Verantwoordelijk voor welzijn van mens en dier! Jaarverslag R Research Centre

Transcriptie

1 Verantwoordelijk voor welzijn van mens en dier! Jaarverslag R Research Centre een koerswijziging

2 Blad 1 3R Research Centre Centraal Dierenlaboratorium UMC St Radboud te Nijmegen Huispost 231 CDL Postbus HB Nijmegen Route 231 Geert Grooteplein 29 3RRC@umcn.nl T F Jaarverslag R Research Centre Auteur H. Eijkelenboom M.J. Wortel Datum Oktober van 20

3 Blad 2 1 VOORWOORD DE ORGANISATIE INBEDDING IN UMC FINANCIERING MEDEWERKERS KERNTAKEN KERNTAAK: ONDERZOEK THEMA S PROJECTEN LIJNEN VOOR DE TOEKOMST KERNTAAK: ONDERWIJS BIJDRAGEN AAN ONDERWIJS KERNTAAK: SERVICEVERLENING ZOEKVRAGEN HIGHLIGHTS VAN RESULTATEN EVALUATIE KNELPUNTEN AANBEVELINGEN COMMUNICATIE EN PR NAAM EN HUISSTIJL WEBPAGINA COMMUNICATIE MATRIX COMMUNICATIE MIDDELEN PUBLIC RELATIONS EN PUBLIC AFFAIRS MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN KANSEN EN BEDREIGINGEN Ethische paragraaf EU voorstellen Huiver bij landelijke fondsen Samenwerking met NCEBP, Organon POLITIEKE ONTWIKKELINGEN HET 3RRC VAN 2009 TOT EEN NIEUWE KOERS van 20

4 Blad 3 1 Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 2008 van het 3R Research Centre (3RRC), ter overzicht van de progressie gedurende het tweede jaar na oprichting in december Het 3RRC is opgericht ter ondersteuning van onderzoekers bij het vinden en toepassen van 3V methoden in hun onderzoek. De 3V s van Vermindering, Verfijning en Vervanging van dierproeven staan internationaal bekend als de 3Rs van Reduction, Refinement and Replacement. In 2007 en 2008 heeft het 3RRC per jaar ongeveer 28 onderzoeksvragen van onderzoekers of medewerkers van het UMC behandeld. Aan het einde van 2008 zijn gezamenlijk met medewerkers van het CDL zes posters gepresenteerd op de Biotechnische dagen, rondom het onderwerp van Verfijning. Deze posters zijn gebundeld in een boekje wat door de congresdeelnemers kon worden meegenomen. Dit boekje is op verzoek te verkrijgen bij het 3RRC. De ervaringen met onderzoeksvragen zijn wisselend. De vragen betroffen een breed scala van onderwerpen en mogelijke implementatie van de 3V s. De zoektocht van de 3V s is bijzonder complex, daar er zo n 100 databases bestaan op dit gebied, met ieder een eigen opbouw en zoekstrategie. De gevonden informatie is niet altijd relevant. Daarnaast blijkt dat er voor deze zoektocht op dit moment geen geld wordt afgezet in projecten rond dierproeven en dit op basis van landelijke enquêtering ook geen prioriteit lijkt te krijgen. Door uitvoering van systematic reviews van reeds gepubliceerde artikelen kan de kwaliteit van de (bio)medische wetenschap verbeterd worden. Dertig jaar geleden leidde dit inzicht tot de oprichting van de Cochrane collaboration en de start van evidence based medicine in de kliniek. Om dezelfde redenen is aan het eind van 2008 binnen het 3RRC een koerswijziging ingezet naar voorbeeld van de Cochrane collaboration. Binnen het onderzoek met proefdieren zal de uitvoering van systematic reviews van de reeds bestaande literatuur leiden tot een hogere kwaliteit van het onderzoek en gelijktijdig een verbetering van het welzijn van de proefdieren en toepassing van de 3V s. Tevens zal dit bijdragen aan de patiëntveiligheid. Door de ingezette koerswijziging op de uitvoering van systematic reviews zal ook de implementatie van de 3V s versneld gaan plaatsvinden en zal evidencebased laboratory animal science een realiteit worden. Het 3R Research Centre is zeer dankbaar voor de steun van het College van Bestuur (CvB) van de Radboud Universiteit en support van de Raad van Bestuur (RvB) van het UMC St Radboud, die het voortbestaan van het 3RRC en de zoektocht naar verbetering mogelijk hebben gemaakt. Prof.dr. Merel Ritskes Hoitinga 3 van 20

5 Blad 4 2 De organisatie 2.1 Inbedding in UMC Het 3RRC maakt deel uit van de unit Onderwijs en Onderzoek van het Centraal Dierenlaboratorium (CDL). Prof. dr. Merel Ritskes Hoitinga, hoogleraar Proefdierkunde en afdelingshoofd van het CDL, is als zodanig bestuurlijk verantwoordelijk voor het 3RRC. De doelstelling van het 3RRC is tweeledig: Ondersteuning bieden aan onderzoekers bij het vinden en toepassen van de 3R alternatieven voor dierproeven in biomedisch onderzoek; Onderzoek uitvoeren om dit te optimaliseren. 2.2 Financiering De oprichting van het 3RRC is mogelijk gemaakt door financiële steun van het College van Bestuur (CvB) van de Radboud Universiteit en door support van de Raad van Bestuur (RvB) van het UMC St Radboud. Regelmatig vindt er overleg plaats tussen CvB, RvB en de directeur van het CDL. In 2008 heeft het 3RRC onderzoekers op vrijwillige basis ondersteund. De toegekende begroting van voor de aanloopperiode van twee jaar vanaf december 2006 heeft als financiële basis gediend voor Daarnaast zijn verschillende projecten gehonoreerd, door zowel ZonMw als de ECLAM ESLAV Foundation (European College of Laboratory Animal Medicine and European Society of Laboratory Animal Veterinarians Foundation). Tevens heeft Prof. dr. Merel Ritskes Hoitinga zitting gehad in een Europese werkgroep gedurende 5 jaar gefinancierd door COST (European Cooperation in Science and Technology). Een overzicht van de acquisities is gegeven in tabel 1. Tabel 1. Overzicht financiering 3RRC 2008 Namens Begroting Duur Doel College van Bestuur jaar Initiatiegelden ZonMw jaar Ontwikkelen van richtlijnen voor systematic reviews van dierexperimenteel onderzoek ZonMw maanden Landelijke enquetes rond het zoekproces naar de 3V s COST action B Total grant* ECLAM ESLAV Foundation 5 jaar To increase knowledge necessary for both ethically sustainable and scientifically valid use of laboratory animals in research Éénmalig Effecten van standaardvoer t.o.v. synthetisch voer en beperkt voeren t.o.v. ad libitum voeren *Deze grant is toegekend voor 5 jaar aan de totale europese COST action deelnemers in de vorm van subsidies voor reis en congreskosten. 4 van 20

6 Blad 5 3 Medewerkers Het 3RRC bestaat uit stafmedewerkers, ondersteunend personeel en onderzoekers. Daarnaast hebben diverse student assistenten gewerkt aan het uitvoeren van schrijf en zoekopdrachten gedurende de zomermaanden. Een overzicht is weergegeven in tabel 2. Tabel 2. Overzicht medewerkers 3RRC in 2008 Medewerkers 3R Research Centre 2008 Staf Bart Savenije Coördinator Merel Ritskes Hoitinga Algemeen adviseur Marlies Leenaars Algemeen adviseur Lilian van der Vaart Adviseur communicatie en beleid Support Judith van Luijk Staf medewerker (tot 1 sept. 2008) Laura van Dijk Staf medewerker (va. 1 sept. 2008) Tevens Stagiaire literatuuronderzoek probiotica Onderzoekers Carlijn Hooijmans Postdoctoraal onderzoeker (va. 1 oktober 2008) ZonMW Project: Richtlijnen systematic reviews Yvonne Cuijpers Junior onderzoeker (va. 1 november 2008) ZonMW Project: Landelijk onderzoek, zoeken naar de 3V s Student Assistenten Jacqueline Lemmers Student Medische Biologie & Geneeskunde Radboud Universiteit Nijmegen (RU) Agnes Smink Student Biomedische Wetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen (RU) Joppe Tra Student Biomedische Wetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen (RU) Linda Wijlaars Student Biomedische Wetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen (RU) Kim Smeets Student Dierwetenschappen Wageningen Universiteit & Research (WUR) Bart Savenije is in 2008 benoemd tot voorzitter van de Stichting Proefdierkundige Informatie. Deze stichting is de uitgever van Biotechniek, het officiële tijdschrift van de Proefdierkundige Federatie, bestemd voor dierverzorgers, biotechnici, analisten, onderzoekers, en voor ieder ander die betrokken is bij proefdieren in biologisch en medisch onderzoek. Diverse medewerkers hebben verschillende cursussen gevolgd: Creatief vergaderen met CDL afdeling Onderwijs en Onderzoek (Judith van Luijk en Bart Savenije) Beginnerscursus Coherence (Judith van Luijk) Beginnerscursus PubMed (Laura van Dijk en Judith van Luijk) Gevorderdencursus PubMed (Carlijn Hooijmans, Judith van Luijk, Marlies Leenaars, Bart Savenije en de studentassistenten: Jacqueline Lemmers, Kim Smeets, Agnes Smink, Joppe Tra en Linda Wijlaars) 5 van 20

7 Blad Kerntaken De kerntaken van het 3RRC zijn samen te vatten onder de noemers Onderzoek, Onderwijs en Serviceverlening. Naast de onder 2.1 geformuleerde doelstellingen, is het uitdragen van kennis over het zoeken en implementeren van alternatieven in proefdieronderzoek, samengevoegd in de kerntaak Onderwijs. Een overzicht staat in onderstaande tabel: Tabel 3. Overzicht kerntaken 3RRC 2008 Kerntaken 3RRC 1. Onderzoek o Het zoeken en implementeren van de 3V s in proefdieronderzoek o Onderzoek naar de translationele toepassingen van dier naar mens o Verfijning van huisvesting en verzorging van proefdieren o Ontwikkeling van innovatieve technieken o Verbeteren van proefopzet en statistiek 2. Onderwijs o Geven van onderwijs en workshops 3. Serviceverlening o Specifiek literatuuronderzoek naar de 3V s o Screenen van onderzoeksplannen op toepasbaarheid van de 3V s o Bemiddelen met experts op diverse gebieden o Praktisch advies bij literatuur onderzoek en implementeren van de 3V s o Systematisch proefdierkundig literatuur onderzoek 6 van 20

8 Blad 7 4 Kerntaak: onderzoek 4.1 Thema s Het 3RRC profileert zich vanuit het CDL als een uniek en vooruitstrevend onderzoekscentrum. In 2007 werden de volgende hoofdonderwerpen geformuleerd, waarbij het welzijn van de proefdieren en de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek leidende thema s zijn: 1. Het zoeken en implementeren van de 3V s in proefdieronderzoek; 2. Onderzoek naar de translationele toepassingen van dier naar mens; 3. Verfijning van huisvesting en verzorging van proefdieren; 4. Ontwikkeling van innovatieve technieken; 5. Verbeteren van proefopzet en statistiek Om de kwaliteit van de wetenschappelijke proefdierkundige literatuur en daaruitvolgend de kwaliteit van de opzet van dierproeven te verbeteren, is de focus in het onderzoek volledig op de uitvoering van systematic reviews komen te liggen, op zowel de ontwikkeling van richtlijnen als de daadwerkelijke uitvoering. Binnen het ZonMw programma Dierproeven Begrensd II, heeft het 3RRC financiering ontvangen voor twee projecten rond systematic reviews, die aan het einde van 2008 opgestart zijn. De bovenstaande vijf onderwerpen komen als zodanig te vervallen, maar kunnen wel aan bod komen op het moment dat hier een systematic review over wordt geschreven. 4.2 Projecten Ontwikkelen van richtlijnen voor systematic reviews van dierexperimenteel onderzoek Begin 2008 is een subsidieaanvraag van door ZonMw gehonoreerd voor het project Ontwikkelen van richtlijnen voor systematic reviews van dierexperimenteel onderzoek. In oktober 2008 is post doc Carlijn Hooijmans gestart met het project onder vermelding van de internationale titel Supporting literature research to 3R alternatives and development of guidelines for systematic reviews and meta analysis in animal experiments. Om de kwaliteit van de wetenschappelijke literatuur te verbeteren (deze is vaak incompleet betreffende gegevens over uitgevoerde dierexperimenten) is gestart met de ontwikkeling van een publicatie checklist voor onderzoekers die met proefdieren werken. Tevens is gestart met het schrijven van een systematic review (SR) over het effect van omega 3 vetzuren op de Ziekte van Alzheimer in diermodellen. Het schrijven van dit SR zal helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen voor het uitvoeren van SR s en meta analyses in het dierexperimentele onderzoeksveld. Dit project zal in samenwerking met de afdeling Epidemiologie en Biostatistiek en Health Technology Assessment van het UMC St Radboud, het Dutch Cochrane Centre (AMC) en het NC3Rs (Londen, UK) door Carlijn Hooijmans worden uitgevoerd. Landelijk zoeken naar de 3V s In 2008 is tevens een subsidie aanvraag van door ZonMw gehonoreerd voor het project Landelijk zoeken naar de 3V s. Met dit project wordt er landelijke opvolging gegeven aan het interne onderzoek van het UMC St Radboud uit 2006 (Leenaars et al., ATLA 2009). 7 van 20

9 Blad 8 In november 2008 is Yvonne Cuijpers gestart met de uitvoer van het project met de titel: 3V informatie in de praktijk landelijk onderzoek naar het zoeken, vinden en toepassen van de 3V s. Het doel van dit onderzoek is om in kaart te brengen hoe er gebruik gemaakt wordt van bestaande kennis op het gebied van de 3V s, vanuit de praktijk van het uitvoeren van dierproeven. De volgende stap is hoe de praktijk gefaciliteerd kan worden voor het optimaal gebruik van de bestaande kennis. Naar aanleiding van oriënterende interviews binnen het UMC St Radboud in 2008 is nu een landelijke enquête verstuurd naar onderzoekers, proefdierdeskundigen en DEC leden, over het gebruik van informatiebronnen en de toepassing van kennis in de praktijk. Effect van dieet en voedselrestrictie op de rat als proefdier Begin dit jaar heeft het 3RRC een voerproef afgerond waarvan de data momenteel worden geanalyseerd. In deze voerproef is gekeken naar het effect van standaardvoer ( chow ) ten opzichte van synthetisch voer en beperkt voeren ten opzichte van ad libitum voeren. De hypothese is dat synthetisch voer en beperkt voeren uniformere en gezondere dieren oplevert. Dit zal uiteindelijk bijdragen aan reductie van het aantal dieren in een proef, omdat met minder dieren dezelfde statistisch significante resultaten kunnen worden behaald. Dit project is gefinancierd door de ECLAM ESLAV Foundation ( ). 4.3 Lijnen voor de toekomst Proefdierkundige literatuur reviews In 2008 is er een subsidieaanvraag voor een project voor het schrijven van proefdierkundige literatuur reviews ingediend (goedgekeurd begin 2009). Dit project zal uitgevoerd worden in samenwerking met diverse onderzoeksafdelingen zowel binnen het UMC St Radboud als daarbuiten (o.a. Schering Plough). Input 3RRC in M2M project In 2007 heeft het UMC St Radboud gezamenlijk met het Nijmegen Centre for Molecular Life Sciences (NCMLS), Institute for Molecules and Materials (IMM) en FC Donders Institute, besloten een uniek platform voor imaging op te richten, het zogenaamde Molecule 2 Man, ontworpen om fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en (pre)klinisch onderzoek te bevorderen. Innovatie in grafische technieken en ontwikkelingen binnen de moleculaire geneeskunde zijn momenteel de belangrijkste speerpunten in de gezondheidszorg. Meer informatie is te vinden op: 8 van 20

10 Blad 9 5 Kerntaak: onderwijs Binnen de reorganisatie van het UMC St Radboud is het CDL benoemd tot primair intern gerichte afdeling met de daarbij behorende onderzoeks en onderwijstaken. Het 3RRC maakt deel uit van de CDL afdeling Onderwijs en Onderzoek. Daarnaast verzorgt het 3RRC ook een vast onderdeel binnen de cursus proefdierkunde in Nijmegen en Amsterdam. Tevens voert het 3RRC ook zelf onderzoek uit op het gebied van proefdierkunde en de 3V s. 5.1 Bijdragen aan onderwijs In 2008 heeft het 3R Research Centre gezamenlijk met Alice Tillema, Biomedisch informatiespecialist van de Medische Bibliotheek, 4x per jaar het college en workshop Searching and finding 3R methods verzorgd. Na beoordeling van evaluaties betreffende deze workshop onder studenten, is de inhoud voor studenten Biomedische Wetenschappen aangepast zodat er een betere aansluiting is op de kennis en ervaring van de studenten met het zoeken naar literatuur. De studenten Biomedische Wetenschappen hebben wegens het curriculum al een kleine voorsprong met kennis en ervaring binnen PubMed waardoor de nadruk in de workshop voor deze studenten meer op EMBASE en Web of Science kan worden gelegd. Op verzoek van het AMC is de workshop ook in Amsterdam door Bart Savenije gegeven. Dit met goed resultaat, gezien de gemaakte afspraak dat deze workshop daar ook voort gezet wordt. Binnen de Helicon opleiding dierverzorging/biotechniek is in 2008 drie maal een college over alternatieven verzorgd door het 3RRC. Dit college is ook gegeven aan gaststudenten uit Denemarken en België. Daarnaast verzorgt het 3RRC ook begeleiding van studenten waaronder Laura van Dijk, die een literatuurstudie heeft uitgevoerd over de dierproeven die vooraf gingen aan het probiotica schandaal, en een project groep van BMW studenten (OMB4). Gedurende het tweede blok (27 oktober t/m 19 december 2008) van het academische jaar 2008/2009 van de Wageningen Universiteit hebben Marlies Leenaars en Bart Savenije studenten begeleid van het Academic Consultancy Training projectgroep A market analysis for a feeding station for laboratory rodents van de Wageningen Universiteit. Op verzoek van P&O heeft het 3RRC ook meerdere debatten begeleid van VWO studenten over dierproeven, gevoerd tijdens de DNA Masterclass van de Radboud Universiteit. VWO studenten in debat over dierproeven tijdens de Masterclass DNA (Radboud Universiteit). Foto: FNWI Dick van Aalst 9 van 20

11 Blad 10 6 Kerntaak: serviceverlening De belangrijkste kerntaak van het 3R Research Centre is het ondersteunen en adviseren van onderzoekers bij het vinden en toepassen van 3V methoden in hun onderzoek. Begin 2008 lag de nadruk op de verbetering van de dienstverlenende service van het 3RRC. Zo is ter inbedding van het centrum in het CDL het personeel actief betrokken en benaderd door onder andere het geven van informatielunches. Tevens zijn de CDL medewerkers direct benaderd om te informeren of zij advies nodig hadden bij eventuele zoekvragen. Dit leverde direct meer draagvlak en ook nieuwe zoekvragen op. Daarnaast is ook gewerkt aan een nauwere samenwerking en afstemming met de proefdierdeskundigen. Ook hieruit zijn nieuwe plannen en ideeën geformuleerd. Het versterken van deze interne basis heeft ook naar buiten toe effect gehad. Het CDL en 3RRC worden minder als service afdeling en meer als partner in onderzoek gezien door onderzoekers. Het CDL wordt hierdoor meer betrokken bij het onderzoek. Ook externe partijen hebben het 3RRC weten te vinden, dit geldt zowel voor andere UMC s als het bedrijfsleven. Vanwege de grote diversiteit in zoekvragen en het wisselende succes in het vinden van een bruikbaar antwoord, lijkt er geen bereidheid om voor deze service geld af te zetten. In 2007 en 2008 werd de service gratis aangeboden en werd er van de service goed gebruik gemaakt (zie hierna). Omdat vanaf 2009 kosten moeten worden doorberekend, is er vrijwel geen afname meer, daar er geen geld beschikbaar is in de onderzoeksprojecten voor dit zoekproces. 6.1 Zoekvragen In 2008 zijn er bij het 3RRC 26 zoekvragen gedocumenteerd (tabel 5). Dit aantal is ongeveer gelijk aan het aantal vragen dat in de periode december 2006 tot oktober 2007 gesteld is. Opvallend is dat de vragen steeds uitgebreider en complexer worden (figuur 1). Figuur 1. Overzicht van categorie en aantal zoekvragen van 2007 en Bij de eenvoudige zoekvraag kolom van 2007 zijn tevens de kleine ongerapporteerde zoekvragen meegenomen. 10 van 20

12 Blad 11 Tabel 5. Specificatie zoekvragen 2008 Type vraag Aantal Dossier Functie opdrachtgever Afdeling Eenvoudige informatievragen hoogleraar ANAT/CBEG biotechnisch medewerker CDL student BMW kinderarts/kindernefroloog KG/CUKZ post doc onderzoeker BIOCH/CBEG student BMW biotechnisch medewerker CDL biotechnisch medewerker CDL Complexe zoekopdrachten post doc onderzoeker CDL ism klinisch dierenarts biotechnisch medewerker CDL Screening van DEC aanvraag op 3V's arts onderzoeker KG/CUKZ dierenarts CDL operationeel manager CDL arts onderzoeker NUCMED/COS post doc onderzoeker IQ/CBEG profilerings hoogleraar Derma/NSC hoogleraar CELBI/CBEG research analist COSCHL/COS medisch specialist / MKA/NSC fellow oncologie MKA proefdierdeskundige CDL universitair docent CNS/CBEG junior onderzoeker NICI arts onderzoeker CHIR/CSS research analist NUCMED/COS hoofd afdeling neonatologie KG/CUKZ Hulp bij statistiek post doc onderzoeker NCMLS 11 van 20

13 Blad Highlights van resultaten Een eenvoudige informatievraag was Is de injectie van tumoren met een holle naald een nieuwe methode of al reeds veel gebruikt? Er is in de literatuur geen informatie beschikbaar over deze methode om tumorweefsel te transplanteren, zodoende medewerkster geholpen om een presentatie te geven over deze vernieuwende methode op de Biotechnische Dagen. Tevens is in Rotterdam de methode nu ook gebruikt voor andere weefseldoeleinden. Een complexe zoekopdracht luidde: Is bloedafname via de staartvene mogelijk als alternatief voor orbitapunctie bij ratten? De methode om bloed af te nemen bij ratten via de staartvene is mogelijk en deze techniek is verder verfijnd en verspreid op het CDL. Zodoende is het ongerief van de rat ten behoeve van bloedafname verminderd. Een tweede complexe zoekopdracht luidde: Wat zijn de mogelijkheden om af te wijken van temperatuur eisen bij huisvesting van nude muizen in experiment met een skin fold chamber? Om deze mogelijkheden te vinden, is de literatuur gescand op onderbouwing van afwijkingen. Wegens afwezigheid van referenties, heeft het 3RRC geholpen met het opstellen van een pilotexperiment om deze vraagstelling op te lossen. De gevonden literatuur is daarbij gebruikt voor het opstellen van het pilot experiment, wat uiteindelijk de veronderstelling bevestigd heeft, dat in nude muizen een matige verhoging in omgevingstemperatuur geen directe invloed uitoefent op het welzijn van de muizen, en wel de onderzoeksresultaten van dit experiment ten goede beinvloedde. 6.3 Evaluatie Evaluatie van de gestelde zoekvragen in 2008 laat zien dat het 3RRC naast direct contact ook bereikt wordt door bekendheid bij medewerkers binnen het CDL, via de cursus Proefdierkunde en door gegeven presentaties over het 3RRC/CDL. De aanleiding voor het stellen van een zoekvraag is veelal van praktische insteek: voorafgaand aan de indiening van een DEC aanvraag, na overleg met de DEC of proefdierdeskundige, wegens problemen tijdens het onderzoek, of uit verdieping van de literatuur. Het doel is om efficiënter en grondiger informatie te vinden over alternatieven, waarmee soms geen ervaring is binnen een bepaalde onderzoekstak. In vergelijking met 2007 is de complexiteit van de gestelde vragen toegenomen. Als antwoord op de zoekvraag is in veel gevallen informatie aangeleverd wat direct implementeerbaar was in het onderzoek, of aanleiding heeft gegeven grondiger in de literatuur te duiken, waarbij de aangeleverde referenties zeer bruikbaar zijn gebleken. Daarnaast zijn de aangeleverde tips of doorverwijzingen gebruikt. Een paar dossiers hebben geleid tot wetenschappelijke posters, maar in sommige gevallen is er geen vervolg aan het project geleverd. Helaas is er niet op elke zoekvraag een duidelijk antwoord te geven. Enerzijds biedt de literatuur niet overal een antwoord op, anderzijds is het soms niet mogelijk om de praktijk te verbeteren. De geënquêteerden gaven aan, indien er zich problemen zouden voordoen op proefdierkundig gebied, in de toekomst geen probleem te zien om gebruik te maken van het 3RRC. Zij geven aan dit 12 van 20

14 Blad 13 te willen om problemen bij de DEC aanvraag te voorkomen en de ervaring met betrekking tot dierexperimenteel onderzoek te gebruiken. Bij aankondiging dat het 3RRC, na twee jaar van kostenloze serviceverlening, in 2009 de kosten voor het zoeken in rekening zou brengen is deze motivatie helaas sterk afgenomen. 6.4 Knelpunten De vraag vanuit onderzoekers naar 3R ondersteuning is in navolging van de nieuwe bekostiging laag en de weerstand ten aanzien van dit type onderzoek is gegroeid. De 3Rs worden soms geassocieerd met een extra bureaucratische last, in plaats van een bijdrage aan hogere kwaliteit van onderzoek en proefdierwelzijn. Het is essentieel om inzichtelijk te maken dat de juiste toepassing van de 3Rs tegelijkertijd leidt tot beter onderzoek en proefdierwelzijn. Tevens dient hier een ruime verspreiding aan deze voorbeelden gegeven te worden, om het heersende beeld bij te stellen. 6.5 Aanbevelingen In navolging van de opstart van de Cochrane collaboration voor de medische sector, zal ook het 3RRC inzetten op systematic reviews van dierproefliteratuur. Door literatuurstudie zal de reeds bestaande literatuur diepgaand worden geanalyseerd en in nieuwe vorm worden gepubliceerd en zal de meerwaarde hiervan duidelijk worden voor alle belanghebbenden. Het 3RRC heeft hiertoe twee subsidies van ZonMW dierproeven begrensd II ontvangen. 13 van 20

15 Blad 14 7 Communicatie en PR In het tweede jaar van het 3RRC is meer aandacht gegeven aan communicatie en PR om de plaats van 3RRC binnen het CDL en UMC St Radboud te verduidelijken. Daarnaast is het verwerven van bekendheid zowel op nationaal als internationaal niveau een belangrijk aandachtspunt. 7.1 Naam en huisstijl Begin 2008 is de naam 3V Research Centre veranderd in 3R Research Centre om zowel nationale als internationale onderzoekers binnen het UMC aan te kunnen spreken. Richtlijnen met betrekking tot het gebruik van de merknaam en het gebruik van 3V of 3R in teksten zijn gedocumenteerd om zo duidelijk naar buiten te kunnen treden. 7.2 Webpagina De 3RRC pagina binnen de website van het CDL is aangepast, verbeterd en uitgebreid met een extra nieuwspagina. Tevens is zij sneller te vinden door de korte URL: Daarnaast draait het 3RRC ook mee in de pilotfase van het nieuwe intranet (bedrijfsportaal) binnen het UMC. Door middel van terugkoppeling van onderzoekers en medewerkers is een inventarisatie gestart met betrekking tot welke functies worden gewenst in de toekomstige opzet. Via de huidige webpagina zijn diverse relevante documenten te downloaden (o.a. jaarverslag 2007, eerder verschenen nieuwsbrieven, de Kamervragen en de Kabinetsvisie alternatieven voor dierproeven) en kan men zich nu aan en afmelden voor de nieuwsbrief. 7.3 Communicatie matrix Begin 2008 is onder begeleiding van een extern consultatie bureau (Eleftheria onder leiding van mw. Lilian van der Vaart) de communicatie visie en een communicatie jaarplan opgesteld. Deze documenten zijn vervolgens uitgewerkt in een communicatiematrix tot een werkbaar plan van aanpak. In deze matrix staat per doelgroep beschreven welke middelen gebruikt kunnen worden om diverse doelen te realiseren. Deze matrix dient als ondersteuning bij het behalen van deze doelen en het stellen van prioriteiten gedurende het jaar. Naar aanleiding van de communicatie matrix zijn diverse communicatie middelen aangemaakt, verfijnd of verder ontwikkeld. 14 van 20

16 Blad Communicatie middelen Folder Om onderzoekers en belangstellenden te informeren is een algemene informatie folder opgesteld. De folder is aan te vragen via of via de website. Promotie boekje Het zoeken naar de 3V s, Vermindering, Verfijning en Vervanging, is een wettelijke verplichting volgens de Wet op de Dierproeven (WoD). Het is dan ook van essentieel belang dat er nadrukkelijk naar de 3V s wordt gezocht voordat dierproeven worden ingezet, zodat alternatieven niet over het hoofd worden gezien. In samenwerking met het Centraal Dierenlaboratorium van het UMC St Radboud besteedt het 3RRC hier veel aandacht aan en onderzoekt continu op welke manieren het dierwelzijn verbeterd kan worden zonder de onderzoeksdoelen uit het oog te verliezen. Een aantal van deze onderzoeken zijn gepresenteerd in een promotieboekje dat beschikbaar werd gesteld op de Biotechnische Dagen Exemplaren zijn af te halen of te bestellen bij het 3RRC. Nieuwsbrief Eind 2007 is de eerste nieuwsbrief rond gestuurd. Hierop ontving het 3RRC veel positieve reacties en heeft deze mailinglijst daarom in 2008 doorgezet. Er wordt elke twee maanden een nieuwe nieuwsbrief uitgebracht en in een oplage van ruim 500 stuks digitaal verzonden naar door heel Nederland verspreide onderzoekers (artikel 9 functionarissen) en dierverzorgers/biotechnici (artikel 12 functionarissen) die geregistreerd staan binnen het UMC St Radboud of de Radboud Universiteit. Daarnaast wordt deze nieuwsbrief ook verstuurd naar alle CDL medewerkers, de Raad van Bestuur van het UMC St Radboud, het College van Bestuur van de Radboud Universiteit, en de Proefdierdeskundigen (artikel 14 functionarissen), externen en geïnteresseerden. Voor iedereen staat het vrij zich via de website aan te melden voor deze nieuwsbrief. Presentaties Om de visie van het 3RRC uit te dragen en naamsbekendheid op te bouwen, geeft het 3RRC (Bart Savenije, Merel Ritskes en Marlies Leenaars) lezingen en presentaties betreffende de werkzaamheden van het 3RRC en over de stand van alternatieven binnen de wereld van dierexperimenten, zowel binnen als buiten het CDL en UMC, veelal op extern verzoek. Een overzicht is hieronder weegegeven in tabel van 20

17 Blad 16 Tabel 4. Overzicht presentaties 3RRC 2008 Presentaties 3Rs in Science Merel Ritskes Hoitinga januari 2008, Egan/Roche Workshop, Basel Dierproeven in het onderwijs, debat Universitair Milieu Platform Marlies Leenaars 14 januari 2008, Raboud Universiteit Nijmegen Presentatie voor Deense studenten, Laboratory Animal Science and the 3Rs Marlies Leenaars 29 januari 2008, Centraal Dierenlaboratorium, Nijmegen Improving the search for the 3Rs Merel Ritskes Hoitinga 30 januari 1 februari 2008, Charles River Laboratories, 4th European Short Course, Lyon 3R Research Centre Bart Savenije 30 januari 1 februari 2008, Charles River Laboratories, 4th European Short Course, Lyon 3V methoden in wetenschappelijk onderzoek Marlies Leenaars 1 februari 2008, Dierproeven en alternatieven; acceptatie en publieke opinie, Hogeschool Utrecht Presentatie 3R Research Centre Merel Ritskes, Bart Savenije, Marlies Leenaars 8 februari 2008, Bezoek van Partij voor de Dieren aan 3R Research Centre, Nijmegen. Cursus proefdierkunde en 3R Research Centre Marlies Leenaars 15 februari 2008, Twente Universiteit Overleg Systematic Review for Laboratory Animal Science Merel Ritskes, Bart Savenije 19 februari 2008, Dutch Cochrane Centre, Amsterdam Workshop Zoeken naar de 3V s in de literatuur Bart Savenije 12 maart 2008, Academisch Medisch Centrum te Amsterdam Overleg 3R Research Centre met NC3Rs Merel Ritskes, Bart Savenije, Marlies Leenaars 6 mei 2008, NC3Rs, London Dierproeven en omgaan met de media Merel Ritskes Hoitinga 29 mei 2008, Harlan symposium, Velthoven Workshop Zoeken naar de 3V s in de literatuur Bart Savenije 17 juni 2008, Academisch Medisch Centrum te Amsterdam Dierproeven in Nijmegen / Support 3R Research Centre Bart Savenije, Judith van Luijk 19 juni 2008, Discussie bijeenkomst Alternatieven voor Dierproeven, Leids Universitair Medisch Centrum Biotechnische Dagen 2008 Van 28 t/m 30 oktober heeft de 46ste editie van de Biotechnische Dagen in Veldhoven plaatsgevonden. Dit congres is een platform voor biotechnici, analisten en proefdierverzorgers om technieken en andere bevindingen met elkaar uit te wisselen. Het CDL/3RRC heeft dit jaar enkele posters gepresenteerd en Bart Savenije heeft in een presentatie toelichting gegeven over de communicatie van 3V onderzoeksresultaten. De posteronderwerpen gingen over alle verfijningen binnen het CDL, ontwikkeld door biotechnici, proefdierverzorgers en onderzoekers, waarvan een aantal in de voorgaande nieuwsbrieven zijn vermeld. 16 van 20

18 Blad 17 De op de Biotechnische Dagen 2008 gepresenteerde onderwerpen waren: Stressreductie met behulp van buddy rat Tumorinjectie techniek verfijning Kooiverrijking in stofwisselingskooien Groepshuisvesting van geïmmuniseerde kippen mogelijk gemaakt door val legnesten De posters zijn inmiddels te downloaden van onze site Public Relations en Public Affairs Het 3RRC heeft de afgelopen twee jaar een gedegen reputatie opgebouwd als expert op het gebied van de 3V s in het proefdieronderzoek. Het 3RRC onderhoudt goede contacten en samenwerking met vele organisaties met heel verschillende oogmerken in Nederland zowel als daarbuiten, waaronder ZonMW, KNAW, NCA, Vereniging Proefdiervrij, politieke partijen, verschillende UMC s, Organon/Schering Plough en andere bedrijven. Aan het politieke debat over dierproeven is actief door het 3RRC bijgedragen door Tweede Kamerleden te informeren en te voorzien van gericht commentaar op beleidsstukken. In de Kabinetsvisie Alternatieven voor Dierproeven (juni 2008), wordt het 3RRC als een van de kenniscentra op dat gebied met name genoemd. 17 van 20

19 Blad 18 8 Maatschappelijke ontwikkelingen 8.1 Kansen en bedreigingen Ethische paragraaf EU-voorstellen Bij fondsaanvragen binnen de framework programs van de EU wordt de ethische toetsing van dierproeven steeds belangrijker. Actieve ondersteuning en samenwerking met onderzoeksgroepen vanuit het 3RRC kan ervoor zorgen dat de aanvragen ook op het gebied van de 3Rs geheel aan de eisen voldoen. Daarnaast zal de uitvoering van systematic reviews ertoe kunnen leiden dat de aanvragen op ethisch en wetenschappelijk gebied nog beter worden opgesteld en een hogere score op wetenschappelijke en ethische beoordelingscriteria zullen krijgen Huiver bij landelijke fondsen Vanwege het feit dat dierproeven een ethisch dilemma zijn en maatschappelijk worden bekritiseerd, kiezen een aantal fondsen ervoor om aan donateurs niet te vermelden dat een deel van het collectegeld gebruikt zal worden voor onderzoek met proefdieren. Op de korte termijn leidt deze informatie namelijk tot een daling van de giften. De nierstichting is een uitzondering, daar zij in hun voorlichting aangeven dat een deel van het geld aan dierproefonderzoek zal worden besteed. Deze politiek leidt ertoe dat het grote publiek niet weet dat dierproeven een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van nieuwe behandelingen bij de mens. Hiermee komt op de lange termijn het dierproefonderzoek in Nederland mogelijk onder druk te staan, met het risico dat het uitwijkt naar andere landen met een minder goede bescherming van de proefdieren. Sommige fondsen stellen ook eisen aan het maximum bedrag dat aan dierproeven besteed mag worden, hetgeen kan leiden tot de paradoxale situatie dat verbeteringen van het welzijn niet doorgevoerd kunnen worden omdat de kosten daarvan niet gedekt zijn Samenwerking met NCEBP Het 3RRC is opgenomen in het NCEBP (Nijmegen Centre for Evidence Based Practice) om de methodiek van systematic reviews, die in de kliniek reeds lang wordt toegepast, over te zetten naar de dierproeven. Door deze kruisbestuiving zullen de ontwikkelingen bij de dierproeven versneld plaats kunnen vinden. Tevens wordt ernaar gestreefd om in samenwerking met onderzoeksgroepen systematic reviews uit te voeren, zodat ook de 3Rs vanaf de start van projecten kunnen worden meegenomen en effectief geïntroduceerd. Het is tevens gebleken dat de uitvoering van systematic reviews van dierproeven een belangrijke bijdrage levert aan de patiëntveiligheid (Pound et al. British Medical Journal 2004). 18 van 20

20 Blad Politieke ontwikkelingen Vanwege het toenemende activisme is er op politiek vlak een beweging om harder op te treden en meer te doen aan beveiliging. Tegelijkertijd wordt ingezet op meer openheid, waarbij de overheid wel verwacht dat het werkveld zelf openheid rond dierproeven schept. De overheid neemt haar eigen verantwoordelijkheid in deze echter niet. Door het onbespreekbaar laten van cruciale zaken rond de verbetering van het welzijn van proefdieren in de vorm van Vermindering en Verfijning, is hier ook weinig geld voor beschikbaar. Het is politiek correct om geld te geven aan de V van Vervanging, maar niet sexy om geld te geven aan de andere 2V s. Omdat er nog steeds veel dierproeven bij wet zijn vereist voor de gezondheid en de veiligheid van de mens, is het fair om ook Vermindering en Verfijning te promoten. Esther Ouwehand tijdens haar bezoek aan het Centraal Dierenlaboratorium en 3R Research Centre 19 van 20

21 Blad 20 9 Het 3RRC van 2009 tot 2012 De afgelopen twee jaren hebben getoond dat het 3RRC binnen een nieuw kader valt, en de ontwikkeling niet af te spiegelen is aan andere onderzoekscentra. De vraag naar hulp, ondersteuning en verbetering van proefopzet en de zoektocht naar alternatieven is continu aanwezig, maar zal zich moeten blijven ontwikkelen op het vlak van wetenschappelijke insteek en diepgang. 9.1 Een nieuwe koers De toekomstige ontwikkeling van het 3RRC rust voor een belangrijk deel op vijf speerpunten: het uitvoeren van eigen onderzoek (1); het meewerken aan de vooruitgang van wetenschappelijk onderzoek door middel van introductie van systematic reviews (2); het continueren van de verstrekking van informatie omtrent de 3V s (3); het vergroten van de input vanuit de proefdierkundige wereld (4); de verbetering van het huidige centrum door beter af te stemmen op de bovenstaande punten (5). Een nadere omschrijving van deze punten is weergegeven in tabel 7. Tabel 7. Speerpunten van het 3RRC. Uiteenzetting speerpunten van het 3RRC Uitvoeren van onderzoek Ontsluiten van proefdierkundige informatie door middel van: (1) Het ontwikkelen van richtlijnen voor het uitvoeren van systematic reviews binnen dierexperimenteel onderzoek (2) Evaluatie van het zoeken naar en implementeren van de 3V s op landelijk niveau samen met het werkveld teneinde daarmee te komen tot betere kwaliteitsstandaarden Implementatie van systematic reviews Implementatie van systematic reviews op het gebied van dierexperimenteel onderzoek zowel binnen het UMC St Radboud als daarbuiten Verspreiden van informatie Service verlenen door middel van informatie verstrekking aan onderzoekers en medewerkers van het UMC St Radboud en daarbuiten (academia en industrie) Stimuleren van onderwijs in informatie en zoekstrategieën naar 3V methoden in de cursus proefdierkunde in en buiten Nijmegen Blijven stimuleren van implementatie van de 3V s binnen het CDL, UMC St Radboud en de Radboud Universiteit. Input vanuit de proefdierkundige Verdere bekendheid van het 3R Research Centre realiseren door onderzoekswereld middel van presentaties op afdelingen die in hun onderzoek veel met dierproeven werken. Actief benaderen van potentiële klanten Politiek stimuleren Verdere verspreiding van de 3RRC nieuwsbrief Huidige centrum verbeteren Verder uitbouwen en profileren van het eigen onderzoeksprogramma Ontwikkeling van het 3RRC tot een structurele, financieel zelfstandige organisatie Verder opzetten van nieuwe website CDL/3RRC 20 van 20

22 Centraal Dierenlaboratorium