnorm overhouden. De zorgverzekeringswet echter biedt zorgverzekeraars de mogelijkheid om nieuwe premie direct van de bankrekening af te schrijven bij een premieachterstand van meer dan zes maanden. De belastingdienst mag onder bepaalde condities vorderingen direct van de bankrekening van schuldenaren laten afschrijven en het Centraal Justitieel Incasso Bureau hoeft in bepaalde situaties niet mee te werken aan een schuldsituatie. Dit alles ongeacht het inkomen wat dan overblijft. Als gemeente moeten we dus oog hebben voor de relevante wetgeving. De uitvoering van gemeentelijke schuldhulpverlening staat niet op zichzelf. Zij is onderdeel van een stelsel van schuldhulpverlening dat bestaat uit een minnelijk en een wettelijk traject. Het minnelijke traject is de schulddienstverlening die gemeenten (laten) uitvoeren. Het wettelijke traject omvat de uitvoering van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp), die rechtbanken voor hun rekening nemen. Schuldenaren bij wie één of meerdere schuldeisers weigeren om mee te werken aan een minnelijke regeling kunnen hierop een beroep doen. Wanneer de schuldenaar aan bepaalde voorwaarden voldoet, laat de rechter deze in principe toe. Zo moet de schuldenaar te goeder trouw hebben gehandeld en geen problemen hebben die een duurzame schuldenvrije toekomst in de weg staan. Schuldeisers krijgen bij de uitvoering van een wettelijke schuldsanering in principe een lager bedrag uitgekeerd dan bij een minnelijke schuldregeling. Zo werkt de Wsnp als juridische stok achter de deur. De lagere opbrengsten van een wettelijke schuldsanering prikkelen schuldeisers om akkoord te gaan met het minnelijke voorstel. Bij de uitvoering van het beleid schuldhulpverlening richten wij ons (volgens de wet) op alle ingezetenen (natuurlijke personen) die op grond van de Wet gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens bij onze gemeente staan ingeschreven. Ondernemers verwijzen wij door naar het Bureau Zelfstandigen Fryslân in Leeuwarden. Aanvullend hierop kunnen kleine zelfstandigen sinds een wijziging van de Uitvoeringsregeling Invorderingswet 1990 per 1 april 2011 aanspraak maken op kwijtschelding van de lokale belastingen. Niet iedereen kan geholpen worden Niet alle schuldenaren zijn hetzelfde en ook de soort schulden zijn niet eenduidig. Aansluitend op de indeling van de doelgroepen zoals deze in de expertmeeting is besproken, kiezen wij voor een indeling die tegelijkertijd ook richting geeft aan welke klanten we wel kunnen helpen met schuldhulpverlening en welke klanten geen baat hebben met schuldhulpverlening. Wij gaan daarbij twee, elkaar ondersteunende, toetsingskaders hanteren. Het eerste kader dat wij willen gaan hanteren is ontwikkeld in de gemeente Tilburg en zal in navolging door verschillende andere gemeenten, waaronder Leeuwarden, toegepast worden. 18

19 Twee vragen staan daarin centraal namelijk: a. Is de schuldenaar regelbaar? b. Is de schuldsituatie regelbaar? Het kader kent de volgende vier scenario s: Regelbare schuldenaar Regelbaar Schuldsituatie is op te schuldenpakket lossen met een schuldhulpverlening Onregelbaar schuldenpakket Schuldhulpsituatie is alleen te stabiliseren Onregelbare schuldenaar Mogelijkheden hangen af van individueel dossier: soms stabiliseren, soms geen oplossing Gemeente kan niets of nauwelijks iets doen Deze indeling geeft ook richting aan de soort instrumenten die ingezet kunnen worden: 1. Een regelbare schuldenaar met regelbare schulden hoort thuis bij schuldhulpverlening. De schuldenaar houdt zich (met hulp) aan afspraken en is gemotiveerd. Schulden die niet voor een schuldenregeling in aanmerking komen of waarbij nog jarenlang durende juridische procedures spelen ontbreken hier. 2. Een regelbare schuldenaar met onregelbare schulden, denk aan CIB-schulden, stabiliseren we bij schuldhulpverlening. 3. Onregelbare schuldenaren met regelbare schulden horen alleen voor de tweede fase bij schuldhulpverlening. 4. Onregelbare schuldenaren met onregelbare schulden horen bij de verslavingszorg of GGZ thuis. ad 1. Regelbare schuldenaren zijn: - Klanten waarmee je afspraken kunt maken, overleg en uitleg horen daarbij. De schulden staan niet ter discussie. De klant is te inspireren naar uitbreiding van het inkomen via werk en/of het beperken van uitgaven. ad. 2. Regelbare schulden zijn: - Schulden die niet worden betwist door de schuldenaar, bijvoorbeeld schulden die niet vallen onder recente (belasting-, of uitkerings-)fraude en recent afgesloten kredieten. ad. 3. Onregelbare schuldenaren zijn: - Klanten die doorgaan met schulden maken - Klanten die onder invloed zijn of afhankelijk zijn van middelen, waardoor het budget onbeheersbaar is/blijft - Klanten die zelf totaal geen inzet laten zien, tegenwerken, in de weerstand blijven ondanks gesprek hierover. - Klanten die een laag IQ hebben of grote psychische of cognitieve beperkingen hebben, waardoor zij geen verantwoorde besluiten kunnen nemen. ad.4. Onregelbare schulden zijn: - Schulden als niet saneerbare CJIB boetes, fraudevorderingen, of schulden die blijven toenemen bijvoorbeeld door een verslaving. Voor een regelbare klant met onregelbare schulden, kun je wel zorg dragen door veiligheid te bieden binnen de beslagvrije voet, door in te zetten op betaling van de basisvoorzieningen, door het informeren van schuldeisers dat er beslag ligt, waar zij zich bij kunnen aansluiten. Een aanvulling op het bovenstaande kader wordt geboden door het onderzoek naar Klantprofielen van Regioplan van juni dat in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is uitgevoerd. Het onderzoek verschaft inzicht in profielen van schuldenaren die een beroep doen op schuldhulpverlening. Daarbij is in het bijzonder gekeken naar de variabelen die bepalen wat in een individuele situatie het hoogst haalbare resultaat is. 19

20 Onder hoogst haalbare resultaat wordt verstaan de mate waarin de schuldsituatie door tussenkomst van een schuldhulpverlenende organisatie duurzaam kan worden opgelost. Of in andere woorden: de mate waarin een schuldenaar weer helemaal schuldenvrij wordt en blijft. Daarbij wordt de volgende toename van resultaat gehanteerd: Minimaal: interventies zoals het voorkomen van een huisuitzetting of afsluiting. Midden: voorkomen van (verdere) escalatie en/of het creëren van duurzame stabiliteit terwijl de schulden blijven bestaan. Maximaal: de situatie dat de schuldenaar weer schuldenvrij wordt en blijft = het hoogst haalbare. Bij de uitwerking van het onderzoek is het uitgangspunt gehanteerd dat het gedrag van een schuldenaar een belangrijke factor is in het ontstaan van een schuldsituatie en daarmee betrokken moet worden bij het zoeken naar oplossingen voor de schuldsituatie. Het belangrijkste kenmerk van effectieve en efficiënte schuldhulpverlening is dat de gemeente met de minimale inspanning een voor de schuldenaar maximaal resultaat behaalt. Een goed beeld van de situatie is dan onontbeerlijk. Concreet betekent dit dat zo snel mogelijk drie vragen beantwoord moeten worden. Dit zijn: - Wat is de aard van het schuldenpakket? - Hoe gemotiveerd is de schuldenaar? - Over welke vaardigheden beschikt de schuldenaar? Er zijn profielen opgesteld waarbij is gekeken naar de motivatie en de vaardigheden van schuldenaren. Deze zijn in de bijlagen opgenomen. Hieronder ter illustratie enkele voorbeelden die in het rapport Klantprofielen zijn opgenomen. 1.Sharon (28), alleenstaand,bijstandsuitkering, schuld Motivatie Het is de schuld van de bank, de sociale dienst en de witgoedhandel dat ze zo diep in de schulden zit. Zij gaven haar alle ruimte en nu piepen ze dat ze het niet kan terug betalen. Ze moeten niet denken dat ze haar auto weg doet omdat zij een inschattingsfout maakten. Vaardigheden Ze weet wel dat je bepaalde bedragen elke maand betaalt en andere elk kwartaal of elk jaar. Maar welke je per maand betaalt en welke minder vaak, dat weet ze eigenlijk niet precies. Ze vergelijkt nooit prijzen en heeft in het dagelijks leven snel ruzie 2. Gijs (31), samenwonend, bruto per maand, schuld Motivatie Het leek zo n mooi plan. Met twee schoolvrienden een bedrijfje beginnen. Inmiddels is het bedrijf failliet en hebben ze ruzie met elkaar. Gijs wil er alles aan doen om uit de schulden te komen. Hij schaamt zich dat het zo ver heeft kunnen komen en lost met horten en stoten elke euro af die hij kan uitsparen. Vaardigheden Bijna alle schulden zijn zakelijke schulden. De vrienden hebben te veel risico s genomen. Op een studieschuld en een maand huurachterstand na hebben alle schulden een link met het bedrijf. De huurachterstand ontstond toen hij helemaal geen reserves meer had en geen inkomen. Hij kan prima zijn administratie doen, hij heeft zakelijk gewoon een aantal inschattingsfouten gemaakt. De verhalen van Sharon en Gijs laten duidelijk zien hoe verschillend mensen kunnen zijn in zowel hun motivatie als in hun vaardigheden. Er zijn ook mensen die zoals Gijs fouten maken met een bedrijfje maken, maar daarnaast thuis niet in staat zijn om hun financiën bij te houden. Bijvoorbeeld omdat ze net als Sharon geen idee hebben welke lasten je per maand 20